Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: I ACa 464/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2013r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Bożena Wiklak

Sędziowie:

SA Małgorzata Dzięciołowska

SA Małgorzata Stanek (spr.)

Protokolant:

st.sekr.sądowy Grażyna Michalska

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2013r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa Miasta Ł. - Urzędu Miasta Ł.

przeciwko (...) Spółki jawnej w J.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 29 stycznia 2013r. sygn. akt II C 1371/12

1. oddala apelację;

2. zasądza od (...) Spółki jawnej w J. na rzecz Miasta Ł. - Urzędu Miasta Ł. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 464/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2013 roku Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie z powództwa Miasta Ł. - Urzędu Miasta Ł. przeciwko (...) Spółce Jawnej w J. o zapłatę:

1.  zasądził od (...) Spółki Jawnej w J. na rzecz Miasta Ł. - Urzędu Miasta Ł. kwotę 168.006,20 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 1 kwietnia 2011 roku do dnia zapłaty;

2.  oddalił powództwo w pozostałej części;

3.  zasądził od (...) Spółki Jawnej w J. na rzecz Miasta Ł. - Urzędu Miasta Ł. kwotę 12.001 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że pozwana (...) Spółka Jawna w J. jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości gruntowej położonej w Ł. przy ul. (...), zabudowanej budynkiem stanowiącym odrębną nieruchomość, składającej się z działek gruntu oznaczonych numerami (...) w obrębie(...), o łącznej powierzchni 19.568 m2, oraz działki gruntu numer (...), o powierzchni 3.851 m dla której w Sądzie Rejonowym dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi XVI Wydziale Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Właścicielem przedmiotowej nieruchomości jest Gmina Ł..

Użytkownikami wieczystymi tych gruntów, od 1999 r. byli E. Ł., M. Ł. (1), M. Ł. (2) i K. Ł., we wspólności łącznej, jako wspólnicy spółki cywilnej, działającej pod firmą Zakłady (...) s.c. Ł. E., Ł. M. (1), Ł. M. (2), Ł. K., z siedzibą w J..

Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi z dnia 29 marca 2002 r. dokonano wpisu do KRS - Rejestru Przedsiębiorców, za numerem (...), spółki jawnej (...) E. Ł., M. Ł. (1), K. Ł., (...) Spółka Jawna z siedziba w J., powstałej w wyniku przekształcenia w trybie 26 § 4 k.s.h. ze spółki cywilnej pod firmą Zakład (...) E. Ł., M. Ł. (1), K. Ł., M. Ł. (2), na podstawie umowy spółki jawnej zawartej w dniu 21 grudnia 2001r. W dniu 19 kwietnia 2002 r. wpisano do KRS zmianę nazwy spółki jawnej na (...) Spółka Jawna.

Pismami z dnia 20 grudnia 2004r. Prezydent Miasta Ł., wypowiedział użytkownikowi wieczystemu S.C. (...) Ł. E., M., M., K. dotychczasową wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowych nieruchomości i, zgodnie z wyceną gruntów rzeczoznawcy majątkowego, zaproponował ustalenie nowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowego gruntu, obowiązującej od dnia 1 stycznia 2005 r., płatnej do 31 marca każdego roku, na kwotę łączną 168.006,20 zł. netto. Na wskazaną opłatę za użytkowanie wieczyste gruntu położonego w Ł. przy ul. (...) złożyła się opłata za działki nr (...) o łącznej powierzchni 19.568 m w kwocie 133.626,00 zł. netto, a także opłata za część gruntu działki nr (...) w kwocie 26.154,40 zł. netto, oraz opłata za część gruntu działki nr (...) HA, zabudowanej budynkiem wpisanym do rejestru zabytków, w kwocie 16.451,60 zł. netto, która podlegała 50% bonifikacie z uwagi na wpis budynku do rejestru zabytków i wynosi 8.225,80 zł. netto. W uzasadnieniu wypowiedzenia stwierdzono, że dotychczas obowiązująca wartość gruntu będącego w użytkowaniu wieczystym uległa zmianie i zgodnie z wyceną rzeczoznawcy majątkowego aktualna wartość nieruchomości, w odniesieniu do działek numer (...) wynosi 4.454.200 zł., stąd, stanowiąca 3% ceny nieruchomości, nowa opłata roczna, jest równa kwocie 133.626,00 zł., zaś w odniesieniu do działki numer (...), wycena nieruchomości wynosi 1.420.200 zł., a nowa opłata roczna odpowiednio 26.154,40 zł. + 8.225,80 zł. (po bonifikacie). Wypowiedzenie zostało doręczone w dniu 28 grudnia 2004 r.

