Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Sąd Okręgowy w Gdańsku XV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Weronika Klawonn

Protokolant: st. sekr. sąd. Magdalena Florian

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2015 r. roku na rozprawie

sprawy z powództwa A. B.

przeciwko M. K.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego M. K. na rzecz powoda A. B. kwotę 2515795 zł. (dwa miliony pięćset piętnaście tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt pięć złotych),

2.  zasądza od pozwanego M. K. na rzecz powoda A. B. kwotę 7200 zł. (siedem tysięcy dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego),

3.  nakazuje pobrać od pozwanego M. K. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 100000 zł. (sto tysięcy złotych) tytułem odpłaty od pozwu, od obowiązku uiszczenia której zwolniony był powód.

Sygn. akt XVC 1954/12

UZASADNIENIE

1.  Żądania i stanowiska stron postępowania

1.1. Żądanie powoda A. B. (pozew k.2, pismo z dnia 10 marca 2014 r. k. 216, pismo z dnia 10 marca 2014 r. k. 223)

Po ostatecznym sprecyzowaniu i zmianie pierwotnego żądania pozwu powód A. B. wniósł o zasądzenie od pozwanego M. K. na swoją rzecz kwoty 2.515.795 zł tytułem odszkodowania za niewykonanie umowy zlecenia. Ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia powyższego żądania, powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kwoty 2.515.795 zł tytułem zwrotu wartości korzyści z powodu nieważności umów sprzedaży prawa użytkowania wieczystego działki nr (...) obszaru 2.070 m2, objętej księgą wieczystą KW nr (...) Sądu Rejonowego (...) zawartych w aktach notarialnych Rep A Nr (...) z dnia 30 września 1997 roku i Rep A Nr (...) z dnia 30 września 1997 roku zawartych pomiędzy powodem a M. K. – właścicielem spółki (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...). Jednocześnie powód wniósł o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

1.2. Podstawa faktyczna żądania

1.2.1.  Powód zakupił prawo użytkowania wieczystego nieruchomości w drodze przetargu od Zarządu Miasta(...). Warunkiem kupna było zastrzeżenie przeznaczenia działki pod budowę parkingu wielopoziomowego. Po zamknięciu swojego przedsiębiorstwa powód zdecydował, ze nie będzie budował parkingu i sprzeda nieruchomość. Powód poszukiwał nabywcy na przedmiotową działkę, ale potencjalni nabywcy nie byli zainteresowani budową parkingu. Strony znały się wiele lat, współpracowały na płaszczyźnie gospodarczej i finansowej. Handlowali m.in. dewizami, pożyczali sobie pieniądze. W pewnym czasie pozwany nie spłacił zadłużeń względem powoda. Zaproponował zawarcie umowy, na mocy której znajdzie „Niemca”, który kupi od powoda jego działkę za takie pieniądze, które pokryją zadłużenie pozwanego u powoda i wartość działki. Pozwany wskazał przy tym, że Niemcy boją się kupować działki od Polaków. Stąd pojawiła się propozycja zawarcia fikcyjnej umowy sprzedaży. Po jej wykonaniu pozwany miał spłacić powoda a nadto powód miał odzyskać wartość działki.

1.2.2.  Strony postępowania zawarły pozorną umowę sprzedaży sporządzoną w formie aktu notarialnego rep. A nr (...), w myśl której powód sprzedał za cenę 47.838 zł (równowartość 14.000 USD) spółce (...) Sp. z o.o. w E. wynoszący ¾ udział w prawie użytkowania wieczystego działki nr (...) obszaru 2.070 m2, objętej KW nr (...) Sądu Rejonowego w G., a spółka powyższy udział za podaną cenę zakupił.

1.2.3.  W dniu 30 września 1997 roku strony zawarły również pozorną umowę sprzedaży warunkowej udziału w ¼ prawa użytkowania wieczystego w/w nieruchomości za cenę 10.251 zł pod warunkiem, że Zarząd Gminy Miasta G. nie skorzysta z prawa pierwokupu.

