Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VII Pa 110/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 25 lutego 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi– Śródmieścia w Łodzi XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił skargę J. M. i K. M. o wznowienie postępowania w sprawie XI P 361/12.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W dniu 19 marca 2014 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi wydał wyrok w sprawie z powództwa Ł. K. (1) przeciwko J. M. i K. M., w którym ustalił, iż strony łączył stosunek pracy na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie od 1 marca 2011 roku do 13 września 2011 roku, że Ł. K. (1) uległ w trakcie zatrudnienia w dniu 13 września 2011 roku wypadkowi przy pracy, a nadto zasądził na rzecz powoda wynagrodzenie za okres zatrudnienia, odszkodowanie oraz rentę za wrzesień-listopad 2011 roku. Sąd nadto umorzył postępowanie w zakresie roszczenia o rentę w pozostałym zakresie. Stwierdził, że wyrok w stosunku do J. M. ma charakter wyroku zaocznego. K. M. był w toku postępowania reprezentowany przez kuratora z uwagi na to, że nie było znane miejsce jego pobytu.

Powyższy wyrok został doręczony J. M. w trybie awizo w dniu 14 kwietnia 2014 roku. Uprawomocnił się zaś wobec niego w dniu 29 kwietnia 2014 roku. W dniu 24 czerwca 2014 roku J. M., działający przez profesjonalnego pełnomocnika, złożył sprzeciw od wyroku zaocznego. Postanowieniem z dnia 27 czerwca 2014 roku Sąd Rejonowy odrzucił sprzeciw J. M. z uwagi na to, że został wniesiony po terminie. W dniu 26 czerwca 2014 roku pełnomocnik J. M. i K. M. złożył doniesienie do Prokuratury Rejonowej Ł. o usiłowaniu popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.272 i 273 k.k. i 267 § 3 k.k. przez Ł. K. (1). W toku tego postępowania J. M. przesłuchiwany w dniu 29 sierpnia 2014 roku w charakterze świadka wskazał dane pracowników, którzy następnie byli przesłuchiwani w charakterze świadków. Postanowieniem z dnia 3 sierpnia 2015 roku dochodzenie w sprawie mającego miejsce w okresie od 26 czerwca 2012 roku do 10 marca 2015 roku w Ł. w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, doprowadzenia J. M. i K. M. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w łącznej kwocie 26.000 zł poprzez wprowadzenie w błąd Sądu Rejonowego dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych co do braku wypłaty zaległego wynagrodzenia za pracę i w konsekwencji uzyskania tytułu wykonawczego w postaci wyroku zasądzającego świadczenie z dnia 19 marca 2014 roku w sprawie XI P 361/12, a następnie wyegzekwowanie go w drodze postępowania egzekucyjnego, tj. o czyn z art.286 § 1 k.k. wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa oraz w sprawie mającego miejsce w nieustalonym czasie, w okresie od 13 września 2011 roku do 19 czerwca 2012 roku w Ł., w celu bezprawnego uzyskania informacji posłużenia się telefonem komórkowym poprzez nagranie rozmowy prowadzonej przez J. M., K. M. i K. Z., tj. o czyn z art. 267 § 3 k.k. wobec braku znamion czynu zabronionego, zostało umorzone.

Sąd I instancji oddalił wniosek dowodowy pełnomocnika skarżących o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków przesłuchanych w toku postępowania prokuratorskiego na okoliczność, iż Ł. K. (1) nie pozostawał w stałym stosunku pracy z J. M. i K. M., tylko były to umowy o dzieło, gdyż wniosek ten z jednej strony był spóźniony, gdyż mógł i winien był zostać złożony w postępowaniu w sprawie XI P 361/12. Z drugiej zaś przedwczesny, gdyż w niniejszej sprawie, na tym jej etapie, Sąd badał, czy istnieją uzasadnione podstawy do uwzględnienia skargi o wznowienie postępowania. Nie badał zaś relacji prawnej łączącej strony. Ta okoliczność mogłaby być przedmiotem dowodzenia dopiero po ewentualnym wznowieniu postępowania w sprawie XI P 361/12.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny i oceniony materiał dowodowy Sąd Rejonowy uznał, iż skarga J. M. i K. M. nie jest uzasadniona.

