Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Mirosław Godlewski ( spr. )

Sędziowie: SSA Jacek Zajączkowski

SSA Joanna Baranowska

Protokolant: st. sekr. sąd. Aleksandra Słota

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 maja 2016 r. w Ł.

sprawy E. A. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o emeryturę

na skutek apelacji E. A. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 19 maja 2015 r. sygn. akt V U 6779/14

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za drugą instancję.

Sygn.akt. III AUa 1365/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 października 2014 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. odmówił wnioskodawczyni E. A. (1) prawa do emerytury. W ocenie organu rentowego ubezpieczona nie spełniła przesłanek z art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych albowiem nie legitymuje się wymaganym stażem szczególnym.

W odwołaniu E. A. (2) zarzuciła decyzji błąd w ustaleniach faktycznych oraz merytoryczną błędność, podnosząc, że organ rentowy błędnie obliczył zarówno jej staż ubezpieczeniowy, jak i okres pracy w warunkach szczególnych. Zdaniem wnioskodawczyni jej okres stażowy to 25 lat 2 miesiące i 9 dni, natomiast okres zatrudnienia w warunkach szczególnych wynosi 15 lat, 6 miesięcy i 15 dni, przy czym do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych powinien być zaliczony okres zgodny z informacja zawartą w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych, to jest od 3 czerwca 1985 roku do 18 grudnia 2000 roku.

Wskazując na powyższe wnosiła o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie prawa do wnioskowanego świadczenia.

Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem wydanym 19 maja 2015 roku oddalił odwołanie. Wydając zaskarżony wyrok sąd pierwszej instancji przyjął za podstawę rozstrzygnięcia , następujące ustalenia faktyczne.

E. A. (1), urodzona (...), złożyła 13 października 2014 roku wniosek o emeryturę. Wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu społecznemu w następujących okresach: a) od 1 września 1974 roku do 31 maja 1985 roku – z tytułu zatrudnienia w Gminnej Spółdzielni Pracy (...) w U.; b) od 3 czerwca 1985 roku do 18 grudnia 2000 roku – z tytułu zatrudnienia w (...) Zakładzie (...) w Ł.. W okresie od 16 czerwca 1988 roku do 15 czerwca 1991 roku wnioskodawczyni przebywała na urlopie wychowawczym, a od 29 do 31 stycznia 1993 roku oraz od 13 do 31 grudnia 1994 roku była niezdolna do pracy. (...) Zakład (...) w Ł. wystawił wnioskodawczyni świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych, w którym stwierdził, że wnioskodawczyni pracowała na kolei od 3 czerwca 1985 roku do 18 grudnia 2000 roku. Natomiast Gminna Spółdzielni Pracy (...) w U. nie wystawiła wnioskodawczyni świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych. W Spółdzielni tej wnioskodawczyni była zatrudniona początkowo, to jest do 29 lutego 1977 roku jako uczeń, od 1 marca 1977 roku do 21 września 1977 roku pracowała na stanowisku sprzedawcy i od 27 października 1978 roku do 31 maja 1985 roku – na stanowisku ciastkarza. Wnioskodawczyni nie przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego. Organ rentowy uznał, że wnioskodawczyni wykazała łączny staż ubezpieczeniowy w ilości 24 lata i 4 miesiące, w tym 21 lat, 3 miesiące i 8 dni okresów składkowych oraz 3 lata 22 dni okresów nieskładkowych. Natomiast okres pracy w warunkach szczególnych uznany przez ZUS to 10 lat i 7 miesięcy.

