Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2016 r. w Gdańsku

sprawy B. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu - IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 września 2015 r., sygn. akt IV U 851/15

oddala apelację.

SSA Maria Sałańska – Szumakowicz SSA Maciej Piankowski SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III AUa 2120/15

UZASADNIENIE

B. N. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 27 maja 2015 roku odmawiającej mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wskazując, że ubezpieczony nie legitymuje się stażem 15 lat pracy w warunkach szczególnych, albowiem do okresu tego nie zaliczono mu pracy w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w L. od 13 do 28 maja 1981 roku oraz okresu niezdolności do pracy z tytułu choroby w dniach od 4 do 19 listopada 1993 roku w trakcie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o. w E..

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Elblągu wyrokiem z dnia 30 września 2015 roku zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 1 kwietnia 2015 roku (pkt I) oraz stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II). Swoje rozstrzygnięcie Sąd ten oparł na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych.

B. N. (ur. (...)) w okresie od dnia 1 września 1971 roku do 3 maja 1977 roku pracował jako szlifierz w Fabryce (...) w O., przy czym w okresie od 23 kwietnia 1975 roku do 8 kwietnia 1977 roku odbył zasadniczą służbę wojskową. W dniach od 10 maja 1977 roku do 30 września 1980 roku był zatrudniony na stanowisku kierowcy w Wojewódzkim Zakładzie (...) Oddziale Terenowym w B.. Od dnia 25 października 1980 roku do dnia 16 lutego 1981 roku pracował w charakterze pracownika fizycznego w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Z.. W okresie od dnia 13 maja do dnia 29 grudnia 1983 roku pełnił obowiązki kierowcy ciągnika w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w L., przy czym w okresie od 13 do 28 maja 1981 roku był zatrudniony na okres próbny. W dniach od 2 stycznia 1984 roku do 31 grudnia 1991 roku pracował jako kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony w Okręgowym Zakładzie (...) w G.. Od dnia 1 stycznia 1992 roku (i nadal) ubezpieczony pracuje w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w E. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.
W trakcie tego zatrudnienia w dniach od 4 do 19 listopada 1993 roku ubezpieczony był niezdolny niewykonywania pracy z powodu choroby.

Sąd Okręgowy wskazał, iż stan faktyczny sprawy co do okresów zatrudnienia skarżącego oraz korzystania przez niego z zasiłku chorobowego w 1993 roku był bezsporny. Bezspornym też był charakter pracy wnioskodawcy na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony i nie ujawniono żadnych okoliczności, które mogłyby powodować odmowę przyznania waloru wiarygodności świadectwom pracy. Nie budziło też wątpliwości, iż ubezpieczony w trakcie tych okresów nie miał nieusprawiedliwionych nieobecności i nie korzystał z urlopów bezpłatnych.

W ocenie Sądu I instancji organ rentowy bezzasadnie odmówił zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pobierania zasiłku chorobowego w dniach od 4 do 19 listopada 1993 roku. Dla oceny kwestii, czy okresy niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 roku wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, przypadające przed dniem 1 lipca 2004 roku, podlegają zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach nieodzowne jest określenie wzajemnego stosunku przepisów art. 184 i art. 32 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej. W dniu 1 lipca 2004r. weszła w życie ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw, która na mocy art. 1 pkt 16 dodała do art. 32 ustawy emerytalnej przepis ust. 1 lit. a. Punkt ten stanowi, że przy ustalaniu okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik po dniu 14 listopada 1991 roku otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa. W efekcie wprowadzenia ustawą nowelizującą nowych zasad ustalania okresów przebytych
w ubezpieczeniu, wynikających z dodanego z dniem 1 lipca 2004 roku art. 32 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej, wyłączającego pewne okresy ze stażu pracy w szczególnych warunkach, można wyróżnić pracowników, którzy nabyli prawo do emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych przed dniem 1 lipca 2004 roku, po tym dniu, oraz pracowników będących w dniu 1 lipca 2004 roku w trakcie nabywania prawa, a w szczególności tych, którzy wypełnili warunki określone w art. 184 ustawy emerytalnej. Art. 184 ustawy emerytalnej dotyczy wyłącznie tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej, tj. 1 stycznia 1999 roku, już legitymowali się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym, w tym wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych, lecz nie osiągnęli jeszcze wymaganego wieku emerytalnego. Sytuacja osób wymienionych w art. 184 ustawy emerytalnej, opisywana w doktrynie jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega właśnie na spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa, które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe (por. ETS wyrok z dnia 3 października 2002 roku A. P., sprawa C-347/00, (...) 2002 s. 1-08191; uchwałę składu 7 sędziów SN z dnia 27 kwietnia 2000 roku, III ZP 2/00, oraz wyroki SN z dnia 4 grudnia 2003 roku, I PK 111/03; z dnia 24 września 2004 roku, II PK 25/04; z dnia 19 listopada 1993 roku, II URN 47/93; wyroki TK z dnia 30 listopada 1988 roku, K 1/88, publik. OTK 1988 nr 1, poz. 6, z dnia 22 czerwca 1999 roku, K 5/99, publik. OTK 1999 nr 5, poz. 100, z dnia 23 listopada 1998 roku, SK 7/98, publik. OTK 1998 nr 7, poz. 114 i z dnia 11 lutego 1992 roku, K 14/91, publik. OTK 1992 nr 1, poz. 7).

