Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2016 r. w Gdańsku

sprawy H. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji H. D.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 października 2015 r., sygn. akt VI U 1250/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok i przyznaje H. D. prawo do emerytury od dnia 1 stycznia 2015 roku;

2.  nie stwierdza odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

3.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz H. D. kwotę 73,86 (siedemdziesiąt trzy 86/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za pierwszą instancję oraz kwotę 147,60 (sto czterdzieści siedem 60/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń SSA Lucyna Ramlo SSA Jerzy Andrzejewski

Sygn. akt III AUa 232/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 kwietnia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B. odmówił H. D. i prawa do emerytury, ponieważ wprawdzie spełnił warunek posiadania co najmniej 15 - letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, ale nie wykazał posiadania co najmniej 25 - letniego okresu składkowego i nieskładkowego do końca 1998 r.

Odwołanie decyzji wniósł ubezpieczony domagając się jej zmiany i przyznania emerytury, bowiem spełnił wszystkie warunki niezbędne do jej przyznania, w tym posiada wymagany okres pracy w warunkach szczególnych oraz ogólny staż pracy.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy - VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 14 października 2015 r. w sprawie VI U 1250/15 oddalił odwołanie (punkt pierwszy) oraz nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa Kasy Sądu Okręgowego w Bydgoszczy na rzecz adwokata Ł. O. kwotę 60 złotych tytułem pomocy prawnej udzielonej z urzędu (punkt drugi).

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji.

Ubezpieczony w okresie od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r. w ramach OHP pracował od poniedziałku do piątku w godzinach 7-14 ucząc się jednocześnie zawodu murarza. Za wykonywaną pracę otrzymywał co miesiąc wynagrodzenie. W pracy podlegał majstrowi, nie korzystał z urlopów bezpłatnych, ani też nie chorował przez dłuższe okresy. Natomiast każdego dnia, po zakończeniu pracy, w godzinach popołudniowych ubezpieczony uczęszczał do szkoły. W okresie od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r. ubezpieczony pracował w (...) w K. na cały etat jako traktorzysta. Pracę wykonywał codziennie (z wyłączeniem niedzieli) w godzinach 7.00 - 15.00. W okresie wiosny - jesieni wykonywał głównie prace polowe, a zimą woził paszę dla bydła i wywoził obornik. Za wykonywaną pracę otrzymywał raz w miesiącu wynagrodzenie. Ubezpieczony był wprawdzie członkiem spółdzielni, ale wykonywał prace, tak jak pracownik - w wymiarze całego etatu. Zdaniem Sąd I instancji ww. okresy, tj. od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r. i od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r. powinny być zaliczone ubezpieczonemu do okresów składkowych, co jednak nie dało na koniec grudnia 1998 r. zwiększenia tych okresów
do wymaganych 25 lat. Wydając wyrok Sąd Okręgowy pominął okres od dnia 10 lutego 1976 r. do dnia 21 czerwca 1976 r., gdy ubezpieczony pracował na cały etat w Zarządzie (...) (wskazany przez niego w odwołaniu, a niekwestionowany przez pozwanego). Mając powyższe na uwadze Sąd I instancji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie ubezpieczonego, a kosztach orzekł w myśl art. 98 k.p.c.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony zaskarżając go w całości i zarzucając mu sprzeczność istotnych ustaleń Sądu ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym polegających na przyjęciu, że H. D. nie osiągnął 25 lat wymaganego okresu składkowego i nieskładowego.

Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie mu prawa do emerytury, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy oraz zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

W uzasadnieniu apelacji wnioskodawca wyjaśnił, że zatrudnienie w Zarządzie (...) od dnia 10 lutego 1976 r. do dnia 21 czerwca 1976 r. nie było przedmiotem analizy organu rentowego, a tym samym nie zostało uwzględnione w wykazie wprowadzonych okresów ubezpieczonego oraz w karcie przebiegu zatrudnienia. Do sumy okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze 21 lat, 8 miesięcy i 22 dni, należy dodać okresy uwzględnione przez Sąd Okręgowy (od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r. oraz od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r.), a także okres zatrudnienia w Zarządzie (...) od dnia 10 lutego 1976 r. do dnia 21 czerwca 1976 r., co daje łącznie ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy H. D., zasługuje na uwzględnienie skutkując zmianą zaskarżonego wyroku i przyznaniem mu prawa do emerytury w wieku obniżonym od dnia 1 stycznia 2015 r.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy H. D. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS), a w szczególności czy legitymuje się stażem ogólnym w wymiarze 25 lat.

W ocenie Sądu Odwoławczego uzasadnienie zaskarżanego wyroku nie odpowiada wymogom wskazanym w art. 328 § 2 k.p.c., ponieważ o ile zawiera ogólne ustalenia faktyczne, to zabrakło w nim wyjaśnienia podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa w zakresie kwalifikacji prawnej pracy wykonywanej przez ubezpieczonego w spornych okresach. Sąd Okręgowy przeprowadził co prawda wystarczające dla kategorycznego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie dowodowe, jednakże ustalił okoliczności faktyczne w sposób pobieżny i niedokładny.

Sąd Apelacyjny w oparciu o dowody nieosobowe zawarte w aktach rentowych oraz dowody osobowe przeprowadzone przez Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczony urodzony dnia (...), będący członkiem OFE po raz pierwszy wystąpił z wnioskiem o emeryturę i przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa dnia 14 listopada 2014 r. Organ rentowy decyzją z dnia 19 listopada 2014 r. odmówił mu prawa do emerytury w wieku obniżonym, ponieważ nie osiągnął 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego (a jedynie 21 lat, 8 miesięcy i 22 dni) oraz nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych (a.r.- brak numeracji). H. D. w dniu 29 stycznia 2015 r. zwrócił się o ponowne rozpatrzenie wniosku o przyznanie emerytury załączając nowe dowody - między innymi - w postaci: oryginału świadectwa pracy z dnia 19 października 1992 r. dotyczącego zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w K. od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r., kserokopii świadectwa pracy z dnia 7 czerwca 1994 r. wystawionego przez Komendanta Ochotniczego Hufca Pracy w I.
w zakresie zatrudnienia od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r., oryginału świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 14 listopada 2014 r. wystawionego przez Agencję Nieruchomości Rolnych w B., oryginału świadectwa pracy z dnia 8 grudnia 2014 r. wystawionego przez następcę prawnego (...) w P. Przedsiębiorstwa Państwowego oraz oryginału świadectwa pracy z dnia 2 grudnia 2014 r. dotyczącego zatrudnienia w Zarządzie (...) od dnia 10 lutego 1976 r. do dnia 21 czerwca 1976 r. Pozwany zaskarżoną decyzją z dnia 22 kwietnia 2015 r. odmówił przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury w wieku obniżonym, ponieważ nie posiada on 25 lat okresu składowego i nieskładkowego, a jedynie 21 lat, 8 miesięcy i 22 dni. Organ rentowy do stażu ogólnego nie zaliczył okresów: od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r. oraz od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r. (a.r.-brak numeracji).