1.2.4.  Strony swobodnie i z rozmysłem stworzyły czynność prawną ujawnioną, której treść nie stanowiła odzwierciedlenia ich rzeczywistych zamiarów. Strony zamierzały bowiem stworzyć pozór rzeczywistego dokonania czynności prawnej w postaci umowy sprzedaży, podczas gdy tak naprawdę chciałby wywołać skutki innej czynności prawnej.

1.2.5.  Strony pod pozorem umowy sprzedaży ukryły umowę zlecenia, na podstawie której powód zlecił pozwanemu sprzedaż prawa użytkowania wieczystego wyżej opisanej nieruchomości osobie trzeciej i cesję wierzytelności z ceny sprzedaży celem spłaty zawierających się m.in. w tej kwocie zadłużeń pozwanego względem powoda.

1.2.6.  Według operatu szacunkowego sporządzonego wg stanu na 20 listopada 1997 roku na zlecenie pozwanego przez rzeczoznawcę zawodowego (...), wartość szacunkowa przedmiotowej nieruchomości określono na kwotę 2.515.795 zł.

1.2.7.  Jeszcze przed przeniesieniem własności ostatniego udziału w prawie własności nieruchomości w wykonaniu ukrytej umowy zlecenia pozwany „zabezpieczył” powoda w pełnomocnictwa notarialne, które w ocenie stron i przekonaniu powoda dawały wewnętrzną „rękojmię” realizacji ich wewnętrznego porozumienia. Pełnomocnictwa dowodzą świadomość pozwanego co do treści umowy ukrytej.

1.2.8.  M. K. nie wykonał ukrytej umowy zlecenia obejmującej sprzedaż i przelew na rzecz powoda kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości albowiem sprzedając nieruchomość W. W. (1) w istocie umorzył swoje własne zadłużenia wobec nabywcy.

1.2.9.  Jedyną możliwością zdobycia przez pozwanego kwoty, która odpowiadałaby cenie nieruchomości i spowodowałaby spłatę zadłużenia wobec powoda było jedynie zawarcie przez strony tajnego, niedostępnego osobom trzecim porozumienia. Pozwany był zadłużony wobec wielu osób, nie posiadał żadnych środków aby dokonać zapłaty za nabyte udziały w prawie użytkowania wieczystego od powoda. Trudno byłoby znaleźć racjonalne uzasadnienie dla faktu, w którym wierzyciel zbywa na rzecz dotychczasowego dłużnika nieruchomość, wobec wiedzy i oświadczenia dłużnika, że tenże nie ma pieniędzy. Koniecznym stało się zatem ustalenie rozwiązań w drodze porozumienia z wierzycielami, które przysporzyłoby jemu korzyści w związku z zamiarem zbycia przeznaczonej pod parking nieruchomości a jednocześnie spowodowałoby spłatę zadłużenia. Pozwany znał środowisko nabywców narodowości niemieckiej, którzy byliby w stanie w latach 90-tych zapłacić dość wysoką cenę.

1.2.10.  Umowa zlecenia obejmowała znalezienie nabywcy, sprzedaż, przelew kwoty uzyskanej ze sprzedaży. Wiązała do chwili zapłaty do rąk powoda satysfakcjonującej ceny. Pozwany nie wykonał umowy.

