Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 stycznia 2016 r. w Gdańsku

sprawy S. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji S. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 2 czerwca 2015 r., sygn. akt VIII U 1733/14

oddala apelację.

SSA Bożena Grubba SSA Grażyna Horbulewicz SSO del. Maria Ołtarzewska

Sygn. akt III AUa 1326/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 października 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił S. S. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym wobec nieudowodnienia 25-letniego ogólnego stażu pracy.

Ubezpieczony odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa do emerytury i zarzucając nieuzasadnione nieuwzględnienie do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów zatrudnienia na statkach, kiedy to stale i w pełnym wymiarze czasu pracował, jako spawacz.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 2 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd wskazał, że S. S., urodzony (...), w dniu 1 października 2014 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach.

Ubezpieczony nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego, zaś w toku postępowania przed organem rentowym udowodnił - według stanu na dzień 31 grudnia 1998 r. -okres składkowy i nieskładkowy w łącznym wymiarze 19 lat, 9 miesięcy i 18 dni, w tym 13 lat, 6 miesięcy i 25 dni okresów pracy w warunkach szczególnych.

Na kanwie tak poczynionych ustaleń Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzję.

Analizując trafność decyzji pozwanego, Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że ubezpieczony w okresie od 19 sierpnia 1992 r. do 24 listopada 1992 r. był zatrudniony w (...) Sp. z o.o. w G. na stanowisku spawacza, montera kadłubów.

Nadto, Sąd ustalił również, że ubezpieczony nie został zgłoszony i nie podlegał ubezpieczeniom społecznym, w tym nie były za niego odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne w okresach zatrudnienia na statkach u armatora zagranicznego (...) z siedzibą w Grecji za pośrednictwem firmy (...) Sp. z o.o. w W., jako agenta pośrednictwa pracy - od listopada 1995 r. do stycznia 1996 r., od kwietnia 1996 r. do sierpnia 1996 r., od listopada 1996 r. do kwietnia 1997 r., od listopada 1997 r. do lipca 1998 r., od października 1998 r. do grudnia 1998 r.

S. S. w okresie od 10 kwietnia 1993 r. do 31 października 1993 r. był zamustrowany na statku u armatora zagranicznego (...) jako spawacz; w okresie od 23 listopada 1993 r. do 17 grudnia 1994 r. wykonywał prace na statku M/ (...) u armatora zagranicznego jako spawacz; w okresie od 14 listopada 1995 r. do 13 stycznia 1996 r. był zamustrowany na statku (...) u armatora zagranicznego (...)jako spawacz; w okresie od 29 listopada 1996 r. do 26 kwietnia 1997 r. był zamustrowany na statku (...) u armatora zagranicznego jako monter; w okresie od 28 listopada 1997 r. do 25 lipca 1998 r. był zamustrowany na statku (...) u armatora zagranicznego jako monter, przy czym za wskazane okresy nie zostały odprowadzone za ubezpieczonego składki na ubezpieczenia społeczne.

Przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach, na mocy art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015, poz. 748), a w szczególności ustalenia, czy wnioskodawca legitymuje się wymaganym 25-letnim ogólnym stażem pracy oraz 15–letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

Odnosząc się do spornego okresu pracy w (...) Sp. z o.o. w G., Sąd zważył, że - jak wynika z karty przebiegu zatrudnienia ubezpieczonego znajdującej się w aktach organu rentowego - okres ten został przez pozwanego zaliczony do ogólnego stażu pracy.

Co do okresów zamustrowania i wykonywania przez wnioskodawcę pracy na statkach obcych bander u armatorów zagranicznych, w tym okresów pracy za pośrednictwem agencji morskich, Sąd wskazał, że ubezpieczony nie przedstawił dokumentów potwierdzających zatrudnienie za granicą w postaci świadectw pracy. Nadto powyższe nie wynika również z akt sprawy albowiem za te okresy nie zostały opłacone składki na ubezpieczenia społeczne, a zatem brak jest podstaw do ich zaliczenia zarówno do ogólnego stażu, jak i do okresu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Ubezpieczony zeznając, jako strona sam przyznał, że opłacał dobrowolnie składki na ubezpieczenia społeczne dopiero od 2000 r. Sąd natomiast - zgodnie z treścią przepisu art. 184 ustawy emerytalnej - bada stan faktyczny istniejący na dzień 1 stycznia 1999 r.