H. D. w okresie od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r. był uczestnikiem dwuletniego, stacjonarnego Ochotniczego Hufca Pracy I., w którym zdobywał zawód murarza - tynkarza i jednocześnie odbywał przeszkolenie obronne. W tym okresie pracował w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanych w I.. Praca była przez niego świadczona na budowach, od poniedziałku do piątku w godzinach od 7.00 do 14.30, pod nadzorem majstra i otrzymywał za nią wynagrodzenie raz w miesiącu oraz premie. Po przerwie obiadowej, tj. od godziny 16.00 do wieczora uczył się zawodu w OHP – Podstawowe Studium Zawodowe. Wnioskodawca uczył się i pracował z M. B. (junak od września 1974 r. przez dwa lata), J. J. (1) (junak od dnia 10 września 1973 r. do dnia 7 kwiecień 1976 r.), J. C. (junak od dnia 20 września 1974 r. do dnia 31 lipca 1976 r.) i J. K. (junak od dnia 20 września 1974 r do dnia 31 lipca 1976 r.). W okresie od 17 listopada 1973 r. do dnia 10 lipca 1975 r. miał szkolenia wojskowe w soboty i niedziele (zeznania świadka M. B. – k. 52-53, zapis na płycie CD 00:11:15-00:13:37, 00:34:17-00:38:54, płyta CD -
k. 56 a.s.; zeznania świadka J. C. – k. 52-53, zapis na płycie
CD 00:11:15-00:13:37, 00:39:05-00:44:43, płyta CD - k. 56 a.s.; zeznania świadka J. J. (2) – k. 52-53, zapis na płycie CD 00:11:15-00:13:37, 00:44:58-00:50:50, płyta CD - k. 56 a.s.; zeznania świadka J. K. – k. 52-54, zapis na płycie CD 00:11:15-00:13:37, 00:51:14-00:57:56, płyta CD - k. 56 a.s.; przesłuchanie w charakterze strony H. D. – k. 52-53, zapis na płycie CD 00:11:15- 00:34:17, płyta CD - k. 56 a.s.; książeczka wojskowa seria (...) nr (...) (str. 7-9, 19) – k. 48 a.s., świadectwo pracy z dnia 7 czerwca 1994 r. – a.r. brak numeracji).

W okresie od dnia 10 lutego 1976 r. do dnia 21 czerwca 1976 r. ubezpieczony pracował w Zarządzie (...) w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach robotnik obsługi kolejowej, straszy wartownik (świadectwo pracy z dnia 2 grudnia 2014 r. – a.r. brak numeracji).

W okresie od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r. wnioskodawca jako członek Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w K. pracował
na stanowisku traktorzysty w produkcji zwierzęcej. Pracował codziennie przez co najmniej osiem godzin, a w czasie wzmożonych prac polowych (np. żniwa) również dłużej. Pracę świadczył od poniedziałku do piątku, a w razie potrzeby również w soboty i niedziele. Gospodarstwo rolne było duże (50 krów i cielaki), a obory były bezściółkowe. Codziennie jeździł traktorem i rozwoził karmę dla zwierząt (dwa razy dziennie) i beczkowozem gnojownice, którą trzeba było wypompować i rozwieźć na pola, które były rozparcelowane i oddalone od siebie o kilka kilometrów. Zbiorniki na gnojownice były duże i trzeba było je opróżnić na raty. Zimą ubezpieczony jeździł codziennie od godz. 7.00 do 15.00 i wysypywał piasek, odśnieżał pługiem albo wykonywał prace polowe. Wynagrodzenie zależało od stawki godzinowej i ilości przepracowanych godzin pracy, które należało wpisywać do karty pracy. Ubezpieczony złożył deklarację członkostwa, brał udział w zebraniach i był członkiem spółdzielni. Z członkostwem związane były korzyści finansowe, np. udział nadwyżce bilansowej. Z urlopów wypoczynkowych korzystał zimą (zeznania świadka B. K. – k. 52, 54, zapis na płycie CD 00:11:15-00:13:37,00:58:06-01:06:28, płyta CD - k. 56 a.s.; zeznania świadka M. N. – k. 52, 54, zapis na płycie CD 00:11:15-00:13:37, 01:06:48-01:12:52, płyta CD - k. 56 a.s.; przesłuchanie w charakterze strony H. D. – k. 52-53, zapis na płycie CD 00:11:15- 00:34:17, płyta CD - k. 56 a.s.; legitymacja ubezpieczeniowa (str. 6, 82-83) – k. – 48 a.s., świadectwo pracy z dnia 19 października 1992 r. – a.r. brak numeracji).

Zdaniem Sądu II instancji zeznania świadków są spójne, logiczne i zgodne
z przesłuchaniem w charakterze strony ubezpieczonego i dokumentami zgromadzonymi w sprawie (świadectwa pracy, książeczka ubezpieczeniowa i wojskowa).

