Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący : SSA Joanna Walentkiewicz – Witkowska ( spr .)

Sędziowie : SA Lilla Mateuszczyk

SO del. Elżbieta Gawryszczak

Protokolant: stażysta Iga Kowalska

po rozpoznaniu w dniu 22 lipca 2016 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko A. M.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 28 maja 2015 r. sygn. akt I C 1903/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od A. M. na rzecz M. K. kwotę 5.400 ( pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygnatura akt I ACa 1641/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 maja 2015 roku Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie powództwa M. K. przeciwko A. M. o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną:

1.  uznał za bezskuteczną wobec powoda umowę przeniesienia udziału wynoszącego 2/3 w prawie użytkowania wieczystego działki gruntu nr (...) o powierzchni 0,1159 ha, położonej w Ł. przy ul. (...)/Konnej 32 oraz udziału wynoszącego 2/3 w prawie własności budynku, stanowiącego odrębną nieruchomość, posadowionego na tej działce, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) – zawartej pomiędzy A. M., a jej mężem J. M. (1) w dniu 8 czerwca 2012 roku w formie aktu notarialnego przez Notariuszem Z. K. w jej Kancelarii Notarialnej w Ł. za numerem repertorium A 2114/2012, ograniczając bezskuteczność tej umowy do celów zaspokojenia wierzytelności przysługującej M. K. wobec J. M. (1), wynikającej z wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 września 2009 roku w sprawie sygn. akt I ACa 427/09, dotyczącego należności głównej w kwocie 594.510,06 zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej należności od dnia 19 kwietnia 2007 roku do dnia zapłaty oraz kwoty 36.943 zł z tytułu kosztów procesu i kwoty 35.126 zł z tytułu zwrotu koszów procesu za postępowanie apelacyjne;

2.  zasądził od A. M. na rzecz M. K. kwotę 36.946,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie to poprzedziły następujące ustalenia faktyczne, z których najistotniejsze są następujące:

A. M. i J. M. (1) są małżeństwem od 16 października 1997r. W dniu 20 listopada 1997r małżonkowie M. znieśli obowiązującą ich wspólność ustawową majątkową małżeńską i od tego dnia poddali ich stosunki rozdzielności majątkowej.

Powód utrzymywał kontakty biznesowe z J. M. (1). Wyrokiem z dnia 15 września 2009 roku, wydanym w sprawie I ACa 427/09 Sąd Apelacyjny w Łodzi zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 12 marca 2009 roku w sprawie X GC 395/07 i zasądził od J. M. (1) na rzecz M. K. kwotę 594.510,06 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 19 kwietnia 2007r do dnia zapłaty oraz kwotę 36.943 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a także zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 35.126 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na podstawie tego tytułu wykonawczego w dniu 5 października 2009 roku wierzyciel wystąpił do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi Widzewa w Łodzi K. P. o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko J. M. (1). Postępowanie to toczyło pod sygnaturą KM 31941/09. Egzekucja skierowana została do nieruchomości dłużnika, położonej w Ł. przy ul. (...), dla której prowadzona była księga wieczysta KW nr (...). W tamtym okresie J. M. (1) był jedynym uprawnionym w zakresie prawa użytkowania wieczystego gruntu oraz prawa własności budynków posadowionych na tej nieruchomości. W zawiadomieniu o wszczęciu egzekucji i wezwaniu do zapłaty długu wskazana została należność główna i koszty procesu za I i II instancję oraz odsetki ustawowe naliczone do dnia 5.10.2009r w wysokości 175.974,98 zł. Na podstawie wniosku komornika w księdze wieczystej KW nr (...) wpisana została wzmianka o toczącej się egzekucji.

W postępowaniu tym komornik pismem z dnia 5 września 2011r informował wierzyciela, że nieruchomość przy ul. (...) jest jedynym majątkiem dłużnika. Wskazywał, że dłużnik wraz z żoną mieszka na tej nieruchomości, mają rozdzielność majątkową, dłużnik pozostaje na utrzymaniu żony. Wyposażenie mieszkania stanowi własność żony dłużnika. Egzekucja z rachunków bankowych okazała się bezskuteczna z powodu braku środków na rachunkach. Urząd Skarbowy w Ł. również nie wskazał danych umożliwiających przeprowadzenie skutecznej egzekucji. Komornik wskazał, iż obecnie egzekucja nie jest skuteczna. W toku tego postępowania egzekucyjnego nie wyegzekwowano od dłużnika na rzecz wierzyciela żadnych kwot. Egzekucja w tej sprawie uległa umorzeniu z mocy prawa w dniu 16 października 2010 r. wobec niedokonania przez wierzyciela w ciągu roku czynności potrzebnych do dalszego jej prowadzenia, co stwierdził Sąd Rejonowy dla Łodzi Widzewa w Łodzi postanowieniem z dnia 13 marca 2012r w sprawie II 1 Co 1/12.

J. M. (1) był również współuprawnionym z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości, stanowiącej drogę położoną w Ł. ul. (...). W nieruchomości tej przysługiwał mu udział wynoszący (...) w prawie użytkowania wieczystego. Postępowanie egzekucyjne skierowane do tego udziału prowadzone było przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi B. J.. Postępowanie w tej sprawie uległo umorzeniu z mocy prawa na podstawie art. 823 k.p.c. wobec niedokonania przez wierzyciela w ciągu roku czynności potrzebnych do dalszego prowadzenia postępowania, m.in. niezłożenia wniosku o dokonanie opisu i oszacowania nieruchomości.

