Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lipca 2014 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Małgorzata Jarząbek
Protokolant:	Paweł Gołaszewski

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 lipca 2014 r. w Warszawie

sprawy C. B. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o wcześniejszą emeryturę

na skutek odwołania C. B. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W.

z dnia 12 maja 2010 roku znak: (...)

- oddala odwołanie.

Sygn. akt VII U 1429/12

UZASADNIENIE

C. B. (1) w dniu 27 maja 2010r. za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W., odwołała się do Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie od decyzji wyżej wymienionego organu rentowego z dnia 12 maja 2013r., znak odmawiającej jej prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczona wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji i ustalenie, iż spełniła wszystkie warunki do przyznania jej wcześniejszej emerytury, ustanowienie pełnomocnika z urzędu z uwagi na trudną sytuację materialną oraz zawiłość sprawy. W uzasadnieniu odwołania C. B. (1) podniosła, iż złożyła do organu rentowego świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 30 kwietnia 2010 r., z którego wynika, że w okresie od 1 listopada 1973 r. do 28 lutego 1999 r. wykonywała pracę w szczególnych warunkach. Wniosła o zobowiązanie (...) S.A. do przedłożenia pisma Instytutu Medycyny Pracy z dnia 18 września 1995 r., w którym stwierdzono, że praca przed monitorem ekranowym jest pracą wykonywaną w szczególnych warunkach. Ponadto ubezpieczona wskazała, że wymienienie w świadectwie pracy różnych stanowisk pracy wynikało z wewnętrznego określenia nazewnictwa przez Układ Zbiorowy Pracy (t. I, k.3-7 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie złożonej w dniu 11 czerwca 2010 r., wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podniósł, że w oparciu o zapis art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r., nr 53. poz. 1227) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.) ubezpieczona na dzień 1 stycznia 1999 r. nie udowodniła wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy nie uznał za prace w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia ubezpieczonej w (...) S.A. od 1 listopada 1973r. do 31 grudnia 1998r. gdyż stanowiska wymienione w zaświadczeniu wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 24 marca 2010r. (dyżurny rezerwacji, kasjer lotniczy, starszy kasjer lotniczy, samodzielny kasjer lotniczy, specjalista kasjer lotniczy, inspektor ds. walutowych) nie są wymienione w wykazie A, dział XIV, pkt 5 stanowiącym załącznik do Zarządzenia Nr 64 Ministra Komunikacji z dnia 26 września 1983 r. (t. I, k.12 a.s.).

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20 grudnia 2011r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do wcześniejszej emerytury od dnia 1 maja 2010r. oraz zasądził od organu rentowego na rzecz C. B. (1) kwotę 60 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (wyrok t. I, k. 167 a.s.).

Na skutek apelacji wniesionej przez organ rentowy Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie na mocy wyroku z dnia 10 lipca 2012 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 416/12, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu Warszawa – Praga w Warszawie – Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (wyrok, t. II, k.211 a.s.).

Sąd Apelacyjny stwierdził, iż tylko podmioty wymienione w § 1 ust. 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) uprawnione są do wskazania stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach określonych w wykazach A i B rozporządzenia. Nie ma, w ocenie Sadu Apelacyjnego, jakiejkolwiek podstawy do tworzenia w zakładach pracy wykazu stanowisk pracy w warunkach szczególnych, tym bardziej rozszerzenia go o inne stanowiska niż wynikające z zarządzenia resortowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2009r. II UK 31/09, LEX 559949), a zatem zakład pracy skarżącej nie miał żadnych podstaw prawnych aby w trybie wskazanych wyżej przepisów tworzyć samodzielnie stanowiska, na których wykonywana jest praca w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy po ponownym zbadaniu sprawy ustalił, co następuje:

C. B. (1), urodzona (...), w okresie od 26 lipca 1973r. do 30 kwietnia 2010r. była zatrudniona w (...) S.A. w pełnym wymiarze czasu pracy. W okresie od 26 lipca 1973 roku do 28 lutego 1999 roku C. B. (1) wykonywała pracę na następujących stanowiskach:

⚫

dyżurny rezerwacji od dnia 1 listopada 1973r. do 31 dnia stycznia 1977r.;

⚫

kasjer lotniczy od dnia 1 lutego 1977r. do dnia 31 grudnia 1978r.;

⚫

starszy kasjer lotniczy od dnia 1 stycznia 1979r. do dnia 31 grudnia 1983 r.;

⚫

samodzielny kasjer lotniczy od dnia 1 stycznia 1984r. do dnia 30 września 1990 r.;

⚫

specjalista kasjer lotniczy od dnia 1 października 1990r. do dnia 30 kwietnia 1993r.;

⚫

kasjer lotniczy od dnia 1 maja 1993r. do dnia 31 października 1996r.;

⚫

inspektor do spraw walutowych od dnia 1 listopada 1996r. do dnia 28 lutego 1999r.

⚫

specjalista ds. finansowo-ekonomicznych od dnia 1 marca 1999r. do dnia 30 kwietnia 2010r.

W świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 30 kwietnia 2010r. wskazano, iż C. B. (1) w okresie od 1 listopada 1973r. do 28 lutego 1999r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, Wykaz A, dział Nr XIV, pkt 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku (Dz. U. Nr 8 poz. 43) na stanowiskach dyżurny rezerwacji, kasjer lotniczy, starszy kasjer lotniczy samodzielny kasjer lotniczy, specjalista kasjer lotniczy inspektor ds. walutowych wymienionych w wykazie A, dziale Nr XIV, pkt 5 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 64 Ministra Komunikacji z dnia 29 czerwca 1983r. w sprawie prac w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu komunikacji, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego (Dz. Urz. MK Nr 10 poz. 77
z późniejszymi zmianami). W zaświadczeniu wskazano również, że nazwy stanowisk są wynikiem zakładowego układu zbiorowego pracy, a charakter pracy na wyżej wymienionych stanowiskach jest zgodny z w/w pozycjami wykazu A (zaświadczenie wykonywania prac w szczególnych warunkach - akta osobowe c-19-20).

Do zakresu obowiązków C. B. (1) na stanowisku dyżurnego rezerwacji należało:

1.  obsługa łącznicy telefonicznej;

2.  zamawianie i rejestrowanie rozmów telefonicznych międzymiastowych
i międzynarodowych na podstawie zgłoszeń pisemnych akceptowanych przez Kierownictwo (...);

3.  udzielanie prostych informacji w zakresie połączeń lotniskowych (akta osobowe b-10).

Do zakresu obowiązków C. B. (1) na stanowisku kasjera lotniczego należała:

1.  sprzedaż dokumentów przewozowych oraz innych związanych z przewozami rezerwacja wg obowiązujących taryf;

2.  dokonywanie zwrotów za niewykorzystane bilety;

3.  dokonywanie rezerwacji miejsc na linie krajowe;

4.  prowadzenie sprawozdawczości biletowej oraz zestawień sprzedanych biletów;

5.  udzielanie informacji na życzenie klienta;

6.  regulowanie różnic kasowych bez wezwania w trybie określonym przepisami (akta osobowe b-21).

Na stanowisku kasjera lotniczego zakres czynności C. B. (1) obejmował następnie:

1.  zawieranie umowy o przewóz lotniczy poprzez:

- dokonywanie rezerwacji miejsc na linie (...) i obcych przewoźników,

- udzielanie informacji dotyczących połączeń lotniczych, taryf oraz warunków przewozu,

- dokonywanie kalkulacji taryf, wystawianie dokumentów przewozowych na linie krajowe i zagraniczne,

- dokonywanie wymian dokumentów lotniczych w zakresie wiedzy zdobytej na kursach

i w praktyce;

2.  przyjmowanie walut, czeków i zleceń kredytowych za wystawiane dokumenty;

3.  sporządzanie o rozliczanie zestawień sprzedaży dokumentów lotniczych i finansowo – sprawozdawczych z zakresu wykonywania czynności;

4.  zabezpieczanie dokumentów/ bilety, druki ścisłego zarachowania/ oraz innego powierzonego mienia przed kradzieżą i zniszczeniem;

5.  dokonywanie zwrotów za niewykorzystane dokumenty przewozowe;

6.  udzielanie fachowej pomocy pracownikom z krótszym stażem w sprawach objętych zakresem wykonywanych czynności;

7.  przestrzeganie obowiązujących przepisów państwowych, wewnętrznych (...) S.A. oraz poleceń zwierzchników (akta osobowe b-81).

Zakres czynności na stanowisku kasjera lotniczego poszerzony został o :

- pełnienie zastępstw w kasie zbiorczej oraz

- pełnienie zastępstw w kasie głównej (akta osobowe b-88).

Do zakresu obowiązków C. B. (1) na stanowisku starszego kasjera lotniczego należało:

1.  terminowe odbieranie za pokwitowaniem utargów dziennych/złotowych
i walutowych/ w gotówce i czekach, z kas sprzedaży (...) krajowych zagranicznych i zbiorowych, oraz kas walutowych obcych towarzystw lotniczych;

2.  codzienne przygotowywanie /paczkowanie/ utargu złotowego kas
i przekazywanie go w sposób zgodny z przepisami, inkasentowi (...) na rachunek bieżący (...) ;

3.  codzienne przygotowywanie i przekazywanie zbiorczej wpłaty utargu walutowego i czeków zagranicznych do banku na rachunek (...) zgodnie z obowiązującymi przepisami bankowymi;

4.  codzienne przygotowywanie i przekazywanie do (...) zbiorówki krajowych czeków bankowych;

5.  w razie potrzeby zgłaszanej przez kasy sprzedaży – zasilanie kas (...) zlotowych i walutowych w gotówkę. Zabezpieczenie doręczenia tej gotówki;

6.  kontrola źródłowych dokumentów rozliczeniowych kas sprzedaży złotowych i walutowych, raportów kas – pod względem formalnym i rachunkowym pod względem limitu pogotowia kasowego i prawidłowości przenoszenia sal na następny;