Sąd Rejonowy podniósł, że wznowienie postępowania polega na ponownym rozpoznaniu sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem co do istoty sprawy (art. 399 § 1 k.p.c.), jeżeli spełnione zostaną przesłanki przewidziane w ustawie. Wznowienie z istoty ma charakter wyjątkowy. Wyróżnia się dwie grupy podstaw wznowienia postępowania: przyczyny nieważności (art. 401 k.p.c.) i przyczyny restytucyjne (art. 403 k.p.c.). Jest to wyliczenie taksatywne.

Sąd I instancji zważył, że skarżący powołali się na jedną z przyczyn restytucyjnych, a mianowicie art. 403 § 2 k.p.c. Przepis ten stanowi, iż można żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku, dotyczącego tego samego stosunku prawnego, albo wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu.

Możliwość wznowienia postępowania na podstawie art. 403 § 2 in fine k.p.c. jest uzależniona od łącznego zaistnienia trzech przesłanek, po pierwsze – wykrycia po uprawomocnieniu się wyroku nowych faktów, które istniały w toku postępowania, ale nie zostały w nim powołane, po drugie – możliwości ich wpływu na wynik sprawy oraz po trzecie – niemożności skorzystania z nich przez stronę w poprzednim postępowaniu (post. SN z 26.5.2011 r., II UZ 11/11, L.). W konsekwencji podstawą wznowienia postępowania na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. mogą być takie nowe okoliczności oraz środki dowodowe, które zaistniały przed rozstrzygnięciem sporu – w trakcie postępowania i przed jego zakończeniem. Środek dowodowy, który powstał po uprawomocnieniu się wyroku, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania przewidzianej w art. 403 § 2 k.p.c. (post. SN z 6.5.2010 r., III PZ 3/10, L.).

Niemożność skorzystania w poprzednim postępowaniu z określonych okoliczności faktycznych lub środków dowodowych (art. 403 § 2) nie zachodzi, gdy istniała obiektywna możliwość powołania ich w tym postępowaniu, a tylko na skutek opieszałości, zaniedbań, zapomnienia lub błędnej oceny potrzeby ich powołania strona tego nie uczyniła (zob. post. SN z 10.2.1999 r., II CKN 807/98, Legalis, cyt. za J. Gudowskim, Kodeks, s. 403; post. SN z 19.3.2010 r., II PZ 5/10, Legalis). Niewiedza o środkach dowodowych (art. 403 § 2 KPC) musi więc wynikać z przyczyn obiektywnych, niezależnych od strony, a nie z zaniechania działania w trakcie postępowania (post. SN z 12.9.2007 r., I CZ 105/07, L.).

W konsekwencji "wykrycie" w rozumieniu § 2 omawianego przepisu oznacza znalezienie takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych w poprzednim postępowaniu nieujawnionych, bo nieznanych stronom. Nie odnosi się zatem do okoliczności i dowodów niedostrzeżonych przez stronę. Ponadto Sąd Najwyższy stwierdził, że wykrycie nowych okoliczności faktycznych lub dowodów dotyczy tylko takich faktów i środków dowodowych, które poza przesłanką ich nieujawnienia w postępowaniu prawomocnie zakończonym powinny być dla strony "nieujawnialne", czyli dla niej niedostępne (wyr. SN z 7.10.2009 r., III PK 25/09, L.). Wykrycie nowych okoliczności faktycznych i środków dowodowych jako podstawa wznowienia stanowi wyjątek od zasady prekluzji materiału dowodowego i faktycznego jako skutku uprawomocnienia się wyroku (tak m.in. SN w uchw. z 23.5.2012 r., III CZP 16/12, B. (...), Nr 5, poz. 10). "Późniejsze wykrycie" nie odnosi się zatem do okoliczności i dowodów jawnych z materiału poprzedniego postępowania, a tylko niedostrzeżonych przez stronę. (...) oznacza dowiedzenie się czy to o okoliczności faktycznej, czy też o istnieniu dowodu, aczkolwiek w poprzednim postępowaniu one już istniały. Inaczej bowiem skarga o wznowienie służyłaby korygowaniu błędów popełnionych przez stronę przy prowadzeniu poprzedniej sprawy, co nie należy do jej funkcji (tak też w post. SN z 5.5.1967 r., I PZ 20/67, OSNCP 1967, Nr 11, poz. 209).