W dniu 3 lutego 2005 r. pozwana (...) Spółka Jawna w J. złożyła do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Ł. pismo, w którym zakwestionowała wysokość nowej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego gruntu i wniosła o stwierdzenie, że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) składającej się z działek gruntu numer (...), dokonana przez Prezydenta Miasta Ł., jest uzasadniona w innej wysokości.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Ł., orzeczeniem z dnia 9 maja 2005 r., zwróciło wniosek pozwanej Spółki dotyczący ustalenia, że podwyższenie opłaty z tytułu użytkowania wieczystego jest nieuzasadnione lub uzasadnione w mniejszej wysokości. W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, iż wniosek o ustalenie, że aktualizacja jest nieuzasadniona albo uzasadniona w innej wysokości może złożyć tylko użytkownik wieczysty. Z wypowiedzenia dotychczasowej opłaty rocznej za grunt oddany w użytkowanie wieczyste wynika, że użytkownikiem wieczystym jest S.C. (...) a nie (...) Spółka Jawna w J., która złożyła wniosek.

Od orzeczenia SKO pozwana Spółka wniosła do Sądu Okręgowego w Łodzi sprzeciw zastępujący pozew. Zarządzeniem z dnia 17 listopada 2005 r. nastąpił zwrot pozwu, z uwagi na nieuzupełnienie braku fiskalnego przez (...) Spółka Jawna.

W dniu 3 marca 2005 r. do Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi XVI Wydziału Ksiąg Wieczystych wpłynął wniosek pozwanej Spółki o dokonanie, w dziale II Księgi Wieczystej nr (...) wpisu, jako użytkownika wieczystego działek gruntu objętych księgą wieczystą i właściciela posadowionych na nim budynków, (...) Spółki Jawnej w J., w miejsce dotychczasowego wpisu. Do wniosku został załączony odpis pełny z Rejestru Przedsiębiorców KRS numer (...) z dnia 5 sierpnia 2005r.

W dniu 20 października 2005r., Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi XVI Wydział Ksiąg Wieczystych dokonał wpisu (sprostowanego z urzędu postanowieniem z dnia 28 października 2005r.) w dziale II KW nr (...), jako użytkownika wieczystego (...) Spółka Jawna.

Wobec powyższych okoliczności Sąd pierwszej instancji uznał, że w rozpoznawanej sprawie w dniu 20 grudnia 2004r. strona powodowa, kierując pismo adresowane do wspólników spółki cywilnej działającej pod firmą (...) Ł. E., Ł. M. (1), Ł. M. (2), Ł. K., jako użytkowników wieczystych, do wspólności łącznej, nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), dokonała skutecznego wypowiedzenia dotychczasowych opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowej nieruchomości, przesyłając jednocześnie ofertę nowych stawek, obowiązujących od 1 stycznia roku następnego. Sąd Okręgowy zauważył przy tym, że pozwana nie wytoczyła skutecznie powództwa o ustalenie, w trybie art. 189 k.p.c., wysokości nowej opłaty rocznej za wieczyste użytkowanie przedmiotowej nieruchomości, gdyż, zastępujący pozew, wniosek, przekazany do Sądu Okręgowego w Łodzi na skutek sprzeciwu od orzeczenia SKO w Ł., został prawomocnie zwrócony, wobec nie uzupełnienia braków fiskalnych.