1.3.  W piśmie procesowym z dnia 10 marca 2014 roku (k. 223) powód wskazał, co następuje:

1.3.1.  Podstawą odpowiedzialności pozwanego jest art. 299§1 k.s.h. albowiem egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Przyczyną zawarcia umowy pozornej w przedmiotowej sprawie było zadłużenie jednoosobowej spółki, której właścicielem był pozwany. Spółka była nie tylko dłużnikiem powoda, ale także innych osób. W jednej z umów zawartych z osobą trzecich pozwany złożył, oświadczenie, że spółka jest winna kwoty 117.956 zł oraz 2.841,10 zł. Pozwany zaciągał od powoda znaczne pożyczki na dofinansowanie działalności spółki, których spółka nigdy nie spłaciła. Spółka nie posiadała w tamtym czasie w zasadzie żadnego majątku, z którego można byłoby spłacić zaciągnięte zobowiązania. Z tego też powodu pozwany proponował zawarcie umów pozornych. Po sprzedaży przedmiotowego prawa użytkowania wieczystego miało dojść do zapłaty powodowi, wbrew zapisom zawartym w akcie notarialnym (co potwierdzają stosowne pełnomocnictwa złożone przez pozwanego). Strony ustaliły, że umowa sprzedaży jest fikcyjna, pozorna, zaś pozwany ma dokonać sprzedaży prawa jako obywatel niemiecki w celu uzyskania zapłaty za użytkowanie tak znacznych środków, które dodatkowo umożliwiłyby spłacenie dotychczasowych zadłużeń własnej spółki zaciągniętych u powoda. Pozwany działając w imieniu swojej spółki wystawił powodowi pełnomocnictwa, które miały doprowadzić na skutek wypowiedzenia umów do zwrotu prawa użytkowania wieczystego działki. Powód nie mógł tych pełnomocnictw wykorzystać albowiem pozwany dwukrotnie dokonał zbycia działki (na rzecz W. W. na podstawie umowy sprzedaży z 23 grudnia 1997 roku), a dzień przed udzieleniem powodowi pełnomocnictw, występując jako wieczysty użytkownik działki złożył oświadczenie o uznaniu długu i poddanie się egzekucji J. W. w formie aktu notarialnego z 3 lutego 1998 roku; Pozwany z tytułu udzielonych pożyczek wystawił weksle na rzecz powoda, poręczycielem pozostawała spółka. Powód uzyskał wyrok, w którym zasądzono od pozwanego kwotę 700.000 zł; egzekucja wobec pozwanego przeprowadzona z majątku w Niemczech była bezskuteczna; poręczyciel również nie wykupił weksli; W odpisie z rejestru handlowego spółki wskazano, że kapitał zakładowy spółki wynosi 4.000 zł – kwota, która w żaden sposób nie zaspokoi roszczeń powoda dochodzonych niniejszym pozwem;

1.3. Stanowisko pozwanego M. K.

Pozwany w odpowiedzi na pozew oraz na zawiadomienia o kolejnych terminach rozprawy ograniczył się do kilkukrotnego przysłania oświadczeń (k. 131,178,274,337), w których stwierdzał, że:

⚫

pozostaje osobą fizyczną – zagraniczną i nie zawierał żadnych aktów prawnych z powodem, w związku z czym nie jest stroną pozwaną;

⚫

za zobowiązania spółki zawartych przed 16-laty z powodem pozwany nie odpowiada;

⚫

akty prawne między powodem a spółką były sporządzone i zawarte według obowiązującego prawa, sfinansowane przez spółkę;

⚫

operat szacunkowy nie jest wyceną działki albowiem został skradziony a posługiwanie się nim przez osoby trzecie jest niedozwolone;

⚫

pozew jest manipulacją, której celem jest wyłudzenie pieniędzy przy pomocy Sądu;

⚫

pozwany nie zgadza się z pozwem zweryfikowanym i zaakceptowanym przez Sąd;

2.  Postawa faktyczna wyroku

2.1.  Powód pozostawał użytkownikiem wieczystym nieruchomości na podstawie umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) z dnia 19 maja 1994 roku.

Okoliczność bezsporna;

2.2.  (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w E. była zarejestrowana w Rejestrze Handlowym, posiadała kapitał zakładowy w wysokości 4.000 zł. Jedynym udziałowcem spółki pozostawał pozwany.

Dowód; odpis z rejestru handlowego k. 231;

2.3.  W dniu 30 kwietnia oraz 30 maja 1996 roku pomiędzy stronami zawarto umowy pożyczki na kwotę 60.000 zł każda.

Dowód: umowy pożyczki k. 27-28;

2.4.  W dniu 30 września 1996 roku powód zawarł umowę sprzedaży za cenę 47.830 zł, co stanowiło równowartość kwoty 14.000 USC spółce (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (...) udziału wynoszącego 3/4 części w prawie użytkowania wieczystego działki nr (...) obszaru 2.070 m2, objętej ksiągą wieczystą KW nr (...) Sądu Rejonowego(...). Część ceny w kwocie 20.502 zł (równowartość 6.000 USD) miała zostać zapłacona w dniu zawarcia aktu notarialnego, zaś pozostała część ceny sprzedaży miała zostać zapłacona w trzech ratach.