7.  codzienne sporządzanie raportu kasowego kasy głównej (...) przedstawianie go do podpisu kierownikowi (...) lub jego zastępcy w dniu następnym;

8.  przestrzeganie ustalonych dla kasy głównej (...) limitów pogotowia kasowego;

9.  zbieranie na bieżąco danych statystycznych wielkości sprzedaży przez poszczególne kasy sprzedaży (...);

10.  podejmowanie w (...) pieniędzy na wypłaty wynagrodzeń, premii, nagród ekwiwalentów dla pracowników (...), dokonywanie wypłat i terminowe rozliczanie z kasą (...) niepojętych kwot;

11.  komisyjne i protokólarne inwentaryzowanie kasy głównej (...) na koniec każdego miesiąca. Zgłaszanie kierownictwu (...) stwierdzonych różnic kasowych lub innych nieprawidłowości w gospodarce kasowej Wydziału;

12.  dbanie o powierzone wartości przez właściwe zamykanie i zabezpieczanie urządzeń i pomieszczeń kasowych, współdziałanie z wartownikiem;

13.  kompletowanie i aktualizowanie dokumentacji stanowiącej podstawę wykonywania czynności kasjera kasy głównej (...), archiwowanie dokumentacji;

14.  zastępowanie w pracy innych kasjerów kasy głównej lub kasy zbiorczej (...) (akta osobowe b-37).

W karcie taryfikacyjnej na stanowisku samodzielnego kasjera lotniczego wyszczególniono wynagrodzenie ubezpieczonej /miesięczne, godzinowo- płatne przy czasie 178 godzin obejmujące: płacę zasadniczą, premie 60 %, wysługę lat 11%, dodatek kasjerski 15 %, rekompensatę oraz dodatek za prace na II zmianie (akta osobowe b-50).

Do zakresu obowiązków C. B. (1) na stanowisku samodzielnego kasjera lotniczego należało:

1.  terminowe odbieranie za pokwitowaniem utargów dziennych/złotowych
i walutowych/ w gotówce i czekach, z kas sprzedaży (...) krajowych zagranicznych
i zbiorowych, oraz kas walutowych obcych towarzystw lotniczych;

2.  codzienne przygotowywanie /paczkowanie/ utargu złotowego kas i przekazywanie go w sposób zgodny z przepisami, inkasentowi (...) na rachunek bieżący (...);

3.  codzienne przygotowywanie i przekazywanie zbiorczej wpłaty utargu walutowego i czeków zagranicznych do banku na rachunek (...) zgodnie
z obowiązującymi przepisami bankowymi;

4.  codzienne przygotowywanie i przekazywanie do (...) zbiorówki krajowych czeków bankowych;

5.  w razie potrzeby zgłaszanej przez kasy sprzedaży – zasilanie kas (...) zlotowych
i walutowych w gotówkę. Zabezpieczenie doręczenia tej gotówki;

6.  kontrola źródłowych dokumentów rozliczeniowych kas sprzedaży złotowych i walutowych, raportów kas – pod względem formalnym i rachunkowym pod względem limitu pogotowia kasowego i prawidłowości przenoszenia sal na następny;

7.  codzienne sporządzanie raportu kasowego kasy głównej (...) przedstawianie go do podpisu kierownikowi (...) lub jego zastępcy w dniu następnym;

8.  przestrzeganie ustalonych dla kasy głównej (...) limitów pogotowia kasowego;

9.  zbieranie na bieżąco danych statystycznych wielkości sprzedaży przez poszczególne kasy sprzedaży (...);

10.  podejmowanie w (...) pieniędzy na wypłaty wynagrodzeń, premii, nagród ekwiwalentów dla pracowników (...), dokonywanie wypłat i terminowe rozliczanie z kasą (...) niepojętych kwot;

11.  komisyjne i protokólarne inwentaryzowanie kasy głównej (...) na koniec każdego miesiąca. Zgłaszanie kierownictwu (...) stwierdzonych różnic kasowych lub innych nieprawidłowości w gospodarce kasowej Wydziału;

12.  dbanie o powierzone wartości przez właściwe zamykanie i zabezpieczanie urządzeń i pomieszczeń kasowych, współdziałanie z wartownikiem;

13.  kompletowanie i aktualizowanie dokumentacji stanowiącej podstawę wykonywania czynności kasjera kasy głównej (...), archiwowanie dokumentacji;

14.  zastępowanie w pracy innych kasjerów kasy głównej lub kasy zbiorczej (...);

15.  codzienne przygotowywanie i zdawanie utargów dziennych do trezora od dnia 1 lipca 1982 r. (akta osobowe b-52).