Analizując powyższe, Sąd zaznaczył, że możliwość zatrudnienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych przewidywały przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz. U. 1989 r. Nr 75 poz. 446 ze zm.) - art.26 , 28, 29 , a następnie ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. 1991 r. Nr 106 poz. 457 ze zm.) - art. 42 i 44, które stanowiły, że tego typu zatrudnienie jest realizowane na podstawie: umów międzynarodowych, umów zawartych przez upoważnione jednostki kierujące z obywatelami polskimi, kierowanymi przez te jednostki do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych, umów zawartych przez obywateli polskich z pracodawcami zagranicznymi. Okres zatrudnienia obywateli polskich za granicą jest traktowany jak okres zatrudnienia w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych oraz w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie oraz na Fundusz Pracy. Tryb dokonywania wpłat na Fundusz Pracy został uregulowany rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia l marca 1990 r. w sprawie dokonywania wpłat na Fundusz Pracy z tytułu zatrudnienia za granicą oraz tryb uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne (Dz. U. Nr 18, poz. 111).

Zgodnie z treścią art. 6 ust 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS do okresów składkowych zalicza się okresy ubezpieczenia. Stosownie zaś do treści art. 6 ust. 2 pkt 1 lit d powołanej ustawy za okresy składkowe uznaje się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą - u pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce. Okresy te stanowią równorzędne okresy ubezpieczenia - okresy składkowe

W świetle powyższych ustaleń oraz materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie Sąd uznał, że ubezpieczony nie udowodnił okresów zatrudnienia za granicą, w tym za pośrednictwem agencji pośredniczących w zawieraniu kontraktów między marynarzami i armatorami obcych bander, przy jednoczesnym opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne.

Z akt sprawy wynika w szczególności, że ubezpieczony nie został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych w okresach zatrudnienia na statkach u armatora zagranicznego (...) z siedzibą w Grecji, czego nie kwestionował również sam skarżący podnosząc, że do 31 grudnia 1998 r. nie były za niego odprowadzane w Polsce składki na ubezpieczenia społeczne.

Okoliczność opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., na którą powołuje się skarżący (zaświadczenie z dnia 18 lutego 2014 r. – k. 34 akt ZUS) pozostaje w analizowanej sprawie – z uwagi na treść art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – bez znaczenia.

Jeśli zatem ubezpieczony nie udokumentował ogólnego stażu pracy w wymiarze 25 lat na dzień 31 grudnia 1998 r., tj. nie spełnia jednej z przesłanek koniecznych do przyznania mu prawa do emerytury, Sąd odstąpił od badania przesłanki istnienia 15 lat pracy w szczególnych warunkach, albowiem prawo do świadczenia może być przyznane wyłącznie osobie, która spełnia kumulatywnie wszystkie przesłanki z art. 184 ustawy emerytalnej.

Z tych względów, Sąd Okręgowy, na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca zaskarżając go w zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  Naruszenie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez oddalenie odwołania;

2.  Naruszenie art. 26, 28 i 29 ustawy o z 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu, art. 42, 44 i 45 ustawy z 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu i przepisów wykonawczych do tych ustaw poprzez przyjęcie, iż okres jego pracy na statkach armatorów zagranicznych, na których podjął pracę na skutek skierowania jednostki kierującej nie jest okresem zatrudnienia, uprawniającym do uzyskania uprawnień emerytalnych, ewentualnie naruszenie przez to art. 2 i 32 Konstytucji;

3.  Naruszenie art. 316 k.p.c., poprzez pominięcie przez Sąd I instancji stanu prawnego obowiązującego w zakresie zatrudnienia obywateli polskich za granicą po 1 stycznia 1995 r., czyli po wejściu w życie ustawy o przeciwdziałaniu bezrobociu.