Dowód: umowa sprzedaży zawarta w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) k. 19-21;

2.5.  W dniu 17 października 1996 roku pozwany pokwitował odbiór od powoda kwoty 20.000 zł oraz 20.000 DEM. Pozwany jednocześnie zobowiązał się do oddania tych kwot w terminie do 20 lutego 1997 roku powiększonych o 20%.

Dowód: pokwitowanie i zobowiązanie k. 26;

2.6.  W dniu 30 września 1997 roku powód zawarł umowę sprzedaży za cenę 10.251 zł (równowartość 3.000 USD) spółce (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (...) – udziału wynoszącego 1/4 części w prawie użytkowania wieczystego działki nr (...) obszaru 2.070 m2, objętej KW nr (...) Sądu Rejonowego (...) pod warunkiem, że Zarząd Gminy Miasta (...) nie wykona prawa pierwokupu przysługującego na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości. M. K. w imieniu spółki kupił powyższą nieruchomość oświadczając, że spółka nie jest cudzoziemcem. Nadto oświadczył, że znane są jemu postanowienia umowy oddania gruntu w użytkowanie wieczyste z dnia 19 maja 1994 roku, rep. A nr (...), w szczególności warunki rozpoczęcia i zakończenia budowy parkingu. Wydanie nieruchomości kupującej spółce oraz zapłata ceny nastąpić miała w dniu zawarcia umowy przeniesienia prawa użytkowania wieczystego gruntu.

Dowód: umowa sprzedaży warunkowej zawarta w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) k. 22-24;

2.7.  Według stanu na dzień 20 listopada 1997 roku szacunkowa wartość działki nr (...) o powierzchni 2.070 m2 wyniosła 2.515.795 zł.

Dowód: operat szacunkowy wartości działki k. 60-65;

2.8.  W dniu 23 grudnia 1997 roku powód wraz z pozwanym działającym w imieniu (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...) sprzedali prawo użytkowania wieczystego objętego KW nr (...) nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) obszaru 2.070 m2 za cenę ogółem 60.000 zł W. W. (3), przy czym powód sprzedał swój wynoszący 1/4 część – udział pod tym warunkiem, że Gmina M. (...) nie skorzysta z przysługującego jej prawa pierwokupu. Nabywca oświadczył, że prawo użytkowania wieczystego nieruchomości za podaną cenę kupuje, w tym udział wynoszący 1/4 część pod wymienionym wyżej warunkiem. Cała cena sprzedaży została już zapłacona, co sprzedający potwierdza. Wydanie nieruchomości miało nastąpić w dniu zawarcia umowy. W przypadku gdyby Gmina skorzystała z prawa pierwokupu, strony uzgodniły zasady rozliczeń. Strony postanowiły ponadto, ze do końca lutego 1998 r. sprzedającemu przysługuje prawo odkupu nieruchomości.

Dowód: umowa sprzedaży warunkowej i sprzedaży sporządzona w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) k. 30-33;

2.9.  Pozwany w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą popadł w zadłużenie. W dniu 3 lutego 1998 roku uznał dług względem W. K. w wysokości 117.956 zł. Przy zawieraniu stosownego oświadczenia w formie aktu notarialnego pozwany legitymował się w szczególności prawem użytkowania wieczystego części przedmiotowej nieruchomości.

Dowód: oświadczenie sporządzone w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) k. 262-264;

2.10.  W dniu 4 lutego 1998 roku pozwany, działając w imieniu spółki, udzielił powodowi pełnomocnictwa do:

⚫

złożenia w imieniu reprezentowanej przez niego Spółki oświadczenia o odstąpieniu od umowy sprzedaży powołanej w pełnomocnictwie i zawarcia w jego imieniu umowy przeniesienia na rzecz samego pełnomocnika całego jego udziału w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości, na warunkach określonych według uznania pełnomocnika oraz do dokonania wszelkich czynności związanych z tym zbyciem;

