Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt XIII Ga 419/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 4 marca 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi w sprawie z powództwa (...) w K. przeciwko M. T. o zapłatę 629, 62 zł w pkt 1 – zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 512,80 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 czerwca 2014 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, w pkt 2 – oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz w pkt 3 - zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 184 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (wyrok k. 148).

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w części uwzględniającej powództwo co do kwoty 512,80 zł – punktu 1 wyroku oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu – punktu 3 wyroku.

Skarżący zarzucił orzeczeniu:

1.  naruszenie prawa materialnego, t. j. art. 491 § 1 k.c. w zw. z art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 roku – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800), zwanej dalej „Prawo telekomunikacyjne”, poprzez ich bezzasadne niezastosowanie pomimo, iż w świetle ustalonego w sprawie stanu faktycznego pozwany miał prawo do odstąpienia od umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych, gdyż wierzyciel pierwotny bezpodstawnie zablokował pozwanemu możliwość wykonywania połączeń wychodzących, a tym samym dopuścił się zwłoki w wykonywaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, a wyznaczony przez pozwanego dodatkowy termin do wykonania umowy upłynął bezskutecznie,

2.  naruszenie prawa materialnego, t. j. art. 5 k.c. poprzez jego bezzasadne niezastosowanie pomimo, iż w świetle ustalonego w sprawie stanu faktycznego żądanie powoda stanowi nadużycie prawa z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego w postaci zasad uczciwości i lojalności w obrocie, co wyrażało się w prowadzeniu przez wierzyciela pierwotnego postępowania reklamacyjnego w sposób rażąco nierzetelny, w szczególności poprzez świadome podawanie nieprawdy co do okoliczności aktywowania przez pozwanego usługi specjalnej – wiadomości P. celem przerzucenia na pozwanego ciężaru inicjowania postępowania sądowego, a w konsekwencji bezpodstawnym uniemożliwieniu pozwanemu korzystania z usługi, za którą wierzyciel pierwotny żądał opłaty abonamentowej, co jednocześnie narusza zasadę równorzędności stron stosunku prawnego,

3.  naruszenie prawa materialnego, t. j. § 7 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 1 października 2004 roku w sprawie trybu postępowania reklamacyjnego oraz warunków, jakim powinna odpowiadać reklamacji usługi telekomunikacyjnej (Dz. U. 2004 r., Nr 226, poz. 2291), zwane dalej „Rozporządzeniem” poprzez jego bezzasadne niezastosowanie i przyjęcie, że odpowiedź na reklamację pozwanego nie musiała mu zostać doręczona listem poleconym zanim wierzyciel pierwotny zablokował pozwanemu możliwość wykonywania połączeń wychodzących,

4.  sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie w zakresie wyczerpania przez pozwanego procedury reklamacyjnej oraz możliwości ograniczenia lub zawieszenia świadczenia usługi przez wierzyciela pierwotnego, a nadto w zakresie możliwości wypowiedzenia przez wierzyciela pierwotnego umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych i nałożenia na pozwanego kary umownej,

5.  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez brak rozważenia merytorycznych zarzutów podniesionych przez pozwanego w punktach 5 i 6 odpowiedzi na pozew, t. j. zarzutu nieważności postanowień umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych łączących pozwanego z wierzycielem pierwotnym oraz zarzutu nadużycia prawa.

Na tej podstawie skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa także co do kwoty 512,80 zł oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach procesu za drugą instancję (apelacja k. 163-171).

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów postępowania odwoławczego (odpowiedź na apelację k. 178 – 181).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotowa sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym uregulowanym w art. 505 1k.p.c. - art. 505 14 k.p.c.

W postępowaniu uproszczonym jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa (art. 505 13 § 2 k.p.c.).

Przed przystąpieniem do analizy podniesionych w środku zaskarżenia zarzutów, należy zaznaczyć, że Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji i jako trafnie, i prawidłowo ocenione oraz logicznie wywiedzione ze zgromadzonego materiału dowodowego – przyjmuje za własne.

