Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 708/13

POSTANOWIENIE

Dnia 26 września 2013 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Mariusz Broda (spr.)

Sędziowie: SO Elżbieta Ciesielska

SO Teresa Strojnowska

Protokolant: protokolant sądowy Iwona Cierpikowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 września 2013 r. sprawy

z wniosku A. B.

z udziałem Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w S.

o odpłatne ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Starachowicach

z dnia 12 lutego 2013 r., sygn. akt I Ns 772/12

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu
w Starachowicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach instancji odwoławczej.

sygn. akt IICa 708/12

UZASADNIENIE

W sprawie o sygn. akt IC 34/11 Sądu Rejonowego w Starachowicach (o zapłatę) A. B.zgłosił żądanie ustanowienia odpłatnej służebności przesyłu na nieruchomości będącej jego własnością , w zakresie w jakim pozwany – Przedsiębiorstwo (...) Spółka z o.o.w S.z niej korzysta (pkt. 2 pisma z dnia 2.01.2012r. – k. 177 w/w akt). Sąd Rejonowy wyłączył to żądanie do odrębnego postępowania , po czym wnioskodawca precyzując jego treść w piśmie z dnia 11.01.(...). (k.213 akt niniejszego postępowania) oświadczył , że wnosi o ustanowienie służebności przesyłu na działce o nr ew. (...)położonej w S., której właścicielem jest A. B., na rzecz Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o.w S., której treścią będzie znoszenie przez wnioskodawcę na tej nieruchomości (nad i pod powierzchnią) urządzeń przesyłowych , tj. włazu żeliwnego z kanałem sanitarnym , oraz prawo korzystania z nieruchomości w obszarze 300 m kw. , w zakresie niezbędnym do wykonywania konserwacji , remontów , modernizacji urządzeń przesyłowych lub instalacji wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem.

(...) Sp. z o.o. S.w piśmie z dnia 6.12.2012r.(k.192) oraz na rozprawie w dniu 29.01.2013r. (k.217) wnosił o oddalenie wniosku oraz rozpoznanie i uwzględnienie zarzutu zasiedzenia przez ten podmiot służebności przesyłu polegającej na nieprzerwanym i niezakłóconym korzystaniu od 5.07.1967r. do chwili obecnej z części nieruchomości wnioskodawcy , celem dostępu , konserwacji i napraw sieci kanalizacyjnej , stanowiącej własność Przedsiębiorstwa , tj. z pasa gruntu o dł.(...). , twierdząc , że nabył służebność przez zasiedzenie z dniem (...).

Sąd Rejonowy w Starachowicach postanowieniem z dnia 12.02.2013r. oddalił wniosek o ustanowienie służebności przesyłu. W uzasadnieniu w szczególności wskazał, że: A. B.jest właścicielem nieruchomości położonej w S., a stanowiącej działkę o nr ew. (...); od dnia (...)r. poprzednik prawny uczestnika (Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o.w S.) – Miejskie Przedsiębiorstwo wodociągów i Kanalizacji w S.przejęło przedmiotowy kanał od (...)w S.i od tego czasu urządzenie to jest eksploatowane i utrzymywane przez uczestnika i jego poprzedników prawnych. Jako podstawę poczynionych ustaleń co do okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd I instancji wskazał akta sprawy o sygn. IC 34/11. W szczególności odwołał się do opinii biegłego F. D.wydanej w tamtym postępowaniu , z której wynika , że urządzenia kanalizacyjne są tymi samymi , których obecność została stwierdzona na naoczni sądowej (także w tamtym postępowaniu). Sąd Rejonowy zauważając , że chociaż w obecnym stanie prawnym dopuszczalnym jest ustanowienie służebności przesyłu (art.305 1 kc) , to w niniejszej sprawie nie jest to możliwe, gdyż w świetle poczynionych ustaleń nie budzi wątpliwości , że poprzednicy prawni spółki będącej uczestnikiem niniejszego postępowania (Skarb Państwa) nabyli w dniu 6.07.1987r. przez zasiedzenie służebność odpowiadającą treści służebności przesyłu , a dotyczącą urządzeń opisanych w piśmie – k.213. Stwierdził również, że nabyta przez Skarb Państwa służebność w rezultacie zmian w przepisach prawa oraz kolejnych przekształceń przedsiębiorstwa , które urządzenia te wybudowało i przekazywania tych urządzeń dalszym podmiotom , przeszła na uczestnika postępowania. W ocenie Sądu Rejonowego z dniem 1.02.1989r. , służebność ta weszła w skład mienia poprzednika prawnego uczestnika , a następnie w drodze opisanych w stanie faktycznym przekształceń , przeszła na Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o.w S..