Odnośne podstawy materialnoprawnej rozstrzygnięcia wskazać należy, że zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn,

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn).

Ponadto emerytura przysługuje pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego (ust. 2 art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Stosownie natomiast do art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dla celów ustalenia uprawnień do emerytury w wieku obniżonym z tytułu zatrudnienia
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których uprawnionym osobom przysługuje prawo do emerytury w wieku obniżonym, ustala się – jak stanowi ust. 4 art. 32 ustawy emerytalnej - na podstawie przepisów dotychczasowych.

Sąd Najwyższy w uchwale w składzie 7 sędziów z dnia 13 lutego 2002 r.,
III ZP 30/01, OSNP 2002 nr 10, poz. 243 wskazał jako nadal stosowane „przepisy dotychczasowe” przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej rozporządzenie).

Zgodnie z § 4 ww. rozporządzenia pracownik, który wykonywał wymienione
w wykazie A prace w szczególnych warunkach nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn, ma wymagany okres zatrudnienia (25 lat), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Pozostawało poza sporem, że ubezpieczony na dzień składania wniosku (29 stycznia 2015 r.) spełnił wymagane do przyznania prawa do emerytury przesłanki wieku, stażu pracy w warunkach szczególnych i złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W toku procesu wnioskodawca udowodnił również posiadanie 25- letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Do stażu ogólnego (do okresów składkowych) należało zaliczyć sporne okresy: od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r. oraz od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r. oraz okres od dnia 10 lutego 1976 r. do dnia 21 czerwca 1976 r.

Dokonując oceny okresu zatrudnienia wnioskodawcy od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r. Sąd Apelacyjny miał na uwadze regulacje wynikające z uchwały nr 185 Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1972 r. w sprawie ochotniczych hufców pracy Związku (...) (M.P. z 1972 r., Nr 36, poz. 199; dalej uchwała) (obowiązującej od dnia 24 lipca 1972 r. do dnia 28 grudnia 1982 r.), a w szczególności § 9, który stanowił, że w planach rozwoju OHP należy w szczególności przewidywać tworzenie następujących rodzajów hufców:

1)  dwuletnie stacjonarne (szkolne i produkcyjne) dla nie pracującej i nie uczącej się młodzieży w wieku 18-24 lat, która zdobywa w tych hufcach określony zawód i przeszkolenie obronne;

2)  jednoroczne stacjonarne i dla młodzieży dochodzącej, obejmujące nie pracującą i nie uczącą się młodzież w wieku 16-17 lat, która zdobywa w tych hufcach przyuczenie do określonej pracy;

3)  wakacyjne i śródroczne dla młodzieży szkolnej i studenckiej, która odbywa w tych hufcach praktyki produkcyjne i staż pracy;

4)  sezonowe dla potrzeb budownictwa, rolnictwa, leśnictwa i przemysłów, w których występują prace o charakterze kampanijnym.

Zgodnie z § 11 ust. 1 uchwały szczegółowe zasady zatrudniania i szkolenia zawodowego, warunki pracy oraz czas trwania zatrudnienia w poszczególnych rodzajach OHP określa Minister Pracy, Płac i Spraw Socjalnych w porozumieniu z Ministrem Oświaty i Wychowania i innymi zainteresowanymi ministrami, z Zarządami Głównymi (...) i (...), Komendą Główną OHP oraz Centralną Radą Związków Zawodowych.

Ust. 2. Młodocianym przyuczonym do pracy w OHP i uczestnikom dwuletnich stacjonarnych hufców szkolnych należy wypłacać wynagrodzenie z funduszu płac uczniów, a wszystkim innym uczestnikom OHP - z osobowego funduszu płac zakładu pracy. Szczegółowe zasady wynagradzania ustali Minister Pracy, Płac i Spraw Socjalnych.

Ust. 3. Warunki pracy, warunki bytowe oraz zasady szkolenia uczestników OHP w poszczególnych rodzajach hufców określają:

1) umowa zawarta przez Komendę Główną OHP z zakładem pracy;

2) umowa indywidualna zawarta przez uczestników OHP z zakładem pracy (umowa o pracę i o przygotowanie do zawodu).