Z treści apelacji wynika, że sformułowane przez pozwanego zarzuty w istocie oparte były wyłącznie na naruszeniach prawa materialnego i koncentrowały w głównej mierze na kwestii oceny ukształtowania praw i obowiązków pozwanego oraz poprzednika prawnego w zawartej między nimi umowie oraz zbadaniu treści umowy pod kątem zgodności z zasadami współżycia społecznego. Tak należy odczytywać również postawiony zarzut sprzeczności istotnych ustaleń faktycznych z materiałowym dowodowym zgromadzonym w sprawie, który również dotyczył ukształtowania praw i obowiązków stron w zakresie prowadzonego postępowania reklamacyjnego oraz możliwości wypowiedzenia umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych oraz nałożenia na pozwanego przez wierzyciela pierwotnego kary umownej. Ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny nie był przedmiotem sporu, a jego istota faktycznie sprowadzała się do kwestii zastosowania postanowień umowy łączącej pozwanego z wierzycielem pierwotnym.

Nie można również uznać, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał sprawy co do jej istoty z uwagi na nierozważenie merytorycznych zarzutów podniesionych przez pozwanego w punktach 5 i 6 odpowiedzi na pozew, t. j. zarzutu nieważności postanowień umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych łączących pozwanego z wierzycielem pierwotnym oraz zarzutu nadużycia prawa.

Na gruncie orzecznictwa sądowego przyjmuje się, że nierozpoznanie istoty sprawy odnosi się do roszczenia będącego podstawą powództwa i zachodzi, gdy sąd pierwszej instancji nie orzekł w ogóle merytorycznie o żądaniach stron, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego. Przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji dojdzie w szczególności w razie oddalenia powództwa z uwagi na przyjęcie przedawnienia roszczenia, prekluzji lub braku legitymacji procesowej strony, której oceny sąd drugiej instancji nie podziela (por. w szczególności wyrok SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22; wyrok SN z dnia 14 maja 2002 r., V CKN 357/00, LEX nr 55513). Okoliczność, że Sąd Rejonowy wprost nie wyodrębnił w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku omówienia podniesionych przez pozwanego w punktach 5 i 6 odpowiedzi na pozew, t. j. zarzutu nieważności postanowień umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych łączących pozwanego z wierzycielem pierwotnym oraz zarzutu nadużycia prawa nie świadczy o tym, że zaniechał ich zbadania. Sąd Rejonowy dokonał analizy okoliczności sprawy nie tylko pod kątem treści umowy, ale również jej zgodności z obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 16 lipca 2004 roku – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800), zwanej dalej „Prawo telekomunikacyjne”), które regulują zasady zawierania i realizacji umów o świadczenie usług telekomunikacyjnych. Na podstawie wszechstronnej analizy Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że działania poprzednika prawnego powoda w zakresie naliczenia opłat za usługi podstawowe we wskazanych w pozwie okresach oraz opłaty specjalnej za przedterminowe rozwiązanie umowy oparte były o wiążące strony postanowienia umowne i brak jest podstaw do przyjęcia, że umowa była nieważna. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Rejonowy zbadał podstawy roszczenia powoda również pod kątem kwestii ważności umowy (por. art. 58 § 1 – 3 k.c.) podniesionej w ramach zarzutów sformułowanych w sprzeciwie od nakazu zapłaty, a zatem sprawa została rozpoznana co do jej istoty.

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia prawa materialnego, t. j. art. 491 § 1 k.c. w zw. z art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 roku – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800).

Pozwany podnosząc powyższy zarzut oparł się na wynikającej z art. 491 § 1 k.c. (w zw. z art. 104 ust. 1 Pr. Telekomunikacyjnego) regulacji dotyczącej uprawnienia do odstąpienia od umowy w przypadku zwłoki w wykonywaniu zobowiązania z umowy wzajemnej. Przepis art. 491 § 1 k.c. stanowi, że w takiej sytuacji druga strona może wyznaczyć odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Zwłoki w wykonaniu zobowiązania pozwany upatrywał w zablokowaniu pozwanemu możliwości wykonywania połączeń wychodzących. Jednakże w omawianym przypadku nie można mówić o braku wykonania zobowiązania przez operatora względem pozwanego. Działania operatora w zakresie zablokowania możliwości wykonywania połączeń wychodzących oparte były na treści postanowień umowy łączącej go z pozwanym.