⚫

dokonania w imieniu reprezentowanej przez niego Spółki, rozwiązania umowy sprzedaży powołanej w pełnomocnictwie i przeniesienia całego jego udziału na rzecz samego pełnomocnika w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości, na warunkach według uznania pełnomocnika oraz do dokonania wszelkich czynności związanych z tym zbyciem;

⚫

zmiany w imieniu reprezentowanej przez niego Spółki umowy sprzedaży powołanej w pełnomocnictwie w zakresie warunków wykonania umowy według uznania pełnomocnika oraz do dokonania wszelkich czynności związanych z tą zmianą;

⚫

nabycia od W. W. (1) całego jego udziału w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości opisanej w pełnomocnictwie w drodze umowy sprzedaży w wykonaniu powyższego prawa odkupu tego udziału w prawie użytkowania wieczystego;

Dowód: pełnomocnictwa sporządzone w formie aktów notarialnych rep. A nr (...), (...), (...), (...) k. 37-44;

2.11.  W dniu 31 marca 1998 roku pozwany oświadczył, że pożyczył od powoda kwotę 150.000 USD oraz 80.000 DEM w celu dofinansowania działalności swojej firmy. W związku z niedotrzymaniem terminu zwrotu pożyczki pozwany zobowiązał się od dnia 1 kwietnia 1998 roku do ogólnej kwoty zadłużenia doliczać odsetki w kwocie 10% za każdy miesiąc. Ostateczny termin zwrotu gotówki ustalono na dzień 30 kwietnia 1998 roku. Dwa dni później – 2 kwietnia 1998 roku spółka (...) wystawiła weksle w celu zabezpieczenia wierzytelności powoda. Pozwany stał się poręczycielem wekslowym. Z kolei w dniu 7 lipca 1998 roku pozwany wystawił weksel w celu zabezpieczenia spłaty zadłużenia względem powoda do kwoty 42.000 zł.

Dowód: oświadczenie k. 25, weksle k. 234-237;

2.12.  W dniu 31 maja 1999 roku powód zwarł z W. W. (1) umowę, na podstawie której w wykonaniu zobowiązania wynikającego z umowy sprzedaży warunkowej sporządzonej pod rep. A nr (...) przeniósł na nabywcę cały swój wynoszący 1/4 część udział w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości objętej KW nr (...). Nabywca oświadczył, że to przeniesienie przyjmuje.

W rzeczywistości sprzedaż powyższej nieruchomości połączona była z rozliczeniem zadłużenia pomiędzy W. W. (1) i pozwanym.

Dowód: umowa przeniesienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości sporządzona w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) k. 34-36, zeznania W. W. (1) i A. B. złożone w ramach postępowania przygotowawczego ujawnione w protokole k. 46-59;

2.13.  W dniu 31 maja 1999 roku W. W. (1) zobowiązał się, w przypadku sprzedaży nieruchomości objętej KW nr (...) Sądu Rejonowego (...), do zapłaty powodowi kwoty 40.000 zł. Do przekazania tej kwoty, pomimo sprzedaży nieruchomości (...)nigdy nie doszło.

Dowód: zobowiązanie k. 45, zeznania W. W. (1) i A. B. złożone w ramach postępowania przygotowawczego ujawnione w protokole k. 46-59;

2.14.  W dniu 6 sierpnia 1999 roku W. W. (1) uzyskał decyzję Urzędu Miejskiego (...) o przekształceniu w prawo własności prawa użytkowania wieczystego nieruchomości oznaczonej KW nr (...) w zamian za opłatę za przekształcenie w wysokości 38.537,46 zł.

Dowód: decyzja Urzędu Miejskiego (...) (...) k. 68-69;

2.15.  W dniu 19 września 2007 roku Sąd Okręgowy (...) w sprawie IC 1052/06 wydał wyrok zaoczny, w którym zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 70.000 zł. Wyrokowi została nadana klauzula natychmiastowej wykonalności. W dniu 23 października 2007 roku wydano powodowi tytuł wykonawczy albowiem wyrok zaoczny uprawomocnił się. Przeciwko pozwanemu w 2008 roku na terenie Niemiec prowadzone było postępowanie egzekucyjne.

