Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 sierpnia 2015 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, II Wydział Cywilny w sprawie o sygnaturze akt II C 1285/14
z powództwa T. K. przeciwko P. S., G. R. oraz Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G. o ustalenie:

1.  oddalił powództwo;

2.  nie obciążył powoda kosztami procesu;

3.  przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi kwotę 2.952,00 zł, w tym 23% VAT, adwokatowi A. S. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu G. R. z urzędu.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd I instancji dokonał następujących ustaleń faktycznych i ocen prawnych:

W dniu 4 stycznia 2001 roku G. R. zawarł ze Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. z siedzibą w G. (dalej: (...) im. (...) w G.) umowę pożyczki nr (...) w wysokości 20.000,00 zł
z terminem spłaty do dnia 28 stycznia 2003 roku. Zabezpieczenie pożyczki stanowiło poręczenie osób fizycznych – T. K. i P. S. oraz weksel in blanco. W związku z nieterminową spłatą pożyczki i wypowiedzeniem umowy nr (...) z dnia 4 stycznia 2001 roku (...) im. (...) w G. pozwem z dnia 5 marca 2003 roku wystąpił przeciwko G. R., T. K.
i P. S. o zapłatę solidarnie kwoty 17.022,92 zł wraz z odsetkami w wysokości 40% w stosunku rocznym liczonymi od kwoty 12.208,19 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz odsetkami ustawowymi od kwoty 4.814,73 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty i kosztami procesu. W dniu 27 marca 2003 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi wydał w sprawie o sygn. akt I Nc 90/03 nakaz zapłaty
w postępowaniu upominawczym, zgodnie z żądaniem pozwu. W stosunku do G. R. i P. S. nakaz uprawomocnił się. Od powyższego nakazu T. K. wniósł sprzeciw. Wyrokiem z dnia 25 lutego 2004 roku w sprawie o sygn. akt I C 248/03 Sąd Rejonowy dla Łodzi - Widzewa w Łodzi uwzględnił powództwo (...) im. (...) w G. przeciwko T. K. w całości, zaznaczając, że T. K. ponosi solidarną odpowiedzialność z G. R. i P. S.. Wyrok ten jest prawomocny. Na podstawie powyższych tytułów wykonawczych prowadzone było przez Komornika Sądowego przeciwko dłużnikom solidarnym: T. K., G. R. oraz P. S. postępowanie egzekucyjne, które na mocy postanowienia z dnia
3 kwietnia 2006 roku zostało umorzone wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji. Kolejne postępowanie egzekucyjne również zostało umorzone wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji. Na dzień 13 lutego 2014 roku zadłużenie z tytułu umowy pożyczki nr (...) wynosiło 83.885,76 zł, w tym z tytułu kapitału 12.208,19 zł, z tytułu odsetek – 64.932,01 zł, z tytułu kosztów - 6.745,56 zł.

Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2014 roku w sprawie o sygn. akt IV K 210/14 Sąd Rejonowy dla Łodzi - Widzewa w Łodzi uznał oskarżonego G. R. za winnego tego, że w dniu 4 stycznia 2001 roku w Ł. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził w błąd pracowników (...) im. (...) w G. oraz T. K. co do swojej sytuacji majątkowej, przedkładając mające istotne znaczenie dla zawarcia umowy zaświadczenie o zarobkach, poświadczające nieprawdę co do faktu zatrudnienia w firmie (...) i zawarł umowę pożyczki w kwocie 20.000,00 zł, doprowadzając tym samym do niekorzystnego rozporządzenia mieniem (...) im. (...) w G.
w postaci przyznania pożyczki gotówkowej w kwocie 20.000,00 zł oraz T. K. w postaci przyjęcia odpowiedzialności za dług na mocy umowy poręczenia, czym działał na szkodę (...) im. (...) w G. i T. K., to jest czynu wyczerpującego dyspozycję art. 286 § 1 k.k.

