Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa K. P.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 18 sierpnia 2015 r., sygn. akt I C 27/15,

1)  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1. o tyle, że zasądzone na rzecz powódki zadośćuczynienie obniża do kwoty 60.000 (sześćdziesiąt tysięcy) złotych, a w pozostałej części roszczenie z tego tytułu oddala;

b)  w punkcie 2. o tyle, że skapitalizowaną rentę wyrównawczą zasądzoną na rzecz powódki za okres od stycznia 2014 r. do sierpnia 2015 r. obniża do kwoty 5.000 (pięć tysięcy) złotych, a odsetki zasądzone od poszczególnych rat za miesiące od lutego 2014 r. do sierpnia 2015 r. winne być naliczane od kwot po 250 (dwieście pięćdziesiąt) złotych miesięcznie, a w pozostałej części roszczenie z tego tytułu oddala;

c)  w punkcie 3. o tyle, że zasądzoną bieżącą rentę wyrównawczą za okres od września 2015 r. obniża do kwot po 250 (dwieście pięćdziesiąt) złotych miesięcznie, a w pozostałej części roszczenie z tego tytułu oddala;

d)  w punkcie 5. w ten sposób, że nie obciąża powódki kosztami procesu;

e)  w punkcie 6. w ten sposób, że nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Częstochowie) kwotę 2 172 (dwa tysiące sto siedemdziesiąt dwa) złote tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych, nie obciążając powódki pozostałymi kosztami sądowymi;

2)  oddala apelację pozwanej w pozostałej części i apelację powódki w całości;

3)  nie obciąża powódki kosztami postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 72/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 18 sierpnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Częstochowie zasądził od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz małoletniej powódki K. P. kwotę 110.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 8 lutego 2014 r. tytułem zadosyćuczynienia, kwotę 10.000 złotych z tytułu skapitalizowanej renty wyrównawczej za okres od stycznia 2014 do sierpnia 2015 r. z ustawowymi odsetkami od kwot po 500 złotych za każdy kolejny miesiąc wskazanego okresu, bieżącą rentę wyrównawczą w kwocie po 500 złotych miesięcznie począwszy od września 2015 r. z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności. W pozostałej części Sąd powództwo oddalił, zasądził od pozwanej Spółki na rzecz powódki kwotę 2.591,73 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sadu Okręgowego w Częstochowie kwotę 3.931,96 złotych tytułem opłaty sądowej.

Orzeczenie Sądu pierwszej instancji oparte zostało na następujących ustaleniach faktycznych.

Powódka K. P. urodziła się (...).

Jej ojcem był J. P. a matka jest A. B..

Ojciec powódki zginął w wyniku wypadku komunikacyjnego spowodowanego przez osobę, której odpowiedzialność cywilną ubezpieczała pozwana Spółka.

J. P. pracował w firmie swojego ojca. Dorabiał jako sprawozdawca w Radiu (...). W dniu 2010 r. zadeklarował do opodatkowania przychody w kwocie 24.000 złotych, w 2011 roku w kwocie 18.900 złotych a w roku 2012 w kwocie 6.300 złotych. W roku 2013 przychód ojca powódki wynosił 23.000 złotych.

Aktywnie zajmował się on opieką i wychowaniem córki.

Od września 2012 r. powódka uczęszcza na zajęcia terapii logopedycznej.

Rozpoznano u niej astmę oskrzelową oraz katar alergiczny.

Z tego powodu jest konsultowana alergologicznie i logopedycznie.

Opłaty związane z pobytem powódki w przedszkolu wynoszą 370 złotych miesięcznie.

Powódka po śmierci ojca zdradzała objawy zaburzeń adaptacyjnych. Utrzymywały się one przez pół roku po śmierci ojca. Obecnie nie obserwuje się u powódki zaburzeń rozwojowych czy emocjonalnych, które mogłyby być odległymi następstwami śmierci ojca.