Pomimo tego, że jak prawidłowo przyjął Sąd Rejonowy powód nie udowodnił zasadności roszczenia w zakresie naliczania opłat za wiadomości P., to w warunkach umowy pozwany obowiązany był do płacenia należności z faktur.

Zgodnie bowiem z § 13 ust. 5 Regulaminu Świadczeń Usług Telekomunikacyjnych (...) Sp. z o.o. dla Abonentów stanowiącego integralną część umowy, z którym pozwany zapoznał się i w takim kształcie zaakceptował, operator miał prawo ograniczyć lub zawiesić świadczenie usług, jeśli abonent opóźnia się z zapłatą rachunku telekomunikacyjnego przez okres dłuższy niż 14 dni oraz jeżeli abonent naruszał warunki regulaminu.

Pozwany kwestionował zasadność obciążenia go opłatą abonemantową za pełen okres rozliczeniowy od dnia 20 lipca 2012 roku do dnia 19 sierpnia 2012 roku pomimo blokady możliwości wykonywania połączeń wychodzących. Jednakże wskazać należy, że zawieszenie dostarczenia usług przez operatora nastąpiło z powodu braku płatności w okresie od dnia 7 sierpnia 2012 roku do dnia 13 sierpnia 2012 roku – po negatywnym rozpatrzeniu w dniu 2 sierpnia 2012 roku reklamacji pozwanego z dnia 25 lipca 2012 roku dotyczącej naliczenia opłaty za wiadomości P. w fakturze nr (...) z dnia 22 czerwca 2012 roku oraz w okresie od dnia 20 sierpnia 2012 roku do dnia 5 września 2012 roku opłaty za wiadomości P. – po negatywnym rozpatrzeniu w dniu 16 sierpnia 2012 roku ponownej reklamacji pozwanego z dnia 13 sierpnia 2012 roku. W świetle postanowień umowy operator po rozpatrzeniu negatywnym umowy był uprawniony do takiego działania, a także żądania abonamentu zgodnie z umową.

W świetle § 14 ust. 7 Regulaminu jeśli przedmiotem reklamacji jest niewykonana lub nienależycie wykonana usługa lub nieprawidłowe obliczenie należności z tytułu świadczonej usługi, wówczas obowiązek zapłaty kwestionowanej kwoty zostaje zawieszony od momentu wniesienia reklamacji spełniającej wymagania określone w ust. 5 do momentu rozpatrzenia reklamacji. Natomiast w § 14 pkt 9 zastrzeżono sposób postępowania abonenta w przypadku nieuwzględnienia reklamacji przez operatora, wskazując, że powinien skierować sprawę na drogę postępowania sądowego bądź złożenie odwołania od odpowiedzi na reklamację operatora do Departamentu ds. rozpatrywania odwołań na reklamację w określonym terminie. Z kolei § 14 ust. 10 przewiduje, że prawo do dochodzenia przez abonenta odszkodowania od operatora za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przysługuje abonentowi po wyczerpaniu drogi postępowania reklamacyjnego, które następuje w momencie otrzymania przez abonenta odpowiedzi na reklamację w formie pisemnej w terminie 30 dni od daty jej złożenia.

Z powyższego wynika, że po negatywnym rozpatrzeniu reklamacji pozwany powinien wnieść opłaty na rzecz operatora i w przypadku dalszego kwestionowania obowiązku zapłaty mógł domagać się uchylenia od niego na drodze sądowej lub odwołania do określonej w regulaminie instytucji. Pomimo zaakceptowania przez pozwany takiego ukształtowania postępowania reklamacyjnego w umowie, nie odwołał się on w trybie określonym w regulaminie, a zamiast tego zaprzestał płacenia wymagalnych należności z faktur. Pozwany nie wyczerpał również postępowania reklamacyjnego w trybie określonym regulaminem. W świetle powyższego niedostarczenie usług przez operatora w okresie blokady możliwości wykonywania połączeń wychodzących należało zatem traktować jako konsekwencję niewykonania obowiązków przez pozwanego – nieuiszczenia wymagalnych opłat, nie zaś jako zwłokę w wykonaniu zobowiązania przez operatora uprawniającą pozwanego do odstąpienia od umowy w trybie art. 491 § 1 k.c.