Uzasadniając swoje stanowisko skarżący podniósł, że z niezrozumiałych powodów Sąd badając sprawę nie rozważał nawet okresu pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach bądź charakterze, uznając, iż nie posiada on wystarczającego ogólnego stażu pracy. Powodem tego była przyjęta przez ten Sąd błędna wykładnia nieobowiązujących już przepisów o bezrobociu i zatrudnieniu, ujętych w pkt. 2 zarzutów. Skarżący podkreślił, że z powołanych przepisów jasno wynika, że okres zatrudnienia obywateli polskich na podstawie umów zawartych przez upoważnione jednostki z obywatelami polskimi, kierujących ich do pracy za granicą u zagranicznych pracodawców jest traktowany, jako okres zatrudnienia w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych oraz w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, o ubezpieczeniu społecznym i rodzinnym.

Bez znaczenia dla oceny wskazywanych okresów - zdaniem skarżącego - pozostawał fakt, że nie były wówczas za niego odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne. Po pierwsze dlatego, że wskazane przepisy tych nieobowiązujących ustaw, wyraźnie rozgraniczały przyjęcie okresu pracy za granicą za równoważny z okresem zatrudnienia w Polsce przy ustalaniu uprawnień emerytalnych (odpowiednio art. 28 i 44 tych ustaw) od obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, który spoczywał na jednostce kierującej (odpowiednio art. 29 i 45 ustaw). To ostatnie w tym miejscu szczególnie trzeba podkreślić. Zgodnie bowiem z tymi przepisami, wszelkie czynności związane ze zgłoszeniem pracowników do ubezpieczenia społecznego, jak również uiszczanie odpowiednich składek, na to ubezpieczenie dokonywane były przez jednostkę kierującą, bez wiedzy pracowników. W tamtym stanie prawnym pracownik nawet nie mógł sam zgłosić się do ubezpieczenia.

Apelujący zaznaczył, że uwadze Sądu I instancji umknęło, iż po 1 stycznia 1995 r. obowiązywały już inne przepisy od przytoczonych przez niego ustaw o zatrudnieniu i bezrobociu, co oznacza, że zmieniło się prawne uwarunkowanie pracy polskich obywateli za granicą, w tym wnioskodawcy. Nadto Sąd I instancji nie tylko nie uwzględnił wniosku skarżącego o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków, ale i nie wyjaśnił przyczyn jego pominięcia, naruszając tym samym art. 328 k.p.c.

Przywołane przez Sąd Okręgowy wyroki SN: z 5 marca 2003 r., II UK 196/02 i z 1 czerwca 2010 r., II UK 5/10, są nieadekwatne do niniejszej sprawy o tyle, ze dotyczą nie tyle uznania wielkości stażu pracy w ogóle, a jedynie w szczególnych warunkach i charakterze, co nie było przedmiotem rozważań Sądu I instancji.

A zatem Sąd Okręgowy w niewystarczający sposób ocenił ogólny staż pracy wnioskodawcy. Natomiast wobec całkowitego pominięcia przez ten sam Sąd kwestii stażu pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach i charakterze, nie mógł się on odnieść do wskazanej kwestii.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy nie jest zasadna.

Na wstępie przypomnieć należy, iż S. S. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiającej przyznania mu prawa do emerytury w wieku obniżonym z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, tj. prawa, o którym mowa w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748). Wskazany przepis wraz z art. 32 ustawy emerytalnej oraz przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43), określają dla mężczyzn następujące przesłanki prawa do wcześniejszej emerytury: ukończony 60 rok życia, 25 letni ogólny staż ubezpieczeniowy, 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r., nieprzystąpienie do OFE albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa oraz rozwiązanie stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. Z dniem 1 stycznia 2013 r. odpadła przesłanka rozwiązania stosunku pracy. Podkreślenia wymaga, że wskazane wyżej przesłanki spełnione muszą być kumulatywnie. Innymi słowy ustalenie, że ubezpieczony nie spełnia chociażby jednej z nich, uniemożliwia przyznanie prawa do wnioskowanego świadczenia.