Matka powódki A. B. zarabia około 3.700 złotych brutto miesięcznie. Spłaca w imieniu powódki zadłużenie kredytowe zaciągnięte przez ojca powódki. Do spadku po zmarłym ojcu powódki wchodziło mieszkanie o powierzchni 56 m ². Powódka jest uprawniona do renty rodzinnej po ojcu, która wynosi 1.126,06 złotych brutto miesięcznie.

W dniu 3 stycznia 2014 r. powódka za pośrednictwem swego pełnomocnika wezwała powoda do zapłaty 250.000 złotych zadośćuczynienia, 100.000 złotych odszkodowania oraz renty alimentacyjnej po 1.500 złotych miesięcznie.

Pozwana przyznała i wypłaciła powódce 40.000 złotych tytułem zadośćuczynienia oraz 30.000 złotych tytułem odszkodowania.

Mając na względzie powyższe okoliczności Sąd Okręgowy uznał, że stosownym zadośćuczynieniem dla powódki za krzywdę doznaną przez nią w wyniku śmierci ojca winna być kwota 150.000 złotych.

Uwzględniając dotychczasowe świadczenie pozwanego z tego tytułu Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki dalsze 110.000 złotych.

W ocenie Sądu roszczenie powódki o zapłatę dalszego odszkodowania z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd podkreślił, że po wejściu w życie przepisu art. 446 § 4 kc umożliwiającego dochodzenie zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej przesłanką tego rodzaju odszkodowania jest uszczerbek majątkowy dla poszkodowanego w wyniku śmierci osoby bliskiej. Powódka nie doznała takiego uszczerbku, którego nie rekompensowałoby odszkodowanie wypłacone przez pozwaną.

Majątek spadkodawcy przewyższa długi odziedziczone przez powódkę po ojcu.

W ocenie Sądu pierwszej instancji roszczenie alimentacyjne jest zasadne częściowo. Wprawdzie powódka w wyniku śmierci ojca uzyskała rentę rodziną ale zakres obowiązku alimentacyjnego jej ojca był większy.

Wynika to z potencjalnych możliwości zmarłego, które Sąd oszacował na 3.000 złotych miesięcznie biorąc pod uwagę, że J. P. był osobą zdrową, udzielającą się społecznie i wykonującą różne zajęcia, związane z potencjalnymi dochodami a w przyszłości miał możliwość przejęcia działalności gospodarczej prowadzonej przez ojca, co zwiększyłoby pozwanego dochody.

Dlatego Sąd uznał, że z tytułu świadczeń alimentacyjnych do których zobowiązany byłby ojciec powódki, a które powódka utraciła w wyniku jego śmierci pozwana winna wypłacać powódce rentę wyrównawczą w kwocie po 500 złotych miesięcznie.

Dalej idące powództwo Sąd oddalił jako wygórowane.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz orzeczenia o kosztach Sąd wskazał przepisy art. 446 § 3 kpc, art. 446 § 2 kpc, art. 363 § 2 kc, art. 481 kc oraz przepisy art. 100 kpc i 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Wyrok został zaskarżony apelacją przez obie strony.

Pozwana Spółka zaskarżyła wyrok w całości.

Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 446 § 4 kc, art. 446 § 3 kc przez przyjęcie zasądzonych kwot jako odpowiednich świadczeń związanych ze zgonem ojca powódki.

W apelacji pozwanej zarzucono też naruszenie przepisu art. 446 § 2 kc przez jego błędną wykładnię i przyjęcie zasądzonej renty jako odpowiedniego świadczenia związanego ze śmiercią ojca powódki.

Podniesiono też zarzut sprzeczności ustaleń z treścią zebranych dowodów przez wadliwe ustalenie rozmiaru krzywdy powódki i rozmiaru doznanej przez nią szkody majątkowej co skutkowało błędnym stwierdzeniem, że wypłacone przez pozwaną świadczenia nie są odpowiednie.

Powołując się na powyższe pozwana wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów za obie instancje ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowego do ponownego rozpoznania i orzeczenie o kosztach procesu.

