Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 413/14
POSTANOWIENIE
Dnia 25 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Anna Owczarek
w sprawie z wniosku wierzyciela M. Ł.
przy uczestnictwie A. S.
o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek,
pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika
w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub
stowarzyszeniu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 9 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania wraz
z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 15 stycznia 2014 r. oddalił
wniosek wierzyciela M. Ł. o pozbawienie A.S. na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.
Dz.U. 2015, poz. 233 - dalej jako „p.u.n.”) prawa prowadzenia działalności
gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej,
reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie
państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu.
Sąd Rejonowy ustalił, że uczestnik A. S. jest przedsiębiorcą prowadzącym
od 2005 r. działalność gospodarczą pod firmą „Kancelaria Notarialna A. S.”. Dnia
20 grudnia 2011 r. uczestnik złożył przed notariuszem oświadczenie o poddaniu się
na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. egzekucji z nieruchomości gruntowej w
miejscowości M., objętej wspólnością ustawową małżeńską wynikającą z zawarcia
małżeństwa z D. S., w celu zabezpieczenia wierzytelności w kwocie 2.300.000 zł
przysługującej w stosunku do niego M. Ł., a wynikającej z umowy powierniczej z
dnia 8 lutego 2011 r., na poczet której wierzyciel powierzył uczestnikowi środki
inwestycyjne w tej kwocie w celu osiągniecia zysku inwestycyjnego.
Wierzytelność wnioskodawcy o zwrot powierzonej uczestnikowi kwoty stała
się wymagalna w dniu 3 stycznia 2012 r. Postanowieniem z dnia 27 czerwca
2012 r. Sąd Rejonowy w K. nadał aktowi notarialnemu klauzulę wykonalności.
Uczestnik nie zwrócił dłużnej kwoty, a prowadzona przeciwko niemu
przez Komornika przy Sądzie Rejonowym w K. egzekucja okazała się
bezskuteczna. Przeciwko uczestnikowi toczą się kolejne postępowania
egzekucyjne.
Sąd Rejonowy uznał, że o możliwości uwzględnienia wniosku przesądza
w pierwszej kolejności istnienie związku między wierzytelnością M. Ł. a
działalnością gospodarczą uczestnika jako przedsiębiorcy, albowiem tylko w takim
przypadku ciąży na uczestniku, w razie powstania stanu niewypłacalności w
rozumieniu art. 11 u.p.n., obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości,
którego niewypełnienie sankcjonuje art. 373 ust. 1 p.u.n. W ocenie tego Sądu,
przedmiotowa wierzytelność nie powstała w związku z działalnością zawodową
3
uczestnika świadczącego czynności notarialne, ani z inną jego działalnością
gospodarczą, której prowadzenia wnioskodawca nie wykazał. Czynność
powierzenia uczestnikowi środków finansowych w celu inwestycyjnym miała
jednorazowy charakter, wierzytelność ta nie była więc objęta obowiązkiem
określonym w art 21 ust. 1 p.u.n. Zdaniem Sądu Rejonowego, wierzyciel nie
udowodnił, że doszło do niewypłacalności dłużnika oraz daty jej powstania, a co za
tym idzie zachowania terminu prekluzyjnego z art. 377 p.u.n., nie wykazał również,
że w razie złożenia przez uczestnika w terminie wniosku o upadłość jego
wierzytelność zostałaby zaspokojona w całości albo w części. Wnioskodawca nie
podjął czynności w celu wyegzekwowania swojej wierzytelności, nie wykazał więc,
że doznał szkody w postaci jej niezaspokojenia. W ocenie Sądu nie można
wykluczyć, że wnioskodawca będzie się mógł w przyszłości zaspokoić z
nieruchomości należącej do małżonków S. jak też, że w razie wszczęcia egzekucji
pojawi się majątek uczestnika, z którego będzie możliwe jej wyegzekwowanie.
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 9 maja 2014 r. oddalił apelację
wnioskodawcy, chociaż za uzasadniony uznał podniesiony przez skarżącego
zarzutu naruszenia art. 376 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a, art. 5 ust. 1, art.
236 ust. 1, art. 342 ust. 1 pkt 4 p.u.n. W tym zakresie wskazał, że wymienione
przepisy nie uzależniają możliwości orzeczenia przez sąd pozbawienia prawa
wykonywania działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji
członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej,
przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji, stowarzyszeniu od statusu
wierzyciela lub statusu wierzytelności przysługującej wierzycielowi, który z takim
wnioskiem wystąpił. Zgodnie z art. 20 ust. 1 p.u.n., wniosek o ogłoszenie upadłości
dłużnika może zgłosić każdy wierzyciel, zaś stosownie do art. 236 p.u.n. w
postępowaniu upadłościowym uczestniczyć mogą wierzyciele osobiści i rzeczowi,
a zaspokojeniu podlegają w nim wierzytelności wobec dłużnika z różnych tytułów,
co wynika z art. 342 ust. 1 p.u.n. Wierzytelność wnioskodawcy należy niewątpliwie
do kategorii wierzytelności objętych tym przepisem wymienionych w jego ust. 1 pkt
4. Także art. 376 ust. 1 p.u.n. nie różnicuje wierzycieli legitymowanych do
wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej. Dla orzeczenia tego zakazu znaczenie ma jedynie status dłużnika.