Art. 184 ustawy emerytalnej utrwalił sytuację osób, które w dniu wejścia w życie ustawy wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym; przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe. Wobec tego przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia. Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy emerytalnej, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Stąd ocena, że wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 roku określonego w art. 184 ustawy emerytalnej okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1 lit. a pkt 1 ustawy emerytalnej, obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 roku. Pogląd ten wzmacnia treść art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, odsyłająca w zakresie warunków emerytalnych do przepisów dotychczasowych, które obowiązywały przed dniem 1 stycznia 1999 roku (por. wyrok SN. z dnia 13 lipca 2011 roku, I UK 12/11, LEX nr 989126).

Zatem w stosunku do osób, których dotyczy art. 184 ustawy emerytalnej, przepis art. 32 ust. 1 lit. a tej ustawy nie stanowi podstawy prawnej do wyłączenia z okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach przypadających po dniu 14 listopada 1991 roku okresów niewykonywania pracy, za które wypłacono wynagrodzenie z powodu choroby lub zasiłek chorobowy. Nie było więc podstaw do nieuwzględnienia w stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych okresu zasiłkowego od 4 do 11 listopada 1993 roku (16 dni).

Suma niekwestionowanych okresów pracy w warunkach szczególnych (14 lat, 11 miesięcy i 14 dni) i okresu choroby z 1993 roku (16 dni), za który wnioskodawca otrzymał wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy stanowi dokładnie wymagany przez art. 184 ustawy emerytalnej staż 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Łączny staż pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych to równo 15 lat, pomimo rozpoczęcia okresu takiej pracy nie w dniu 1 stycznia 1984 roku, a w dniu następnym, z uwagi na zasady obliczania okresów składkowych i nieskładkowych, określone w § 31 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr 237 poz. 1412), zgodnie z którymi sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc 30 dni kalendarzowych, a sumę miesięcy zamienia się na lata, przyjmując pełne 12 miesięcy za jeden rok. Wobec powyższego ustalenia Sąd Okręgowy wskazał, iż nie było potrzeby badania charakteru pracy skarżącego od 13 do 28 maja 1981 roku w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w L. i z tego powodu oddalił wnioski dowodowe odwołującego, stosownie do art. 227 k.p.c. a contrario.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawca spełnia wszystkie przesłanki z art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. oraz art. 129 ust. 1 w/w ustawy przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożono wniosek. Ponadto z uwagi na to, że nieustalenie opisanej wyżej ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji było skutkiem dokonania przez pozwanego wadliwej wykładni prawa, Sąd ten, na mocy art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej, stwierdził odpowiedzialność w tej kwestii organu rentowego.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy zaskarżając go w całości i domagając się jego zmiany poprzez oddalenie odwołania, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Pozwany zarzucił naruszenie art. 32 ust. 1a w zw. z art. 184 ustawy emerytalnej oraz § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego (…) poprzez ich niewłaściwą wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Nadto zarzucił naruszenie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej poprzez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.

W uzasadnieniu apelacji pozwany wskazał, iż zgodnie z art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 roku wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Jednocześnie, zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Zdaniem pozwanego regulacja zawarta w art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej jest jednoznaczna i stanowcza, stąd stanowisko Sądu I instancji w zakresie zaliczenia wnioskodawcy do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pobierania zasiłków chorobowych nie jest trafne.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego jest niezasadna.

Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie zaoferowanym przez strony i dokonał właściwych ustaleń stanu faktycznego, który i tak pozostawał między stronami bezsporny. Sąd ten prawidłowo zakreślił przedmiot sporu i rozpoznał istotę sprawy, która sprowadzała się do wykładni poszczególnych przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Sąd Apelacyjny w całości podziela trafne i rzeczowe rozważania Sądu I instancji przyjmując je za punkt wyjścia oceny własnej i nie widząc potrzeby ich ponownego powielania.