Powódka zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo o zapłatę dalszego odszkodowania z tytułu pogorszenia jej sytuacji życiowej w kwocie 10.000 złotych wraz z odsetkami od tej kwoty od 08.02.2014 r.

Zarzuciła naruszenie przepisów art. 233 § 1 kpc i art. 231 kpc poprzez niewłaściwą ocenę zebranych dowodów i niewyciągnięcie właściwych wniosków z ustalonych faktów, co doprowadziło do ustalenia sprzecznego z treścią zebranych dowodów, że roszczenie z tytułu odszkodowania nie zostało udowodnione.

Zdaniem tej skarżącej naruszono też przepis art. 446 § 3 kc poprzez pominięcie przy ustaleniu odszkodowania należnego powódce niewymiernego uszczerbku majątkowego jakim jest utrata wsparcia i pomocy w przyszłości jakie powódka utraciła w wyniku śmierci ojca.

Powołując się na powyższe powódka wnosiła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i o zasądzenie od pozwanej na jej rzecz odszkodowania w kwocie 10.000 złotych z żądanymi odsetkami oraz kosztów postępowania, stosownie do wyniku sprawy, za obie instancje.

Sąd Apelacyjny w Katowicach zważył co następuje:

Apelacja pozwanej jest zasadna częściowo. Apelacja powódki nie zasługuje na uwzględnienie.

1. Odnośnie apelacji pozwanej.

Zarzut naruszenia przepisu art. 446 § 3 kc nie jest zasadny skoro Sąd Okręgowy oddalił powództwo o zapłatę na rzecz powódki dalszego odszkodowania z tytułu istotnego pogorszenia jej w sytuacji życiowej ponad świadczenie wypłacone przez skarżącą z tego tytułu w postępowaniu likwidacyjnym.

Zarzuty dotyczące naruszenia przepisu art. 446 § 4 kc oraz sprzeczności ustaleń z treścią zebranych dowodów, co do rozmiaru krzywdy doznanej przez powódkę oraz wysokości kwoty przysługującej poszkodowanej z tytułu zadośćuczynienia w związku z utratą ojca są zasadne częściowo.

Zasądzone świadczenie z tytułu zadośćuczynienia jest wygórowane.

W dacie śmierci ojca powódka liczyła nieco ponad 2,5 roku.

Z przeprowadzonego dowodu z opinii biegłego psychologa wynika wprawdzie, że powódka pamięta ojca ale przyjęła ze zrozumieniem tłumaczenie matki, że ojca nie ma już na tym świecie i jej tata jest już w „niebie”. Zaburzenia adaptacyjne związane z śmiercią osoby bliskiej trwały kilka miesięcy i obecnie powódka jest dzieckiem zdrowym, wesołym oraz bez zaburzeń emocjonalnych.

W praktyce orzeczniczej tutejszego Sądu zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej kształtują się z reguły w wysokości 100-150 tysięcy złotych w przypadku utraty najbliższych krewnych. Mają one na celu m.in. rekompensowanie traumatycznych przeżyć osób zdających sobie sprawę z tego czym jest tragiczna śmierć osoby bliskiej. W przypadku powódki przeżycia tego rodzaju nie miały miejsca.

Ponadto należy mieć na względzie stosowaną obecnie taktykę procesową polegającą na podmiotowym rozdrabnianiu roszczeń.

Mimo, że jest ona dopuszczalna powoduje, że do wspólnego budżetu domowego w wyniku uwzględnienia poszczególnych roszczeń trafiają bardzo znaczne kwoty. Matka powódki, która także jest upoważniona do naprawienia szkody z tytułu śmierci konkubina, ojca jej dziecka, może żądać zadośćuczynienia w co najmniej takiej wysokości jak powódka. Skutkowałoby to łącznym zadośćuczynieniem dla powódki i jej matki w kwocie kilkuset tysięcy złotych.

