Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III Ca 274/16

POSTANOWIENIE

Dnia 23 czerwca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący:

SSO Jacek Małodobry - sprawozdawca

SSO Mieczysław H. Kamiński

SSO Tomasz Białka

Protokolant:

Katarzyna Gołyźniak

po rozpoznaniu w dniu 23 czerwca 2016 r. w Nowym Sączu

na rozprawie

sprawy z wniosku M. R.

przy uczestnictwie (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Sączu

z dnia 16 lutego 2016 r., sygn. akt I Ns 456/15

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Nowym Sączu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia
o kosztach postępowania apelacyjnego.

Tomasz Białka Jacek Małodobry Mieczysław H. Kamiński

Sygn. akt III Ca 274/16

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 16 lutego 2016 r. Sąd Rejonowy w Nowym Sączu oddalił wniosek M. R. o ustanowienie służebności przesyłu (pkt I) oraz stwierdził, że wnioskodawca i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (pkt II).

W uzasadnieniu Sąd wskazał, że wnioskodawca M. R. domagał się ustanowienia na rzecz uczestnika (...) sp. z o.o.
w W. służebności przesyłu obciążającej działkę nr (...) o powierzchni
0,08 ha położoną w R. polegającej na prowadzeniu przez nieruchomość sieci gazociągu średniego ciśnienia DN 25 PE i przesyle gazu ziemnego, dostępie, w celu inspekcji, usunięcia usterek i awarii, możliwości prowadzenia prac konserwacyjnych lub naprawczych, prawie przejścia i przejazdu przez nieruchomość wraz
z niezbędnym sprzętem, celem dostępu do urządzeń za jednorazowym wynagrodzeniem w wysokości 21.600 złotych.

W odpowiedzi na wniosek uczestnik wniósł o jego oddalenie, zarzucając
w szczególności, iż zasiedział już służebność gruntową na działce nr (...) o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Sąd Rejonowy ustalił, że przedmiot sporu stanowi część działki ewidencyjnej numer (...) o pow. 0,08 ha położonej w R. obj. KW (...)
z posadowionym gazociągiem średniego ciśnienia DN 25 PE o długości 4 metrów wraz ze strefą kontrolowaną 3 metry.

Prawo własności działki nr (...) wnioskodawca M. R. uzyskał na podstawie umowy sprzedaży nieruchomości zawartej z J. G. w dniu 22 sierpnia 2007 r., Rep. A nr (...). Nieruchomość nabył za kwotę
25.000 złotych Na wyrysie z mapy ewidencyjnej wyraźnie zaznaczono przebieg gazociągu średniego ciśnienia.

(...) Spółka (...) jest następcą prawnym (...) spółka z o.o. w T. utworzonej w 2003 r. w ramach realizacji programu restrukturyzacji i prywatyzacji (...)
i (...) S.A. w W. ( (...) S.A. ).

Podziemna linia gazowa przechodząca przez działkę wnioskodawcy nr (...) w R. stanowi część gazociągu średniego ciśnienia (...),4 MPa dla wsi R. wraz z przyłączami przydomowymi budowanego przez (...) Gazyfikacyjny na podstawie decyzji z dnia 16 sierpnia 1993 r. zatwierdzającej plan realizacyjny trasy gazociągu średniego ciśnienia wraz
z dopływami domowymi dla wsi R. oraz udzielającej pozwolenia na budowę. Do pozwolenia na budowę (...) Gazyfikacyjny dysponował zgodami właścicieli wszystkich nieruchomości znajdujących się na trasie gazociągu. Decyzją
z dnia 19 listopada 1994 r. na wniosek wójta Gminy G. Urząd Rejonowy w N. zezwolił na użytkowanie sieci gazowej średnioprężnej wraz z przyłączami domowymi dla wsi R..

Umową z dnia 24 listopada 1994 r. Gmina G. przeniosła własność sieci gazowej średnioprężnej na rzecz Okręgowego Zakładu (...) - Zakładu (...) w J.. W tym dniu rozpoczęto użytkowanie gazociągu.