Zgodnie z § 17 ust. 1 uchwały uczestnicy OHP trwających co najmniej 2 lata, którzy w danym roku kalendarzowym kończą 19 lat życia i więcej, odbywają szkolenie poborowych w oddziałach samoobrony, jeżeli zostali przeznaczeni do tego szkolenia w czasie stawania do poboru.

Wykazy kandydatów zwerbowanych do 2-letnich stacjonarnych OHP, w których prowadzone jest szkolenie poborowych w oddziałach samoobrony, organy prowadzące rekrutację do OHP przesyłają do właściwych ze względu na miejsce zamieszkania kandydatów powiatowych (miejskich, dzielnicowych) sztabów wojskowych, w celu zaopiniowania stosownie do przepisu § 17 ust. 6 (§ 18. uchwały).

§ 19 ust. 1 uchwały stanowił, że uczestnikom OHP, o których mowa w § 17 ust. 1 i 2, nadaje się przydziały organizacyjno-mobilizacyjne do szkolenia poborowych w oddziałach samoobrony. Z kolei § 19 ust. 2 uchwały stanowił, że zasady i tryb nadawania przydziałów organizacyjno-mobilizacyjnych oraz szczegółową organizację i sposób odbywania szkolenia poborowych w oddziałach samoobrony określają przepisy wydane na podstawie art. 122 ust. 3 i art. 136 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220).

Art. 125 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. z 1967 r., Nr 44, poz. 220) stanowił, że do szkolenia poborowych w oddziałach samoobrony powołuje się poborowych przeznaczonych do tego szkolenia stosownie do art. 35, w drodze nadania im przydziału organizacyjno-mobilizacyjnego do określonego oddziału samoobrony. Art. 125 ust. 3 ww. ustawy stanowił, że przydziały organizacyjno-mobilizacyjne do szkolenia poborowych w oddziałach samoobrony może nadawać właściwy powiatowy sztab wojskowy bez wniosków, o których mowa w art. 122 ust. 2.

Mając na uwadze powyższe regulacje prawne wskazać należy, że wnioskodawca w okresie od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r. był tzw. junakiem OHP I., czyli osobą, która podejmowała naukę i zdobywała praktykę w określonym zakładzie pracy oraz jednocześnie odbywał szkolenie poborowych w oddziale samoobrony (czyli zasadniczą służbę wojskową w systemie obrony terytorialnej na zasadach określonych w ustawie o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej). Ubezpieczony nie był młodocianym, uczył się w Podstawowym Studium Zawodowym i jednocześnie pracował na podstawie umowy o pracę z (...) Przedsiębiorstwem Budowlanym w I.. Otrzymywał wynagrodzenie z osobowego funduszu płac zakładu pracy. Praca jego była nadzorowana przez majstra i świadczona w wymiarze co najmniej siedem godzin dziennie. Potwierdzają to zeznania świadków – jego kolegów: M. B., J. J. (1), J. C. i J. K..

Szkolenie poborowych trwało od dnia 17 listopada 1973 r. do dnia 10 lipca 1975 r. w soboty i niedziele. W książeczce wojskowej wnioskodawcy zapisano „(...) OHP I. odbył szkol. pob. w ilości ustawowych dni w roku razem 120 dni w zakresie 360 godzin w (...) I. org. pragmatyki szkoleń w OHP z dnia 31 sierpni 1975 r. zgodnie z art. 125 pkt 4 i 2 w zw. z art. 83 ustawy o powszechnym obowiązku PRL z dnia 21 listopada 1967 r. Przeniesiony do rezerwy 31 sierpnia 1975 r.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego okres od dnia 10 września 1973 r do dnia 5 czerwca 1975 r. podlega zaliczeniu do ogólnego stażu pracy jako okres składkowy na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który stanowi, że za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne - zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze Państwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki
z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową.