Dowód: dokumenty egzekucyjne (w pewnej części sporządzone w języku niemieckim) k. 238-261, wyrok zaoczny IC 1052/06 k. 233;

2.16.  W dniu 10 kwietnia 2015 roku Sąd Okręgowy w G. wydał wyrok zaoczny w sprawie XVC 583/14. W wyroku tym ustalono w szczególności, że:

- umowa sprzedaży warunkowej zawarta w dniu 30 września 1997r. między A. B. jako zbywcą i (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością (...) jako nabywcą przed notariuszem G. W. repertorium A (...), której przedmiotem był udział wynoszący 1/4 część w prawie użytkowania wieczystego gruntu - działki (...) obszaru 2.070 m2 położonego (...) przy ul. (...) dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy (...) prowadzi księgę wieczystą (...) jest nieważna,

- umowa sprzedaży zawarta w dniu 30 września 1997r. między A. B. jako zbywcą i (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością (...) jako nabywcą przed notariuszem G. W. repertorium A (...), której przedmiotem był udział wynoszący 3/4 części w prawie użytkowania wieczystego gruntu - działki (...) obszaru 2.070 m2 położonego (...) przy ul. (...) dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy (...) prowadzi księgę wieczystą (...) jest nieważna.

Wyrok powyższy uprawomocnił się z dniem 13 maja 2015 roku.

Dowód: dokumenty zgromadzone w aktach sprawy XVC 583/14;

3.  Ocena dowodów

3.1.  Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego zaoferowanego przez strony niniejszego postępowania. Sąd ocenił wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału (art. 233 § 1 k.p.c.).

3.2.  Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. (art. 244 § 1 k.p.c.). Prawdziwość dołączonych dokumentów nie była podważana przez żadną ze stron. Strona powodowa przedstawiła dokumenty urzędowe w postaci (1) wypisów z aktów notarialnych zawierających umowy sprzedaży, umowy sprzedaży warunkowej, pełnomocnictwa, oświadczenie, (2) protokołów przesłuchań świadków W. W. (1) i A. B. przeprowadzonych w trakcie postępowania przygotowawczego, (3) decyzję Urzędu Miejskiego (...) w przedmiocie przekształcenia użytkowania wieczystego we własność, (4) dokumentację z postępowania egzekucyjnego (pomimo, że większość dokumentów została sporządzona w języku niemieckim, dla ustalenia faktu prowadzenia postępowania egzekucyjnego Sąd uznał te dokumenty jako wystarczające), (5) wyrok zaoczny wydany w sprawie IC 1052/06 o zapłatę kwoty 700.000 zł, (6) dokumenty zgromadzone w aktach postępowania XVC 583/14 w sprawie o stwierdzenie nieważności umów zakończonego wydaniem wyroku zaocznego, który już się uprawomocnił, (7) odpis z rejestru handlowego.

Wszystkie wyżej wymienione dokumenty były istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Wynikało z nich przede wszystkim, że umowy sprzedaży oraz sprzedaży warunkowej nieruchomości zawarte pomiędzy powodem a jednoosobową spółką z ograniczoną odpowiedzialnością zostały uznane jako nieważne. Ponadto przedłożone dokumenty w istotnym stopniu wykazały, że spółka, która była stroną pozwaną, nie jest w stanie spełnić roszczeń powoda związanych z konsekwencjami prawomocnego orzeczenia (windykacyjnych – z uwagi na zmianę prawa użytkowania wieczystego we własność oraz inne przeniesienie tego prawa na osobę trzecią).

3.3.  Dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. (art. 245 k.p.c.). Dowody te nie budziły wątpliwości co do ich autentyczności. Umowa pożyczki, pokwitowania, zobowiązania, operat szacunkowy wartości działki, weksle dostarczyły one Sądowi relewantnych informacji związanych ze świadomością pozwanego co do istnienia zobowiązań względem powoda, ich wysokości, trudnej sytuacji materialnej spółki. Wreszcie niezmiernie istotnym pozostawał dowód z operatu szacunkowego, w oparciu o który ustalono rzeczywistą wartość nieruchomości stanowiącej przedmiot umów sprzedaży oraz sprzedaży warunkowej.