Sąd Rejonowy odnosząc powyższe rozważania do rozpoznawanej sprawy, stwierdził, iż nie została spełniona przesłanka z omawianego przepisu. Sąd I instancji wskazał, że po pierwsze, jeśli uznać, że nowym środkiem dowodowym mają być zeznania świadków złożone w toku postępowania przygotowawczego, to powstały one po uprawomocnieniu się wyroku w poprzedniej sprawie. Po drugie i zasadnicze, istotna była – jak podnosi pełnomocnik skarżących - treść zeznań tych świadków – a to oznacza, iż winni oni być zgłoszeni przez stronę w postępowaniu toczącym się pod sygnaturą XI P 361/12 i to w tamtym postępowaniu powinien zostać przeprowadzony dowód z ich zeznań. Świadkowie ci są pracownikami skarżących i w postępowaniu przygotowawczym pojawili się dlatego, że wskazali ich skarżący. Nie zachodziła żadna przeszkoda, aby zgłosili ich już na etapie postępowania XI P 361/12. Taką przeszkodą nie jest to, iż nie brali oni czynnego udziału w tamtym postępowaniu, gdyż bierność strony nie może stanowić usprawiedliwienia, a następnie podstawy wznowienia postępowania. W poprzednim postępowaniu K. M. z uwagi na to, że nieznane było miejsce jego pobytu, był reprezentowany przez kuratora. Natomiast J. M. nie odbierał wezwań i powiadomień o terminach kolejnych rozpraw. Tym samym Sąd nie dopatrzył się zasadności wskazanej przez pełnomocnika skarżących podstawy wznowienia postępowania w sprawie XI P 361/12.

Na marginesie Sąd zauważył, iż podnoszona przez pełnomocnika skarżących okoliczność złożenie fałszywych zeznań przez Ł. K. (1), ewentualnie mogłaby zostać uznana za spełniająca kryteria z art. 403 § 2 k.p.c. i pozwalająca na wznowienie postępowania, jednakże niezbędne jest udowodnienie tej fałszywości. Fakt składania fałszywych zeznań można udowodnić wyłącznie, przedstawiając prawomocny karny wyrok skazujący za składanie fałszywych zeznań w konkretnym postępowaniu, o którego wznowienie się występuje (post. SN z 16.7.2008 r., II CZ 49/08, L.).

Mając powyższe na uwadze w oparciu o cytowane przepisy Sąd orzekł, jak w sentencji.

Powyższe orzeczenie w całości zaskarżył pełnomocnik J. M. i K. M..

W apelacji wyrokowi zarzucił:

1. obrazę art. 403 § 2 k.p.c., wobec nieuwzględnienia przez Sąd faktu wykrycia przez powodów nowych okoliczności faktycznych i środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu o sygn. XIP 361/12 tj. ujawnienia w toku postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową dla Łodzi Widzewa sygn. akt 2Ds 1034/15:

- zeznania podatkowego Ł. K. (1) za okres będący przedmiotem postępowania, o którego wznowienie wnosiła strona skarżąca, wykazującego, iż łączne roczne dochody tej osoby nieznacznie przekroczyły kwotę 3.000 zł podczas gdy Ł. K. wprowadzając w błąd Sąd meriti podał kłamliwie, iż jego dochody z samej pracy wykonywanej u powodów wyniosły wielokrotnie więcej niż te wykazane w PIT rocznym,

- ujawnienie w tym postępowaniu szeregu nowych okoliczności, na podstawie zeznań przesłuchanych świadków zgłoszonych przez pokrzywdzonego, które wykazują nieprawdziwość twierdzeń i dowodów przedstawionych przez Ł. K. w sprawie sygn. XIP 361/12.

Zdaniem skarżącego wszystkie te okoliczności wbrew twierdzeniu Sądu meriti spełniają warunki opisane w art. 403 § 2 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i wydanie decyzji wznawiającej postępowanie (...) 361/12.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem orzeczenie Sądu Rejonowego jest prawidłowe i znajduje oparcie w obowiązujących przepisach prawa.

Skarga o wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem prawnym o limitowanych podstawach wskazanych w art. 401, 401 1 i art. 403 k.p.c. Jej wniesienie inicjuje postępowanie dwufazowe, w którym najpierw sąd bada dopuszczalność skargi o wznowienie (w zależności od wyniku kontroli następuje zwrot skargi lub jej odrzucenie), a następnie po przesądzeniu dopuszczalności skargi, rozpoznaje ją merytorycznie i wydaje stosowne rozstrzygnięcie.