Ze względu na stopę życiową powódki i jej rodziców byłaby to nieadekwatne do doznanej krzywdy i stanowiło przedmiot niezasadnego wzbogacenia wynikającego ze śmierci w wypadku komunikacyjnym jednego z członków rodziny.

W ocenie Sądu Apelacyjnego krzywda powódki to przede wszystkim utrata więzi emocjonalnej łączącej dziecko z ojcem, który należycie wywiązywał się ze swych funkcji opiekuńczych oraz brak pomocy i wsparcia na jakie powódka mogła liczyć w dalszej części swojego życia.

Z zebranego materiału dowodowego wynika, że J. P. był osobą zaradną życiowo, przejawiającą szereg zainteresowań, udzielającym się w różnych sferach życia oraz był troskliwym ojcem aktywnie uczestniczącym w pieczy nad córką i jej wychowaniu.

Daje to podstawę do domniemania, że w przyszłości w pozytywny sposób wpływałby na dalszy bieg życia powódki, jej rozwój emocjonalny i pozycję życiową. Dlatego zadośćuczynienie wypłacone przez pozwaną z tytułu krzywdy doznanej przez powódkę z tytułu utraty ojca należy uznać za nieadekwatne do doznanej straty. Zasądzone zaskarżonym wyrokiem jest natomiast zbyt wygórowane z względów, które wskazano wyżej. Dlatego Sąd Apelacyjny uznał, że odpowiednim dla powódki zadośćuczynieniem jest kwota 100.000 złotych. Mając to na uwadze oraz wielkość dotychczas wypłaconego zadośćuczynienia Sąd odwoławczy zmienił punkt 1 zaskarżonego wyroku zasądzając od pozwanej na rzecz powódki dalsze zadośćuczynienie w kwocie 60.000 zł a dalej idące roszczenia w tym zakresie oddalił.

Częściowo zasadna jest też apelacja kwestionująca wysokość zasądzonej renty. O ile można zgodzić się z motywami Sądu pierwszej instancji, że dochody ujawnione przez ojca powódki z tytułu pracy w warsztacie jego ojca są nieadekwatne do jego możliwości zarobkowych, które mogą być szacowane na 3.000 złotych miesięcznie o tyle zakres usprawiedliwionych potrzeb powódki nie uzasadnia zasądzenia renty w kwocie po 500 złotych miesięcznie.

Z zebranego materiału dowodowego wynika, że wydatki powódki związane z uczęszczaniem do przedszkola to kwota 370 złotych miesięcznie, szacunkowa partycypacja w kosztach utrzymania mieszkania to około 150 złotych, wydatki na leczenie i leki to 300 złotych miesięcznie, wydatki związane z nauką i wypoczynkiem to dalsze 300 złotych. Do tego należy dodać wydatki związane z wyżywieniem oraz z zakupem odzieży, co daje łącznie kwotę około 1.450 – 1.500 zł miesięcznie na utrzymanie dziecka liczącego obecnie 6 lat a więc rozpoczynającego naukę szkolną.

Przy potencjalnych dochodach rodziców w łącznej kwocie około 5.000 złotych netto oraz przy uwzględnieniu okoliczności, że relatywnie wysokie koszty utrzymania powódki wynikają z konieczności leczenia schorzeń na jakie cierpi, szacunkowy koszt utrzymania powódki wydaje się być wyważony racjonalnie. Należy mieć jednak na względzie, że znaczna część kosztów utrzymania powódki jest pokrywana z renty rodzinnej jaką powódka uzyskała po śmierci ojca. Z zeznań jej matki wynika, że wynosi ona 950 złotych netto miesięcznie. Oznacza to, że niezaspokojone tą rentą koszty utrzymania powódki to kwota 500 – 550 złotych miesięcznie. Ze względu na treść przepisu art. 446 § 2 kc w związku z art. 135 § 1 i 2 kro brak podstaw do uznania, że ojciec powódki w ramach obowiązku alimentacyjnego winien pokrywać wszystkie koszty utrzymania powódki. Obowiązek taki obciąża bowiem także matkę powódki. Nawet przy uwzględnieniu, że jej dochody są niższe od potencjalnych dochodów zmarłego oraz uwzględnieniu innych obciążeń należy uznać, że matka powódki winna partycypować w kosztach jej utrzymania kwotą 300 – 350 złotych miesięcznie.