3.4.  Na marginesie wskazać należy, że podczas rozprawy w dniu 23 października 2015 roku powód cofnął wnioski dowodowe zawarte w piśmie procesowym z dnia 10 marca 2015 roku (k. 223 akt) albowiem pozwany nie zaprzeczał okolicznościom wskazywanym przez powoda. W związku z powyższym postępowanie dowodowe ograniczone zostało do omówionych powyżej dokumentów.

4.  Podstawa prawna rozstrzygnięcia

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

4.1.  Zakres rozpoznania w niniejszej sprawie był uwarunkowany wcześniejszym prawomocnym wyrokiem zaocznym z dnia 10 kwietnia 2015 roku wydanym w sprawie XVC 583/14. W sprawie tej, wytoczonej przez powoda, przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością”, Sąd ustalił nieważność umowy sprzedaży oraz umowy sprzedaży warunkowej udziałów w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy (...) prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). Z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy XVC 583/14 wynika, że nieważność czynności prawnej została ustalona w związku z jej pozornością.

Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. (art. 365 § 1 k.p.c.). Sąd rozpoznający sprawę jest zatem związany powyższym wyrokiem. Ustawodawca nie uzależnił mocy wiążącej orzeczenia od tego, czy zostało ono wydane jako zaoczne.

Czynność prawna jest nieważna od początku (ab initio). Od chwili jej dokonania nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych. Nieważność ma zatem charakter pierwotny, nie następczy. (P. Księżak, Komentarz do kodeksu cywilnego, LEX 2014). Umowy nie wywołały więc skutków przewidzianych przez strony stosunku prawnego. Stąd spółka – jako nabywca prawa użytkowania wieczystego – powinna zwrócić sprzedawcy świadczenie jej nienależne. Roszczenie windykacyjne (o nakazanie złożenia oświadczenia woli i zwrot przedmiotu sprzedaży) w danym stanie faktycznym okazało się niewystarczające z uwagi na przekształcenie prawa użytkowania wieczystego we własność a nadto dwie transakcje sprzedaży, które miały miejsce po zawarciu nieważnych umów.

Umowa sprzedaży jest umową wzajemną, w ramach której sprzedawca w zamian za otrzymaną cenę przenosi na kupującego określone prawo. W przypadku więc ustalenia nieważności umowy, unicestwienia jej skutku, istnieje obowiązek zwrotu świadczenia albowiem umowa nie doszła ostatecznie do skutku przeniesienia prawa użytkowania wieczystego na nabywcę.

4.2.  Podstawą dochodzenia roszczenia z tytułu świadczenia nienależnego jest art. 410 k.c. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. (art. 410 § 2 k.c.).

Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 maja 2015 roku, sygn. akt II CSK 414/14 - do powstania zobowiązania, którego podstawę stanowi art. 410 k.c. dochodzi w ten sposób, że wzbogacony uzyskuje bez podstawy prawnej korzyść majątkową w wyniku spełnienia świadczenia przez zubożonego. Brak podstawy prawnej oznacza brak causae świadczenia lub jej wadliwość. Przy ocenie czy miało miejsce nienależne świadczenie istotna jest podstawa prawna i cel świadczenia, a nie podstawa prawna wzbogacenia. Condtictio sine causa ma zastosowanie wtedy, gdy czynność prawna, w wyniku której zostało spełnione świadczenie jest nieważna.

Obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia przez spółkę zaktualizował się w chwili, kiedy wyrok zaoczny ustalający nieważność umów sprzedaży oraz sprzedaży warunkowej uprawomocnił się, tj. w dniu 13 maja 2015 roku. Od tego momentu spółka była zobowiązana do zwrotu świadczenia nienależnego.