4
Przepis art. 1 ust. 1 p.u.n. określa zasady wspólnego dochodzenia wierzytelności
od niewypłacalnych dłużników będących przedsiębiorcami oraz osobami fizycznymi
nieprowadzącymi działalności gospodarczej, których niewypłacalność powstała
wskutek wyjątkowych i niezależnych od nich okoliczności. Sąd Okręgowy wyraził
stanowisko, że notariusz niezależnie od tego, że jest osobą zaufania publicznego,
jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 431
k.c. do którego odsyła art. 5 ust. 1 p.u.n.,
definiując przedsiębiorcę. Oddalił apelację, podzielając ocenę Sądu pierwszej
instancji, że wnioskodawca nie wykazał przesłanek z art. 373 ust. 1 pkt 1 u.p.n., w
tym w szczególności stanu niewypłacalności dłużnika i daty jej powstania, winy
uczestnika w niewystąpieniu z wnioskiem o upadłość oraz skutków tego w postaci
obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa. Nie odniósł się jednocześnie
do zgłoszonych w apelacji na te okoliczności wniosków dowodowych.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy oparta została na podstawie naruszenia
przepisów postępowania, w ramach której skarżący zarzucił naruszenie art. 236
w zw. z art. 381, art. 378 § 1 i art. 381 oraz art. 382 k.p.c. przez nierozpoznanie
wniosków dowodowych zgłoszonych w apelacji. Wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Przepis art. 217 § 3 k.p.c. zezwala sądowi na pominięcie dowodów, jeżeli
okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione. Zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego (zob. wyroki: z dnia 3 kwietnia 2001 r., I CKN
373/00, z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK 41/07, nie publ.) przez wyjaśnienie
spornych okoliczności należy rozumieć taki stan rzeczy, w którym nastąpiło
uzgodnienie między stronami spornych dotychczas okoliczności, albo też zostały
one wyjaśnione na korzyść strony wnioskującej przeprowadzenie określonego
dowodu. W świetle tego, niedopuszczalne jest pominięcie dowodów wskazanych
przez stronę na okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia, które sąd uznał za
niewyjaśnione zgodnie z twierdzeniem wnioskującego. Pozbawia ono bowiem
stronę możliwości udowodnienia jej twierdzeń.
5
Odniesienie się do wniosków dowodowych stron jest obowiązkiem
procesowym sądu, który powinien je uwzględnić, albo oddalić. Jego niedopełnienie
stanowi naruszenie art. 236 k.p.c. Niewydanie przez sąd postanowienia
dowodowego nie jest z reguły uchybieniem mogącym mieć wpływ na wynik sprawy
chyba, że narusza zasady kontradyktoryjnego procesu, czego jednakże skarżący
nie zarzuca.
Jeżeli wnioski dowodowe zgłoszone zostały w apelacji, ich nierozważenie
oznacza - jak trafnie podnosi wnioskodawca - niewypełnienie nakazu rozpoznania
sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.).
Zgłoszone na tym etapie postępowania wnioski podlegają kontroli pod kątem
przesłanek określonych w art. 381 k.p.c. W przyjętym systemie apelacji celem
postępowania apelacyjnego jest ponowne wszechstronne zbadanie sprawy pod
względem faktycznym i prawnym. Jak wskazuje się w orzecznictwie (zob. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2000 r., I CKN 675/00, nie publ., z dnia
28 marca 2014 r., III CSK 150/13, nie publ.), regułą jest dopuszczalność nowego
materiału procesowego przed sądem apelacyjnym z jej ograniczeniem jednak, które
wprowadza art. 381 k.p.c. Sąd Apelacyjny jest zobowiązany na wniosek strony
materiał ten uzupełnić, jeżeli jest to konieczne dla rozstrzygnięcia sprawy, może
jednak pominąć nowe fakty i dowody zgłoszone dopiero w postępowaniu
apelacyjnym, gdy zachodzą przesłanki określone wymienionym przepisem.
Możność podjęcia przez sąd decyzji w tym zakresie nie oznacza pozostawienia jej
dowolnemu uznaniu sądu. Określenie "sąd może" oznacza bowiem obowiązek
rozważenia sprawy z punktu widzenia przytoczonych uprzednio przesłanek
i podjęcie takiego stanowiska, które przy ich uwzględnieniu jest uzasadnione
okolicznościami sprawy.
Ocena, czy określone fakty maja istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy zależy w pierwszej kolejności od treści i rozumienia normy prawnej,
która została w sprawie zastosowana i która określa zakres koniecznych
ustaleń oraz rozstrzyga, czy fakty będące przedmiotem dowodu mają wpływ na
treść orzeczenia, a zarazem czy uchybienia w zakresie ich pominięcia mogły mieć
wpływ na wynik sprawy.
6
Zgłoszone przez wnioskodawcę w apelacji dowody, zgodnie
z uzasadnieniem wniosku, zmierzały do wykazania niewypłacalności dłużnika
i daty jej powstania, obniżenia wartości jego przedsiębiorstwa oraz winy dłużnika
w tym zakresie. Okoliczności te były sporne w sprawie i w ocenie Sądu
Okręgowego nie zostały dotychczasowymi dowodami wyjaśnione zgodnie
z twierdzeniami wnioskującego. Przy przyjętym przez Sąd Okręgowy, krytycznie
ocenianym w doktrynie, stanowisku kwalifikującym notariusza na gruncie
art. 5 p.u.n. w zw. z art. 431
k.c. i art. 1 pkt 1 lit. a p.u.n. jako przedsiębiorcę
prowadzącego działalność zawodową (co pozostaje poza zakresem kontroli
kasacyjnej), okoliczności te konieczne dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy
mają zasadnicze znaczenie dla ustalenia przesłanek orzeczenia zakazu z art. 373
ust. 1 p.u.n. Pominięcie przez Sąd Okręgowy zgłoszonych dla ich wykazania
w apelacji dowodów, przy jednoczesnym braku stwierdzenia przesłanek
wyłączających ich dopisanie na podstawie art. 381 k.p.c., stanowi naruszenie tego
przepisu.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 38915
§ 1 k.p.c.
oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżony
wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.