Po rozpoczęciu użytkowania gazociągu pracownicy Okręgowego Zakładu (...) - Zakładu (...) w J. i kolejnych podmiotów, które powstały na bazie Okręgowego Zakładu (...) - Zakładu (...)
w J. kontrolowali linię gazową i strefę ochronną celem zlokalizowania ewentualnych wycieków gazu. Czynności te polegały na okresowych obchodach trasy gazociągu i sporządzaniu odpowiednich notatek.

Trasa przebiegu gazociągu na przestrzeni lat nie uległa zmianie, a gazociąg nie był dotąd na działce nr (...) naprawiany i modernizowany.

Na przestrzeni lat poprzednicy prawni wnioskodawcy nie kwestionowali faktu istnienia linii gazowej na działce nr (...) oraz uprawnienia uczestnika do władania urządzeniem przesyłowym.

W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy przyjął, że poprzednicy prawni właściciela działki (...) udzielali zgody na budowę gazociągu, a później jego eksploatację stąd uczestnik pozostawał w usprawiedliwionym przekonaniu, iż służy mu uprawnienie do korzystania z nieruchomości nr (...) w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu. Sąd podkreślił także, iż inicjatorami budowy gazociągu byli sami (...), którzy utworzyli (...) Gazyfikacyjny. Stąd przeświadczenie uczestnika o przysługującym mu uprawnieniu do władania m.in. działką (...) było usprawiedliwione, uzasadniając przyjęcie posiadania służebności w dobrej wierze.

Przyjmując zatem, że termin zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu, rozpoczął się 24 listopada 1994 r. Sąd Rejonowy uznał, że bieg dwudziestoletniego terminu zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu upłynął z dniem 24 listopada 2014 r. Wniosek w niniejszej sprawie, który ewentualnie przerwałby bieg zasiedzenia został wniesiony już po tej dacie w dniu 9 kwietnia 2015 r.

Z tego względu, zdaniem Sądu I instancji brak było jakichkolwiek podstaw do uwzględnienia wniosku M. R. i ustanowienia za wynagrodzeniem służebności przesyłu na rzecz wnioskodawcy.

Apelację od tego orzeczenia złożył wnioskodawca zarzucając:

I.  naruszenie przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik sprawy,
a w szczególności przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów
i naruszenie art. 233 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez:

1)  dokonanie dowolnej oceny całości materiału dowodowego, bez jego wszech­stronnego rozważenia przez błędne przyjęcie, iż w rozpatrywanej sprawie nastą­piło nabycie prawa służebności przesyłu poprzez zasiedzenie,

2)  sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie, że z zeznań świadków, wnioskodawcy
i przedłożonych do akt sprawy dokumentów wynika, iż poprzednicy prawni wnioskodawcy wyrażali zgo­dę na budowę i eksploatację gazociągu w sytuacji, gdy żadne ze wskazanych źró­deł dowodowych nie wskazuje kto i w jakich okolicznościach udzielał rzekomej zgody,

3)  nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy na okoliczność oszacowania wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

II.  Naruszenie prawa materialnego, polegające na błędnej wykładni
i niewłaściwym zastosowaniu art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 305 § 1 k.c. poprzez uznanie, że doszło do zasiedzenia służebności przesyłu
w dobrej wierze.

III.  Błędne ustalenie stanu faktycznego poprzez przyjęcie, że:

1.  przeznaczenie działki jest rolne (grunty rolne klasy III, sad) podczas, gdy
z zebra­nego w sprawie materiału dowodowego wynika, że jest to działka budowlana,

2.  do pozwolenia na budowę (...) Gazyfikacyjny dysponował zgodami właścicieli wszystkich nieruchomości znajdujących się na trasie gazociągu oraz, że po­przednicy prawni właściciela działki (...) udzielali zgody na budowę gazociągu, a później jego eksploatację, podczas gdy nie wynika to zebranego w sprawie materiału dowodowe­go.