Dokonując ustaleń faktycznych w przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy oddalił, jako sprzeczny z zasadą bezpośredniości obowiązującą w postępowaniu cywilnym, wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków M. M. i K. G., jak również dowodu z opinii grafologicznej - przeprowadzonych w sprawie
o sygn. IV K 210/14. Sąd I instancji wyjaśnił, że dowody z dokumentów, o których załączenie ze sprawy o sygn. IV K 210/14 wnosił powód, zostały pominięte jako zbędne z uwagi na zapadły we wskazanej sprawie prawomocny wyrok skazujący. Stosownie bowiem do treści art. 11 k.p.c. ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym.

Sąd meriti wskazał nadto, że pominął zeznania powoda złożone na rozprawie w dniu 17 sierpnia 2015 roku, uznając, iż są one nieistotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd a quo pominął także dowód z przesłuchania G. R. i P. S., bowiem pozwani mimo wezwania pod rygorem pominięcia dowodu
z ich zeznań, bez usprawiedliwienia nie stawili się na rozprawę w dniu 17 sierpnia 2015 roku.

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy uznał, że powództwo należało oddalić. Sąd I instancji wskazał, że w niniejszym postępowaniu powód żądał ustalenia nieważności umowy pożyczki z dnia 4 stycznia 2001 roku zawartej przez G. R. ze (...) im. (...) w G. i poręczonej przez powoda oraz pozwanego P. S., powołując się na jej sprzeczność z prawem – art. 286 k.k. W ocenie Sądu meriti powództwo T. K. należało zakwalifikować do grupy powództw
o ustalenie, uregulowanych w art. 189 k.p.c. Sąd a quo, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1995 roku, sygn. akt I CRN 61/95, argumentował bowiem, że jeżeli powód powołuje się na nieważność umowy z mocy samego prawa i celem powództwa jest wyeliminowanie jej z obrotu prawnego z takim skutkiem, jakoby nie została ona zawarta, żądanie to jest w rzeczywistości żądaniem stwierdzenia (ustalenia) nieważności umowy na podstawie art. 189 k.p.c. Sąd Rejonowy podkreślił, że zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Istnienie interesu prawnego w sprawie o ustalenie istnienia stosunku prawnego lub prawa warunkuje możliwość badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, że dany stosunek prawny lub prawo istnieje. Rozpoznając powództwo
o ustalenie, sąd w każdym stanie sprawy zobligowany jest badać, czy po stronie powodowej występuje interes prawny, uzasadniający żądanie, zaś wykazanie tego interesu ciąży na stronie powodowej (art. 6 k.c.). Sąd I instancji wskazał także, że interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. występuje wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa. Niepewność ta powinna mieć charakter obiektywny, to jest zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywny, czyli według odczuć strony powodowej. Interes prawny należy rozumieć jako potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się strona powodowa. Jeżeli z prawa przedmiotowego nie wynika, że powód ma potrzebę ustalenia, wyrok ustalający jest zbyteczny. Uznaje się, że interes prawny zachodzi wówczas, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Interes prawny powoda musi być ponadto zgodny z prawem i zasadami współżycia społecznego, jak również z celem, któremu służy art. 189 k.p.c. W świetle powyższych rozważań Sąd meriti przyjął, że w rozstrzyganej sprawie powód nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia wierzytelności wynikających z umowy pożyczki i poręczenia z dnia 4 stycznia 2001 roku, stwierdzonych prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym
z dnia 2 lipca 2004 roku (sygn. akt I Nc 90/03) oraz prawomocnym wyrokiem (sygn. akt
I C 248/03) Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi. Sąd a quo argumentował, że powództwo wytoczone w niniejszej sprawie zmierzało w istocie do zakwestionowania prawidłowości wyżej wymienionych tytułów wykonawczych. Zdaniem Sądu Rejonowego tak określony cel powództwa pozostawałby w sprzeczności z funkcją art. 189 k.p.c. i prowadziłby do nadania mu charakteru nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Pozostawałby nadto
w sprzeczności z przepisem art. 365 § 1 k.p.c., który stanowi, że prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i organy państwowe,
a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Sąd I instancji wskazał, że analogiczną argumentację przedstawił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 listopada 2002 roku, sygn. akt II CKN 1047/00, który to pogląd Sąd meriti w całości podzielił, że powództwo o ustalenie nieistnienia wierzytelności stwierdzonej prawomocnym nakazem zapłaty podlega oddaleniu z powodu braku interesu prawnego. W ocenie Sądu a quo pogląd ten należy podzielić również odnośnie wierzytelności stwierdzonej prawomocnym wyrokiem. Sąd Rejonowy argumentował ponadto, że o braku interesu prawnego w wytoczeniu niniejszego powództwa świadczy również fakt, iż - hipotetycznie - nawet uwzględnienie żądania nie zmieniłoby sytuacji prawnej powoda, nie chroniąc go przed ewentualną dalszą egzekucją prowadzoną na podstawie tytułu wykonawczego w postaci wydanego przeciwko niemu wyroku w sprawie I C 248/03, który pozostaje w obrocie prawnym. Zatem powództwo z art. 189 k.p.c. nie jest adekwatnym środkiem dla zapewnienia powodowi żądanej ochrony prawnej. Ostatecznie, Sąd I instancji, z uwagi na braku interesu prawnego powoda w ustaleniu nieważności umowy pożyczki z dnia 4 stycznia 2001 roku
i umowy poręczenia, uznał za niedopuszczalne i niecelowe prowadzenie postępowania co do zasadności powództwa.