Stanowisko organu rentowego w przedmiocie braku możliwości uznania za okres pracy w warunkach szczególnych okresu przebywania na zwolnieniu lekarskim jest całkowicie nietrafne. Zdumiewającym jest, iż organ rentowy mimo wielokrotnie przedstawianego mu jednolitego stanowiska Sądu Najwyższego (zob. wyrok SN z dnia 23 kwietnia 2010 roku, II UK 313/09, Lex nr 987667; z dnia 13 lipca 2013 roku, I UK 12/11, Lex nr 989126) i sądów powszechnych, nadal zdaje się nie przyjmować do wiadomości prawidłowej wykładni przepisów art. 32 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS. Powołane przez Sąd I instancji orzeczenia Sądu Najwyższego, oczywiście nie mają mocy wiążącej w niniejszej sprawie, ale poczynione w nich rozważania
w przedmiocie interpretacji spornych przepisów maja charakter uniwersalny, albowiem obrazują w jaki sposób należy rozumieć art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej w stosunku do osób, które w okresie zatrudnienia w warunkach szczególnych, po 14 października 1991 roku, przebywały na zwolnieniach lekarskich.

Sąd Apelacyjny po raz kolejny wskazuje, iż art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie. Wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 roku określonego w art. 184 ustawy emerytalnej okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 roku. Art. 184 odnosi się do tych ubezpieczonych, którzy w dniu 1 stycznia 1999 roku osiągnęli pełny staż ubezpieczeniowy, w tym wymagany okres pracy w szczególnych warunkach, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego, oraz zastosowanie art. 32 do tych ubezpieczonych, którzy chociażby jeden z tych okresów osiągnęli po wejściu w życie ustawy, nie później niż do dnia 31 grudnia 2008 roku. Ubezpieczeni, do których ma zastosowanie art. 184 ustawy, mogą realizować prawo do emerytury na „starych” zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego, nawet jeżeli ten wiek osiągną po dniu 31 grudnia 2007 roku. Przyjęte w art. 32 ust. 1a ustawy różnicowanie okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach nawiązuje do daty wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 roku o rewaloryzacji emerytury i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 107 poz. 450 ze zm.), w której poprzednia definicja okresu pracy w szczególnych warunkach pozostała niezmieniona. Okres tej pracy obejmował zarówno okresy składkowe, jak i okresy nieskładkowe, jeżeli mieściły się one w okresie wykonywania pracy zgodnie z umową o pracę.

Art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej nie ma zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004 roku. (por. wyroki SN z dnia 5 maja 2005 roku, II UK 219/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 361 oraz II UK 215/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 360 oraz z dnia 7 lutego 2006 roku, I UK 154/05, niepublikowany).

Skoro więc oceny stażu pracy wnioskodawcy dokonuje się na dzień 1 stycznia 1999 roku, to ocena ta powinna się odbyć na podstawie przepisów obowiązujących w tej dacie. Przepis art. 32 ust. 1a wszedł w życie po tej dacie, a zatem nie uwzględnia się go przy ustalaniu stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych. Tym samym więc brak jest podstaw, aby od stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych odliczyć mu okresy zasiłków chorobowych. Tym samym także kwestionowany przez ZUS okres od 4 do 19 listopada 1993 roku w trakcie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o. w E. winien zostać zaliczony do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Powyższe ustalenia prowadzą do wniosku, że ustalenia i wnioski Sądu I instancji, w zakwestionowanym przez organ rentowy zakresie, są prawidłowe. Uwzględniając jednocześnie fakt, że pozwany nie kwestionuje samego charakteru zatrudnienia odwołującego w warunkach szczególnych, a Sąd Apelacyjny nie dostrzega żadnych podstaw aby okoliczność tą można byłoby zanegować z urzędu, nie ulega wątpliwości, iż wnioskodawca posiada staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze co najmniej 15 lat. Tym samym spełnia on wszystkie przesłanki do przyznania żądanego świadczenia, a zarzut naruszenia przepisów art. 32 ust. 1a w zw. z art. 184 ustawy emerytalnej oraz § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku uznać należy za całkowicie nieuzasadniony.

Pozwany niezasadnie też zarzucił naruszenie art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym było możliwe już na etapie postępowania administracyjnego, w toku którego wnioskodawca przedłożył wymagane i prawidłowo sporządzone świadectwa pracy w warunkach szczególnych, a spór sądowy wynikł z powodu nieuwzględnienia przez pozwanego okresów pobierania zasiłków chorobowych. Nieuwzględnienie okresów zasiłkowych było jednak nieuzasadnione i wynikało z zastosowania przez organ rentowy nieprawidłowej wykładni przepisów ustawy emerytalnej, co w judykaturze uznawane jest jako błąd organu, podczas gdy właściwe rozumienie spornego przepisu było już przedmiotem wielu postępowań sądowych i orzecznictwo w tym zakresie jest jednolite i w pełni ugruntowane.

W tym stanie rzeczy, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako niezasadną.

SSA M. Piankowski SSA A. Urban SSA M. Sałańska-Szumakowicz