Wskazując na powyższe, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację, uczestnik wniósł o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jest zasadna i zasługuje na uwzględnienie, w zakresie w jakim wnioskodawca domaga się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji celem ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy w wyniku przeprowadzonej kontroli instancyjnej uznał, że zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane bez rozpoznania istoty sprawy.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje, że nierozpoznanie istoty sprawy, jako przewidziana w art. 386 § 4 k.p.c. podstawa wydania wyroku kasatoryjnego, występuje wtedy, gdy sąd pierwszej instancji w sposób nieprawidłowy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu lub zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu (tak wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2015 r., V CSK 122/15, LEX nr 1828260, z dnia
17 stycznia 2013 r., III CSK 74/12, LEX nr 1293778 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2015 r., I CZ 68/15, LEX nr 1930435).

Odnosząc powyższe do niniejszego postępowania, którego przedmiotem jest roszczenie o ustanowienie służebności, należy uznać, że błędne uwzględnienie przez Sąd pierwszej instancji zarzutu nabycia przedmiotowej służebności przez zasiedzenie, a w konsekwencji zaniechanie zbadania materialnej podstawy zawartego we wniosku żądania, usprawiedliwia przyjęcie, że istota sprawy nie została rozpoznana.

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy przyjął, że uczestnik i jego poprzednicy prawni posiadali przedmiotową nieruchomość w zakresie korzystania ze znajdujących się pod powierzchnią gruntu urządzeń przesyłowych w warunkach dobrej wiary. Stanowisko to nie zasługuje na akceptację.

Zgodnie z utrwaloną w orzecznictwie Sądu Najwyższego tradycyjną koncepcją dobrej wiary i dokonywania według niej oceny posiadania z zamiarem nabycia prawa przez zasiedzenie, nie jest w dobrej wierze ten, kto wykonuje prawo, o którym wie, że mu nie przysługuje, ale także ten, to wykonuje nieprzysługujące mu prawo bez tej świadomości, o ile przy dołożeniu należytej staranności mógłby się dowiedzieć
o rzeczywistym stanie prawnym danej sytuacji (por. uchwałę Sądu Najwyższego
z 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, OSNC 1992, Nr 4, poz. 48, postanowienia Sądu Najwyższego z 22 grudnia 1998 r., II CKN 59/98, nie publ. i z 4 listopada 1999 r.,
II CKN 560/98, nie publ.).

Tytuł do posiadania służebności gruntowej, w tym także o treści służebności przesyłu, nie może wynikać ze stosunku obligacyjnego wykreowanego umową najmu, dzierżawy, ani także z rzeczowego prawa użytkowania. Nie może być tytułem posiadania służebności o treści służebności przesyłu także decyzja administracyjna, która nie kreuje tego prawa podmiotowego, lecz prowadzi do ograniczenia właściciela w jego uprawnieniach na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, choćby nawet dotyczyła szerokiego władztwa nad cudzą nieruchomością (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13). Tytuł prawny do posiadania służebności, w tym także służebności przesyłu, może wynikać wyłącznie z ustanowienia na właściwej drodze tego prawa podmiotowego na rzecz podmiotu wykonującego składające się nań uprawnienia. Źródłem powstania służebności może być zatem umowa
z właścicielem zawarta z zachowaniem warunków określonych w art. 245 k.c. albo orzeczenie sądowe o jej ustanowieniu, czy wreszcie nabycie jej przez zasiedzenie. Nabyć służebność gruntową przez zasiedzenie może jednak tylko ten podmiot, który wcześniej wykonywał składające się nań uprawnienia bez ważnego tytułu, a zatem bezprawnie. Dodać także należy, że nawet korzystanie z cudzej nieruchomości
w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej na podstawie oświadczenia złożonego bez formy aktu notarialnego jest posiadaniem tej służebności w złej wierze. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 1988 r., IV CR 45/88,
OSNC 1990/2/33).