W dalszej części uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy odniósł się do złożonego w toku postępowania przez G. R. oświadczenia o uznaniu powództwa, uznając je za bezskuteczne. Sąd I instancji wskazał, że pozwany (...) im. (...) w G. sprzeciwił się uznaniu powództwa, powołując się na łączące podmioty występujące po stronie pozwanej współuczestnictwo jednolite i treść art. 73 § 2 k.p.c., zgodnie z którym w przypadku takiego rodzaju współuczestnictwa do uznania powództwa potrzeba zgody wszystkich współuczestników. W przekonaniu Sądu meriti wyrok uwzględniający powództwo w niniejszej sprawie nie musiałby dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników, co jest warunkiem uznania współuczestnictwa za jednolite, na przykład w przypadku stwierdzenia nieważności tylko umowy poręczenia udzielonego przez powoda. Jednakże - zdaniem Sądu a quo - uznanie powództwa należało uznać za bezskuteczne w świetle art. 213 § 2 k.p.c., w myśl którego sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Sąd Rejonowy argumentował, że oświadczenie G. R. o uznaniu powództwa jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i zmierza do obejścia prawa, jako nakierowane na osiągnięcie kolejnej nieuprawnionej korzyści kosztem (...) im. (...) w G.. Zdaniem Sądu I instancji za takie należy uznać przyłączenie się przez pozwanego do żądania stwierdzenia nieważności umowy pożyczki, u której źródeł leży popełnione przez niego przestępstwo oszustwa. Sąd meriti podniósł, że abstrahując od wykazanego powyżej braku interesu prawnego w wytoczeniu niniejszego powództwa, uwzględnienie pozwu i tak nie zapewniłoby powodowi ochrony prawnej i – z tych samych względów - nie polepszyłoby sytuacji prawnej pozwanych G. R. i P. S..

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. Zdaniem Sądu I instancji w niniejszej sprawie zachodzą szczególne okoliczności w rozumieniu art. 102 k.p.c., które uzasadniają nieobciążanie powoda kosztami procesu. Sąd meriti argumentował, że z uwagi na art. 11 k.p.c. bezspornym jest, iż kwestionowana umowa pożyczki została zawarta w wyniku popełnienia przestępstwa oszustwa na szkodę powoda
i pozwanego (...) im. (...) w G.. Nadto powód znajduje się w trudnej sytuacji materialnej, co stanowiło postawę do jego zwolnienie od kosztów sądowych w całości.

Ponieważ pozwany G. R. korzystał z pomocy pełnomocnika z urzędu, Sąd Rejonowy przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi na rzecz adw. A. S. kwotę 2.952,00 zł tytułem wynagrodzenia (z podatkiem VAT) na podstawie § 2, § 6 pkt 5 oraz § 19 i 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł powód, zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo w stosunku do pozwanego Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G. w zakresie ustalenia nieważności umowy poręczenia zawartej w dniu 4 stycznia 2004 roku przez T. K..