W ocenie Sąd Okręgowego w niniejszej sprawie nie ma konieczności dokonywania przez powstałą, na skutek przekształcenia w trybie art. 26 ust.4 k.s.h., spółkę jawną, jakichkolwiek dodatkowych czynności cywilno-prawnych, między spółką przekształconą, a spółką cywilną, jednak dla nabycia prawa użytkowania wieczystego, przekształcona spółka nie może zaniechać dokonywania stosowanego wpisu w księdze wieczystej. Wpis do księgi ma znaczenie konstytutywne. Zatem prawo użytkowania wieczystego nie powstaje bez wpisu do księgi wieczystej. Dotyczy to także odpowiednio przeniesienia tego prawa. Przed dokonaniem wpisu osobie, na której rzecz wpis ma nastąpić, przysługują wszystkie uprawnienia wynikające z umowy o ustanowieniu prawa, z wyjątkiem samego prawa. Charakter orzeczenia o wpisie ma znaczenie o tyle doniosłe, że oznacza, iż sąd mający dokonać wpisu musi nie tylko stwierdzić, że istnieje czynność prawna, z której ustanowienie prawa ma wynikać, ale stwierdzić winien także, że uzasadnia to stan prawny, który na ustanowienie tego prawa pozwala. Nabywca użytkowania wieczystego nie nabędzie statusu użytkownika wieczystego w okresie pomiędzy zawarciem umowy a złożeniem wniosku o wpis w księdze wieczystej. W tym okresie nabywcę i zbywcę prawa użytkowania będzie wiązał jedynie węzeł obligacyjny, jako że skutek rozporządzający takowej umowy jeszcze nie nastąpił.

Sąd pierwszej instancji wskazał zatem, że wobec powyższego przed złożeniem wniosku o wpis prawa użytkowania wieczystego spornej nieruchomości na rzecz pozwanej Spółki Jawnej, co nastąpiło dopiero w dniu 10 marca 2005r., prawo użytkowania przekształconej Spółce nie przysługiwało, toteż wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty rocznej, dokonane wobec wspólników spółki cywilnej (...) Ł. E., M., M., K., w grudniu 2004r., należało uznać za prawnie skuteczne.

W świetle powyższych rozważań Sąd Okręgowy podniósł, że z dokonanych wypowiedzeń, poczynając od stycznia 2005 r., opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego gruntu nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) wynosi łącznie kwotę 168.006,20 zł. netto. Strona powodowa domaga się zasądzenia należnej opłaty za rok 2011, która w żadnej części nie została przez pozwaną Spółkę uiszczona, wobec czego roszczenie powódki w tym zakresie było w pełni zasadne.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w części - w punkcie 1 i 3 i zarzucając mu:

1.  obrazę przepisów prawa materialnego, tj.

a.  art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym ( Dz. U 2007 r. Nr 168 poz. 1186) w zw. z art. 8 ustawy o KRS poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie w konsekwencji wobec jawności wpisów Rejestru Przedsiębiorców KRS i profesjonalizmu powoda, że strona powodowa dokonała prawidłowego wypowiedzenia wysokości dotychczasowej opłaty rocznej, mimo że powołany przepis ma charakter bezwzględny i wiąże wszystkie podmioty,

b.  art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102., poz. 651 ze zm.- dalej ugn w zw. z art. 61 § 1 k.c. i art. 8 k.s.h. w zw. z art. 65 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty dokonane w grudniu 2004 roku wobec spółki cywilnej nie zaś wobec jej wspólników było skuteczne, w sytuacji gdy:

- wypowiedzenie zostało skierowane do nieistniejącej w dacie złożenia oświadczenia spółki cywilnej,

- błędnie została określona nazwa użytkownika wieczystego,

- dla skuteczności wypowiedzenia wymaga się, aby było ono skierowane do właściwego podmiotu, a zakres wykładni oświadczeń woli ograniczony jest jedynie do ich treści i nie może prowadzić do zmiany stron stosunku,

- nie jest dopuszczalnym utożsamienie spółki jawnej oraz wspólników tej spółki czy też spółki cywilnej ( wspólników tej spółki), z której przekształciła się spółka jawna i przyjęcie, że skierowanie wypowiedzenia do któregokolwiek z w/w podmiotów czyni go skutecznym.

c.  art. 27 zd. 2 ugn. w zw. z art. 29 ustawy o Księgach wieczystych i hipotece i art. 26 § 4 ksh poprzez jego niewłaściwą interpretację i uznanie, że przed złożeniem wniosku o wpis prawa użytkowania wieczystego spornej nieruchomości na rzecz pozwanej Spółki, prawo użytkowania wieczystego przekształconej spółce nie przysługiwało, wpis do Księgi Wieczystej ma zaś charakter konstytutywny, w sytuacji gdy nabycie prawa użytkowania wieczystego przez spółkę powstałą w wyniku przekształcenia w trybie art. 26 § 4 ksh, nie wymaga wpisu do księgi wieczystej.