Dlatego Sąd Apelacyjny skorygował rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 2 i 3 zaskarżonego wyroku obniżając skapitalizowaną rentę do kwoty 5.000 złotych a bieżącą do kwot po 250 złotych miesięcznie oraz związane z tym orzeczenie o odsetkach od poszczególnych kwot renty, a dalej idące powództwo w tym zakresie oddalił.

Apelacja pozwanej w pozostałej części została oddalona jako pozbawiona uzasadnionych podstaw.

2.Odnosnie apelacji powódki.

Podniesione w tej apelacji zarzuty dotyczące naruszenia przepisów prawa procesowego i prawa materialnego nie zasługują na uwzględnienie.

Trafnie Sąd Okręgowy wskazał w motywach zaskarżonego wyroku, że przy ocenie zasadności roszczenia z tytułu odszkodowania za istotne pogorszenie sytuacji poszkodowanego spowodowane śmiercią osoby bliskiej, w obecnym stanie prawnym brać, należy pod uwagę aspekt majątkowy. Krzywda o charakterze niemajątkowym ma być kompensowana zadośćuczynieniem.

Zasądzona renta oraz świadczenia z ubezpieczenia społecznego przyznane skarżącej po śmierci ojca kompensują stratę materialną.

Straty majątkowe o charakterze niewymiernym, o jakich mowa w apelacji powódki, w ocenie Sądu Apelacyjnego, we właściwy sposób rekompensuje odszkodowanie wypłacone przez pozwaną w postępowaniu likwidacyjnym.

Powódka pozostaje pod opieką matki, która w prawidłowy sposób wywiązuje się ze swych obowiązków rodzicielskich.

Brak w przyszłości wsparcia w tych staraniach ojca nie uzasadnia zasądzenia dalszej kwoty z tytułu odszkodowania.

W tym zakresie należy odnieść się do dorobku orzecznictwa wskazującego na to, że w przypadku ocennych roszczeń korekta ze strony sądu odwoławczego winna mieć miejsce w przypadku rażącego zaniżenia zasądzonego świadczenia. Tak nie jest, o czym świadczy wielkość dalszego żądanego odszkodowania.

Dlatego Sąd Apelacyjny nie uwzględnił apelacji powódki.

Zmiana orzeczenia Sądu Okręgowego nastąpiła w oparciu o przepisy art. 386 § 1 kpc i art. 385 kpc.

O kosztach orzeczono na mocy art. 100 kpc ze względu na to, iż wielkość należnych powódce świadczeń w istotnym zakresie zależała do oceny sądu.

Obciążenie pozwanej kosztami sądowymi nastąpiło na mocy art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przy uwzględnieniu okoliczności, że w wyniku korekty dokonanej przez Sąd Apelacyjny powódka wygrała proces w 29%. Wymagana opłata sądowa od zgłoszonego roszczenia to 10.900 zł (150.000 zł żądane zadośćuczynienie + 50.000 zł żądane odszkodowanie + 18.000 zł roczna renta wyrównawcza = 218.000 zł x 5% = 10.900 zł).

Powódka uiściła opłatę od pozwu w kwocie 4.000 złotych.

Wydatki sądowe kredytowane przez Skarb Państwa wynosiły 589,52 złotych.

Oznacza to, że pozwany z tytułu nieuiszczonej opłaty sądowej oraz nieopłaconych wydatków winien zwrócić Skarbkowi Państwa 2.172 złote (10.900 zł – 4.000 zł = 6.900 zł x 29% = 2001 zł + 587,52 zł x 29% = 171 zł, 2001 zł + 171 zł = 2.172 zł).