Zaskarżonemu rozstrzygnięciu apelujący zarzucił:

1.  naruszenie art. 189 k.p.c. przez przyjęcie, że powód nie ma interesu prawnego
w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy poręczenia zawartej w dniu 4 stycznia 2004 roku;

2.  naruszenie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 365 k.p.c. przez przyjęcie, że moc wiążąca wyroku z dnia 25 lutego 2004 roku, sygn. akt I C 248/03, wyłącza istnienie interesu prawnego po stronie powoda;

3.  naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnianie w uzasadnieniu w sposób dostateczny podstawy prawnej wyroku, przez niewskazanie na czym w ocenie Sądu
I instancji w tym konkretnym stanie faktycznym polega brak stanu niepewności czy też subiektywność odczuć strony powodowej, brak konieczności udzielenia ochrony prawem chronionych interesów powoda, niezgodność interesu powoda
w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy poręczenia z prawem
i zasadami współżycia społecznego oraz brak wskazania jaki w jego ocenie środek prawny jest adekwatny do uzyskania przez pozwanego ochrony prawnej.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Nadto apelujący wniósł o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwany Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. wniósł o:

1.  oddalenie apelacji powoda T. K., z uwagi na jej całkowitą bezzasadność w świetle przepisów prawa i ustalonego stanu faktycznego;

2.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G. kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W dniu 9 grudnia 2015 roku do Sądu Okręgowego wpłynęło pismo zatytułowane odpowiedź na apelację, w którym ustanowiony z urzędu pełnomocnik pozwanego G. R. wniósł o oddalenie apelacji powoda oraz zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej G. R. z urzędu, oświadczając, że nie zostały one pokryte ani
w całości ani w części.

W piśmie procesowym z dnia 21 marca 2016 roku (data wpływu do Sądu) pełnomocnik powoda wniósł o umorzenie postępowania apelacyjnego wobec G. R. oraz P. S., z uwagi na niedopuszczalność wydania
w stosunku do nich wyroku, ponieważ zostali oni objęci z urzędu bez podstawy prawnej granicami podmiotowymi apelacji. W uzasadnieniu przedmiotowego pisma pełnomocnik apelującego wskazał, że powód w apelacji wyraźnie zaznaczył, że zaskarża wyrok Sądu Rejonowego jedynie w części dotyczącej oddalenia powództwa co do ustalenia nieważności umowy poręczenia, którą zawarł ze (...) im. (...) w G.. Tym samym przedmiotowe granice apelacji obejmowały jedynie żądanie ustalenia nieważności zawartej przez T. K. umowy poręczenia, natomiast granice podmiotowe apelacji dotyczyły tylko jednego z pozwanych, a mianowicie (...) im. (...) w G.. Jednocześnie zdaniem skarżącego w okolicznościach niniejszej sprawy brak było podstaw do zastosowania art. 378 § 2 k.p.c. i rozpoznanie przez Sąd Okręgowy z urzędu sprawy
w granicach zaskarżenia także na rzecz pozostałych pozwanych - G. R. oraz P. S..

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 23 marca 2016 roku pełnomocnik powoda poparł apelację i zarzuty w niej zawarte. Nadto pełnomocnik powoda załączył do akt sprawy pismo jego mandanta opatrzone datą 9 grudnia 2015 roku wraz z dwoma potwierdzeniami odbioru.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie jest zasadna i jako taka podlegała oddaleniu na podstawie
art. 385 k.p.c.

Zaskarżone orzeczenie Sądu I instancji zostało wydane w wyniku prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, jak również w następstwie bezbłędnie zastosowanych przepisów prawa materialnego. Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własne poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne. Ustalony przez Sąd I instancji stan faktyczny wymagał uzupełnienia jedynie w minimalnym zakresie.

Zarzuty zgłoszone przez skarżącego nie zasługują na uwzględnienie.

Przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania podniesionych w apelacji zarzutów na wstępie należy się odnieść do kwestii zakreślonych przez skarżącego granic przedmiotowych i podmiotowych wniesionego przez niego środka odwoławczego. Zgodnie
z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. Rozpoznanie sprawy w granicach apelacji oznacza jej rozpoznanie w granicach podmiotowych (co do podmiotów) i przedmiotowych (co do rozstrzygnięcia lub części rozstrzygnięcia) wskazanych przez skarżącego, który w treści środka odwoławczego określa czy zaskarża wyrok w całości czy w części (art. 368 § 1 pkt 1 k.p.c.). Zasadą jest, że granice podmiotowe apelacji obejmują jedynie podmiot, który wniósł środek odwoławczy, oraz podmiot, przeciwko któremu został on skierowany. Wyjątek dotyczy niektórych rodzajów współuczestnictwa procesowego. Natomiast granice przedmiotowe mogą zostać przekroczone przez sąd drugiej instancji tylko wówczas, gdy zakresem zaskarżenia nie zostało objęte rozstrzygnięcie podlegające zasadzie integralności wyroku ( Małgorzata Manowska, „Apelacja w postępowaniu cywilnym. Komentarz. Orzecznictwo.”, LexisNexis 2013, wydanie II, str. 179 i n.).

W niniejszej sprawie T. K. w pozwie z dnia 12 czerwca 2014 roku (data wpływu do Sądu) wniósł o „ ustalenie, że umowa pożyczki nr (...) z dnia 04 stycznia 2001 roku na kwotę 20 000 złotych ze skapitalizowanymi odsetkami w kwocie 64 923,01 zł – na dzień 13.02.2014 r.- z jej zabezpieczeniem przez poręczenie udzielone przez powoda wraz z wekslem in blanco zawarta pomiędzy G. R. a Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo - Kredytową im. S. S. z siedzibą w G. przy ul. (...) jest nieważna jako sprzeczna z ustawą oraz zasadami współżycia społecznego, gdyż została zawarta na skutek przestępstwa oszustwa na szkodę powoda oraz (...) im (...) z siedzibą w G. ”. Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko Sądu Rejonowego oraz apelującego, że w istocie powództwo obejmowało dwa żądania: ( 1) ustalenie nieważności umowy pożyczki z dnia
4 stycznia 2001 roku oraz ( 2) ustalenie nieważności umowy poręczenia zawartej przez powoda z pozwanym (...) im. (...) w G.. Następnie na etapie postępowania apelacyjnego powód w wywiedzionym przez siebie środku odwoławczym wyraźnie wskazał, że zaskarża wyrok Sądu I instancji jedynie w części dotyczącej oddalenia powództwa w stosunku do pozwanego - Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G. w zakresie ustalenia nieważności umowy poręczenia zawartej przez T. K. z pozwanym Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. z siedzibą w G.. Ograniczenie przedmiotowe apelacji jedynie do oddalenia przez Sąd I instancji powództwa o ustalenie nieważności umowy poręczenia zawartej przez powoda z pozwanym (...) im. (...) w G. wpłynęło automatycznie na określenie granic podmiotowych apelacji. Zdaniem Sądu Odwoławczego nie ulega bowiem wątpliwości, że proces o ustalenie nieważności danej umowy może toczyć się jedynie pomiędzy stronami tego stosunku prawnego. W niniejszej sprawie ani G. R. ani P. S. nie byli stronami przedmiotowej umowy poręczenia, której stwierdzenia nieważności domaga się powód, a zatem nie są oni stroną pozwaną w postępowaniu apelacyjnym. Podkreślić przy tym należy, że umowa poręczenia jest samodzielnym zobowiązaniem, tym samym możliwym jest stwierdzenie jej nieważności bez konieczności jednoczesnego przesądzania o nieważności samej umowy pożyczki. Ostatecznie, wobec jasno zakreślonych przez powoda granic apelacji, G. R. nie posiada statusu pozwanego w postępowaniu apelacyjnym. Apelujący prawidłowo oznaczył w wywiedzionym przez siebie środku odwoławczym jako pozwanego jedynie (...) im. (...) w G.. Okoliczność zaś, że w postępowaniu międzyinstancyjnym błędnie podjęto w stosunku do G. R. czynności procesowe, powyższej oceny nie zmienia. W konsekwencji postępowanie apelacyjne toczyło się jedynie z udziałem powoda T. K. oraz tylko jednego pozwanego (...) im. (...) z siedzibą w G..