W konsekwencji oświadczenie o odstąpieniu od umowy pozwanego z dnia 25 września 2012 roku uznać należało za wykonanie uprawnienia do wypowiedzenia umowy, które prowadziło do przedterminowego jej rozwiązania. Możliwość obciążenia przez operatora pozwanego opłatą specjalną z uwagi na przedterminowe rozwiązanie umowy, w ramach której pozwany korzystał z oferty promocyjnej, wynika z § 16 ust. 13 Regulaminu.

Za bezzasadny uznać również należało naruszenie prawa materialnego, t. j. § 7 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 1 października 2004 roku w sprawie trybu postępowania reklamacyjnego oraz warunków, jakim powinna odpowiadać reklamacja usługi telekomunikacyjnej (Dz. U. 2004 r., Nr 226, poz. 2291) poprzez jego bezzasadne niezastosowanie i przyjęcie, że odpowiedź na reklamację pozwanego nie musiała mu zostać doręczona listem poleconym zanim wierzyciel pierwotny zablokował pozwanemu możliwość wykonywania połączeń wychodzących.

Wskazać należy, że powołane rozporządzenie w § 8 ust. 1, jak i umowa w § 14 ust. 8 Regulaminu dla odpowiedzi na reklamację wymagają formy pisemnej.

W okolicznościach sprawy pozwany w reklamacji z dnia 25 lipca 2012 roku kwestionował zasadność naliczenia opłat za wiadomości P.. W okresie rozpatrywania reklamacji z dnia 25 lipca 2012 roku zawieszone mogły zostać zatem kwestionowane opłaty specjalne wiadomości P., nie ustał zaś obowiązek opłaty za abonament. Po negatywnym rozpatrzeniu reklamacji, o czym pozwany został poinformowany w pisemnej odpowiedzi na reklamację doręczonej w dniu 14 sierpnia 2012 roku oraz na portalu abonenta w systemie elektronicznym, obowiązek zapłaty został wznowiony zgodnie z § 14 ust. 7, który mówił o zawieszeniu kwestionowanych opłat do chwili rozpatrzenia reklamacji. Blokada połączeń wychodzących w okresie od dnia 20 sierpnia 2012 roku do dnia 5 września 2012 roku, t. j. do dnia wniesienia kolejnej reklamacji dotyczącej m. in. faktury z dnia 22 sierpnia 2012 roku nr (...) była zasadna. Obowiązek zapłaty abonamentu w kwocie 73,52 zł wynikający z tej faktury dotyczył okresu od dnia od 20 lipca 2012 roku do dnia 19 sierpnia 2012 roku, a zatem brak jego realizacji uprawniał operatora do zastosowania zawieszenia usług. Zgodnie bowiem z § 13 ust. 5 Regulaminu operator miał prawo ograniczyć lub zawiesić świadczenie usług, jeśli abonent opóźnia się z zapłatą rachunku telekomunikacyjnego przez okres dłuższy niż 14 dni oraz jeżeli abonent narusza warunki regulaminu. Przy czym prawo zawieszenia dotyczy wszelkich usług na rzecz abonenta (ust. 6).

Z omówionych przyczyn brak jest również podstaw do stwierdzenia nadużycia prawa opisanego w art. 5 k.c. ze względu na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego uprawnień przysługujących powodowi jako następcy prawnego z tytułu umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych.