W karcie taryfikacyjnej na stanowisku specjalisty kasjera lotniczego określono, że do zakresu obowiązków C. B. (1) należało:

1.  dokonywanie kalkulacji taryf oraz udzielenie pomocy kasjerom w skomplikowanych przypadkach taryfowych;

2.  wystawianie dokumentów podróżnych na linie (...) i innych przewoźników;

3.  dokonywanie wymiany dokumentów podróży oraz konsultacje i pomoc merytoryczna w tym zakresie dla kasjerów;

4.  przyjmowanie walut, czeków oraz zleceń kredytowych za wystawiane dokumenty;

5.  dokonywanie rezerwacji miejsc na linie (...) i obcych przewoźników lotniczych, konsultowanie i bieżący instruktaż kasjerów w sprawach procedur i przepisów rezerwacyjnych, inicjowanie zmian i usprawnień oraz utrzymywanie stałej współpracy w tym zakresie ze specjalistami ds. rezerwacji rozwoju automatycznego systemu rezerwacyjnego;

6.  współpraca z innymi służbami w zakresie usprawniania współdziałania między systemami rezerwacyjnymi (...) i innych przewoźników;

7.  udzielanie informacji dotyczących połączeń lotniczych, taryf i warunków przewozu lotniczego, konsultowanie i bieżący instruktaż kasjerów w tym zakresie, współpraca z zespołem specjalistów ds. automatycznych systemów taryfowych celem wprowadzania usprawnień oraz systematyzowanie i uściślanie wszystkich innych informacji zawartych w systemie;

8.  sporządzanie zestawień sprzedaży i innych dokumentów finansowo- sprawozdawczych z zakresu wykonywanych czynności oraz inicjowanie zmian
i usprawnień celem uzyskania precyzyjnej, szybkiej i wiarygodnej informacji racjonalizacji sprawozdawczości i obiegu dokumentów oraz eliminowania nieprawidłowości w rozliczeniach kasjerów;

9.  konsultowanie i bieżący instruktaż kasjerów w zakresie przepisów dewizowych MF oraz zasad polityki handlowej (...), przekazywanie informacji o trudnościach i przeszkodach w tym zakresie inicjowanie sposobów działania i zmian przepisów celem osiągnięcia skutecznej realizacji tych zasad;

10.  udział w praktycznym szkoleniu i doszkalaniu kasjerów, dokonywanie okresowych sprawdzianów umiejętności i wiedzy praktycznej kasjerów,

11.  wypracowywanie i wdrażanie wzorców prawidłowych zachowań wobec klienta oraz efektywnych metod i sposobów obsługi celem stałego podnoszenia standardu obsługi;

12.  ścisła współpraca z działem (...) w problematycznych sprawach przepisów towarowych i dewizowych;

13.  współdziałanie i inicjowanie zmian oraz uzupełnień w programach szkolenia kasjerów w zakresie rezerwacji i kalkulacji taryf;

14.  opiniowanie reklamacji pasażerskich.

W karcie taryfikacyjnej wskazano także, że praca ta wymaga ciągłego kontaktu z pasażerem, konieczności dużej koncentracji uwagi, dużego obciążenia zmysłu wzroku, oraz wywołująca stres. W odniesieniu do warunków pracy wskazano, że występuje znaczne nasilenie dwóch czynników w ciągu całego dnia pracy: promieniowanie jonizujące i pole elektro-magnetyczne dużej częstotliwości oraz, że nie występują czynniki niebezpieczne(akta osobowe b-75).

W okresie od 8 stycznia 1996r. do dnia 12 stycznia 1996r. C. B. (1) była słuchaczem kursu Programu W. zorganizowanego przez (...) S.C., który ukończyła z wynikiem pozytywnym. Celem kursu było ,,nauczenie obsługi komputera pracującego w środowisku W.’’ (akta osobowe b-96).

Na stanowisku inspektora ds. walutowych zakres czynności C. B. (1) obejmował:

1.  przyjmowanie utargów z kas zbiorczych i terminowe odprowadzanie do banku,

2.  odbieranie i przekazywanie do banków utargów walutowych z kasy (...),

3.  rozliczanie kasjerów z kas zbiorczych i biur usytuowanych w instytucjach / P., C. (...),itd./,

4.  codzienne sporządzanie i przekazywanie do (...) rozliczeń wraz z przyjętymi czekami,

5.  rozliczanie zestawień sprzedaży dokumentów lotniczych i finansowo – sprawozdawczych z zakresu wykonywanych czynności,

6.  sporządzanie i przekazywanie do (...) sprawozdania z utargów walutowych,

7.  wypłacanie pieniędzy na zwroty za niewykorzystane dokumenty przewozowe,

8.  pełnienie funkcji płatnika – wypłata wynagrodzeń, premii nagród i ekwiwalentów oraz terminowe rozliczanie z kasą (...) nie podjętych kwot,

9.  zabezpieczanie powierzonych wartości oraz innego mienia przed kradzieżą i zniszczeniem,

10.  kompletowanie i bieżące aktualizowanie dokumentacji stanowiącej podstawę do wykonywania czynności inspektora,

11.  pełnienie zastępstw w kasie zbiorczej,

12.  prowadzenie szkoleń w obszarze działania kasy głównej dla inspektorów ds. walutowych z kas zbiorczych,