Przechodząc do oceny zasadności wniesionego przez powoda środka odwoławczego wskazać należy, że chybiony jest zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnianie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w sposób dostateczny podstawy prawnej zapadłego rozstrzygnięcia. W myśl powołanego przepisu art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie orzeczenia powinno zawierać: wskazanie podstawy faktycznej, a mianowicie ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa. Naruszenie przepisu o sposobie uzasadnienia wyroku o tyle może stanowić przyczynę uchylenia orzeczenia, o ile uniemożliwia sądowi wyższej instancji kontrolę, czy prawo materialne i procesowe zostało należycie zastosowane. W przedmiotowej sprawie treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie zawiera tego typu usterek, które uniemożliwiałyby przeprowadzenie kontroli instancyjnej i rozpoznania apelacji. Wbrew bowiem stanowisku skarżącego, w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd I instancji w sposób wyczerpujący wyjaśnił dlaczego powód nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenia istnienia określonego stosunku prawnego lub prawa, co musiało skutkować oddaleniem wniesionego przez T. K. powództwa. Nadto, wbrew sugestiom skarżącego rolą Sądu I instancji nie jest wskazywanie stronie powodowej jakie środki prawne są adekwatne do osiągnięcia zamierzonego przez nią celu, zwłaszcza, że T. K. był reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika w osobie radcy prawnego. Zarzut apelacji powoda dotyczący naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. nie znajduje zatem uzasadnienia.

Nietrafny jest także zarzut apelującego naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 189 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powód nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy poręczenia zawartej w dniu 4 stycznia 2001 roku.

Apelujący nie kwestionował rozważań Sądu I instancji, że podstawą prawną wytoczonego przez niego powództwa, dotyczącego ważności umowy poręczenia jest art. 189 k.c. Przepis ten, aczkolwiek zamieszczony w Kodeksie postępowania cywilnego, ma charakter materialnoprawny, stanowi bowiem podstawę dochodzenia roszczenia o ustalenie prawa lub stosunku prawnego. Wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może być uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: ( 1) interes prawny oraz ( 2) wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje czy też przeciwnie - nie istnieje. Pierwsza z wymienionych przesłanek, określana jako przesłanka skuteczności, decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, czyli ustalania istnienia drugiej przesłanki, decydującej o kwestii zasadności powództwa ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 roku, sygn. akt II CKN 898/00, LEX nr 52613; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1996 roku, sygn. akt III CZP 115/96, LEX nr 28606). Innymi słowy stwierdzenie braku interesu prawnego powoda w ustaleniu określonego stosunku prawnego lub prawa – niezależnie od tego, czy twierdzenia powoda o istnieniu określonego stosunku prawnego lub prawa są zasadne, czy też nie – prowadzi do oddalenia powództwa. Zatem w takiej sytuacji nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy są fakty dotyczące istnienia stosunku prawnego lub prawa, którego ustalenia domaga się powód. Z tych względów w niniejszym postępowaniu bez znaczenia dla rozstrzygnięcia jest pismo powoda opatrzone datą 9 grudnia 2015 roku, w którym T. K. wskazał, że uchyla się od skutków prawnych swojego oświadczenia woli dotyczącego zawarcia w dniu 4 stycznia 2001 roku umowy poręczenia pożyczki udzielonej G. R. przez Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. z siedzibą w G. w dniu 4 stycznia 2001 roku, nr (...), jako złożonego pod wpływem błędu wywołanego podstępnie, którego adresatem nie był pozwany (...) im. (...) z siedzibą w G. (pismo powoda z dnia 9 grudnia 2015 roku – k. 232- 232 verte; dwa zwrotne potwierdzenia odbioru – k. 230-231)./