Odnosząc powyższe do realiów przedmiotowej sprawy, zwrócić należy uwagę, iż zarówno w decyzji organu rentowego, jak i w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego oddalającego odwołanie, wskazano, iż S. S. nie legitymuje się 25 letnim ogólnym stażem ubezpieczenia.

W wywiedzionej apelacji ubezpieczony zarzucił nieuwzględnienie przy obliczeniu wskazanego stażu ubezpieczeniowego okresu świadczenia przez niego pracy na statkach obcych bander u armatorów zagranicznych, w tym okresów pracy za pośrednictwem agencji morskich, w sytuacji nieopłacenia za wskazane okresy składek na ubezpieczenia społeczne, podkreślając, że Sąd dokonał we wskazanym zakresie błędnej wykładni nieobowiązujących już przepisów art. 26, 28 i 29 ustawy o z 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu, art. 42, 44 i 45 ustawy z 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu, a nadto bezzasadnie przyjął, że fakt nieuregulowania przez pracodawcę zagranicznego składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne wnioskodawcy wpływa na jego aktualne prawo do świadczenia emerytalnego

Analizując trafność zaprezentowanej przez ubezpieczonego w apelacji argumentacji, Sąd Odwoławczy w pierwszej kolejności zważył, iż jak wynika z art. 29 - powołanej przez Sąd I instancji - ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz. U. Nr 75, poz. 446 ze zm.) jednostki kierujące, realizujące zatrudnienie na podstawie umów, o których mowa w art. 26 pkt 2, tj. zawartych z obywatelami polskimi kierowanymi przez te jednostki do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych, są zobowiązane do przekazania na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składki na ubezpieczenie społeczne za każdą osobę skierowaną do pracy za granicą, wymierzoną od przeciętnego wynagrodzenia w wysokości przewidzianej dla pracowników zatrudnionych w Polsce i na Fundusz Pracy kwotę odpowiadającą 12% przeciętnego wynagrodzenia za każdy miesiąc trwania ubezpieczenia społecznego osoby skierowanej do pracy za granicą, w trybie i na zasadach przewidzianych dla składek na ubezpieczenie społeczne.

Stosownie do treści art. 27 ust. 3 wskazanej wyżej ustawy, kierowanie do pracy za granicą przez jednostki kierujące odbywa się na podstawie umów zawieranych przez te jednostki z obywatelami polskimi kierowanymi do pracy za granicą, które regulują czas zatrudnienia za granicą, obowiązki osoby skierowanej i jednostki kierującej oraz zwrot kosztów związanych ze skierowaniem do pracy za granicą. Oznacza to, że Agencja, która posiadała uprawnienia do kierowania obywateli polskich do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych, miała obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne jedynie wówczas, gdy zrealizowane zostało uprawnienie Agencji, wynikające z art. 26 pkt. 2 ustawy o zatrudnieniu, tzn. zawarta została umowa z obywatelem polskim kierowanym przez Agencję do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego.

Powołana wyżej ustawa obowiązywała do dnia 1 grudnia 1991 r., kiedy to weszła w życie ustawa z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. z 1991 r., nr 106, poz. 457).

Z treści art. 42 ustawy z dnia 16 października 1991 r. wynika, iż zatrudnianie obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych jest realizowane na podstawie:

1) umów międzynarodowych,

2) umów zawartych przez upoważnione jednostki kierujące z obywatelami polskimi, kierowanymi przez te jednostki do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych,

3) umów zawartych przez obywateli polskich z pracodawcami zagranicznymi.