13.  przestrzeganie obowiązujących przepisów państwowych, wewnętrznych (...) S.A. oraz poleceń zwierzchników (akta osobowe b-105)

W dniu 24 października 1996 r. ubezpieczona zawarła z pracodawcą umowę o zakazie konkurencji (akta osobowe b-103). We wniosku sporządzonym w listopadzie 2012 r. o zmianę stanowiska/ zmianę kategorii zaszeregowania/ z aktualnie zajmowanego stanowiska kasjera lotniczego na inspektora ds. walutowych wskazano, że C. B. (1) zatrudniona jest kasie głównej. Wykonuje czynności inspektora ds. walutowych, ukończyła kurs operacji gotówkowo – walutowych (akta osobowe b-106).

W zakresie czynności na stanowisku inspektora ds. walutowych opatrzonego datą 19 lutego 1998 r. wskazano, iż do obowiązków C. B. (1) należy:

1.  przyjmowanie walut /złotówki i dewizy/ oraz czeków za wystawione przez kasjerów lotniczych dokumenty przewozowe,

2.  sporządzanie i rozliczanie zestawień sprzedaży dokumentów lotniczych i finansowo – sprawozdawczych z zakresu wykonywanych czynności,

3.  sporządzanie zestawień i przekazywanie ich wraz z czekami do kasy głównej,

4.  zabezpieczenia powierzenia wartości/pozostawione saldo, druki ścisłego zarachowania/ oraz innego mienia przed kradzieżą i zniszczeniem,

5.  kompletowanie i bieżące aktualizowanie dokumentacji stanowiącej podstawę do wykonywania czynności inspektora , prowadzenie szkoleń w obszarze działania kasy zbiorczej dla kasjerów lotniczych, pełnienie zastępstw w kasie głównej, przestrzeganie obowiązujących przepisów państwowych, wewnętrznych (...) S.A. oraz poleceń zwierzchników (akta osobowe b-109).

ZUS kolei w zakresie czynności na stanowisku specjalisty ds. finansowo – ekonomicznych opatrzonego datą 16 marca 1999 r. wskazano, iż do obowiązków C. B. (1) należy:

1.  ustalanie zasad i procedur w zakresie prowadzonych zagadnień związanych
z prowadzeniem Kasy Głównej,

2.  przyjmowanie utargów od kasjerów lotniczych i terminowe odprowadzanie do banku,

3.  rozliczanie zestawień sprzedaży za sprzedane dokumenty lotnicze
w Przedstawicielstwie W. (...) i (...),

4.  codzienne sporządzanie raportu z operacji finansowych dokonanych przez Kasę Główną oraz terminowe przekazywanie w/w dokumentów do odpowiednich służb pionu finansowego, wypłacanie pieniędzy za zwroty za niewykorzystane dokumenty przewozowe,

5.  opiniowanie i opracowywanie nowych rozwiązań problemów w zakresie prowadzonych zagadnień,

6.  prowadzenie Kasy administracyjnej dla pionu handlowego/ wypłata zaliczek, rozliczanie delegacji itp./,

7.  zabezpieczenie powierzonych wartości pieniężnych oraz innego mienia przed kradzieżą i zniszczeniem, przestrzeganie obowiązujących przepisów państwowych i wewnętrznych (...) S. A. oraz poleceń zwierzchników (akta osobowe b-118)

Umowa o pracę z (...) S.A. została rozwiązana w trybie porozumienia stron w związku z przejściem ubezpieczonej na emeryturę (porozumienie z dnia 31 marca 2010 r. akta osobowe c-8, zaświadczenie c-12).

Na rozprawie w dniu 7 lutego 2013 r. pełnomocnik ubezpieczonej wniósł
o wystąpienie do organu rentowego z wnioskiem o ustalenie na jakich warunkach przyznawane są decyzje organu dla osób zatrudnionych na stanowisku dyżurny rezerwacji i starszy dyżurny rezerwacji i na jakich zasadach ustalany jest staż pracy w szczególnych warunkach na tych stanowiskach. Podniósł, iż sprawa dotyczy W. K.: decyzja z dnia 9 sierpnia 2012 r. znak: (...) (k. 250 a.s.).