W 2009 roku J. M. (1) informował żonę o toczącej się sprawie cywilnej pomiędzy nim, a M. K.. Informował również żonę, że toczy się przeciwko niemu postępowanie egzekucyjne.

W 2010 roku A. M. wystąpiła do Sądu Rejonowego dla Łodzi Widzewa w Łodzi z wnioskiem o dokonanie podziału majątku dorobkowego. Postanowieniem z dnia 26 listopada 2010 r Sąd Rejonowy dla Łodzi Widzewa w Łodzi ustalił, że w skład majątku dorobkowego A. M. i J. M. (1) wchodzą: komplet mebli drewnianych o wartości 7.000 zł, ława drewniana oraz dwa fotele skórzane i kanapa skórzana o wartości 6.000 zł, 2 żyrandole o wartości 5.500 zł, komplet obiadowy z porcelany miśnieńskiej z XIX w o wartości 12.000 zł, kwota 217.000 zł z tytułu spieniężonej biżuterii, komplet mebli kuchennych drewnianych o wartości 6.000 zł, lodówka, pralka, kuchenka i piekarnik elektryczny o wartości 3.000 zł, 2 telewizory o wartości 2.500 zł, 3 wełniane dywany o wartości 3.700 zł, kwota 1.370.000 zł, jako wartość majątku prowadzonej działalności gospodarczej oraz kwota 300.000 zł oszczędności. Sąd dokonał podziału majątku dorobkowego małżonków M. w ten sposób, że przyznał na wyłączną własność A. M. komplet mebli drewnianych, ławę drewnianą oraz dwa fotele skórzane i kanapę skórzaną, 2 żyrandole, komplet obiadowy z porcelany miśnieńskiej z XIX i kwotę 217.000 zł z tytułu spieniężonej biżuterii, pozostałe zaś składniki majątku dorobkowego przyznał J. M. (1). Równocześnie Sąd zasądził od J. M. (1) na rzecz A. M. kwotę 950.150 zł tytułem spłaty z majątku wspólnego, płatną w terminie dwóch tygodni od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności. Tytuł wykonawczy w zakresie zasądzającym spłatę wydany został A. M. w dniu 3 stycznia 2012r.

W dniu 8 czerwca 2012r przed notariuszem Z. K. w jej Kancelarii w Ł. A. M. i jej mąż zawarli umowę przeniesienia udziału w prawie użytkowania wieczystego gruntu oraz w prawie własności stanowiącego odrębną nieruchomość budynku w miejsce spełnienia części pieniężnego świadczenia dłużnego. Na podstawie tej umowy J. M. (1) przeniósł na swoją żonę A. M. udział wynoszący 2/3 części prawa użytkowania wieczystego działki gruntu, oznaczonej nr 150/2, położonej w Ł. przy ul. (...) o obszarze 1.159m ² wraz z takim samym udziałem we własności wzniesionego na tej działce, stanowiącego odrębną nieruchomość, budynku mieszkalnego, uregulowanych w księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi nr KW (...). J. M. (1) oświadczył, że przeniesienia tego dokonał w celu zwolnienia się z części swojego zobowiązania, wynikającego z prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi Widzewa w Łodzi z dnia 26 listopada 2010r sygn. akt II NS 1040/10 o podziale majątku dorobkowego, którą to część określił na kwotę 370.000 zł. A. M. oświadczyła, że na powyższe przeniesienie w celu zwolnienia męża z części długu w wysokości 370.000 zł, obejmującego jedynie część zobowiązania głównego, wyraża zgodę. Oświadczyła również, że w związku ze spełnieniem przez J. M. (2) za jej zgodą innego świadczenia zamiast świadczenia dłużnego, jego zobowiązanie w zakresie kwoty 370.000 zł wygasło, natomiast do zapłaty w zakresie należności głównej pozostała kwota 580.150 zł.

W październiku 2012r M. K. wystąpił ponownie do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi Widzewa w Łodzi J. D. z wnioskiem o wszczęcie egzekucji na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 września 2009r wydanego w sprawie sygn. akt I ACa 427/09 do udziału dłużnika wynoszącego 1/3 w nieruchomości objętej księgą wieczystą KW (...). W zawiadomieniu o wszczęciu egzekucji komornik wskazał, że należność główna wierzyciela wynikająca z tytułu wykonawczego wynosi 594.510,06 zł, odsetki ustawowe od tej należności naliczone do dnia 26.10.2012r wynoszą 412.492,25 zł, natomiast koszty procesu wynoszą 72.069 zł. Postępowanie w tej sprawie zostało umorzone postanowieniem z dnia 19 czerwca 2013r i tytuł zwrócono wierzycielowi, wobec braku stosownych wniosków wierzyciela.

Na wniosek wierzyciela w marcu 2012 r wszczęte zostało również kolejne postępowanie egzekucyjne do udziału dłużnika w nieruchomości, stanowiącej drogę położoną w Ł. ul. (...) objętej księgą wieczystą KW nr (...). Postępowanie to zakończyło się bez wyegzekwowania jakiejkolwiek kwoty.

W październiku 2013r M. K. wystąpił ponownie do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi M. W. z wnioskiem o wszczęcie egzekucji na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 września 2009 roku wydanego w sprawie sygn. akt I ACa 427/09 do udziału dłużnika w nieruchomości stanowiącej drogę położoną w Ł. ul. (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...).