Zgodnie z art. 29 ust. 5 ustawy z dnia 21 października 1974 r. - Prawo budowlane (Dz. U. Nr 38, poz. 229 z późn. zm.), obowiązującej od dnia 1 marca 1975 r. do dnia 31 grudnia 1994 r., wydanie pozwolenia na budowę wymagało uprzedniego wykazania przed organem administracji prawa do dysponowania nieruchomością, na której miały być przeprowadzone roboty budowlane. Z wydania pozwolenia na budowę na podstawie prawa budowlanego z 1974 r. nie można jednak, jak uczynił to Sąd I instancji wyprowadzić pewnych wniosków co do tego, że inwestor w dacie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę miał tytuł do dysponowania nieruchomością oraz o rodzaju tego tytułu. Na tej podstawie można co najwyżej wnioskować, że organ administracji publicznej prowadzący postępowanie
o wydanie pozwolenia na budowę przypisał inwestorowi taki tytuł, gdyż była to dla niego jedna z przesłanek warunkujących uwzględnienie wniosku o wydanie żądanego pozwolenia. Pamiętać też trzeba, że tytułem inwestora do dysponowania nieruchomością w rozumieniu art. 29 ust. 5 prawa budowlanego z 1974 r. nie musiała być wcale służebność o treści służebności przesyłu.

Będące przedmiotem oceny w niniejszej sprawie decyzje wydane w procesie budowlanym nie tworzą zatem tytułu prawnego do korzystania z cudzej nieruchomości, w tym także w zakresie treści służebności przesyłu. Z tej przyczyny
w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że ich wydanie nie przesądza o dobrej wierze podmiotu, który na cudzej nieruchomości wybudował urządzenia przesyłowe i korzystał z nich w zakresie treści służebności przesyłu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZP 29/05, OSNCP 2006, Nr 4, poz. 64 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 82/05, nie publ., z dnia 29 stycznia 2008 r., IV CSK 410/07, nie publ.; z dnia 6 maja 2009 r.,
II CSK 594/08, nie publ.).

Szczególnie przekonujące są w tym zakresie argumenty powołane
w niedawnej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 76/15 (LEX nr 1958100, M.Prawn. 2016/1/4, Biul.SN 2015/11/10), zgodnie z którą wybudowanie na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych przez korzystające
z nich przedsiębiorstwo (inwestora) po uzyskaniu decyzji wydawanych w procesie budowlanym nie rozstrzyga o możliwości zakwalifikowania posiadania nieruchomości, na której te urządzenia zostały posadowione, jako wykonywanego
w dobrej wierze.

Podzielając poglądy Sądu Najwyższego w tym zakresie stwierdzić należy, że posiadacz świadomy tego, że dysponuje decyzją wydaną w procesie budowlanym, która nie może wykreować tytułu do cudzej nieruchomości w postaci służebności
o treści służebności przesyłu, nie może być uznany za posiadacza służebności
w dobrej wierze, a więc takiego, który w sposób usprawiedliwiony, choć błędny, jest przekonany, że jego posiadanie służebności jest legalne.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy fakt, że inwestorem nie był uczestnik lecz Gmina G. n/D.. Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika bowiem, że co najmniej od
19 listopada 1994 r. na działce nr (...) stanowiącej obecnie własność wnioskodawcy, znajdowały się trwałe i widoczne urządzenia w rozumieniu
art. 292 k.c., zaś od dnia 24 listopada 1994 r. w wyniku zawartej umowy przeniesienia prawa własności sieci gazowej, z urządzeń tych korzystali poprzednicy prawni uczestnika.

Zgodnie zaś z art. 176 § 1 k. c. w zw. z art. 292 k.c. jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści.

W tym stanie rzeczy trafne okazały się zawarte w apelacji zarzuty dotyczące braku przesłanek do zasiedzenia służebności przesyłu z uwagi, na brak upływu wymaganego czasu.

Pozostałe zarzuty wnioskodawcy nie mają w tej sytuacji istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia i nie zachodzi potrzeba ich rozważania.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy przeprowadzi postępowanie dowodowe i na jego podstawie dokona oceny żądania wniosku.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

Tomasz Białka Jacek Małodobry Mieczysław H. Kamiński