W zakresie okresu zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w K. na stanowisku traktorzysty (od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r.) wskazać należy, że zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 12 ustawy o emeryturach i rentach za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne pracy na obszarze Państwa Polskiego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w (...) Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w Krajowym Związku (...) oraz pracy na rzecz tych spółdzielni: (a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, (b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu.

Warunki podlegania ubezpieczeniu społecznemu należy - w okresie, którego dotyczy spór - odnieść do art. 1 w związku z art. 2 pkt 3 dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1976 r., Nr 10, poz. 54; dalej dekret), wymieniającego jako podmioty ubezpieczenia społecznego członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz innych spółdzielni, zrzeszonych w (...) Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, wykonujących pracę w tych spółdzielniach, członków spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w Krajowym Związku (...), którzy wykonują pracę w zespołowych gospodarstwach rolnych tych spółdzielni i pozostałe osoby, wykonujące pracę w spółdzielniach i wynagradzane według zasad obowiązujących członków tych spółdzielni. Trzeba z tego wnosić, że każdy członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej, który wykonywał pracę na jej rzecz, wykonywał pracę objętą obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, o której mowa w art. 6 ust. 2 pkt 12 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Objęcie pracy członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych ubezpieczeniem społecznym nie było zastrzeżone innymi warunkami, lecz jednocześnie samo podleganie obowiązkowi ubezpieczenia należy uznać za niewystarczające do zaliczenia okresu ubezpieczenia z tytułu pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej do okresów składkowych. Uwzględniając kontekst systemowy ubezpieczeń społecznych sprzed reformy w 1991 r. trzeba stwierdzić, że wymiar świadczonej pracy miał również wpływ na podleganie ubezpieczeniu społecznemu i wprowadzona w art. 4 dekretu zasada ustalania okresu pracy w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń przez uznawanie za dzień pracy 8 godzin pracy, za miesiąc 20 dni i za rok pracy rok obrachunkowy, w którym mężczyzna przepracował w spółdzielni co najmniej 240 dni lub odpowiednio 18 dni
w miesiącu i 220 dni w roku, gdy użytkował działkę przyzagrodową lub dostarczał spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym, poza członkowstwem w spółdzielni, decydowała o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu. Nie można pomijać, że w art. 8 ust. 4 równolegle obowiązującej ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 6 ze zm.) zastrzeżono uwzględnianie przy ustalaniu okresów zatrudnienia wymaganych do uzyskania emerytury lub renty inwalidzkiej tylko okresów zatrudnienia wykonywanego w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie.

W zakresie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego dla członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych ówczesne regulacje rzutują obecnie na uwzględnianie okresu pracy w spółdzielni jako okresu składkowego, zważywszy że w art. 195 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wymieniono wśród uchylonych przepisów dekretu z dnia 4 marca 1976 r. jego art. 4, wskazując tylko na art. 1, 2, 3 pkt 3, 5 i 9, ust. 2 pkt 3 i ust. 3, art. 13-16, art. 18-20, art. 22, art. 25, art. 26, art. 28. Ponadto na podstawie art. 194 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zostały utrzymane w mocy przepisy wykonawcze wymienionego dekretu. W tym stanie rzeczy należy przyjąć, że dopiero współcześnie tytułem ubezpieczenia społecznego jest członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej bez dodatkowych warunków (por. art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.)