Jednocześnie, art. 47 wskazuje, że okres udokumentowanego zatrudnienia za granicą na podstawie zawieranych przez obywateli polskich z pracodawcami zagranicznymi umów, o których mowa w art. 42 pkt 3, jest traktowany, jak okres zatrudnienia w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych od dnia zgłoszenia przez zainteresowanego podjęcia zatrudnienia za granicą u pracodawcy zagranicznego we właściwym - ze względu na miejsce zamieszkania -wojewódzkim urzędzie pracy i pod warunkiem dokonywania miesięcznych wpłat na Fundusz Pracy kwoty odpowiadającej 12% przeciętnego wynagrodzenia.

Na podstawie art. 49 pkt 3 ustawy z dnia 16 października 1991 r. zostało wydane rozporządzenie wykonawcze Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad nabywania uprawnień i trybu wypłat zasiłków z ubezpieczenia społecznego obywatelom polskim w związku z zatrudnieniem za granicą u pracodawców zagranicznych. (Dz. U. z dnia 27 grudnia 1991 r.) ora z rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie trybu dokonywania wpłat na Fundusz Pracy z tytułu zatrudnienia za granicą u pracodawców zagranicznych oraz trybu uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne, które w sposób jednoznaczny określiło tryb opłacania składek zarówno na Fundusz pracy jak i na ubezpieczenie społeczne:

I tak, jak wynika z § 1 ust. 1 powołanego rozporządzenia jednostka kierująca obywateli polskich do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych wpłaca kwoty na Fundusz Pracy za te osoby na konto Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej, z zaznaczeniem na przekazie „wpłata z tytułu zatrudnienia za granicą za okres”. Obywatele polscy zatrudnieni za granicą na podstawie umów zawieranych z pracodawcami zagranicznymi kwoty na Fundusz Pracy wpłacają na konto wojewódzkiego urzędu pracy właściwego ze względu na miejsce zamieszkania w Polsce, z zaznaczeniem na przekazie „wpłata z tytułu zatrudnienia za granicą za okres” (ust. 2). Wpłat, o których mowa w ust. 1 i 2, dokonuje się do 10 dnia każdego miesiąca za miesiąc ubiegły (ust.3).

§ 2 wskazuje, że jednostka kierująca obywateli polskich do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych zgłasza te osoby do ubezpieczenia społecznego oraz rozlicza i opłaca składki na ubezpieczenie społeczne w trybie i w terminach określonych dla zgłaszania, rozliczania i opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za pracowników.

Z § 3 ust. 1 wynika z kolei, że obywatele polscy zatrudnieni za granicą na podstawie umów zawieranych z pracodawcami zagranicznymi opłacają składki na ubezpieczenie społeczne w oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwym ze względu na miejsce zamieszkania w Polsce, począwszy od miesiąca wskazanego w zgłoszeniu do ubezpieczenia społecznego, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym wniosek został zgłoszony.

2. Składki na ubezpieczenie społeczne, o których mowa w ust. 1, opłaca się bez uprzedniego wezwania w terminie do 10 dnia każdego miesiąca za miesiąc ubiegły.

3. W przypadku nieopłacenia składek na ubezpieczenie społeczne, o których mowa w ust. 1, przez trzy kolejne miesiące, oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokonuje wyłączenia z ubezpieczenia społecznego od miesiąca, w którym zaprzestano opłacania składek.

4. Po otrzymaniu zgłoszenia do ubezpieczenia, o którym mowa w ust. 1, oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wydaje legitymację ubezpieczeniową.