Podkreślić należy, że w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, iż pojęcie interesu prawnego powinno być interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia
1 kwietnia 2004 roku, sygn. akt II CK 125/03, LEX nr 484673) oraz, że uzależnienie powództwa o ustalenie od interesu prawnego należy pojmować elastycznie, z uwzględnieniem celowościowej jego wykładni, konkretnych okoliczności danej sprawy oraz tego, czy
w drodze innego powództwa strona może uzyskać pełną ochronę. Przyjmuje się powszechnie, że interes prawny, w rozumieniu art. 189 k.p.c., istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Niepewność ta musi mieć charakter obiektywny, to jest istnieć na podstawie rozumnej oceny sytuacji, w której powód występuje z tego rodzaju powództwem. Nie może być wiec to niepewność subiektywna, to jest według odczucia powoda. Interes prawny musi być ponadto zgodny z prawem, zasadami współżycia społecznego, jak również celem, któremu służy art. 189 k.p.c. Przesłanka
w postaci interesu prawnego nie jest spełniona wówczas, gdy występuje równocześnie możliwość innej formy ochrony prawnej, w tym potwierdzenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego w innym procesie cywilnym ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2002 roku, sygn. akt II CKN 1047/00, LEX nr 75344; wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 8 stycznia 2002 roku, sygn. akt I CKN 723/99, LEX nr 53132). Ponadto interesu prawnego nie należy utożsamiać z interesem jedynie ekonomicznym ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2001 roku, sygn. akt I CKN 425/00 LEX nr 52719).

W niniejszej sprawie istnienie zobowiązania powoda, z tytułu poręczenia umowy pożyczki udzielonej przez pozwanego (...) im. (...) z siedzibą w G., zostało już stwierdzone prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 25 lutego 2004 roku, sygn. akt I C 248/03. Orzeczenie to jednoznacznie usuwa stan niepewności co do ważności spornej umowy poręczenia i eliminuje na przyszłość możliwości powstania jakichkolwiek wątpliwości prawnych w tym zakresie, zwłaszcza, że powodowi T. K. nie służą prawne środki wzruszenia omawianego wyroku z dnia 25 lutego 2004 roku, sygn. akt I C 248/03. Jest zatem oczywistym, że w wymienionej wyżej sprawie powód mógł osiągnąć w pełni ochronę swych praw, o ile – rzecz jasna – wykazałby swoje twierdzenia o nieważności umowy poręczenia. To zaś wskazuje jednoznacznie na brak interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c., skoro mógł on zostać zaspokojony w innej, rozpoznanej już sprawie przez „przesłankowe” ustalenie prawa, którego ustalenia domaga się powód w niniejszej sprawie. Tym samym obiektywnie rzecz biorąc nie istniały, według stanu sprawy w chwili wyrokowania, żadne okoliczności uzasadniające przyjęcie, iż powód potrzebuje ochrony prawnej, w związku z niepewnością co do ważności umowy, o którą chodzi w tym postępowaniu. T. K. mógł i powinien wykazać, że zawarta przez niego umowa poręczenia jest nieważna w poprzednio toczącym się postępowaniu w sprawie o sygn. akt I C 248/03.

Reasumując, w rozważanej sprawie, jak prawidłowo ustalił Sąd I instancji, powód wbrew obowiązkowi wynikającemu z treści art. 6 k.c., nie wykazał istnienia interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy poręczenia.