2.  Naruszenie prawa procesowego, w szczególności art. 233 i 238 § 2 k.p.c. przez nie ustosunkowanie się do całości zebranego materiału dowodowego i pominięcie w uzasadnieniu okoliczności mających zasadnicze znaczenie tj. w szczególności wpisu z dniem 29 marca 2002 roku w wyniku przekształcenia ze spółki cywilnej pozwanej spółki jawnej do Rejestru Przedsiębiorców KRS, a także bezpodstawne utożsamienie wspólników(...)Sp. J. z siedzibą w J. z tą spółką oraz poprzedzająca ją spółką cywilną.

W następstwie tak sformułowanych zarzutów skarżąca wniosła o zmianę zaskarżanego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, ewentualnie wnoszę o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Sąd Apelacyjny rozważył na nowo cały zebrany w sprawie materiał dowodowy i dokonał własnej oceny. Ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy są prawidłowe, stąd Sąd Apelacyjny przyjął je za własne.

Przede wszystkim należy się odnieść do zarzutów naruszenia prawa procesowego.

Wbrew odmiennemu przekonaniu skarżącego Sąd I instancji ustosunkował się do całości materiału dowodowego, w szczególności ustalił okoliczność dokonania na podstawie postanowienia Sądu z 29 marca 2002 roku wpisu do (...) spółki jawnej. Z kolei zarzut „bezpodstawnego utożsamienia” wspólników (...)Sp. J. z siedzibą w J. z tą spółką oraz poprzedzająca ją spółką cywilną odnosi się do wykładni prawa, a nie ustaleń faktycznych.

Nie ulega również wątpliwości, że uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia odpowiada wymogom przepisu art. 328 § 2 k.p.c., to znaczy zawiera wszystkie wymagane elementy. Skarżący nie wykazał także wpływu zarzucanego uchybienia na wynik sprawy, co pozbawia ten zarzut skuteczności. Zauważyć przy tym trzeba, że w wypadku zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. wykazanie tego wpływu wymaga szczególnie przekonującej argumentacji.

Nieuzasadnione są zarzuty obrazy prawa materialnego.

Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102., poz. 651 ze zm.- dalej ugn w zw. z art. 61 § 1 k.c. i art. 8 k.s.h. w zw. z art. 65 k.c.

Aby dokonać aktualizacji tych opłat, organ reprezentujący właściciela gruntu powinien w jego imieniu złożyć użytkownikowi wieczystemu na piśmie wypowiedzenie dotychczasowej opłaty rocznej wraz z propozycją wysokości nowej opłaty. Wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty związanej z wykonywaniem prawa użytkowania wieczystego ma charakter jednostronnej czynności prawnej, stanowiącej rodzaj oferty dotyczącej zmiany wysokości opłaty. Jest to wypowiedzenie zmieniające konkretną umowę o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste, w zakresie wysokości obowiązującej opłaty rocznej. Wypowiedzenie, które nie spełnia warunków podanych w art. 78 ust. 1 u.g.n. i w świetle przepisów kodeksu postępowania administracyjnego nie zostało prawidłowo doręczone, zostanie w razie złożenia odwołania do SKO uznane za nieskuteczne. Jeżeli użytkownik wieczysty nie zakwestionuje wypowiedzenia opłaty, to ofertę uznaje się za przyjętą i od dnia 1 stycznia następnego roku użytkownik wieczysty wnosi opłatę roczną w nowej wysokości.

Podzielając argumentację Sądu I instancji odnośnie skuteczności wypowiedzenia dotychczasowej wysokości opłaty rocznej, należy podkreślić, że zarzuty apelacji w tej kwestii nie mogą odnieść zamierzonego skutku.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy pozwana spółka złożyła do SKO wniosek (zastępujący pozew) o ustalenie, że podwyższenie opłaty z tytułu użytkowania wieczystego jest nieuzasadnione. Nie może być wobec tego wątpliwości, że właściciel nieruchomości złożył wobec użytkownika wieczystego określonej treści oświadczenie woli, zaś użytkownik wieczysty wdał się w spór co do zasadności wypowiedzenia dotychczasowej wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego.