Postępowanie to toczy się pod sygnaturą KM 35/13. W jego toku dokonano opisu i oszacowania wartości prawa użytkowania wieczystego nieruchomości na kwotę 2.844.950 zł. Wartość rynkową udziału dłużnika wynoszącego (...) określono na kwotę 387.700 zł

J. M. (1) nie prowadzi już firmy. Dłużnik nie wykonał dobrowolnie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 września 2009 roku. Nie ma środków pieniężnych, aby wykonać to zobowiązanie.

W toku prowadzonych dotychczas postępowań egzekucyjnych powód również nie uzyskał zaspokojenia swojej należności. Od dłużnika do tej pory nie zostały wyegzekwowane żadne kwoty.

Pismami z dnia 4 listopada 2014r J. M. (1), jako współwłaściciel nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) wezwał (...) SA, Zakład (...) sp. z o.o., (...), (...) Infrastrukturalną sp. o.o. oraz (...) S.A. do zapłaty kwoty 143.700 zł, jako wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, uzasadniając to przebiegiem pod drogą urządzeń stanowiących elementy przedsiębiorstw podmiotów wzywanych do zapłaty.

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy oparł się na dokumentach, jak również na zeznaniach stron oraz świadka J. M.. Oceniając zeznania świadka Sąd meriti nie dał mu wiary w zakresie, w jakim świadek podał, że posiadany przez niego majątek jest wystarczający dla zaspokojenia wierzyciela. Z jednej strony świadek twierdził, że ma „wystarczający majątek”, z drugiej zaś, że „nawet gdyby chciał wykonać ten wyrok, to nie ma z czego”. Za niewiarygodne sąd uznał zeznania pozwanej w części, w której podała, że nie prowadzili z mężem wspólnego gospodarstwa domowego. Komornik ustalał, że dłużnik pozostawał na utrzymaniu żony.

Sąd oddalił wniosek dowodowy pozwanej o uzupełniające przesłuchanie świadka J. M. (1), jako spóźniony oraz kolejny wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków A. K. i K. P. z uwagi na nieprzydatność tego dowodu w sprawie. Oddaleniu podległy wnioski o ponowne przesłuchanie pozwanej, jak również o sporządzenie wyceny wartości udziału dłużnika w jednej z nieruchomości, jako spóźnione i zmierzające wyłącznie do przedłużenia postępowania.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy dokonał analizy przesłanek skargi pauliańskiej, wynikających z przepisu art. 527 § 1 k.c. i przyjął, że niewypłacalność w rozumieniu art. 527 k.c. to taki stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej, przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Dla skuteczności akcji paulińskiej decydujące znaczenie ma rzeczywisty stan majątku dłużnika w czasie, gdy wierzyciel żąda zaspokojenia, przy czym ciężar udowodnienia niewypłacalności spoczywa na wierzycielu.

Toczące się wcześniej, jak i obecnie postępowania egzekucyjne prowadzone przeciwko J. M. (1) przez komorników sądowych nie doprowadziły do zaspokojenia należności wierzyciela w żadnym zakresie. Należność wierzyciela na dzień wystąpienia z żądaniem pozwu jest znaczna, gdyż łącznie z odsetkami ustawowymi naliczonymi od należności głównej przekracza 1.000.000 złotych. Jak wynikało z akt postępowania egzekucyjnego KM 31941/09 poza nieruchomością położoną przy ul (...) oraz udziałem w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości, położonej przy ul. (...) dłużnik innego majątku nie posiadał. Dłużnik zaś sam wskazał, nie prowadzi już działalności gospodarczej i nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela. Wartość majątku dłużnika w chwili obecnej – udział wynoszący 1/3 w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości przy ul. (...)/Konnej 32 i udział w takim prawie wynoszący (...) w nieruchomości położonej przy ul. (...) – nawet przy założeniu skutecznej egzekucji nie ma wartości, która pozwoli na zaspokojenie wierzyciela.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy uznał, że oceniana umowa z dnia 8 czerwca 2012 roku przeniesienia udziału w prawie użytkowania wieczystego gruntu oraz w prawie własności, stanowiącego odrębną nieruchomość budynku na nieruchomości przy ulicy (...)/Konnej 32 w miejsce spełnienia części pieniężnego świadczenia dłużnego – spowodowała, że dłużnik J. M. (1) stał się w wyższym stopniu niewypłacalny, niż był przed jej dokonaniem. Umowa pogłębiła jego niewypłacalność, ponieważ dłużnik obecnie nie ma majątku, z którego powód mógłby w całości zaspokoić swoją wierzytelność.

Pozwana nie wskazała z kolei takich składników majątku dłużnika, które zaspokoiłyby wierzyciela. Wprawdzie złożyła pisma dłużnika, skierowane do różnych podmiotów, wzywające do zapłaty określonych kwot pieniężnych, ale nie stanowiło to wystarczającej podstawy do przyjęcia, że dłużnik uzyska taką zapłatę. Zważywszy na datę skierowania wezwań Sąd uznał, że te działania dłużnika podjęte zostały wyłącznie na potrzeby niniejszego postępowania.

