Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 26 sierpnia 2015 r.

Sąd Rejonowy w Zgorzelcu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSR Krzysztof Skowron

Protokolant Dagmara Nieścierowicz

po rozpoznaniu w dniu 26 sierpnia 2015 r.

w Z.

sprawy z wniosku J. G., R. Ż., T. T., J. Ż., P. Ż. i M. Ż.

przy udziale (...) S.A. w K.

o ustanowienie służebności przesyłu

postanawia:

1.  oddalić wniosek,

2.  nie obciążać wnioskodawców – J. G., R. Ż., T. T., J. Ż., P. Ż. i M. Ż. kosztami postępowania poniesionymi przez uczestnika – (...) S.A. w K..

Sygn. akt I Ns 1168/14

UZASADNIENIE

I. Stanowiska uczestników postępowania.

1. Wnioskodawcy – J. G., R. Ż., T. T. i S. Ż. (w którego miejsce, w toku postępowania, wstąpili jego spadkobiercy – J. Ż., P. Ż. i M. Ż. [k 265]) wnieśli o ustanowienie na położonej w Z. działce nr (...) odpłatnej służebności przesyłu (za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 130.000 zł) na rzecz uczestnika (...) S.A. w K. (wcześniej: (...) S.A.); wnieśli też o obciążenie uczestnika kosztami postępowania.

2. Uczestnik – (...) S.A. w K. domagał się oddalenia wniosku i zasądzenia od wnioskodawców na swoją rzecz kosztów postępowania. Zarzucił, że jeszcze w latach 70. XX w. nabył w drodze zasiedzenia prawo do korzystania z nieruchomości wnioskodawców w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu.

II. Stan faktyczny.

1. Do września 1996 r. właścicielem obecnej działki nr (...) był Skarb Państwa. Pomiędzy 1 a 14 września 1966 r. działkę tę nabył K. Ż. (wtedy nosiła nr 235 [później – 194] i znajdowała się w granicach miejscowości W.). Spadkobiercami K. Ż. byli W. Ż., J. G., R. Ż., T. T. i S. Ż., a spadkobiercami W. J. G., R. Ż., T. T. i S. Ż.. Spadek po S. Ż. odziedziczyli J. Ż., P. Ż. i M. Ż.. Aktualnymi współwłaścicielami działki nr (...) są J. G., R. Ż. i T. T. – w udziałach po 3/12 części oraz J. Ż., P. Ż. i M. Ż. – w udziałach po 1/12 części.

2. Nad położoną w Z. działką nr (...) przebiegają przewody linii wysokiego napięcia 220 kV relacji M. – T. o nr. od D-212 do D-217. Linie te zostały oddane do użytku pomiędzy wrześniem 1962 r. a listopadem 1964 r. (linia D-212 – 1 września 1962 r., linia D-213 – 21 sierpnia 1963 r., linie D-214/215 – 7 listopada 1963 r., linie D-216/217 – 7 listopada 1964 r.). Od tego czasu ich przebieg nie uległ zmianie. Określenie ich lokalizacji, a następnie ich przeprowadzenie było poprzedzone konsultacjami i uzyskaniem potrzebnych zezwoleń.

3. Linie relacji M. – T. o nr. od D-212 do D-217 do 7 stycznia 1991 r. pozostawały w zarządzie przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w J.. W lipcu 1993 r. zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu przedsiębiorstwo to zostało podzielone w celu wniesienia jego zorganizowanej części (obejmującej m.in. linie o nr. od D-212 do D-217) do (...) S.A. w W.; spółka ta przejęła przekazane jej linie elektroenergetyczne (razem ze wszystkim związanymi z nimi prawami) w 1994 r. W grudniu 2007 r. został przeprowadzony podział (...) S.A. w W. (spółka działała już wtedy pod firmą (...) S.A.), w wyniku którego część jej majątku potrzebna do realizacji zadań operatora systemu przesyłowego (stanowiąca odrębne przedsiębiorstwo) została przeniesiona do spółki (...) S.A. w W. (aktualnie, po 2-krotnej zmianie firmy i 1-krotnej siedziby – (...) S.A. w K.); składnikami przeniesionego przedsiębiorstwa były również linie o nr. od D-212 do D-217 razem ze związanymi z nimi służebnościami.

III. Dowody i ich ocena.

1. Ustalenia faktyczne zostały dokonane na podstawie dokumentów i zeznań wnioskodawczyni J. G. określonych w postanowieniach dowodowych z 8 kwietnia 2014 r. (k 251) i 26 sierpnia 2015 r. (k 319).