Zgodnie z art. 403 § 2 k.p.c. można żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Istotę omawianego przepisu stanowi to, że strona nie mogła skorzystać z okoliczności faktycznych lub środków dowodowych w poprzednim postępowaniu. W przeciwnym razie mogłyby one wchodzić w skład stanu faktycznego stanowiącego podstawę wyrokowania. Instytucja wznowienia postępowania ma właśnie na celu, jeśli chodzi o rozważaną podstawę wznowienia, zapewnienie - z zastrzeżeniem spełnienia się innych przesłanek dopuszczalności - możliwości ponownego rozstrzygnięcia sprawy z uwzględnieniem okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które, obiektywnie rzecz biorąc, już istniały w chwili wyrokowania (zamknięcia rozprawy), ale z których zainteresowana strona nie mogła skorzystać. Utrwalony jest pogląd, że możliwość powoływania nowych faktów i dowodów jest ograniczona jedynie do tych okoliczności i środków dowodowych, które istniały już w okresie trwania zakończonego postępowania (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 13 października 2005 r., IV CZ 96/05; z dnia 20 kwietnia 2000 r., II UKN 167/00, PPiPS 2001 r., nr 6, poz. 70; z dnia 12 listopada 1998 r., II UKN 306/1998, OSNP - wkł. 1999 r., nr 3, poz. 3;). W orzecznictwie przyjmuje się także, że okoliczność faktyczna, obok prawomocnego wyroku i środka dowodowego stanowi równoważną i samodzielną podstawę wznowienia postępowania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 1982 r., II CO 4/82. W hipotezie omawianego przepisu ujęte są zatem dwie sytuacje. Po pierwsze, strona po prawomocnym zakończeniu sprawy wykryje okoliczność, która istniała wcześniej, lecz nie była jej znana, nie mogła się więc na nią uprzednio powołać. Wtedy przedstawiane dowody na „wykrytą” okoliczność nie muszą istnieć przed prawomocnym wyrokiem. Wystarczającą podstawą jest ta „wykryta” okoliczność. Za taką koncepcją opowiedział się Sąd Najwyższy w przywołanym postanowieniu II CO 4/82 oraz w postanowieniu z dnia 15 maja 2007 r., V CZ 36/07, z którego tezy wynika, że z uwagi na rozdzielenie kategorii "środka dowodowego" i "okoliczności faktycznej", jako uzasadniających podstawę wznowienia z art. 403 § 2 k.p.c., samo ustalenie, że środek dowodowy zaistniał po uprawomocnieniu się wyroku w postępowaniu, którego wznowienia się żąda, nie wystarcza do rozstrzygnięcia, że nie zachodzi podstawa wznowienia, może ją, bowiem stanowić okoliczność faktyczna istniejąca jeszcze przed uprawomocnieniem się wyroku w poprzednim postępowaniu. W tym przypadku samodzielną podstawą wznowienia postępowania jest zatem „wykryta okoliczność”. W drugiej zaś sytuacji strona przedstawia środek dowodowy wykryty później (po prawomocnym zakończeniu sprawy), ale koniecznie istniejący wcześniej (przed prawomocnym rozstrzygnięciem sprawy) - a więc środek dowodowy, z którego nie mogła skorzystać - na okoliczność znaną jej wcześniej, a więc taką, której istnienia nieskutecznie dowodziła w poprzednim postępowaniu, objętym skargą o wznowienie postępowania. Tak też przyjął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 kwietnia 2008 r., I UZ 41/07, wywodząc w jego tezie, że podstawę wznowienia postępowania mogą stanowić okoliczności znane stronie postępowania przed wydaniem wyroku, których istnienia dowodzi ona w skardze o wznowienie postępowania za pomocą środka dowodowego wykrytego po wydaniu tego wyroku. Podobne stanowisko przedstawione zostało w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2007 r. w sprawie I CZ 5.07. W tej drugiej, omawianej sytuacji skarga jest oparta na samodzielnej podstawie w postaci wykrycia środka dowodowego (dowodu).