W tak ustalonym stanie faktycznym, sąd pierwszej instancji uznał odwołanie za bezzasadne. Przywołując przepisy art. 184 ust. 1 i art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rantach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz.43 ze zmianami) skonstatował, iż wnioskodawczyni nie spełniła przesłanki stażu szczególnego albowiem na wymagane 15 lat pracy w warunkach szczególnych wykazała okres takiej pracy wynoszący 10 lat i 7 miesięcy. Do okresu tego nie mógł bowiem być zaliczony okres urlopu wychowawczego ani okres zatrudnienia po 31 grudnia 1998 roku. Nie było też podstaw do zaliczenia do stażu szczególnego okresu pracy na stanowisku ciastkarza w Gminnej Spółdzielni gdyż praca na tym stanowisku nie jest wymieniona w Wykazie A załącznika do rozporządzenia. Motywując wydany wyrok sąd pierwszej instancji podkreślał , że wnioskodawczyni w odwołaniu wniosła o zaliczenie do stażu pracy w warunkach szczególnych całego okresu określonego w wystawionym jej przez (...) Zakład (...) w Ł. świadectwie wykonywania prac w takich warunkach. Okresu od 3 czerwca 1985 roku do 18 grudnia 2000 roku. Jednakże, warunek osiągnięcia 15-letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych wnioskodawczyni powinna spełnić w dniu wejścia w życie ustawy, a więc okres od 1 stycznia 1999 roku do 18 grudnia 2000 roku zasadnie pominięty został przez ZUS. Miał też, zdaniem sądu pierwszej instancji, rację organ rentowy, że do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych nie może być wliczany okres przebywania na urlopie wychowawczym. Wymóg okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinien odnosić się do okresu faktycznego wykonywania takiej pracy, z pominięciem okresów wyłącznie formalnego pozostawania w zatrudnieniu, w których pracownik – zgodnie z treścią łączącego go z pracodawcą stosunku pracy – zajmuje stanowisko, z którym łączy się wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, lecz w rzeczywistości pracy tej nie wykonuje, a tym samym nie jest narażony na uciążliwość związaną z warunkami lub charakterem pracy. Okres niewykonywania pracy nie wpływa zatem na szybszą utratę zdolności pracownika do zarobkowania. Skoro przez pracę w szczególnych warunkach rozumie się wykonywanie takiej pracy, a nie pozostawanie w stosunku pracy, to nie ma podstaw do zaliczenia urlopu wychowawczego do okresu pracy w szczególnych warunkach, skoro pracownik w czasie tego urlopu jest zwolniony z obowiązku świadczenia takiej pracy w takich, szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2013 roku, I UK 561/12, LEX nr 1324260). Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 roku, III UZP 10/03 OSNP 2004/5/87 do okresu pracy w szczególnych warunkach, o jakich mowa w § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą być wliczane wyłącznie okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania tego stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 roku o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Brak świadectwa pracy w warunkach szczególnych wystawionego , przez Gminną Spółdzielnię (...) w U. oraz treść świadectwa pracy wystawionego przez tego pracodawcę, nie dawała też podstaw do przyjęcia , że w czasie zatrudnienia w tej Spółdzielni wnioskodawczyni wykonywała prace w takich warunkach. Była bowiem zatrudniona jako uczeń ciastkarz, sprzedawca oraz ciastkarz, a żadne z tych rodzajów zatrudnienia, w tym prace przy wypieku ciast i ciastek nie są ujęte w załączniku do rozporządzenia – Wykazie A dziale X, to jest w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła apelacją w całości E. A. (2) zarzucając obrazę prawa materialnego poprzez błędną wykładnię przepisu art.184 ust.1 i art.32 ust.4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych polegająca na przyjęciu , że praca wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku „ciastkarza„ w Gminnej Spółdzielni (...) „ w U. była inną pracą niż praca na stanowisku „piekarz” , bowiem nie jest wymieniona w rozporządzeniu w wykazie A dziale X , podczas gdy odwołująca wykonywała pracę jak na stanowisku piekarz oraz w warunkach jak na stanowisku piekarz .