Zgodnie z art. 80 ust. 1 u.g.n. od orzeczenia kolegium zarówno właściwy organ, jak i użytkownik wieczysty mogą wnieść sprzeciw w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Sprzeciw wyraża wolę strony, by sprawa została rozpatrzona przez sąd powszechny, przy czym sąd ten w żaden sposób nie odnosi się do orzeczenia kolegium ani też nie jest nim związany. Sąd nie sprawuje bowiem funkcji kontrolnej lub nadzorczej nad Samorządowym Kolegium Odwoławczym, lecz od początku (od nowa) samodzielnie rozstrzyga spór o zasadność dokonanej aktualizacji opłaty rocznej (por. postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2005 r., I CK 59/04, Biul. SN 2005, Nr 4, poz. 15). Wniesienie sprzeciwu o którym mowa jest równoznaczne z wniesieniem pozwu.

Podkreślenia wymaga, że w postępowaniu przed samorządowym kolegium odwoławczym, wywołanym wnioskiem użytkownika wieczystego o zbadanie zasadności aktualizacji opłaty rocznej kolegium bada nie tylko zasadność aktualizacji lecz także to czy wypowiedzenie opłaty rocznej zostało dokonane prawidłowo, a przede wszystkim, czy zostało doręczone użytkownikowi wieczystemu, zgodnie z przepisami k.p.a. Bez zbadania tej okoliczności niemożliwe byłoby między innymi ustalenie, czy wypowiedzenie było skuteczne oraz czy wniosek do kolegium został złożony przez użytkownika wieczystego w terminie przewidzianym w art. 78 ust. 2 u.g.n., co ma istotne znaczenie, bowiem zgodnie z przeważającymi poglądami doktryny, termin ten jest terminem zawitym prawa materialnego. W postępowaniu przed kolegium, przewidzianym w art. 78 i 79 u.g.n., badaniu podlega także to, czy wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty rocznej zostało prawidłowo doręczone użytkownikowi wieczystemu. Jeżeli w wyniku sprzeciwu sprawa zostaje przekazana sądowi powszechnemu, kwestia ta podlega również badaniu sądu w postępowaniu przewidzianym w art. 80 u.g.n.

W związku z tym, że w art. 78-80 u.g.n. szczegółowo uregulowano tryb, w jakim można kwestionować aktualizację opłaty rocznej i badać przesłanki jej skuteczności, jeżeli tryb ten został wszczęty, badanie wszystkich tych przesłanek może odbywać się tylko w tym postępowaniu. Prawomocne orzeczenie kolegium albo prawomocny wyrok sądu wydany w trybie art. 78-80 u.g.n. są wiążące co do wysokości obowiązującej strony opłaty rocznej, a zatem są wiążące także co do skuteczności wypowiedzenia zmieniającego, w tym skuteczności jego doręczenia, bowiem jest to jedna z ustawowych przesłanek wypowiedzenia zmieniającego i ustalenia nowej opłaty rocznej. Związany jest tym także sąd rozstrzygający sprawę o zapłatę nowej opłaty rocznej, której wysokość została skontrolowana w postępowaniu przed kolegium i ustalona jego prawomocnym orzeczeniem albo ustalona prawomocnym wyrokiem sądu wydanym w postępowaniu przewidzianym w art. 80 u.g.n.

Jeżeli zatem w wyniku wszczęcia przed kolegium postępowania przewidzianego w art. 78 i 79 u.g.n. zapadło prawomocne orzeczenie kolegium w przedmiocie aktualizacji opłaty rocznej, sąd w późniejszej sprawie o zapłatę nowej opłaty nie jest już uprawniony do badania skuteczności wypowiedzenia zmieniającego wysokość opłaty ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2010 r. - IV CSK 43/10 - LEX nr 621350).

W stanie faktycznym sprawy w toku postępowania przed SKO a także w postępowaniu sądowym po złożeniu sprzeciwu od orzeczenia SKO, użytkownik wieczysty mógłby podnosić zarzut nieprawidłowego doręczenia wypowiedzenia. Skoro z uwagi na nieuzupełnienie braków formalnych postępowanie w przedmiocie aktualizacji opłaty (art. 78 ust 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami) zakończyło się, wypowiedzenie zmieniające stało wiążące co do wysokości obowiązującej strony opłaty rocznej.

Wobec powyższego pozostałe zarzuty apelacji nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, odnoszą się bowiem do kwestii prawidłowości wypowiedzenia dotychczasowej opłaty rocznej.

Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację orzekając o kosztach postępowania apelacyjnego z mocy art. 98 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. i art. 108 k.p.c. oraz § 6 pkt. 6 oraz § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.02.163.1349).