Chybiony jest również zarzut apelującego naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 365 k.p.c. Co prawda skarżący nie precyzuje obrazy którego z paragrafów wskazanego art. 365 k.p.c. w jego ocenie miał dopuścił się Sąd I instancji, niemniej jednak lektura wniesionego środka zaskarżenia skłania do wniosku, że zdaniem apelującego Sąd Rejonowy naruszył § 1 wymienionego art. 365 k.p.c. W związku z powyższym podnieść należy, że w myśl przepisu art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej,
a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Skutkiem wyrażonej w tym przepisie mocy wiążącej prawomocnego wyroku jest to, że przesądzona we wcześniejszym wyroku kwestia nie może być już badana. Powództwo o ustalenie nie może, co zdaje się było celem powoda, pełnić funkcji nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Na gruncie niniejszej sprawy, we wcześniejszym postępowaniu toczącym się przed Sądem Rejonowym dla Łodzi – Widzewa w Łodzi pod sygnaturą akt I C 248/03 prawomocnym wyrokiem z dnia 25 lutego 2004 roku tenże Sąd uwzględnił w całości powództwo (...) im. (...) w G. przeciwko T. K., zaznaczając, że T. K. ponosi solidarną odpowiedzialność z G. R. i P. S.. Oczywistym jest, że uwzględnienie we wcześniejszym procesie o sygn. akt I C 248/03 dochodzonego przez (...) im. (...) w G. świadczenia wymagało uprzedniego przesądzenia zasady jego istnienia, to jest bytu stosunku prawnego, z którego ono wynika. Innymi słowy Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w toku postępowania o sygn. akt I C 248/03 musiał ustalić, że umowa poręczenia zawarta przez T. K. ze (...) im. (...) w G. była ważna. Zdaniem Sądu Okręgowego w zaistniałym stanie rzeczy, gdy wystąpiono wcześniej z powództwem o świadczenie, to niedopuszczalne jest późniejsze powództwo o ustalenie stosunku prawnego będącego źródłem tego świadczenia. Jak już podniesiono zasądzenie świadczenia, wymaga bowiem uprzedniego przesądzenia zasady jego istnienia, to jest bytu stosunku prawnego, z którego ono wynika Zatem, gdy wystąpiono wcześniej z powództwem o świadczenie, to niedopuszczalne jest późniejsze powództwo o ustalenie jako dotyczące żądania nie innego, lecz tylko węższego co do zakresu. Zasądzenie świadczenia, wymaga bowiem uprzedniego przesądzenia zasady jego istnienia, tj. bytu stosunku prawnego, z którego ono wynika ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 roku, sygn. akt III CSK 138/11, LEX nr 1109267).

W takim wypadku ze względu na moc wiążącą prawomocnego wyroku należało uznać, że kwestia, która była już przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, kształtuje się tak, jak przyjęto w prawomocnym wcześniejszym wyroku. W późniejszym procesie kwestia ta nie może być już w ogóle badana.

Mając powyższe na uwadze, wobec bezzasadności zarzutów sformułowanych
w apelacji oraz nieujawnienia okoliczności, które winny być uwzględnione w toku postępowania drugoinstancyjnego z urzędu, Sąd Okręgowy oddalił apelację w oparciu
o art. 385 k.p.c., jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z wyrażoną
w art. 99 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik sporu zasądzając od powoda T. K. na rzecz pozwanego Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S.
z siedzibą w G. kwotę 1.200 zł. Na kwotę tę złożyło się jedynie wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w postępowaniu odwoławczym ustalone w oparciu o § 6 pkt 5
w związku z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490, ze zm.).

Rozstrzygając o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy miał na uwadze, że co prawda powód został zwolniony od kosztów sądowych w całości ( k. 37), jednakże zgodnie z art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1025 ze zm.) zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Sąd II instancji nie znalazł podstaw do zastosowania w stosunku do powoda dobrodziejstwa wynikającego z art. 102 in fine k.p.c. i odstąpienia od obciążania go obowiązkiem zwrotu pozwanemu poniesionych przez niego kosztów postępowania odwoławczego. Sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia - na podstawie art. 102 k.p.c. - od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być niewystarczające, lecz łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 listopada 2013 r. I ACa 672/13, LEX nr 1394250), a sytuacja taka w przedmiotowej sprawie – w ocenie Sądu Odwoławczego – nie występowała. W szczególności charakter sprawy nie przemawiał za zastosowaniem art. 102 k.p.c. Pozwany, będąc reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika, dysponując uzasadnieniem orzeczenia Sądu I instancji, w którym Sąd ten wręcz drobiazgowo wyjaśnił motywy rozstrzygnięcia, mógł realnie ocenić swoją sytuację procesową i zasadność składania środka zaskarżenia, a nadto zdawał sobie sprawę, że w przypadku niekorzystnego rozstrzygnięcia (w razie niezastosowania przez Sąd art. 102 k.p.c.) będzie zobowiązany do zapłacenia kosztów poniesionych przez stronę przeciwną.