Sąd I instancji przyjął, że umową z dnia 8 czerwca 2012r dłużnik wyzbył się części swego majątku, czyniąc egzekucję z tego majtku, jeśli nie niemożliwą, to przynajmniej bardzo utrudnioną. W chwili wystąpienia z żądaniem ochrony prawnej dłużnik powoda jest niewypłacalny, nie dysponuje takim majątkiem, do którego powód mógłby skierować egzekucję i uzyskać zaspokojenie. Decyduje tu istniejąca, realna szansa wyegzekwowania należności, a taka w tej sprawie nie ma miejsca.

Sąd przyjął także, że zawierając z żoną umowę dnia 8 czerwca 2012 roku dłużnik J. M. (1) działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Nie można było inaczej ocenić zachowania dłużnika, pozbywającego się części swego majątku w obliczu ciążącego na nim znacznego zadłużenia wobec M. K..

Jak podkreślił Sąd I instancji pomiędzy niewypłacalnością dłużnika, a podjęciem przez niego czynności prawnej musi zachodzić związek przyczynowy, który w niniejszej sprawie jest niewątpliwy.

Wreszcie Sąd skonstatował, że A. M., zawierając z mężem kwestionowaną umowę wiedziała, że działa on ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Świadomość taką Sąd przypisał samej pozwanej, która przyznała, że wiedziała o istnieniu wierzytelności wobec powoda, omtoczącym się wcześniej postępowaniu egzekucyjnym wobec męża. Pozwana musiała, zatem zdawać sobie sprawę, że wskutek zawartej umowy pozostały majtek męża nie wystarczy dla zaspokojenia wierzyciela.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę także na to, że jeśli skonfrontuje się datę zawarcia przez małżonków M. związku małżeńskiego – 16 października 1997 roku – z datą zawarcia przez nich umowy o wyłączeniu wspólności ustawowej – 20 listopada 1997 roku – to rodzą się poważne wątpliwości co do tego, że w okresie 35 dni małżonkowie nabyli majątek, którego wartość wynosiła około 2.000.000 zł. Wobec tego Sąd wywiódł, że działania pozwanej i jej męża począwszy od wystąpienia do Sądu Rejonowego z wnioskiem o podział majtku dorobkowego czynione były wyłącznie dla potrzeb usunięcia znacznej części majątku J. M. (1) spod ewentualnej egzekucji wierzyciela.

Ponadto w ocenie Sądu Okręgowego w sprawie zachodzi domniemanie wynikające z art. 527 § 3 k.c., ponieważ pozwana w świetle okoliczności sprawy traktowana musi być jako osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. nakładając na pozwaną obowiązek zwrotu powodowi wszystkich poniesionych przez niego kosztów, których łączna kwota wyniosła 36.946 zł.

Powyższe rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zaskarżyła pozwana apelacją w całości, zarzucając:

1)  obrazę przepisów postępowania, która miała istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegającą na:

a)  naruszeniu art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 241 k.p.c. przez bezzasadne oddalenie przez Sąd, podczas rozprawy w dniu 16 października 2014 roku wniosków dowodowych zgłoszonych przez stronę pozwaną o dopuszczenie dowodu z uzupełniającego przesłuchania świadka J. M. (1) oraz o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka A. K. i K. P., zmierzających do ustalenia okoliczności istotnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy;

b)  naruszeniu art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 241 k.p.c. przez bezzasadne oddalenie przez Sąd, podczas rozprawy w dniu 14 maja 2015 roku wniosków dowodowych strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z uzupełniającego przesłuchania stron na okoliczność stanu prowadzonego postępowania egzekucyjnego z majątku dłużnika oraz dopuszczenia dowodu z opinii biegłego ds. wyceny nieruchomości na okoliczność wartości posiadanego przez dłużnika majątku, które to wnioski zmierzały do ustalenia okoliczności mających fundamentalne znaczenie dla możności przyjęcia łącznego spełnienia przesłanek tzw. actio pauliana, co miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, bowiem Sąd I instancji orzekał na podstawie niepełnego materiału dowodowego;

c)  naruszeniu art. 231 k.p.c. poprzez niezasadne uznanie za ustalony fakt nieposiadania przez dłużnika majątku wystarczającego do zaspokojenia wierzytelności powoda, podczas gdy wniosku tego nie da się wyprowadzić z innych ustalonych faktów, a zwłaszcza będącego w toku postępowania egzekucyjnego z udziału w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) oraz faktu zaniechania M. K. w dochodzeniu zaspokojenia swych roszczeń z pozostałego majątku dłużnika położonego w Ł. przy ul. (...)/Konnej 32;

d)  naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, skutkującą niezasadnym przyjęciem, że majątek posiadany przez dłużnika jest niewystarczający do zaspokojenia żądań powoda, podczas gdy wycena wartości nieruchomości posiadanych przez J. M. (1) wymaga wiedzy specjalnej;

e)  naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnej i dokonanie dowolnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, co w swej konsekwencji doprowadziło do:

–

pominięcia przez Sąd I instancji przy ocenie istotnej części materiału dowodowego faktu, że pozwanej przysługuje i przysługiwała w dacie dokonania przedmiotowej czynności wobec J. M. (1) wymagalna i zaskarżalna wierzytelność, a tym samym zaniechania rozważenia całokształtu zebranych dowodów, wyprowadzenia sprzecznego z dowodami wniosku, że J. M. (1), dokonując czynności prawnej z pozwaną działał w zamiarze pokrzywdzenia wierzycieli, a pozwana o tym zamiarze wiedziała, podczas gdy czynność z dnia 8 czerwca 2012 roku nie stanowiła dobrowolnego aktu dłużnika, lecz częściowe zaspokojenie wierzyciela, jakim niewątpliwie była i jest pozwana,