Jak już wyżej wspomniano, z uwagi na okoliczności sprawy, spółka zobowiązana jest do zapłaty określonej kwoty na rzecz powoda albowiem otrzymane od niego świadczenie okazało się nienależne. Wartość tego świadczenia należało ustalić w oparciu o operat szacunkowy przedstawiony przez stronę powodową. Jest to jedyny dokument prywatny, w którym ujawniono realną wartość nieruchomości (ściśle prawa użytkowania wieczystego). Został on sporządzony przez osobę posiadającą stosowne uprawnienia w 1997 roku. Dlatego też Sąd przyznał temu dokumentowi walor wiarygodności.

4.3.  Strona pozwana w niniejszym procesie zachowała bierną postawę pomimo rozkładu ciężaru dowodu, o którym mowa w art. 6 k.c. - ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Pozwany w szczególności nie przedstawił w szczególności dowodu na to, jakoby w jakimkolwiek zakresie spełnił żądanie zwrotu nienależnego świadczenia. Nie zaprzeczał w jakikolwiek stopniu wartości przedmiotu umów. W dużym stopniu postępowanie dowodowe, a co za tym idzie również rozważania prawne, muszą opierać się o materiał oraz argumentację przedstawioną przez stronę powodową. Jakkolwiek strona powodowa w toku procesu zmieniała podstawę prawną dochodzonego roszczenia, ostatecznie wskazała na subsydiarną odpowiedzialność członka zarządu.

4.4.  Jakkolwiek obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia obciążał pierwotnie spółkę, to w niniejszej sprawie doszło do sytuacji, w której odpowiedzialność została przeniesiona na pozwanego jako członka zarządu spółki. W myśl art. 299 §1-2 k.s.h. jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Ustalenie przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu. (wyrok SN z dnia 26 czerwca 2003 roku, sygn. akt V CKN 416/01).

W oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w sprawie Sąd doszedł do przekonania, że powód udowodnił, że egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna. Po pierwsze wskazać należy na zadłużenie spółki względem powoda w związku z wystawionymi wekslami oraz wyrokiem zaocznym wydanym przeciwko spółce. O złej kondycji finansowej spółki świadczyć może – choćby w sposób pośredni – fakt, że do dnia dzisiejszego, pomimo stosownego obowiązku wynikającego z ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 1997 roku nr 121 poz. 770) spółka nie została wpisana do KRS. Te wszystkie okoliczności, w połączeniu z bezskutecznym prowadzeniem egzekucji na terenie Niemiec w oparciu o zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego, w ocenie Sądu pozwalają na uznanie, że spełniona jest przesłanka, o której mowa w art. 299 § 1 k.s.h. Pomocnico jako dowód na złą kondycję finansową spółki świadczył niski kapitał zakładowy spółki (4.000 zł).

Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 299 § 2 k.s.h. to pozwany obowiązany był dostarczyć dowodów pozwalających jemu na „uwolnienie” się od odpowiedzialności względem powoda. Pozwany – poza oświadczeniem o tym, że postępowanie jego nie dotyczy – nie przedstawił jakichkolwiek argumentów, które można byłoby poddać weryfikacji.

4.5.  Reasumując, odpowiedzialność pozwanego zaktualizowała się więc w czasie, gdy został wydany wyrok zaoczny stwierdzający nieważność czynności prawnych jak również wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna. Dochodzona pozwem kwota (2.515.795 zł) odpowiadała wartości nieruchomości, która stanowiła własność powoda w chwili sprzedaży z 2007 roku zgodnie z operatem szacunkowym.

Wobec powyższego, na podstawie art. 299 k.s.h. w zw. z art. 6 k.c., Sąd orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

5.  Koszty postępowania

5.1.  O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie 2 i 3 sentencji wyroku biorąc pod uwagę art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. Pozwany przegrał sprawę, zatem zobowiązany jest zwrócić powodowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów postępowania w niniejszej sprawie złożyły się: koszty zastępstwa procesowego rady prawnego – 7.200 zł ustalone w oparciu o §6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 roku poz. 490 ze zm.).

5.2.  Sąd ustalił również w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 i art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2014 roku poz. 1025 ze zm.) kwotę 100.000 zł, którą pozwany jest zobowiązany zwrócić Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w Gdańsku tytułem opłaty stosunkowej od pozwu, od uiszczenia której powód został zwolniony.

SSO Weronika Klawonn