W konkluzji, apelująca wnosiła o uzupełnienie postępowania dowodowego poprzez przeprowadzenie dowodów z zeznań zgłoszonych w apelacji świadków na okoliczność charakteru wykonywanej pracy ciastkarza, których nie była w stanie wskazać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji i zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja jest zasadna skutkując koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z uwagi na nierozpoznanie istoty sporu przez całkowite zaniechanie wyjaśnienia istoty i wydanie wyroku w stanie faktycznym uniemożliwiającym dokonania prawidłowej subsumpcji .

W okolicznościach przedmiotowej sprawy, na etapie postępowania apelacyjnego, niewątpliwym jest, że spór ograniczony został do spełnienia przesłanki stażu szczególnego przy uwzględnieniu okresu pracy w warunkach szczególnych uwzględnionego przez organ rentowy w wymiarze 10 lat i 7 miesięcy uzupełnionego okresem pracy na stanowisku ciastkarza dłuższym niż brakujące 4 lata i 5 miesięcy. Niespornym jest także, że okres wykonywania przez wnioskodawczynię pracy na stanowisku ciastkarza był ujawniony tak w toku postępowania przed organem rentowym jak i sądem pierwszej instancji oraz , że sąd zaniechał czynienia jakichkolwiek ustaleń faktycznych dotyczących tego okresu zatrudnienia , stając na stanowisku, że nie ma takiej potrzeby albowiem praca ciastkarza nie jest pracą w szczególnych warunkach.

Postawienie tak sformułowanej tezy, w okolicznościach faktycznych stanowiących podstawę wyrokowania , było co najmniej przedwczesne.

Wprawdzie w wykazie A, dział X, poz. 11 załącznika do rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) wymienione są „prace przy wypieku pieczywa” ale nie oznacza to a priori , że ten rodzaj prac nie obejmuje swym zakresem także stanowiska ciastkarza. Mieć bowiem należy na względzie to , że w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku nie wymienia się konkretnych stanowisk lecz operuje się pojęciami ogólnymi i nie ma możliwości właściwego zrozumienia użytego tam pojęcia bez uwzględnienia chociażby treści wykazów resortowych. Wprawdzie wykazy resortowe mają jedynie charakter informacyjny ale porządkując i uściślając wykaz A mają znaczenie w sferze dowodowej stanowiąc podstawę domniemania faktycznego (patrz - SN wyrok z 16 listopada 2010 r II UK 218/09 / legalis/). Uchwale Nr 64/83 z dnia 25 lipca 1983 r. Zarządu Głównego (...) Związku Spółdzielni Rolniczych, która, jak wskazano powyżej może mieć pomocnicze znaczenie przy dokonywaniu wykładni oraz kwalifikacji stanowisk pracy określonych w załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., jako prace wykonywane w szczególnych warunkach - „wypieku pieczywa” wymienione są następujące prace: ręczny odbiór pieczywa na blachach z pieca (1), ręczny odbiór listka waflowego z pieca (2), piekarz (3), ciastkarz (4), operator linii produkcyjnych nakładających kęsy ciasta do pieca i odbierający pieczywo z pieca (5), ekspedytor wyrobów gotowych (6), przesiewacz mąki (7), trzepacz worków (8), operator linii przy produkcji koncentratów ciast (9), obsługujący agregat caramil cream (10).

Już uwzględnienie powyższego nie pozwala na zaakceptowanie co do zasady przyjętej w zaskarżonym wyroku tezy , iż ciastkarz nie jest objęty treścią wykazu A działu X poz. 11 załącznika do rozporządzenia .