Przyczyny restytucyjne wymienione w art. 403 k.p.c. uzasadniają korektę prawomocnego orzeczenia jedynie w razie istnienia związku przyczynowego pomiędzy nimi, a treścią rozstrzygnięcia. W praktyce tzw. postępowania wznowieniowego niejednokrotnie powstają problemy z rozróżnieniem, czy wskazywane przez stronę podstawy stanowią „okoliczności faktyczne” czy też „środki dowodowe”, o których mowa w powołanym przepisie. Z pewnością pojęć tych nie można utożsamiać, skoro ustawodawca użył alternatywy zwykłej, a nie koniunkcji. Według wykładni leksykalnej pod pojęciem „okoliczność faktyczna” należy rozumieć wydarzenie, sytuację, istniejące realnie, w postrzeganej zmysłowo czasoprzestrzeni. Natomiast środek dowodowy, w ujęciu procesowym, potwierdza istnienie okoliczności faktycznej. Tak więc okoliczność faktyczna jako podstawa wznowienia to zdarzenie faktyczne, które miało miejsce przed wydaniem prawomocnego wyroku, a ujawnione zostało po jego wydaniu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2011 r., II CZ 3/11).

W niniejszej sprawie skarżący oparł skargę na art. 403 § 2 k.p.c. wskazując na nowy dowód - ujawniony w toku postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową dla Łodzi Widzewa sygn. akt 2Ds 1034/15 - w postaci zeznania podatkowego Ł. K. (1) za okres będący przedmiotem postępowania. Zauważyć należy, że powyższe zeznanie podatkowe dotyczy rozliczenia za 2011 rok. Oznacza to, że wskazany dokument w czasie toczącego się postępowania w sprawie XI U 361/12 fizycznie funkcjonował w obrocie prawnym. Dlatego też nie było żadnych przeszkód, aby wnioskować o przedłożenie przedmiotowego dowodu w uprzednio toczącej się sprawie przez Ł. K.. To brak aktywnego uczestnictwa po stronie skarżących w sprawie XI U 361/12 pozbawił ich możliwości dowodzenia swoich racji. Uznać zatem należy, że dokument, na który powołuje się obecnie skarżący w skardze o wznowienie postępowania nie nosi cech nowości. Apelujący miał obiektywną możliwość jego powołania w postępowaniu zakończonym prawomocnym wyrokiem.

Także druga z podniesionych w apelacji okoliczności nie mogła stanowić uzasadnionego zarzutu wzruszenia wyroku Sądu I instancji oddalającego skargę o wznowienie postępowania. Apelujący zważył, że w postępowaniu prokuratorskim ujawniono szereg nowych okoliczności - na podstawie zeznań przesłuchanych świadków zgłoszonych przez pokrzywdzonego - które wskazują na nieprawdziwość twierdzeń i dowodów przedstawionych przez Ł. K. w sprawie sygn. XIP 361/12. Przede wszystkim skarżący nie wskazuje jakie to konkretnie okoliczności zostały w postępowaniu prokuratorskim ujawnione posługując się w apelacji ogólnikowym zwrotem „szereg nowych okoliczności”. W tej sytuacji nie było możliwe zweryfikowanie przez Sąd Okręgowy twierdzeń apelującego we wskazanym zakresie. Natomiast co do dowodu z zeznań świadków to – jak słusznie wskazał Sąd I instancji - winni oni być zgłoszeni przez stronę w postępowaniu toczącym się pod sygnaturą XI P 361/12 i to w tamtym postępowaniu powinien zostać przeprowadzony dowód z ich przesłuchania. Oznacza to, że ujawnienie obecnie treści zeznań świadków – de facto pracowników skarżących - mogła nastąpić znacznie wcześniej. Jedynie brak aktywnego uczestnictwa w toczącym się uprzednio postępowaniu pozbawił stronę skarżącą możliwości dowodzenia swoich twierdzeń czy też odpierania – jak podał w apelacji to skarżący - „kłamliwych” twierdzeń strony przeciwnej.

Nie może zatem bierna postawa strony usprawiedliwiać czy też uzasadniać powoływania się na określone dowody ujawnione po wydaniu prawomocnego wyroku, jeżeli istniała obiektywna możliwość ich przedstawienia w uprzednio toczącym się postępowaniu. Zarówno przedłożenie wskazanej dokumentacji jak i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków – pracowników skarżących - było realnie możliwe już wcześniej. W związku z tym zdecydowanie nieuprawnionym jest podnoszenie obecnie, że dopiero postępowanie prokuratorskie – zainicjowane przez samych skarżących – ukazało nowe okoliczności czy dowody.

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego prezentowana w apelacji argumentacja jest chybiona i jako taka, nie może się ostać. Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy przeprowadził postępowanie dowodowe i trafnie wywiódł na podstawie zebranego w sprawie materiału, iż brak było podstaw do wznowienia postępowania w sprawie XI P 361/12.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, jako bezzasadną.