–

bezzasadnej odmowy przyznania waloru wiarygodności zeznaniom świadka J. M. (1) oraz twierdzeniom pozwanej co do istnienia majątku dłużnika, z którego M. K. może uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności, a w konsekwencji bezpodstawne ustalenie istnienia stanu niewypłacalności dłużnika powstałego wskutek przedmiotowej czynności, podczas gdy wystarczający do zaspokojenia powoda majątek dłużnika istniał w chwili wystąpienia z żądaniem pozwu, a w chwili orzekania przez Sąd I instancji wciąż toczy się postępowanie egzekucyjne skierowane przeciwko jednemu ze składników tego majątku;

f)  naruszeniu art. 316 k.p.c. poprzez uwzględnienie stanu rzeczy, a zwłaszcza stanu majątkowego dłużnika, z daty prowadzonych w latach 2009-2011 postępowań egzekucyjnych, a nie istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy;

2)  sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez bezpodstawne przyjęcie, że czynność z dnia 8 czerwca 2012 roku dokonana między dłużnikiem a pozwaną, będącą drugim wierzycielem J. M. (1), została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, podczas gdy powyższe ustalenie nie tylko nie znajduje oparcia w zgromadzonych w sprawie dowodach, ale pozostaje również w sprzeczności z zasadami doświadczenia życiowego;

3)  naruszeniu przepisów prawa materialnego, to jest art. 527 § 1 - 3 k.c. poprzez ich zastosowanie stanowiące konsekwencję błędnego ustalenia spełnienia przesłanek akcji pauliańskiej, podczas gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, iż powód nie udowodnił spełnienia przesłanki niewypłacalności dłużnika oraz działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli i wiedzy pozwanej na temat wyżej wymienionej świadomości J. M. (1) w rozumieniu powołanych przepisów k.c.

Wskazując na powyższe apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych.

Apelacja zawiera także wnioski o zbadanie zasadności postanowień z dnia 16 października 2014 roku oraz 14 maja 2015 roku, oddalających wnioski dowodowe pozwanej o uzupełniające przesłuchanie świadka J. M. (1), dopuszczenie dowodu z zeznań świadka A. K. i K. P. oraz dowodu z uzupełniającego przesłuchania stron i dowodu z opinii biegłego d/s wyceny nieruchomości i ruchomości. Wnioski te zostały ponowione w apelacji.

Powód wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Wniósł o oddalenie zgłoszonych wniosków dowodowych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja wywiedziona przez pozwaną nie zdołała podważyć prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu I instancji i wobec jej bezzasadności podlegała oddaleniu - na podstawie art. 385 k.p.c.

Sąd Apelacyjny aprobuje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, podziela dokonaną przez ten Sąd ocenę materiału dowodowego oraz wyrażone w uzasadnieniu wyroku rozważania co do zasadności powództwa po spełnieniu przesłanek skargi pauliańskiej, wynikających z przepisu art. 527 k.c.

W pierwszej kolejności wskazać wypada, że wbrew twierdzeniom pozwanej, nie sposób uznać, że oddalenie przez Sąd Okręgowy części wniosków dowodowych było bezzasadne i doszło tym samym do naruszenia przepisów art. 271 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 241 k.p.c. Sąd Okręgowy w sposób przekonujący wskazał argumentację, jaka nim kierowała przy takim rozstrzygnięciu wniosków pozwanej. Z tą oceną Sądu nie sposób się nie zgodzić, zwłaszcza że - jak wynikało z argumentacji Sądu Okręgowego -negatywna ocena wniosków dowodowych pozwanej wynikała z faktu braku przydatności dowodów dla rozstrzygnięcia, bądź też z oceny, że wnioski były spóźnione. Przepis art. 227 k.p.c. ma zastosowanie przed podjęciem rozstrzygnięć dowodowych i uprawnia sąd do selekcji zgłoszonych dowodów, jako skutku przeprowadzonej oceny istotności okoliczności faktycznych, których wykazaniu dowody te mają służyć.

J. M. (1) został przesłuchany w sprawie w charakterze świadka w toku rozprawy w dniu 15 maja 2014 roku. Na rozprawie obecna była pozwana oraz jej pełnomocnik –profesjonalista. Świadek odpowiedział na wszystkie pytania, które pozwana i jej pełnomocnik uznały za celowe. Zgodnie z pismem procesowym pozwanej z dnia 16 października 2014 roku J. M. (1) miałby być uzupełniająco przesłuchany na okoliczność jego wiedzy co do wartości prawa wieczystego użytkowania nieruchomości przy ulicy (...) oraz na okoliczność czy przysługują mu wierzytelności z tytułu służebności i czy podjął starania zmierzające do uzyskania zapłaty. Nie było przeszkód, by świadek został o to pytany podczas odbytego przesłuchania, a nadto okoliczności wskazane wyżej Sąd brał pod uwagę na podstawie dokumentów znajdujących się aktach. Świadek A. K. miała się wypowiedzieć na temat wartości udziału w nieruchomości przy ulicy (...)- świadek dokonywał wyceny udziału, zaś K. P. miał być przesłuchany na okoliczność czynności podejmowanych w sprawie KM 31941/09 – z sugestią, że akta sprawy egzekucyjnej nie są ponumerowane więc mogą być niekompletne. Zbędność prowadzenia dowodu z zeznań w/w świadków jest oczywista. Sąd dysponował aktami spraw egzekucyjnych i wskazywane okoliczności mógł ustalić na podstawie dokumentów znajdujących się w tych aktach. Podobnie opis i oszacowanie nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi M. W. znajduje się w aktach na k- 224-226 . Za zbędne zostały uznane wnioski o uzupełniające przesłuchanie stron oraz o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego celem wyceny wartości drogi. Strony złożyły już zeznania w toku rozprawy w dniu 15 maja 2014 roku, zaś dowód z opinii biegłego jedynie przedłużyłby postępowanie ponad potrzebę rozstrzygnięcia. Nie było żadnych podstaw do podważenia decyzji Sądu Okręgowego. Analogiczne decyzje podjął Sąd Apelacyjny.