Postanowienie w całości zaskarżył uczestnik – Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o. w S.. Zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 176 kc polegającą na zastosowaniu i doliczeniu do okresu korzystania przez uczestnika z przedmiotowej służebności gruntowej okresu korzystania z niej przez poprzednika prawnego uczestnika tj. przedsiębiorstwa państwowego przed dniem 1 lutego 1989r. ,

- naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 46 ustawy z dnia 25 września 1981r.o przedsiębiorstwach państwowych ( DZ.U. tj. 2002, Nr 112, poz. 981) w zakresie w jakim Sąd Rejonowy uznał, że jest on podstawą do przejęcia przez poprzednika prawnego uczestnika prawa odpowiadającego służebności przesyłu ,

- naruszenie prawa materialnego w postaci art. 292 kc w zw. an. 172 par 2 w zakresie w jakim Sąd Rejonowy uznał, że uczestnik zasiedział służebność odpowiadającą służebności przesyłu z dniem(...)

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający na przyjęciu, że uczestnik – Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o. w S. wykazał przejście posiadania urządzeń służących do wykonywania służebności w trybie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29.09.1990r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości i w ten sposób mógł zaliczyć okres posiadania służebności przed 1989r.

Wobec powyższego wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Uczestnik – Przedsiębiorstwo (...). Zo.o. w S. wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja , o ile zmierza do uchylenia zaskarżonego postanowienia, jest zasadna.

Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie spełnia wymogów przewidzianych w treści art. 328 par. 2 kpc. Nie zawiera wskazania pełnej , tj. wyczerpującej w całości fundament podjętego rozstrzygnięcia , podstawy faktycznej. Jeżeli przedmiotem postępowania jest żądanie ustanowienia służebności przesyłu , w którym został zgłoszony zarzut nabycia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu – przez zasiedzenie , to przede wszystkim należało zidentyfikować przestrzenny zakres obu tych służebności , a więc zarówno tej będącej przedmiotem wniosku , jak i tej , która miałaby być przedmiotem zasiedzenia , a następnie odzwierciedlić to w treści uzasadnienia. Innymi słowy chodzi wyeksponowanie tego , co wnioskodawca i uczestnik uczynili przedmiotem zgłoszonych żądań. Tego Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia nie wyeksponował. Z całą pewnością nie stanowi wypełnienia tego obowiązku poprzestanie na odwołaniu się do treści pisma procesowego z dnia 14.01.2013r. , bo jego treść w żaden sposób nie pozwala zidentyfikować zakresu przestrzennego treści służebności , będącej przedmiotem żądania wniosku , skoro wnioskodawca wprawdzie wskazuje powierzchnię pasa gruntu wyczerpującego zakres służebności (300 m 2) , ale w żaden sposób nie lokuje tego obszaru w konkretnej części nieruchomości „władnącej”. To zagadnienie nabiera tym większego znaczenia , że uczestnik zgłaszając zarzut zasiedzenia , eksponuje już w sposób skonkretyzowany przestrzenny zakres służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu w piśmie procesowym z dnia 6.12.2012r. (k.192) , opisując nie tylko wymiary pasa gruntu w ten sposób zajętego (47m x 2m) , ale także jego położenie względem osi kanału , a dodatkowo w stosunku do wschodniej granicy nieruchomości ,będącej własnością wnioskodawcy. Przy czym Sąd Rejonowy w uzasadnieniu tego nie odzwierciedla, a skoro tak to motywy zaskarżonego orzeczenia w tym podstawowym zakresie nie zostały wyeksponowane. Trudno mówić o rozpoznaniu istoty sprawy , w sytuacji w której Sąd Rejonowy oddala wniosek o ustanowienie nie zidentyfikowanej przestrzennie służebności , z uwagi na m.in. przyjęcie nabycia przez zasiedzenie (przez poprzednika prawnego uczestnika - (...) Sp. z o.o. w S.) służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu , jednak o skonkretyzowanym jej zakresie przestrzennym. Jest rzeczą oczywistą , by tej treści konkluzja (brak podstaw do ustanowienia służebności z uwagi na uprzednie nabycie tego prawa) była weryfikowalna , to musi mieć czytelne podstawy faktyczne. Precyzyjnie wyrażone stanowiska samych stron (ich żądania) są tylko punktem wyjścia dla poczynienia dalszych ustaleń co do okoliczności faktycznych ilustrujących przestrzenny zakres służebności o jakiej mowa. Jeżeli uzasadnienie orzeczenia , co do zasady ma odzwierciedlać podstawę faktyczną podjętego rozstrzygnięcia , to analiza uzasadnienia zaskarżonego postanowienia , prowadzi do wniosku , że w tym zakresie Sąd Rejonowy nie sprostał temu wymogowi. Jest to oczywiście konsekwencja tego o czym była już mowa , czyli w pierwszej kolejności braku doprowadzenia do wyrażenia skonkretyzowanego stanowiska wnioskodawcy co do przestrzennego zakresu proponowanej do ustanowienia służebności. Z drugiej strony Sąd Rejonowy podejmując próbę rozpoznania zarzutu zasiedzenia skupił swoją uwagę na stanowisku uczestnika , które było pochodną wniosków opinii biegłego w sprawie o sygn. akt IC 34/11 Sądu Rejonowego w Starachowicach , a więc uwzględniało jedynie aktualnie istniejące potrzeby wynikające z istoty służebności , a tym samym wyznaczało jej obecny zakres przestrzenny. Tym czasem dla prawidłowego rozpoznania zarzutu zasiedzenia koniecznym było poczynienie wyczerpujących ustaleń co do rzeczywistego faktycznego stanu korzystania z tego trwałego i widocznego urządzenia na gruncie przez cały okres potrzebny do zasiedzenia. Skoro uzasadnienie tego nie odzwierciedla , to oznacza , że Sąd I instancji takich ustaleń nie poczynił. Samo stwierdzenie , że wymienione urządzenie kanalizacyjne od 5.07.1967 r. jest eksploatowane i utrzymywane przez uczestnika i jego poprzedników prawnych, pozostaje dalece niewystarczające – nie stanowi przytoczenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, bo zakres przestrzenny władania nieruchomością na której owo urządzenie się znajduje pozostaje poza sferą tak wyrażonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Przy czym nie chodzi tylko o ten zakres przestrzenny, ale także i podmiotowy.

Reasumując tę część rozważań, należy stwierdzić , że to niespełniające ustawowych wymogów uzasadnienie zaskarżonego postanowienia, jedynie potwierdza , że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy , skoro wychodząc od dość ogólnikowo wyrażonego żądania wnioskodawcy (brak umiejscowienia przestrzennego zakresu służebności) , poprzez brak poczynienia wyczerpujących ustaleń okoliczności faktycznych , stanowiących o istocie rozstrzygnięcia tej sprawy , w tak ograniczonych realiach przyjął istnienie przesłanki eliminującej dopuszczalność ustanowienia służebności (w postaci już nabytego przez uczestnika prawa służebności).