2. W sprawie uczestnik wniósł o przeprowadzenie dowodów z kserokopii dokumentów wytworzonych w związku z procesem budowy linii 220 kV M. – T. (k 75, 187, 192-195, 221-226). Brak możliwości przedłożenia oryginałów – z uwagi na upływ czasu od momentu realizacji inwestycji oraz przekształcenia organizacyjne i własnościowe kolejnych przedsiębiorstw przesyłowych – nie był czymś niezrozumiałym (por. wyrok SN z 29 kwietnia 2009 r., II CSK 560/08); uczestnik zresztą poszukiwał (bezskutecznie) potrzebnych dokumentów w archiwach państwowych i archiwach jednostek samorządu terytorialnego (k 179-186). Ostatecznie postulowane dowody zostały dopuszczone – zostało przyjęte, że przedłożone przez uczestnika kserokopie odzwierciedlają treść faktycznie sporządzonych wcześniej dokumentów (wydawało się wysoce nieprawdopodobnym, żeby pełnomocnik uczestnika lub sam uczestnik sfabrykował je na potrzeby postępowania sądowego; inną kwestią było, że w dacie budowy linii 220 kV M. – T. obecna działka nr (...) stanowiła własność Państwa i trudno było sobie wyobrazić, jaki interes ekonomiczny lub prawny mogłoby mieć wtedy [w warunkach gospodarki centralnie sterowanej] przedsiębiorstwo przesyłowe, żeby zdecydować się na nielegalne przeprowadzanie linii energetycznych nad nieruchomościami innej jednostki Skarbu Państwa [por. wyrok SN z 29 kwietnia 2009 r., II CSK 560/08]).

3. Nic nie wskazywało na to, żeby uczestniczka J. G. była osobą z gruntu niewiarygodną; pozostali wnioskodawcy i uczestnik nie podważali prawdziwości złożonych przez nią zeznań. W taki warunkach zostało przyjęte, że informacje, które przekazała, były zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy.

4. Przeprowadzone dowody były wystarczające do zrekonstruowania faktów, które miały istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy; w tej sytuacji pozostałe wnioski dowodowe zostały oddalone (art. 227 k.p.c. i 217 § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

IV. Podstawa prawna rozstrzygnięcia.

1. Przed wejściem w życie przepisów o służebności przesyłu (art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c.) możliwe było zasiedzenie służebności, która swoją treścią odpowiadała służebności przesyłu (por. np. wyrok SN z 12 grudnia 2008 r., II CSK 389/08 i uchwałę SN z 27 czerwca 2013 r., III CZP 31/13); od momentu, kiedy przepisy te zaczęły obowiązywać (tj. od 3 sierpnia 2008 r.) w rachubę wchodzi już zasiedzenie służebności przesyłu (por. uchwałę SN z 27 czerwca 2013 r., III CZP 31/13 i art. XXXVIII ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny).

2. W dacie budowy linii elektroenergetycznej 220 kV M. – T. funkcjonowała zasada jednolitego funduszu własności państwowej (jeszcze zanim została wyraźnie zapisana w art. 128 k.c. była już wyprowadzana z przepisów Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 r. – por. uzasadnienie uchwały SN z 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/91 i przywołaną tam uchwałę SN [7 sędziów] z dnia 16 października 1961 r. [OSN 1962, poz. 41]); zasada ta obowiązywała do 31 stycznia 1989 r. (do dokonanej wtedy zmiany art. 128 k.c.).