Sąd nie naruszył przepisu art. 231 k.p.c. poprzez niezasadne uznanie za ustalony faktu nieposiadania przez dłużnika majątku wystarczającego do zaspokojenia wierzytelności powoda. Pozwana wskazuje na dwa składniki majątku dłużnika, tak jakby w całości miały zaspokajać wyłącznie powoda, w sytuacji, w której z treści apelacji wynika, że powód miałby być zaspokojony odpowiednio tj. z uwzględnieniem innych wierzycieli. Nawet jakby wyłącznym podmiotem, który miałby się zaspokoić z tych nieruchomości i naniesień byłby powód, to majątek ten nie wystarcza na pokrycie całości długu.

Sąd słusznie nie wyceniał z pomocą biegłego wartości tych dwóch składników majątku dłużnika, bowiem z prostego działania matematycznego wynikało, że wartość tego majątku (nawet gdyby w całości miała być przeznaczana dla powoda, a tak przecież nie będzie) nie osiągnie nawet 1.000.000 zł, a dług wobec wierzyciela na datę orzekania był już znacznie większy.

Sąd I Instancji słusznie zauważył, że majątek dłużnika to udział wynoszący 1/3 w prawie wieczystego użytkowania działki gruntu przy K. 27/Konnej 32 oraz taki sam udział we własności wzniesionego na tej działce budynku mieszkalnego. Tytuł do 1/3 udziału w domu, w którym ma prawo zamieszkiwać, jako współwłaściciel pozwana, czyni egzekucję wręcz nieskuteczną. W praktyce majątek jest niezbywalny, co trafnie podkreślił Sąd I instancji.

W tym zakresie niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c.

W dalszej kolejności rozważania wymagały zarzuty apelacji, dotyczące wadliwej, bo dowolnej, oceny materiału dowodowego. Ocena prawidłowości zastosowania przepisów prawa materialnego może być dokonana wyłącznie po uprzednim stwierdzeniu, że ustalenia faktyczne, stanowiące podstawę wydania zaskarżonego wyroku, zostały poczynione zgodnie z obowiązującą procedurą, a ocena materiału dowodowego mieści się w granicach art. 233 §1 k.p.c. Podkreślenia przy tym zwłaszcza w zakresie apelacji pozwanej wymaga, że analiza uzasadnienia podniesionych zarzutów prowadzi do wniosku, że pozwana polemikę z dokonaną przez Sąd I instancji oceną wiarygodności zgromadzonego materiału oraz poczynionymi w oparciu o tą ocenę ustaleniami faktycznych uczyniła w istocie główną osią swego środka odwoławczego.

Odnosząc się do podniesionych zarzutów w zakresie ustaleń faktycznych i oceny zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Apelacyjny uznał je za nieuzasadnione. Nieskuteczny jest zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny materiału dowodowego polegający na odmiennej interpretacji dowodów zebranych w sprawie, bez jednoczesnego wykazania przy pomocy argumentacji jurydycznej, że ocena dowodów przyjęta przez sąd za podstawę rozstrzygnięcia przekracza granice swobodnej oceny dowodów. Pamiętać bowiem należy, że na sądzie ciąży obowiązek wyłącznie wyciągnięcia w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wniosków logicznie poprawnych, zaś w zakresie oceny zgromadzonego materiału dowodowego ustawodawca przyznał sądowi swobodę, pod warunkiem, że ocena ta nie jest jednak sprzeczna ze wskazaniami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego. W ocenie Sądu Apelacyjnego mając na uwadze powyższe uznać należy, że jeśli z określonego materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski logiczne poprawne i niesprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego, to ocena ta nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów, nie może w żadnym wypadku zostać uznana za dowolną. Co więcej ocena taka pozostaje pod ochrona przepisu statuującego zasadę swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby na podstawie tego materiału dowodowego można by było budować wnioski odmienne. Zatem jedynie w sytuacji, kiedy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to tylko wtedy przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (tak: SN w wyroku z 27 września 2002 r., sygn. II CKN 817/00).

Wbrew twierdzeniom apelacji Sąd I instancji nie pominął faktu, że pozwanej przysługuje wymagalna i zaskarżalna wierzytelność – dal temu wyraz konstruując podstawę faktyczna rozstrzygnięcia.

Co do majątku dłużnika Sąd poczynił szczegółowe ustalenia, wykazując, że dłużnik jest niewypłacalny. Zresztą gdyby było tak, jak próbuje wskazać apelująca, to przecież nie było przeszkód do dokonania zbycia tego majątku przez samego dłużnika i zaspokojenia wierzycieli- w tym powoda. Tymczasem apelująca wciąż odwołuje się do dwóch składników majątku dłużnika - bardzo trudno zbywalnych, których wartość – jak wynika z poczynionych ustaleń nie pokryje długu wobec powoda, a przecież – co jeszcze raz trzeba podkreślić -nie jest on jedynym wierzycielem J. M. (1).