Stanowisko pracy ubezpieczonej znajdowało się w hali przejściowej hotelu (...) w W.. Sala nie była wentylowana, nie było też dostępu świeżego powietrza. Było tam górne oświetlenie, bardzo jaskrawe w postaci kandelabrów. Pokój socjalny nie posiadał okna. W ramach zastępstw ubezpieczona pracowała na lotnisku, na T., w (...) w siedzibie giełdy. Na lotnisku obowiązywał 12 godzinny dzień pracy, a w M. i w placówce przy ul. (...) godzinny. Na biurkach pracowników ustawione były monitory, klawiatury, kalkulatory, lampa z podczerwienią do sprawdzania banknotów, zszywacz; pod biurkiem znajdowały się kable. Pracownicy siedzieli w jednometrowych odstępach od siebie. Przed biurkami znajdowały się długie lady, za którymi stali klienci. W 1973 r. nie było komputerów, wówczas posługiwano się kasami, a komputery zainstalowane zostały w latach 1975-1976. Był to sprzęt starej generacji o 12, 14 calowych monitorach. W latach 80- tych zainstalowano siatki na monitory. Usunięte zostały one po kontroli BHP, gdyż stwierdzono, że gromadzi się na nich zbyt dużo kurzu. Z biegiem czasu wymieniano monitory lecz dopiero około 2000 roku wymieniono monitory kineskopowe na płaskie monitory. Pod koniec lat 90-tych pracownicy otrzymali drukarki, które drukowały bilety automatycznie. Obowiązki kasjera lotniczego i starszego kasjera nie różniły się niczym – stanowisko uzależnione było od kursów i szkoleń oraz lat pracy. Na stanowisku ds. finansowo- ekonomicznych ubezpieczona pracowała w siedzibie (...) (zeznania świadka A. D. k. 251a.s., zeznania świadka A. K. k. 25 a.s., przesłuchanie odwołującej C. B. w charakterze strony k. 266 a.s.).

C. B. (1) w trakcie zatrudnienia w (...) z siedziba w W., w okresie od 1 listopada 1973 r. do 28 lutego 1999 r. nie wykonywała, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, pracy w szczególnych warunkach wymienionej w wykazie A dział XIV załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pod pozycją nr 5 ,,praca szczególnie obciążająca narząd wzroku i wymagająca precyzyjnego wiedzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych’’ (opinia biegłego z zakresu BHP M. M. k. 274-283 a.s.).

Z uwagi na fakt, iż przepisy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, jak również dostępna literatura przedmiotu w zakresie zagrożeń związanych z obsługą elektronicznych monitorów ekranowych nie wykazują znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, które są przedmiotem toczącego się postępowania praca wykonywana przez C. B. (1) nie spełnia wymogów określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8, poz. 43 ze zm.) (opinia biegłego z zakresu BHP J. C. k 320-351 a.s.).

Rodzaje prac wykonywanych przez C. B. (1) w okresie od 1 listopada 1973 r. do 28 lutego 1999 r. nie podlegają zakwalifikowaniu jako ,,praca szczególnie obciążająca narząd wzroku i wymagająca precyzyjnego widzenia – przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych’’ bowiem:

1.  prace ubezpieczonej na stanowisku kasjer lotniczy, specjalista kasjer lotniczy przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych nie mogą być zakwalifikowane jako wykonywane w warunkach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości oraz prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia – w kartografii, montażu mikroelementów wymagających posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych;

2.  na stanowisku starszy kasjer lotniczy, samodzielny kasjer lotniczy, inspektor ds. walutowych, specjalista ds. finansowo – ekonomicznych ubezpieczona nie wykonywała prac przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, a jeżeli wykonywała takie prace to nie były one wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na zajmowanym stanowisku pracy i nie spełniałyby warunków, o których mowa w pkt 1) (opinia biegłego z zakresu BHP J. P. k.423-441 a.s.).

Uwzględniając wniosek pełnomocnika ubezpieczonej, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu BHP w odniesieniu do akt rentowych W. K., M. S., G. M., które to osoby wykonywały analogiczną pracę do pracy ubezpieczonej. Każdej z wymienionych osób przyznane zostało świadczenie emerytalne ze względu na wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. Jednakże powyższe ustalenia w ocenie biegłego nie miały wpływu na treść i konkluzję wcześniejszej sporządzonej przez niego opinii odnoszącej się do C. B. (1) (k.471-476).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zawartych w aktach sprawy, w tym w aktach rentowych odwołującej, opinii biegłych z zakresu BHP powołanych w sprawie, przesłuchania odwołującej się oraz zeznań świadków: A. D. i A. K.. Zdaniem Sądu Okręgowego, dokumenty, w zakresie, w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia, są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Dokumenty nie były przez strony sporu kwestionowane w zakresie ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem wynikające z treści tych dokumentów okoliczności należało uznać za bezsporne i mające wysoki walor dowodowy. Jednocześnie Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom wszystkich świadków powołanych w sprawie. Świadkowie zeznawali na okoliczność zatrudnienia odwołującej się w (...), w warunkach szczególnych. Zdaniem Sądu Okręgowego zeznania te są logiczne, spójne i wzajemnie się uzupełniają.

W ocenie Sądu Okręgowego opinie biegłych z zakresu BHP są wiarygodnym dowodem w sprawie, gdyż zostały wydane w oparciu o szczegółowe przepisy, w tym regulacje z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Biegli sądowi są specjalistami w swojej dziedzinie, posiadającymi bogatą wiedzę z zakresu BHP i wieloletnie doświadczenie zawodowe. Zdaniem Sądu, opinie powołanych w sprawie biegłych nie pozostawiają wątpliwości co do dokładnego określenia charakteru pracy wykonywanej przez C. B. (1). Z tego względu materiał dowodowy zgromadzony w sprawie należało uznać za kompletny i wystarczający do wydania orzeczenia kończącego postępowanie.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie zważył, co następuje:

Odwołanie C. B. (1) od decyzji organu rentowego z dnia 12 maja 2010r., znak (...) jest niezasadne i podlega oddaleniu.