3. K. Ż. nabył działkę nr (...) (dzisiaj 819) z dniem, w którym zostało wydane orzeczenie o wykonaniu aktu nadania mu gospodarstwa, w skład którego działka ta wchodziła (art. 31 dekretu z 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska [orzeczenie było od razu ostateczne]); data ta jest niewyraźnie odbita odpisach tego dokumentu (k 146 i akta księgi wieczystej nr (...)) – na pewno jednak było to pomiędzy 1 a 14 września 1966 r. Wcześniej nieruchomość ta stanowiła własność Skarbu Państwa (skoro to Państwo przekazało ją – w drodze nadania – K. Ż.) – jak się wydaje na podstawie art. 2 dekretu z 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich. W sytuacji, gdy linie wysokiego napięcia, jak i nieruchomość nad którą były rozciągnięte, znajdowały się początkowo (w dacie budowy tego odcinka sieci elektroenergetycznej) w jednym ręku – Państwa, nie było potrzeby ustanawiania służebności odpowiadającej służebności przesyłu albo innego (w drodze innej umowy albo decyzji administracyjnej) zabezpieczenia możliwości dostępu do urządzeń przesyłowych (por. np. postanowienie SN z 4 lipca 2014 r., II CSK 551/13, postanowienie SN z 13 lutego 2014 r., V CSK 167/13 i postanowienie SN z 3 lutego 2010 r., II CSK 465/09). Stało się to konieczne dopiero w momencie przeniesienia własności nieruchomości na rzecz K. Ż. – jednak Skarb Państwa nie zagwarantował sobie wtedy prawa dostępu do linii wysokiego napięcia przebiegających nad ówczesną działką nr (...) (a w każdym razie nie zostało to wykazane w toku postępowania). Od dnia, w którym K. Ż. nabył własność tej działki rozpoczął się bieg zasiedzenia na rzecz Skarbu Państwa (por. postanowienie SN z 12 lutego 2015 r., IV CSK 280/14 i wyrok SN z 12 lutego 2015 r., IV CSK 293/14) służebności odpowiadającej swoją treścią służebności przesyłu (przebiegające nad obecną działką nr (...) linie wysokiego napięcia były już podłączone do sieci; były to widoczne i trwałe urządzenia [art. 292 k.c.]). Po stronie Państwa powinna była wtedy istnieć świadomość tego, że kwestie związane z dostępem do linii nie zostały uregulowane – w rachubę mogło zatem wchodziło tylko zasiedzenie w złej wierze. W przypadku złej wiary okres zasiedzenia wynosił wtedy 20 lat (art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 2 k.c. [w brzmieniu obowiązującym do 1 października 1990 r.]) – nabycie służebności w tej drodze nastąpiło zatem najpóźniej 15 września 1986 r.

4. W postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu sąd może ustalić, że wcześniej doszło do jej zasiedzenia – nie jest w tym celu konieczne przeprowadzenie odrębnego postępowania o stwierdzenie zasiedzenia (por. wyrok SN z 12 grudnia 2008 r., II CSK 389/08).

5. Służebność, którą Skarb Państwa nabył w związku z eksploatacją linii przesyłowych o nr. od D-212 do D-217, z dniem 7 stycznia 1991 r. weszła w skład majątku przedsiębiorstwa państwowego – Zakładu (...) w J. (składniki majątkowe, które nie zostały przekazane przedsiębiorstwom państwowym na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, a nadal pozostawały w ich zarządzie, przeszły na ich rzecz z mocy samego prawa w następstwie zmiany art. 42 ust. 2 ustawy z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych wprowadzonej ustawą z 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw – por. uchwałę SN [7 sędziów – zasada prawna] z 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/91 i postanowienie SN z 12 lutego 2015 r., IV CSK 280/14); następnie (w 1994 r.) została przeniesiona – razem z urządzeniami przesyłowymi – na rzecz (...) S.A. w W. (spółka ta wstąpiła we wszystkie prawa [w tym prawa wynikające ze służebności] i obowiązki dotyczące wniesionego do niej mienia [tj. m.in. linii 220 kV M. – T.] – art. 5 ust. 3 ustawy z 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa w zw. z § 3 ust. 1 oraz § 1 ust. 1 i ust. 2 zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu nr 198/O./93 z 9 lipca 1993 r. i art. 314 k.h. w zw. z art. 431 k.h. [fakt rejestracji zmiany statutu (...) S.A. w W. {podwyższenia kapitału spółki o wartość aportu obejmującego m.in. składniki majątkowe określone w zarządzeniu Ministra Przemysłu i Handlu nr 198/Org/93 z 9 lipca 1993 r.} został przyznany przez wnioskodawców]); wreszcie, w grudniu 2007 r., jako składnik przedsiębiorstwa (art. 55 ¹ pkt 2 k.c.), przeszła na rzecz uczestnika postępowania (art. 529 § 1 pkt 4, art. 530 § 2 i art. 531 § 1 k.s.h. w zw. z pkt 2.2, 7.3.2. i 8.1.1.d planu podziału spółki (...) S.A. z siedzibą w W.).

6. W sytuacji, gdy uczestnik postępowania, jeszcze przed złożeniem wniosku dysponował służebnością o treści opowiadającej służebności przesyłu, w ramach której – na obszarze położonej w Z. działki nr (...) – miał zagwarantowany dostęp do linii wysokiego napięcia, wniosek o ustanowienie służebności przesyłu podlegał oddaleniu.