Zgodnie z art. 48 i 47 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 1995 r. Nr 1, poz. 1 ze zm.), udokumentowane okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych zaliczane są do okresów pracy w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych pod warunkiem opłacania składek na Fundusz Pracy, natomiast do okresów składkowych w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, o ubezpieczeniu społecznym oraz o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Okres zatrudnienia obywateli polskich za granicą jest traktowany jak okres zatrudnienia w Polsce od dnia zawiadomienia właściwego terytorialnie wojewódzkiego urzędu pracy o podjęciu pracy za granicą i przystąpienia do płatności składki na Fundusz Pracy w wysokości 12% przeciętnego wynagrodzenia za każdy miesiąc tego zatrudnienia oraz zawiadomienia właściwego terytorialnie oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o podjęciu pracy za granicą i przystąpienia do opłacania składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości ustalonej jak dla pracowników w kraju od zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak od przeciętnego wynagrodzenia.

Jednostka kierująca ma obowiązek poinformować osobę kierowaną do pracy za granicą o przysługujących jej uprawnieniach odnośnie do zaliczalności okresu pracy za granicą.

Tryb dokonywania wpłat na Fundusz Pracy oraz opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przewidzianych w ustawie został ustalony w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, wydanym w wykonaniu delegacji z art. 49 ust. 1 pkt 2 wymienionej ustawy (w brzmieniu ówcześnie obowiązującym), które pochodzi z dnia 31 marca 1995 r. i obowiązuje od dnia 25 kwietnia 1995 r. Minister postanowił w nim (§ 29), że obywatel polski, zatrudniony za granicą na podstawie umowy zawartej bezpośrednio lub za pośrednictwem jednostki kierującej z pracodawcą zagranicznym, zawiadamia oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania w Polsce, o przystąpieniu do opłacania składki, i począwszy od tego miesiąca opłaca składkę na ubezpieczenie społeczne.

Przed wejściem w życie rozporządzenia z dnia 31 marca 1995 r. kwestia opłacania składek w kraju z tytułu ubezpieczenia za granicą uregulowana była rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 grudnia 1991 r. wydanym na podstawie art. 49 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457, z 1992 r. Nr 21 ze zm.).

Zaprezentowane wyżej uregulowania znalazły również potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 r. (I UKN 177/00, OSNP 2002/17/417), w którym wyraził od pogląd, iż obowiązek zgłoszenia i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne pracownika skierowanego do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego na podstawie umowy z jednostką kierującą, obciążał tę jednostkę do dnia 24 kwietnia 1995 r. (§ 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad nabywania uprawnień i trybu wypłat zasiłków z ubezpieczenia społecznego obywatelom polskim w związku z zatrudnieniem za granicą u pracodawców zagranicznych, Dz. U. Nr 122, poz. 543 w związku z art. 75 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, Dz. U. z 1995 r. Nr 1, poz. 1; tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 ze zm.).

Kolejnym aktem prawnym regulującym omawianą w analizowanej sprawie sporną kwestię możliwości zaliczenia do ogólnego stażu pracy wnioskodawcy okresów świadczenia jej na statkach obcych bander u armatorów zagranicznych, w tym okresów pracy za pośrednictwem agencji morskich, w sytuacji nieopłacenia za wskazane okresy składek na ubezpieczenia społeczne, jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 31 marca 1995 r. (weszło w życie w dniu 25 kwietnia 1995 r.) w sprawie trybu dokonywania wpłat na Fundusz Pracy, opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz szczegółowych zasad nabywania uprawnień i trybu wypłat zasiłków z ubezpieczenia społecznego obywatelom polskim zatrudnionym za granicą u pracodawców zagranicznych (Dz. U. z 1995 r., nr 38, poz. 192) wydane na podstawie art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 1995 r. Nr 1, poz. 1), z którego § 1 ust. 1 wynika, że obywatel polski, zatrudniony za granicą na podstawie umowy zawartej bezpośrednio lub za pośrednictwem jednostki kierującej z pracodawcą zagranicznym, składkę na Fundusz Pracy wpłaca na konto wojewódzkiego urzędu pracy właściwego ze względu na miejsce zamieszkania w Polsce, począwszy od miesiąca wskazanego, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zawiadomił ten urząd o przystąpieniu do płatności składki. Jak wynika z ust. 2 składkę, o której mowa w ust. 1, opłaca się bez uprzedniego wezwania do 10 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni, z zaznaczeniem na przekazie „wpłata z tytułu zatrudnienia za granicą za okres ...”. Po otrzymaniu zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1, wojewódzki urząd pracy przekazuje zainteresowanemu informację o sposobie opłacania składki (ust. 3).