Zaznaczyć bowiem trzeba, że norma zamieszczona w art. 5 ma charakter wyjątkowy, przy ocenie zaś, czy wykonywanie prawa nie narusza zasad współżycia społecznego, należy brać pod uwagę całokształt okoliczności konkretnego przypadku, a nie tylko jedną z tych okoliczności, choćby jej znaczenie było doniosłe (orz. SN z 11.9.1961 r., 1 CR 693/61, OSN 1963, Nr 2, poz. 31; uchw. SN z 20.5.1966 r., III PZP 6/66, OSN 1967, Nr 1, poz. 5; wyr. SN z 28.11.1967 r., I PR 415/67, OSP 1968, Nr 10, poz. 210; uchw. SN z 17.1.1974 r., III PZP 34/73, OSN 1975, Nr 1, poz. 4; uchw. SN(7) z 27.10.1983 r., III CZP 35/83, OSN 1984, Nr 6, poz. 86; wyr. SN z 26.6.1997 r., I CKN 131/97, Legalis; z 15.4.2011 r., II CSK 494/10, Legalis; z 20.10. 2011 r., IV CSK 16/11, Legalis; z 11.4.2013 r., II CSK 438/12, Legalis). Nie jest możliwe zastosowanie art. 5 bez ustalenia okoliczności faktycznych uzasadniających twierdzenie, że określona osoba nadużywa swojego prawa podmiotowego (zob. orz. SN z 3.2.1998 r., I CKN 459/97, Legalis).

Podkreślić przy tym należy, że przy ocenie danego stosunku cywilnoprawnego pod kątem art. 5 k.c. należy brać pod uwagę obiektywne kryteria nadużycia prawa, zakazujące czynienia ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Natomiast samo subiektywne odczucie pokrzywdzenia pozwanego z uwagi na nierzetelne prowadzenie postępowania reklamacyjnego i jego skutki nie mogą być uznane za wystarczające dla podważenia prawnych skutków umowy w trybie art.58 § 1-3 k.c.

Pozwany podnosząc niezgodność umowy z zasadami współżycia społecznego, powoływał się na okoliczność nierzetelnego prowadzenia przez operatora postępowania reklamacyjnego. Jednakże odrębnie należy odróżnić kwestię ukształtowania praw i obowiązków w umowie, na której treść zgodził się pozwany od kwestii realizacji wynikających z umowy zobowiązań, w tym dostarczania usługi przez operatora oraz prawidłowości prowadzenia przez operatora postępowania reklamacyjnego. W przypadku nienależytego wykonania zobowiązania przez operatora pozwanemu po wyczerpaniu określonej w regulaminie drogi postępowania reklamacyjnego przysługiwało prawo dochodzenia swoich praw na drodze sądowej, z czego pozwany nie skorzystał. Podkreślenia wymaga, że pozwany oświadczył w umowie, że zapoznał się i zaakceptował postanowienia zawarte w regulaminie, w tym dotyczące procedury reklamacyjnej. Pozwany zgodził się na takie ukształtowanie praw i obowiązków w ramach zasady swobodnego zawierania umów wynikającej z art. 353 1 k.c. W świetle przywołanej zasady strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W omawianym przypadku nie można dopatrzeć się naruszenia ustawy, istoty zobowiązania czy też zasad współżycia społecznego.

Koniecznym jest bowiem jeszcze wykazanie, że pozwany, zawierając umowę z wierzycielem pierwotnym działał pod presją faktycznej ich przewagi, ponieważ w takim wypadku nie mogłaby być ona uznana za zawartą w wyniku decyzji podjętej swobodnie i rozważnie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008, IV CSK 478/07, LEX nr 371531). Przy czy zgodnie z ogólną regułą dowodową art. 6 k.c., to na pozwanym spoczywał ciężar wykazania wszystkich wymienionych okoliczności, uzasadniających stwierdzenie nieważności przedmiotowej umowy, albowiem z faktu tego wywodził korzystne dla siebie skutki prawne.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Apelacja pozwanego nie została uwzględniona w całości, w związku z czym pozwany powinien zwrócić stronie przeciwnej poniesione przez nią koszty procesu. Powód poniósł w postępowaniu apelacyjnym koszty zastępstwa prawnego w wysokości 180 zł ustalone na podstawie § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 2 w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015 r., poz. 1804). Z tego względu Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.