7. Nawet, gdyby przyjąć, że Skarb Państwa nie przeniósł służebności odpowiadającej swoją treścią służebności przesyłu na rzecz Zakładu (...) w J. (tj. przyjąć, że wprowadzona ustawą z 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw zmiana art. 42 ust. 2 ustawy z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych nie skutkowała nabyciem przez przedsiębiorstwo z mocy samego prawa składników mienia, którymi przedsiębiorstwo to nadal zarządzało, a nie uzyskało do nich wcześniej tytułu prawnego), to i tak jeszcze przed złożeniem wniosku w sprawie uczestnik zasiedziałby służebność przesyłu. W tej sytuacji bieg zasiedzenia rozpocząłby się 5 grudnia 1990 r. (w dacie przejęcia przez Zakład (...) w J. własności urządzeń przesyłowych – art. 2 ust. 2 ustawy z 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w zw. z art. 49 k.c.); przejmując infrastrukturę od Skarbu Państwa osoby zarządzające przedsiębiorstwem państwowym musiałyby pozostawać w usprawiedliwionym przekonaniu, że wszelkie kwestie związane z przebiegiem i dostępem do przekazanych linii przesyłowych są uregulowane (tak też zresztą było – Skarb Państwa dysponował służebnością o treści odpowiadającej służebności przesyłu), a tylko ten moment miałby znaczenie dla oceny dobrej albo złej wiary (por. postanowienie SN z 25 czerwca 2003 r., III CZP 35/03 i postanowienie SN z 4 czerwca 2014 r., II CSK 520/13) – należałoby zatem przyjąć istnienie po stronie przedsiębiorstwa dobrej wiary (patrz też art. 7 k.c.); w efekcie do zasiedzenia służebności przesyłu doszłoby po 20 latach, tj. 6 grudnia 2010 r. (art. 305 ⁴ k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c. w zw. z art. 352 k.c. w zw. z art. 112 k.c.), uczestnik mógłby bowiem doliczyć do okresu swojego posiadania czas posiadania służebności przez poprzednich przedsiębiorców przesyłowych (art. 305 ⁴ k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 176 § 1 k.c.; samo posiadanie byłoby uznawane za nieprzerwane – art. 352 § 2 k.c. w zw. z art. 340 k.c.).

8. W sprawie nie było podstaw do przyjęcia za wnioskodawcami (k 161), że bieg zasiedzenia służebności nie mógł się rozpocząć przed 1989 r. – a to ze względu na panujący wtedy ustrój polityczny (w ocenie wnioskodawców ówczesne uwarunkowania polityczne stanowiły przeszkodę o znamionach siły wyższej, blokującą możliwość dochodzenia roszczeń w stosunku do Skarbu Państwa, stąd też bieg zasiedzenia mógł się rozpocząć dopiero po zmianie ustroju – art. 175 k.c. w zw. z art. 121 pkt 4 k.c.). Wnioskodawcy w żaden sposób nie wykazali, żeby w ich konkretnym przypadku – ze względu na represje polityczne – droga sądowa była dla nich praktycznie zamknięta, a to właśnie musieliby zrobić, żeby potwierdzić stan siły wyższej (por. wyrok SN z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 291/09).

V. Koszty postępowania.

1. W sprawie interesy uczestników były sprzeczne – uwzględnienie żądania skutkowałoby przysporzeniem majątkowym po stronie wnioskodawców i pociągało za sobą wydatki po stronie uczestnika (por. postanowienie SN z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 148/12). Co do zasady zatem istniała możliwość obciążenia tylko jednego z uczestników kosztami postępowania.

2. Przepis art. 102 k.p.c. znajduje odpowiednie zastosowanie również w postępowaniu nieprocesowym (por. postanowienie SN z 2 marca 2012 r., II CZ 170/11). W sprawie roszczenie wnioskodawców nie mogło znaleźć ochrony na drodze sądowej jedynie z tej przyczyny, że zanim z nim wystąpili, doszło do zasiedzenia służebności odpowiadającej swoją treścią służebności przesyłu – stanowiło to wystarczające uzasadnienie dla odstąpienia od obciążania ich kosztami postępowania (art. 102 k.p.c.; por. też wyrok SN z 20 grudnia 1979 r., III PR 78/79 i postanowienie SN z 9 grudnia 1999 r., III CKN 497/98).