Stosownie do treści § 2 ust. 1 powołanego rozporządzenia z dnia 31 marca 1995 r. obywatel polski, zatrudniony za granicą na podstawie umowy zawartej bezpośrednio lub za pośrednictwem jednostki kierującej z pracodawcą zagranicznym, opłaca składkę na ubezpieczenie społeczne w oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zwanym dalej „oddziałem ZUS”, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania w Polsce, począwszy od miesiąca wskazanego, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zawiadomił ten oddział ZUS o przystąpieniu do opłacania składki. Składkę, o której mowa w ust. 1, zwaną dalej „składką”, opłaca się bez uprzedniego wezwania do 10 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni (ust. 2). Po otrzymaniu zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1, oddział ZUS przekazuje zainteresowanemu legitymację ubezpieczeniową oraz informację o sposobie opłacania składki (ust. 3). Dyrektor właściwego oddziału ZUS może w uzasadnionych przypadkach wyrazić zgodę na opłacenie składki za okres poprzedni, nie dłuższy jednak niż trzy miesiące licząc od miesiąca następującego po ostatnim miesiącu, za który opłacona została składka (ust. 4).

Przekładając poczynione rozważania prawne na grunt analizowanej sprawy podkreślić należy, iż wnioskodawca pracował u zagranicznych pracodawców w okresach, które były w niniejszym postępowaniu sporne, a które zostały szczegółowo wykazane w piśmie ZUS z dnia 23 marca 2015 r., tj.

-

od 10 kwietnia 1993 r. do 31 października 1993 r. na statku (...) (karta 75 akt),

-

od 23 listopada 1993 r. do 17 grudnia 1994 r. na statku (...) (karta 76),

-

od 14 listopada 1995.r. do 13 stycznia 1996 r. na statku (...) (karta77),.

-

nieustalony okres na statku (...) (karta 78),

-

nieustalony okres na statku (...) (karta 79),

-

od 29 stycznia 1996 r. do 24 kwietnia 1997 r. na statku(...) (karta 80),

-

nieustalony okres z E. S. - umowa z dnia 29 marca 1996 r. (karta 81),

-

nieustalony okres na statku (...) (karta 82),

-

od 1 kwietnia 1996 r. do 10 sierpnia 1996 r. na statku(...) (karta 83),

-

nieustalony okres na statku(...) - umowa z (...) z dnia 28 listopada 1996 r. (karta 84),

-

nieustalony okres 9 miesięcy - umowa z (...). z dnia 28 listopada 1997 r. (karta 85),

-

nieustalony okres 2 miesięcy - umowa z(...) z dnia 1 października 1998 r. (karta 86),

- nieustalony okres - umowa z (...) z dnia 2 października 1998 r. (karta 87)

Wskazane okresy były okresami pracy wnioskodawcy na statkach obcych bander, za które nie zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne, stąd brak jest podstaw do ich zaliczenia zarówno do ogólnego stażu pracy, jak i do okresu pracy w szczególnych warunkach.