Jedyną kwestią sporną w prowadzonym przez Sąd postępowaniu było ustalenie, czy praca wykonywana przez ubezpieczoną w (...)
z siedzibą w W. w okresie od 1 listopada 1973 r. do 28 lutego 1999 r. miała charakter pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy, zgodnie z zaleceniami Sądu Apelacyjnego, przeprowadził ponownie obszerne i uzupełnione postępowanie dowodowe celem rozstrzygnięcia rozbieżności, jakie zaistniały w tej kwestii pomiędzy stronami procesu.

Prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze są ściśle i jasno określone w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43) – dalej rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego. Wskazane wyżej rozporządzenie stanowi podstawę prawną rozpoznania niniejszej sprawy.

Nabycie prawa do wcześniejszej emerytury, następuje w przypadku spełnienia warunków określonych w art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 1440 ze zm.).

Powołany przepis stanowi, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1. okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2. okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Dodatkowo w myśl ust. 2 art. 184 ustawy, emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do Otwartego Funduszu Emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w Otwartym Funduszu Emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Obniżanie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się narażeniem tych osób na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się emerytalnego ryzyka z powodu występowania w ich zawodach czynników negatywnych, które doprowadzają do wcześniejszej, niż powszechnie, utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy.

W myśl ustępu 2 art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, przy czym wiek emerytalny powyższej kategorii pracowników, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których pracownikom tym przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Kwestie, o których mowa powyżej reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43).

Z rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, wynika, że aby kobieta mogła nabyć prawo do emerytury powinna:

1.  posiadać 25-letni okres zatrudnienia, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia (§ 3 );

2.  wykonywać pracę wymienioną w wykazie A ( Prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego), będącym załącznikiem do rozporządzenia;

3.  osiągnąć wiek emerytalny wynoszący 55 lat (§ 4 ust. 1 pkt 1) oraz

4.  być zatrudnioną przez co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach (§ 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia).

W myśl stanowiska wyrażonego w orzecznictwie, warunki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury muszą być spełnione łącznie w chwili wydania decyzji przez organ rentowy. W postępowaniu odwoławczym wszczętym na skutek wniesienia odwołania od decyzji odmawiającej prawa do tego świadczenia sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 154/05).

Materiał dowodowy w postaci akt osobowych C. B. (1) zawiera dokumenty świadczące o zakresie obowiązków odwołującej. Zakresy czynności wykazują bezspornie czynności, które nie wymagały korzystania z monitora ekranowego. Ponadto zakresy czynności w sposób bezsprzeczny wykazują również, że C. B. (1) nie wykorzystywała w pracy monitora ekranowego w sposób stały. To, że C. B. (1) posługiwała się monitorem ekranowym przy wykonywaniu swoich obowiązków nie jest w ocenie Sądu Okręgowego, stanem szczególnym lub nadzwyczajnym, zwłaszcza w dobie niemal powszechnej komputeryzacji rozmaitych stanowisk pracy. Praca z użyciem monitora ekranowego nie może być a priori, ani bezwarunkowo uznana za szczególne zatrudnienie, gdyż mogłoby to prowadzić do nieuprawnionego stanowiska, że każdy pracownik korzystający z monitora ekranowego nie tylko w pracy, ale najczęściej także powszechnie w innym środowisku, byłby zatrudniony w szkodliwych warunkach pracy. Dlatego co do zasady praca z użyciem komputera nie jest uznawana za zatrudnienie w szczególnych warunkach dla celów emerytalnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012 r., I UK 118/11, dotychczas niepublikowany).

Pracodawca wystawiając ubezpieczonej świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach wskazał, iż C. B. (1) w okresie od 1 listopada 1973r. do 28 lutego 1999r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała prace szczególne obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, Wykaz A, dział Nr XIV, pkt 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku (Dz. U. Nr 8 poz. 43) na stanowiskach dyżurny rezerwacji, kasjer lotniczy, starszy kasjer lotniczy samodzielny kasjer lotniczy, specjalista kasjer lotniczy, inspektor ds. walutowych wymienionych w wykazie A, dziale Nr XIV, pkt 5 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 64 Ministra Komunikacji z dnia 29 czerwca 1983 r. w sprawie prac w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu komunikacji, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego (Dz. Urz. MK Nr 10 poz. 77 z późniejszymi zmianami).

W zaświadczeniu wskazano również, że nazwy stanowisk są wynikiem zakładowego układu zbiorowego pracy, a charakter pracy na wyżej wymienionych stanowiskach jest zgodny z w/w pozycjami wykazu A.

Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie wskazał jednak, że brak jest jakiejkolwiek podstawy do tworzenia w zakładach pracy wykazu stanowisk pracy
w warunkach szczególnych, tym bardziej rozszerzenia go o inne stanowiska niż wynikające z zarządzenia resortowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2009 r. II UK 31/09, LEX 559949), a zatem zakład pracy skarżącej nie miał żadnych podstaw prawnych aby w trybie wskazanych wyżej przepisów tworzyć samodzielnie stanowiska, na których wykonywana jest praca w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy dopuścił w niniejszym postępowaniu dowód z zeznań świadków na okoliczność wykonywania pracy przez odwołującą w warunkach szkodliwych oraz dowód zopinii biegłych z zakresu BHP. Świadkowie zeznający w sprawie zgodnie określili warunki oraz charakter pracy w zakładzie, jednakże żaden z nich łącznie z samą ubezpieczoną nie potrafił określić dat wprowadzenia komputerów oraz zmian sprzętu komputerowego. Powołani w sprawie biegli zgodnie stwierdzili natomiast, że w okresie od 1 listopada 1973 r. do 28 lutego 1999 r. ubezpieczona nie wykonywała, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, pracy w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A dział XIV załącznika do rozporządzenia Rady ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze po pozycją nr 5 ,,praca szczególnie obciążająca narząd wzroku i wymagająca precyzyjnego wiedzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych’’. Prace ubezpieczonej na stanowisku kasjer lotniczy, specjalista kasjer lotniczy przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych nie mogą być zakwalifikowane jako wykonywane w warunkach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości oraz prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia – w kartografii, montażu mikroelementów wymagających posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych; na stanowisku starszy kasjer lotniczy, samodzielny kasjer lotniczy, inspektor ds. walutowych, specjalista ds. finansowo – ekonomicznych ubezpieczona nie wykonywała prac przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, a jeżeli wykonywała takie prace to nie były one wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na zajmowanym stanowisku pracy i nie spełniałyby warunków.

Nadmienić należy, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 kwietnia 2013 r. (II UK 236/12, LEX nr 1318205) wskazał, iż praca kasjera lotniczego z wykorzystaniem monitora ekranowego, której uciążliwości były "kompensowane" przez stosowanie filtrów ochronnych, używanie okularów korekcyjnych do pracy przy komputerze oraz cykliczne przerwy w jej świadczeniu (w celu "rekreacji wzroku"), polegająca na wykonywaniu także innych czynności, które nie obciążały narządu wzroku i nie wymagały precyzyjnego widzenia (np. w czasie rozmów z klientami, pobierania i rozliczania środków pieniężnych za bilety lotnicze lub zdawania utargu), nie wymagała stałego świadczenia tego uciążliwego zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, przeto okresy tej pracy nie podlegają uwzględnieniu do stażu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, koniecznego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnych (art. 184 w związku z art. 32 u.e.r.f.u.s. w związku z § 2 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, Dz. U. Nr 8, poz. 43), tj. nie stanowią zatrudnienia, o którym mowa w poz. 5 wykazu A działu XIV załącznika do tego rozporządzenia.

W oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd Okręgowy stwierdził, że prace wykonywane przez wnioskodawcę nie spełniają wymagań dla pracy w szczególnych warunkach określonych w art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej. Na wykazach prac zawartych we wskazanym rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego, nie kończą się bowiem ograniczenia dotyczące uprawnień z tytułu wykonywania prac szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Aby daną pracę uznać za wykonywaną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, pracownik musi ją wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku pracy. Niestałe" świadczenie takiego uciążliwego zatrudnienia wyklucza dopuszczalność uznania spornej pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze już wskutek niespełnienia warunku świadczenia takiego zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329). Tymczasem praca C. B. (1) polegała nie tylko na obsłudze monitora ekranowego, ale wymagała ponadto rozmów z klientami, w tym rozmów telefonicznych, liczenia pieniędzy za wystawione bilety lub czynności zdawania utargu. Taka "mieszana" natura wykonywanych obowiązków wykluczała uznanie tej pracy za stałą obsługę monitora ekranowego, zwłaszcza że uciążliwości spornej pracy były "kompensowane" przez używanie filtrów ochronnych, okularów korekcyjnych do pracy z komputerem oraz korzystanie z periodycznych przerw w pracy. Nie wystarczało zatem samo posługiwanie się przez ubezpieczoną w pracy monitorem ekranowym już ze względu na "niestały" czas korzystania z tego urządzenia elektronicznego.

Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowiska biegłych sądowych. Oceniając spełnienie przesłanki wymaganego zatrudnienia, uprawniającego do wcześniejszej emerytury, tj. co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach Sąd Okręgowy uznał, że postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie wykazało, że ubezpieczona C. B. (1) nie wykonywała pracy o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości ujętych w wykazie A dział XIV załącznika do rozporządzenia Rady ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze po pozycją nr 5 ,, praca szczególnie obciążająca narząd wzroku i wymagająca precyzyjnego wiedzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych’’.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak
w sentencji orzeczenia.

Zrządzenie: (...)

kk