Nie oznacza to , jednak , że uwzględnienie treści rzeczonego wykazu resortowego , w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego pozwala na merytoryczne rozpoznanie sprawy. Dla rozstrzygnięcia sprawy konieczne jest przede wszystkim poczynienie ustaleń co do charakteru czynności wykonywanych przez ubezpieczoną w okresie zatrudnienia na stanowisku ciastkarza oraz następczo przeprowadzenie właściwej subsumpcji ustalonego stanu faktycznego pod wykaz A dział X poz. 11 przy uprzednim wyjaśnieniu pojęcia „ prace przy pieczeniu” . W judykaturze dostrzega się bowiem zróżnicowane rozumienie tego pojęcia w aspekcie tego , czy odnosi się ono do pewnej fazy produkcji pieczywa jaką wydaje się być „ wypiek „ czy też pojęciem „ prace przy wypieku pieczywa obejmować należy cały technologiczny proces produkcji pieczywa . Dla zobrazowania powyższego , przywołać należy orzeczenia Sądu Najwyższego , wyroki z dnia 21 kwietnia 2015 roku I UK 336/14 oraz z dnia 12 lipca 2011 roku II UK 2/11 oraz wyroki Sądów Apelacyjnych w Łodzi z dnia 27 marca 2014 roku III AUa 1109/13 i w K. z dnia 29 września 2015 roku III AUa 2064/14 /legalis/.

Przeniesienie powyższych uwag na okoliczności rozpoznawanej sprawy , czyni zarzuty dotyczące wadliwości ustaleń faktycznych zasadnymi . Ustalenia faktyczne były niewystarczające do merytorycznego rozpoznania sprawy. Zapis w świadectwie pracy o zatrudnieniu na stanowisku ciastkarza przy braku świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach i przy braku ustaleń co do rodzaju czynności wykonywanych w trakcie zatrudnienia , wykluczał dokonanie właściwej subsumpcji . Bierność dowodowa ubezpieczonej w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji , nie pozbawia także zasadności podniesionych zarzutów jak i zgłoszonych wniosków dowodowych . Mieć bowiem należy na uwadze , że ubezpieczona działa w procesie bez profesjonalnego pełnomocnika i nie była pouczona w zakresie wynikającym z treści art.210 k.p.c., a materiał aktowy nie pozwala na przypisanie negatywnych dla strony skutków związanych z niestawiennictwem na rozprawę. Treść akt wykazuje też na zaniechanie w podjęciu czynności o których stanowią przepisy art.467 i art.468 k.p.c. co, mimo nie obligatoryjnego charakteru czynności z art.468§1 k.p.c. w sprawach ubezpieczeniowych , należy odczytywać jako wadliwość skutkująca na treść orzeczenia w szczególności przy uwzględnieniu pkt.3 §2 art.468 oraz niespornego faktu , że okoliczność dotycząca wykonywania pracy ciastkarza została podniesiona przez ubezpieczoną bez wykazania właściwej inicjatywy dowodowej w tym zakresie . Wzmacnia to argumentację , dotyczącą zaniechania przez sąd podjęcia czynności informacyjnych , co wyklucza przypisanie stronie negatywnych skutków jej bierności dowodowej w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji .

Mimo iż sąd drugiej instancji jest sądem merytorycznym, uzupełnienie materiału dowodowego we wskazanym zakresie nie było możliwe albowiem prowadziłoby do naruszenia prawa do instancji . Jak wskazano powyżej , sąd pierwszej instancji wychodząc z błędnego założenia , że praca na stanowisku ciastkarza nie może być kwalifikowana jako praca w warunkach szczególnych całkowicie pominął tę okoliczność w postępowaniu. W związku z czym, czynienie ustaleń w tym zakresie wymaga przeprowadzenia w całości tak postępowania dowodowego jak i zbadania materialnej podstawy roszczenia . Taki zaś sposób procedowania, ograniczający w istocie postępowanie do jednej instancji , nie da się pogodzić z treścią art.176 ust.1 Konstytucji RP. (patrz także - SN wyrok z 10 marca 2016 r III CSK 172/15 uzasadnienie /legalis/).

Ponownie rozpoznając sprawę sąd pierwszej instancji uzupełni materiał dowodowy w zakresie koniecznym dla merytorycznego rozpoznania sprawy a następnie dokonana jego subsumpcji pod właściwe przepisy prawa materialnego .

Kierując się wskazaną argumentacją Sąd Apelacyjny na podstawie art.386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art.108§2 k.p.c. .