Jak podkreślał we wskazanym wyżej piśmie z dnia 23 marca 2015 r. ZUS - które to stanowisko Sąd meriti w całej rozciągłości podziela i przyjmuje za własne - wpis zamustrowania w książeczce żeglarskiej był wymagany przepisami o administracji morskiej i potwierdzał wpis na listę członków załogi danej jednostki, jednakże - wbrew twierdzeniom wnioskodawcy - nie jest on jednoznaczny z potwierdzeniem okresu pracy. Ubezpieczony - jak wynika z akt - nie przedłożył za sporne okresy ani ogólnych świadectw pracy, ani tym bardziej zaświadczeń o pracy w szczególnych warunkach. Za takie nie można bowiem uznać dołączonych do akt ZUS, kontraktów, które de facto potwierdzają wyłącznie fakt zawarcia umowy lub okoliczności w nich wskazane, nie zaś okres obowiązywania umów, ich faktyczną realizację, czy rodzaj świadczonej pracy. Nadto ubezpieczony nie przedłożył również dokumentów potwierdzających zatrudnienie za granicą, pozyskanych za pomocą agencji pośredniczących w zawieraniu kontraktów między marynarzami a armatorami obcych bander, przy jednoczesnym opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne. Nie podał również informacji, czy i w którym Inspektoracie ZUS opłacał dobrowolnie składki na ubezpieczenia społeczne, tak zwane konto Z.

Z danych zawartych w aktach ZUS wynika, że z tytułu zatrudnienia w firmie(...) sp. z o.o. w W. S. S. nie był zgłoszony do ubezpieczenia (k. 243 akt). Podobnie zresztą przedstawiała się sytuacja zatrudnienia wnioskodawcy w firmie (...) z siedzibą w W., gdzie - choć w § 8 umowy z dnia 29 marca 1996 r. zawartej w W. widniała informacja, że „marynarz pokrywa we własnym zakresie wszelkie obciążenia z tytułu zawarcia przez niego umowy z armatorem zagranicznym, w szczególności w Polsce składkę na ubezpieczenie społeczne pracowników oraz wpłaty na rzecz Funduszu Pracy” - wnioskodawca nie opłacił składek na ubezpieczenie społeczne i nie był zgłoszony do ubezpieczenia (karta 245 akt).

Zajmując stanowisko w przedmiocie okresów zatrudnienia wnioskodawcy po 1 stycznia 1999 r., wymienionych w zaświadczeniu z dnia 18 lutego 2014 r. (k. 34 akt ZUS), wskazać należy, iż pozostają one bez wpływu na ustalenie prawa S. S. do emerytury w oparciu o art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748).

Wobec tak dokonanych ustaleń Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że Sąd Okręgowy trafnie wskazał, że ubezpieczony nie spełnia przesłanki 25 letniego ogólnego stażu ubezpieczeniowego, statuowanego treścią art. 184 w zw. z 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w konsekwencji powyższego bezprzedmiotowym było ustalanie okresów, w których wnioskodawca świadczył pracę w warunkach szczególnych, albowiem niezależnie od wyników postępowania dowodowego, spełnienie tej przesłanki pozostałoby bez wpływu na prawo skarżącego do wnioskowanego świadczenia.

Sąd ubezpieczeń rozpoznający odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej prawa do świadczenia rozstrzyga bowiem, o prawie do konkretnego świadczenia, nie zaś o poszczególnych jego przesłankach. Skoro ubezpieczony nie legitymuje się ogólnym stażem ubezpieczeniowym, brak jest podstaw do badania pozostałych przesłanek warunkujących prawo do emerytury w wieku obniżonym, a zatem i szczególnego stażu pracy. Sąd Okręgowy rozpoznając odwołanie od decyzji odmawiającej przyznania prawa do emerytury, po ustaleniu, że ubezpieczony nie spełnia przesłanki stażu ogólnego, nie miał zatem podstaw do prowadzenia postępowania celem ustalenia spełnienia pozostałych przesłanek wnioskowanego świadczenia, dlatego też pominął dowód z zeznań świadka K. K. i M. C., albowiem zeznania przez niech złożone miały potwierdzać fakt wykonywania przez ubezpieczonego zatrudnienia w warunkach szczególnych, która to przesłanka - na co wskazano wyżej – nie była przez Sąd badana.

Mając na uwadze powyższe, uznając wyrok Sądu I instancji za trafny, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

SSA Grażyna Horbulewicz SSA Bożena Grubba SSO del. Maria Ołtarzewska