Zarzut dotyczący wadliwego przyjęcia działania dłużnika z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela oraz wiedzy pozwanej o tym zamiarze nie jest trafny. Wiedza dłużnika o wyroku z dnia 15 września 2009 roku jest oczywista, wiedza pozwanej o procesie J. M. (1) i M. K. w sposób oczywisty wynika z zeznań samej pozwanej. Wiedziała ona także o toczącym się przeciwko dłużnikowi postępowaniu egzekucyjnym.

Nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 316 k.c., bowiem Sąd Okręgowy uwzględnił stan sprawy na dzień wyrokowania, uwzględnił stan postępowania egzekucyjnego, prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi M. W., wszczętego z wniosku M. K. w październiku 2013 roku.

Ocena czy czynność z dnia 8 czerwca 2012 roku została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli mieści się w granicach stosowania prawa materialnego i zostanie omówiona wraz z zarzutem naruszenia art 527 § 1-3 k.c. Zdaniem apelującej materiał dowodowy zgromadzony i oceniony przez Sąd Okręgowy nie dawał podstaw do przyjęcia, że przesłanki wynikające z powołanego przepisu zostały spełnione, bowiem dłużnik jest wypłacalny, nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a pozwana w związku z tym nie mogła mieć wiedzy o tej świadomości.

W sprawie tej sam dłużnik, właściciel majątku, który zdaniem pozwanej ma być wystarczający dla zaspokojenia wierzyciela, zeznał że nie ma z czego wykonać wyroku (protokół rozprawy z dnia 15 maja 2014 roku). Obecnie podnoszone zarzuty, mające na celu wykazanie, że sąd błędnie przyjął brak takiego majątku, nie mają żadnych podstaw.

Niewypłacalność w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. to aktualny w chwili orzekania brak możliwości wywiązania się dłużnika ze zobowiązań finansowych.

Jeśli dłużnik _ J. M. (1) jest wypłacalny, jak twierdzi apelująca, to niezrozumiałe jest dotychczasowe bezskutecznie prowadzone wielokrotnie postępowanie egzekucyjne i brak możliwości zaspokojenia wierzyciela nawet w części. Żadne dotychczasowe postępowanie egzekucyjne nie okazało się skuteczne. Na nieruchomości przy ulicy (...)/Konnej 32 mieszka dłużnik z żoną, pozostając na jej utrzymaniu. Ruchomości w tym domu są własnością pozwanej. Na rachunkach bankowych nie było środków pozwalających na zaspokojenie wierzyciela. Stopień zaspokojenia wierzytelności powoda w przyszłości nie jest możliwy do ustalenia, gdyż zależy od wielu czynników aktualnych w chwili dokonywania czynności egzekucyjnych.

Sąd Apelacyjny aprobuje w pełni wywód prawny Sądu Okręgowego, wskazujący na spełnienie przesłanek wynikających z powołanego przepisu art. 527 k.c. Bliższego omówienia wymaga na wstępie wskazywany w ramach zarzutów apelacji wątek braku kolejności zaspokojenia wierzycieli- apelująca podkreśla, mając na uwadze własną wierzytelność, że wszyscy wierzyciele mają prawo do zaspokojenia bez względu czas powstania ich wierzytelności. Dłużnik nie ma obowiązku proporcjonalnego zaspokajania wierzycieli-tak długo jak nie toczy się postępowanie egzekucyjne. Apelująca twierdzi, że w dacie zbycia udziału w prawie wieczystego użytkowania nieruchomości przy ulicy (...)/Konnej 32 wraz z udziałem w prawie własności domu na niej wzniesionego nie toczyło się żadne postępowanie egzekucyjne z wniosku M. K., wobec czego miała pełne prawo uzyskać zaspokojenie własnej wierzytelności z pominięciem powoda.

Nie jest to jednak stanowisko zasadne. W sprawie KM 2422/12 do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi J. K. w dniu 29 marca 2012 roku wpłynął wniosek M. K. o wszczęcie egzekucji należności z wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 września 2009 roku w sprawie I ACa 427/09 i skierowanie egzekucji do udziału w nieruchomości, położonej przy ulicy (...). W dniu 2 kwietnia 2012 roku zostało wysłane zawiadomienie o wszczęciu egzekucji (doręczone do rąk A. M. w dniu 18 lipca 2012 roku) wraz z wezwaniem do zapłaty należności. W sprawie Km 31941/09, prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi K. P. wniosek wpłynął w dniu 5 października 2009 roku, zawiadomienie o wszczęciu egzekucji zostało doręczone w dniu 2 listopada 2009 roku. Egzekucja została skierowana do nieruchomości przy ulicy (...) oraz do udziału w sprawie wieczystego użytkowania nieruchomości przy ulicy (...) w Ł.. W dniu 13 września 2011 roku biegłemu zlecono opis i oszacowanie nieruchomości przy ulicy (...). W dniu 19 września 2011 roku pełnomocnik wierzyciela wniósł o jak najszybsze podjęcie dalszych działań. W dniu 21 grudnia 2011 roku J. M. (1) otrzymał wezwanie do udostępnienia nieruchomości celem dokonania oględzin. W dniu 28 czerwca 2012 roku komornik zakończył postępowanie egzekucyjne skierowane do udziału w nieruchomości przy ulicy (...) – dłużnik otrzymał to postanowienie w dniu 3 lipca 2012 roku, zaś w dniu 20 września 2012 roku Komornik w całości postępowanie egzekucyjne umorzył – na wniosek wierzyciela. Dłużnik otrzymał je w dniu 16 października 2012 roku.