Z tych względów Sąd Rejonowy ponownie rozpoznając sprawę , w pierwszej kolejności uzyska skonkretyzowane stanowisko wnioskodawcy , co do umiejscowienia przestrzennego zakresu służebności przesyłu , której ustanowienia w tym postępowaniu żąda (nie tylko powierzchnia , ale i położenie względem granic nieruchomości będącej jego własnością , a także wobec przebiegu urządzenia kanalizacyjnego , o jakim dotychczas była mowa. Sąd I instancji odbierze również oświadczenie od uczestnika ((...) Sp. z o.o.w S.), co do tego czy nabyta jego zdaniem przez zasiedzenie służebność o treści odpowiadającej służebności przesyłu (określona jednak , jako pochodna wniosków w/w już opinii biegłego , a uwzględniającej współczesne potrzeby) , odpowiada przestrzennemu zakresowi korzystania z trwałego i widocznego urządzenia w dacie , w której objęcie we władanie o takim charakterze i w takich granicach miało nastąpić. W następnej kolejności mając tak czytelnie wyeksponowane stanowiska Sąd Rejonowy oceni czy i w jakim zakresie przedmiot zarzutu zasiedzenia pozostaje przestrzennie tożsamy z przedmiotem żądania ustanowienia służebności. W przypadku stwierdzenia owej tożsamości w całości , bądź w części , Sąd I instancji w pierwszej kolejności ponownie rozpozna zarzut zasiedzenia , czyniąc wyczerpujące i szczegółowe ustalenia co do władania przedmiotową nieruchomością w zakresie istotnym z punktu widzenia treści służebności odpowiadającej służebności przesyłu , przy czym to wszystko winno być efektem przeprowadzenia postępowania dowodowego , będącego pochodną inicjatywy samych zainteresowanych (wnioskodawcy i uczestników) , a co najistotniejsze z poszanowaniem zasady bezpośredniości dowodów , czego dotychczas brak (Sąd Rejonowy sprowadził przeprowadzenie całości postępowania dowodowego, łącznie z dowodami z osobowego źródła , do efektów postępowania dowodowego przeprowadzonego w innym postępowaniu, a takie rozwiązanie jest niedopuszczalne). W następnej kolejności Sąd Rejonowy tak poczynione ustalenia co do wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozpoznania zarzutu zasiedzenia odniesie do właściwych podstaw prawa materialnego i wyprowadzi z tego adekwatne wnioski. Przy czym, o ile okazałoby się , że istnieją podstawy faktyczne i prawne do przyjęcia nabycia przez Skarb Państwa, przez zasiedzenie skonkretyzowanej przestrzennie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu (p. m.in. uchwała SN z dnia 22.10.2009r. , IICZP 70/09 , Lex nr 522990) , to w następnej kolejności Sąd Rejonowy poczyni równie szczegółowe ustalenia co do tego jak wyglądał stan władania przedmiotową nieruchomością w zakresie korzystania z w/w urządzenia przesyłowego (kanalizacyjnego) na nieruchomości powoda , przez poszczególne podmioty (także jednostki organizacyjne) ,w całym okresie następującym po tej dacie , jakie były źródła legitymizujące to ewentualne władanie oraz udzieli odpowiedzi na pytanie , czy te okoliczności są relewantne z punktu widzenia koniecznych do przeanalizowania w tym przypadku podstaw prawnych. Innymi słowy wyjaśnić należy , czy , a jeżeli tak , to kiedy, na skutek jakiego zdarzenia (zdarzeń) doszło do przejścia tego ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności o treści służebności przesyłu , na rzecz Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o.w S.. Nie można bowiem zapominać o tym , że pomimo tego, iż z jednej strony , z dniem 1.02.1989r. (na skutek nowelizacji ówcześnie obowiązującego art. 128 kc) przestała obowiązywać zasada jednolitej własności Skarbu Państwa , to z drugiej - nie powodowało to przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych – uprawnienia do części mienia ogólnonarodowego pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie tej ustawy (p. uchwała 7 sędziów SN z dnia 18.06.1991r., IIICZP 38/91, Lex 3660). Bez znaczenia z punktu widzenia odpowiedzi na pytanie o źródło przejścia tego ograniczonego prawa rzeczowego ze Skarbu Państwa na posiadające po w/w nowelizacji osobowość prawną Przedsiębiorstwo Państwowe (np. Miejskie Przedsiębiorstwo wodociągów i Kanalizacji w S., czy Wojewódzkie Przedsiębiorstwo (...)w K.