Stosowanie przeliczników dniówek obrachunkowych na okresy ubezpieczenia społecznego uzasadnione było ze względu na różnicę między pracą wykonywaną w ramach stosunku pracy a pracą świadczoną w ramach stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 142/04, OSNP 2005 Nr 17, poz. 272 i z dnia 5 czerwca 1968 r., I PR 183/68, niepublikowany). Stosowanie przepisów o ubezpieczeniu społecznym musiało uwzględniać swoisty stosunek prawny, odmienny zarówno od pracowniczego, jak i od spółdzielczego stosunku pracy, w którym pozostawali członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, opierający się na prawie
i obowiązku każdego zdolnego do pracy członka spółdzielni do wykonywania pracy
w spółdzielni w zakresie ustalonym przez statut lub uchwałę walnego zgromadzenia (art. 113 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach, Dz. U. z 1961 r. Nr 12, poz. 61) oraz przyjmowania za podstawę obliczania wkładu pracy członków dniówki obrachunkowej (art. 116 ustawy o spółdzielniach i ich związkach). Ten sposób obliczania stosowany był zresztą tylko do okresów pracy w spółdzielni przypadających po dniu 1 lipca 1962 r., kiedy wprowadzono nową ewidencję, odpowiadającą potrzebom emerytalnym; za okres do dnia 30 czerwca 1962 r. za 1 dzień pracy przyjmowało się dniówkę obrachunkową - nie więcej jednak niż 300 rocznie, a jeżeli w spółdzielni brak było ewidencji dniówek obrachunkowych, zaliczało się 100 dni za każdy rok członkostwa. Wyznacznikiem pracy w spółdzielni nie był przeto dzień pracy, ale szczególny miernik nakładu pracy, którym była dniówka obrachunkowa (dniówka inwentarzowa, także złoty obrachunkowy), a czasem stawki wynagrodzenia za poszczególne roboty. Ogólna liczba dniówek uzyskanych w danym roku gospodarczym stanowiła podstawę do obliczenia wynagrodzenia członka za dany rok, płatnego zaliczkowo i wyrównywanego po sporządzeniu i zatwierdzeniu bilansu.

Aktualny jest pogląd Sądu Najwyższego, że w stosunku do członków rolniczej spółdzielni produkcyjnej istotne dla zaliczenia roku pracy do okresu zatrudnienia wymaganego do uzyskania renty inwalidzkiej lub emerytury jest przepracowanie w tym roku wymaganej ilości dniówek obrachunkowych, a nie faktyczny okres pozostawania w ubezpieczeniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1979 r., II UR 7/79, Nowe Prawo 1981 nr 6, s. 87, z dnia 12 maja 1999 r., II UKN 624/98, OSNAPiUS 2000 Nr 14, poz. 556 i z dnia 1 września 2010 r., II UK 80/10, niepub.) (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 maja 2012 r., II UK 255/11, LEX nr 1227191).

Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 maja 2015 r., II UK 255/11 "ten pogląd ani wskazane wyżej przepisy nie stanowią jednak o źródle wiedzy organu ustalającego prawo do świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, w szczególności nie wymienia się dowodów, na których opierać ma się ustalenie przepracowania wymaganej liczby dniówek obrachunkowych. Zasady dowodzenia tych faktów przez organy rentowe przewidziane zostały w wydanym na podstawie art. 123 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązującym w dniu wydania zaskarżonej decyzji rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 z późn. zm.). W § 22 tego rozporządzenia postanowiono, że okresy zatrudnienia mogą być udowadniane zeznaniami świadków tylko wówczas, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy. Także w § 22 ust. 2 rozporządzenia, z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412) przewidziano, że jeżeli ustawa przewiduje możliwość udowodnienia okresu składkowego, od którego zależy prawo lub wysokość świadczenia, zeznaniami świadków, dowód ten dopuszcza się pod warunkiem złożenia przez zainteresowanego oświadczenia w formie pisemnej lub ustnej do protokołu, że nie może przedłożyć odpowiedniego dokumentu potwierdzającego ten okres. Przepis ten może być odpowiednio stosowany do okresów pracy członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, zatem nie jest możliwe pominięcie tej istotnej, a wykazywanej w skardze kasacyjnej okoliczności, że niemożność przedłożenia odpowiednich dokumentów została potwierdzona przez skarżącego, który w uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniósł brak w dokumentacji wniosku danych dotyczących roku 1979, przy pełnym udokumentowaniu wymiaru pracy świadczonej na rzecz spółdzielni później, do 31 stycznia 1994 r. Treść zeznań świadków zastępuje dowód w postaci wykazu dniówek obrachunkowych".