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi w dniu 13 marca 2012 roku w sprawie II 1 Co 1/12 rozpoznając skargę na bezczynność komornika stwierdził, że egzekucja z nieruchomości położonej przy ulicy (...) uległa umorzeniu w dniu 16 listopada 2010 roku. Czynności w toku postępowania egzekucyjnego były jednak wcześniej podejmowane i dotyczyły także nieruchomości przy ulicy (...).

W tych okolicznościach trudno zaakceptować wniosek, że w dacie dokonywania kwestionowanego przeniesienia udziału w prawie wieczystego użytkowania nieruchomości przy ulicy (...)/Konnej 32 wraz z prawem w udziału we własności budynku na pozwaną nie toczyło się żadne postępowanie egzekucyjne.

Rację ma apelująca, że co do zasady dłużnik może spełnić świadczenie na rzecz jednego z wierzycieli bez narażenia się na zarzut, że krzywdzi pozostałych swoich wierzycieli. Obowiązujące przepisy nie zawierają reguł postępowania dłużnika, dotyczących kolejności i zakresu zaspokajania poszczególnych wierzycieli. Takie reguły obowiązują dopiero w postępowaniach egzekucyjnych o charakterze singularnym i uniwersalnym (postępowaniu upadłościowym). Odwołując się jednak do uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2010 roku w sprawie III CSK 273/09n ( LEX 602265) wskazać trzeba, że nie oznacza to, iż dłużnik przed wszczęciem wymienionych wyżej postępowań ma całkowitą swobodę w możliwości zaspokajania wierzycieli. Jest tak niewątpliwie, gdy dłużnik jest wypłacalny, a problemy z jego wypłacalnością mają charakter czasowy i przezwyciężalny. W przeciwnym razie swoboda dłużnika w sposobie zaspokajania wierzycieli jest ograniczona. Czynności prawne dłużnika nie mogą bowiem zmierzać do udaremnienia nieuchronnej w danych okolicznościach egzekucji (singularnej bądź uniwersalnej), gdyż uniemożliwiają zaspokojenie się innych wierzycieli w kolejności przewidzianej w przepisach regulujących postępowanie egzekucyjne bądź przepisach prawa upadłościowego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy prawidłowo wywiódł, że–umowa z dnia 8 czerwca 2012 r przeniesienia udziału w prawie użytkowania wieczystego gruntu przy ulicy (...)/Konnej 32 oraz w prawie własności stanowiącego odrębną nieruchomość budynku w miejsce spełnienia części pieniężnego świadczenia dłużnego – spowodowała, że dłużnik J. M. (1) stał się w wyższym stopniu niewypłacalny, niż był przed jej dokonaniem. Zupełnie nieprzekonujące są argumenty apelacji, że J. M. (2) nie przeniósł na żonę ogółu praw przysługujących mu do nieruchomości przy ulicy (...)/Konnej 32, bo miał na względzie interes swego drugiego wierzyciela. Przeciwnie –w realiach rynku obrotu nieruchomościami przyjęte rozwiązanie rodzi poważne perturbacje.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego materiał dowodowy zebrany i oceniony przez Sąd I instancji wykazał w sposób niewątpliwy, że J. M. (1) wiedział o istnieniu wierzytelności powoda. Dłużnikowi wiadomy był również skutek zawartej z żoną czynności prawnej – usunięcie z jego majątku określonych walorów, nadających się do zaspokojenia wierzyciela. Zawierając umowę z pozwaną w dniu 8 czerwca 2012 roku dłużnik doskonale wiedział, że uniemożliwi to jego wierzycielowi zaspokojenie roszczeń. Świadomość pokrzywdzenia istnieje wówczas, gdy dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone walory wyjdą z jego majątku, a wierzyciele będą mieli trudności z zaspokojeniem.

Ostatni podnoszony argument dotyczy wiedzy A. M., że jej mąż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Sąd Okręgowy taką świadomość zasadnie przypisał samej pozwanej, która przyznała, że wiedziała o istnieniu wierzytelności wobec powoda, o toczącym się wcześniej postępowaniu egzekucyjnym wobec męża. Pozwana musiała zdawać sobie sprawę z tego, że poza nią jej mąż ma jeszcze przynajmniej jednego wierzyciela.

Sąd Okręgowy zasadnie powziął wątpliwość co do możliwości zgromadzenia przez małżonków M. w czasie jednego miesiąca majątku wartego 2 miliony złotych.

Na koniec zwrócić należy uwagę na domniemanie płynące z treści art.527 § 3 k.c., zgodnie z którym jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku domniemywa się, że osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Domniemanie to wzmacnia tylko walor poprawności rozstrzygnięcia Sądu O..

Konsekwencją oddalenia apelacji było obciążenie pozwanej kosztami zastępstwa procesowego powoda w postępowaniu apelacyjnym na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika powoda wynika z § 6 pkt. 7 oraz § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu /t. jedn. Dz. U. z 2013 poz. 461/