– podmioty , na które wskazują dokumenty znajdujące się w aktach sprawy , a pozostające poza sferą dotychczasowych ustaleń i rozważań Sądu Rejonowego) jest także przepis art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29.09.1990r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79 , poz. 464), bo unormowanie to odnosi się tylko do tych budynków i innych urządzeń oraz lokali , które znajdowały się na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy w dniu 5.12.1990r. (p. także w/w uchwała 7 sędziów SN). Skoro urządzenie przesyłowe o jakim mowa w tym czasie nie znajdowało się na gruncie Skarbu Państwa , to Przedsiębiorstwo Państwowe (w tym także te w/w) nie mogło nabyć prawa własności do tych urządzeń. Niezależnie od tego, nie można zapominać o tym ,że czym innym jest nabycie owego najdalej idącego , najskuteczniejszego prawa rzeczowego do urządzenia o jakim mowa , a czym innym prawo do korzystania z tego urządzenia na cudzej nieruchomości (ograniczone prawo rzeczowe w postaci służebności - wówczas odpowiadającej treści służebności przesyłu). O ile uczestnik w żaden inny sposób nie wykaże przejścia ewentualnie nabytej przez zasiedzenie przez Skarb Państwa skonkretyzowanej służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu , na rzecz w/w Przedsiębiorstwa Państwowego , to Sąd Rejonowy rozważy , czy i jakie w tym przypadku znaczenie miała decyzja Wojewody (...)z dnia (...). wraz z protokołem przejęcia – przekazania Zakładu (...)w S.na rzecz Gminy S.z dniem(...). (k.69-70 akt o sygn. IC 34/11 Sądu Rejonowego w Starachowicach). Przy czym analizując przedmiotowy zakres tak przeprowadzonej na podstawie art. 5 ust.3 pkt. 2 ustawy z dnia 10.05.1990r. – przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U.1990.32.191) „komunalizacji” Sąd Rejonowy ustali , czy oprócz tych w/w dokumentów (k.69-70 akt o sygn. IC 34/11) , został sporządzony dodatkowy protokół o jakim mowa w treści art. 17 ust. 3 tej ustawy , sporządzony także z uwzględnieniem Uchwały Rady Ministrów z dnia 9. 071990r. – w sprawie sposobu dokonywania inwentaryzacji mienia komunalnego (M.P.1990.30.235) , a w szczególności chodzi o jej pkt. III.5,7,1. Nie sporządzenie takiego protokołu czyni bezprzedmiotowym dalsze rozważania o skuteczności przejścia ewentualnie nabytej w drodze zasiedzenia przez Skarb Państwa służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu na rzecz Międzygminnego Związku wodociągów i (...)w S.,a tym samym w dalszej kolejności na rzecz Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o.w S.. Jeżeliby nawet taki protokół został sporządzony , to abstrahując już od samej realności odzwierciedlenia w nim przysługującej Skarbowi Państwa służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu (skoro nigdzie wcześniej nabycie tego prawa przez zasiedzenie nie zostało stwierdzone, przynajmniej nie wynika to z dotychczas wyeksponowanych dokumentów), to w następnej kolejności co do zasady należałoby ustalić, czy taka służebność uprawniająca Skarb Państwa do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu , rzeczywiście została w tym protokole opisana. Tylko i wyłącznie wówczas mogłaby być objęta przedmiotowym zakresem decyzji komunalizacyjnej , która z uwagi na istotę samej komunalizacji ma wprawdzie charakter deklaratoryjny, to jak powszechnie przyjmuje się w nauce prawa oraz orzecznictwie , stanowi jedyny dowód przejścia praw nabytych w tym trybie.

W następnej kolejności , jeżeli okazało by się , że uczestnik – Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o. w S. , nie zdołało skutecznie wykazać już przysługującej mu skonkretyzowanej służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu , to Sąd Rejonowy rozpozna wniosek o odpłatne ustanowienie tej służebności (także w postaci uprzednio skonkretyzowanej przez wnioskodawcę) , czyniąc zupełne z punktu widzenia treści art. 305 1 kc ustalenia co do wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, które ,o ile zajdzie taka potrzeba, zostaną odzwierciedlone w pisemnym uzasadnieniu , które będzie spełniało wszystkie kryteria opisane w treści art. 328 par. 2 kpc.

W tym stanie rzeczy , Sąd Okręgowy , na podstawie art. 386 par. 4 kpc w zw. z art. 13 par. 2 kpc orzekł jak w sentencji , pozostawiając Sądowi Rejonowemu także rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.