Zdaniem Sądu Odwoławczego w niniejszej sprawie dopuszczalnym było ustalenie przepracowania wymaganej liczy dniówek obrachunkowych na podstawie zeznań świadków (B. K. i M. N.), które są spójne z przesłuchaniem w charakterze strony ubezpieczonego. Wynika z nich, że ubezpieczony przez cały okres zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w K., tj. od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r. pracował codziennie przez co najmniej 8 godzin (od poniedziałku do piątku od godziny 7.00 do 15.00 i również w soboty i niedziele w zależności od potrzeb gospodarstwa). Fakt, iż wnioskodawca był zarazem członkiem spółdzielni nie miał żadnego znaczenia i tak jak wszyscy pozostali pracownicy spółdzielni musiał pracować w pełnym wymiarze czasu pracy.

Mając powyższe na uwadze, w świetle poczynionych ustaleń, opartych
na przesłuchaniu w charakterze strony ubezpieczonego, korespondującym z zeznaniami świadków oraz materiałem znajdującym się w aktach rentowych potwierdzającym okres świadczenia pracy na rzecz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w K. w charakterze traktorzysty (oryginalne świadectwo pracy wystawione przez ww. spółdzielnię z dnia 19 października 1992 r. – a.r. brak numeracji), Sąd Apelacyjny uznał, że uprawnionym jest przyjęcie wskazanego okresu za składkowy, zgodnie z przepisem art.
6 ust. 2 pkt 12 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ponieważ ubezpieczony świadczył pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, po 8 godzin dziennie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego powyższe pozwala przyjąć, że przy tej ilości pracy wnioskodawca osiągnął normy z art. 4 dekretu.

Mając na uwadze powyższe wskazać należało, że organ rentowy uznał,
że ubezpieczony posiada 21 lat, 8 miesięcy i 22 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Do tego stażu pracy ubezpieczonego Sąd Apelacyjny zaliczył niekwestionowany przez organ rentowy w decyzji i odpowiedzi na odwołanie okres zatrudnienia w Zarządzie (...) od dnia 10 lutego 1976 r. do dnia 21 czerwca 1976 r. na podstawie oryginału świadectwa pracy z dnia 2 grudnia 2014 r. na stanowisku robotnik obsługi kolejowej, starszy wartownik jako okres składkowy (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Po doliczeniu do okresu uznanego przez pozwanego, okresów od dnia 10 września 1973 r. do dnia 5 czerwca 1975 r. (1 rok, 8 miesięcy i 26 dni), od dnia 10 lutego 1976 r. do dnia 21 czerwca 1976 r. (4 miesiące i 11 dni) oraz od dnia 2 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1978 r. (1 rok i 4 miesiące) wnioskodawca posiada 25 lat, 1 miesiąc i 29 dni okresów składkowych i nieskładkowych. W związku z powyższym ubezpieczony legitymuje się stażem ogólnym w wymiarze 25 lat, a zatem spełnił wszystkie przesłanki do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku.

Prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa (art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), zaś świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2. (art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę dnia 29 stycznia 2015 r., a więc od dnia 1 stycznia 2015 r. ma prawo do wnioskowanego świadczenia.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w punkcie pierwszym sentencji.

W punkcie drugim sentencji Sąd Odwoławczy nie stwierdził odpowiedzialności pozwanego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej
z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308).

Wydanie jednak błędnej decyzji w sytuacji, gdy organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu.

Skoro w niniejszej sprawie dopiero na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego przed Sądem I instancji (zeznania świadków, przesłuchanie w charakterze strony ubezpieczonego) można było poczynić ustalenia w zakresie posiadania przez wnioskodawcę stażu ogólnego w wymiarze 25 lat, nie można było stwierdzić odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sąd II instancji orzekł w punkcie trzecim sentencji o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu pierwszoinstancyjnym i drugoinstancyjnym zgodnie z treścią przepisu art. 98 § 1 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 1 i 3 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 461).

SSA Lucyna Ramlo SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń SSA Jerzy Andrzejewski