Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 33/15
UCHWAŁA
Dnia 25 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Anna Owczarek
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa R. Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu
Inwestycyjnego Zamkniętego z siedzibą w K.
przeciwko E. L.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 25 czerwca 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w P.
postanowieniem z dnia 17 marca 2015 r.,
"Czy po przekazaniu sprawy przez sąd prowadzący elektroniczne
postępowanie upominawcze do sądu właściwości ogólnej pozwanego
na podstawie przepisu art. 50533
§ 1 k.p.c. dopuszczalne jest
wzywanie powoda, na podstawie przepisu art. 130 § 1 k.p.c., do
usunięcia braków formalnych pozwu poprzez przedłożenie odpisu
pozwu wraz z załącznikami oraz poprzez złożenie pozwu na
urzędowym formularzu (gdy sprawa rozpoznawana jest
w postępowaniu uproszczonym), w terminie tygodniowym, pod
rygorem zwrotu pozwu?"
podjął uchwałę:
Po przekazaniu sprawy przez sąd prowadzący elektroniczne
postępowanie upominawcze do sądu właściwości ogólnej na
podstawie art. 50533
§ 1 k.p.c. nie wzywa się powoda na
podstawie art. 130 § 1 k.p.c. do usunięcia braków formalnych
pozwu przez przedłożenie odpisu pozwu wraz z załącznikami
oraz gdy sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu
uproszczonym przez złożenie pozwu na urzędowym formularzu.
2
UZASADNIENIE
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy zażalenia powoda na
zarządzenie przewodniczącego w Sądzie Rejonowym o zwrocie wniesionego
w dniu 4 czerwca 2014 r. pozwu, którego braków, mimo wezwania powód nie
uzupełnił. Zarządzeniem tym powód został wezwany do uzupełnienia braków
pozwu w terminie siedmiu dni pod rygorem jego zwrotu przez złożenie:
podpisanego egzemplarza pozwu na urzędowym formularzu obowiązującym
w postępowaniu uproszczonym, odpisu pozwu, załączników do pozwu i odpisów
załączników, oraz wskazanie adresu strony pozwanej, a nadto w terminie
czternastu dni pod rygorem umorzenia postępowania do złożenia pełnomocnictwa,
na które powołano się w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Sąd
Okręgowy wyraził pogląd, że w razie przekazania sprawy na podstawie art. 50533
k.p.c. z elektronicznego postępowania upominawczego do sądu właściwości
ogólnej niezbędne jest nie tylko usunięcie braków wskazanych w art. 50537
§ 1 k.p.c.
ale także, gdy pozew dotknięty jest brakami formalnymi na etapie jego wnoszenia
do e-sądu, wdrożenie procedury naprawczej na podstawie art. 130 § 1 k.p.c.
Wątpliwość Sądu Okręgowego wzbudziła natomiast rozbieżnie rozstrzygana w
praktyce sądów powszechnych kwestia dopuszczalności usuwania w trybie art. 130
§ 1 k.p.c. braków istniejących na etapie wnoszenia pozwu, lecz nie będących
brakami formalnymi w rozumieniu przepisów regulujących elektroniczne
postępowanie upominawcze, którym pozew ten wówczas podlegał. Stwierdził, że
art. 50537
k.p.c. w sposób wyczerpujący reguluje zagadnienie braków, które powód
ma uzupełnić, lecz ponadto wdrożenie procedury z art. 130 § 1 k.p.c. jest możliwe
wyłącznie w razie dostrzeżenia na tym etapie takich braków formalnych pozwu,
którymi był on dotknięty już przy jego wniesieniu w elektronicznym postępowaniu
upominawczym i które były brakami formalnymi także w świetle przepisów o tym
postępowaniu. Z drugiej strony wskazał, że zasada kontynuacji postępowania
sprzeciwia się żądaniu od powoda ponownego składania tego samego pozwu, jak
też nie ma wyraźnej podstawy prawnej dla takiego żądania. Jego brak nie
umożliwia przy tym nadania biegu sprawie lecz stanowi warunek formalny
3
podlegający uzupełnieniu. Zauważył przy tym, że niezgodne z zasadą racjonalności
byłoby dopuszczenie dwóch różnych rygorów postępowania naprawczego tj. zwrotu
pozwu i umorzenia postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Elektroniczne postępowanie upominawcze nie ma autonomicznego
charakteru, gdyż zgodnie z art. art. 50528
k.p.c. stosuje się w nim przepisy
o postępowaniu upominawczym z odrębnościami wynikającymi z przepisów dla
niego właściwych. Zakres przedmiotowy tego postepowania jest związany ze
zwykłym postępowaniem upominawczym (art. 4971
do art. 505 k.p.c.), od którego
różni je głownie dokonywanie czynności procesowych sądu i stron w postaci
elektronicznej. Wszystkie decyzje procesowe w elektronicznym postępowaniu
upominawczym mają postać elektroniczną, przy użyciu systemu
teleinformatycznego za pomocą automatycznie generowanych projektów orzeczeń
i zarządzeń opartych na przygotowanych szablonach. W postępowaniu tym mogą
być obecnie dochodzone wyłącznie roszczenia, które stały się wymagalne
w okresie trzech lat przed dniem wniesienia pozwu. Postępowanie jest dwufazowe
i jeżeli nie zakończy się przed sądem elektronicznym, to dalszy jego ciąg, będący
kontynuacją postępowania, prowadzony jest przed sądem właściwości ogólnej na
ogólnych zasadach procesowych. W razie braku podstaw do wydania nakazu
zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 50534
k.p.c.),
skutecznego wniesienia sprzeciwu od wydanego nakazu zapłaty i utraty jego mocy
w całości (art. 50536
k.p.c.), jak też jego uchylenia z urzędu (art. 50534
k.p.c.)
następuje przekazanie sprawy do zwykłego postępowania przed sądem
właściwości ogólnej. W tych sytuacjach ustawa przewiduje swoiste postępowanie
„przejściowe” w celu dostosowania wniesionych w sprawie pism do wymagań
przewidzianych w postępowaniu zwykłym. Dalsze postępowanie odbywa się
z pominięciem przepisów o postępowaniach odrębnych. Sąd właściwy, któremu
przekazano sprawę uzyskuje dostęp do akt sprawy z e-sądu, w tym do pozwu
złożonego w systemie teleinformatycznym. Przepis art. 50537
k.p.c. stanowił
uprzednio, że po przekazaniu sprawy w przypadkach wskazanych w art. 50533,
50534
oraz 50536
przewodniczący wzywa powoda do usunięcia braków formalnych
pozwu oraz uzupełnienia pozwu, w sposób odpowiedni dla postępowania, w którym
4
sprawa będzie rozpoznana – w terminie dwutygodniowym od daty doręczenia
wezwania. W przypadku nieusunięcia braków formalnych pozwu sąd umarza
postępowanie. Przepis ten zmieniony został ustawą z dnia 10 maja 2013 r.
o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 654),
która weszła w życie z dniem 7 lipca 2013 r. i stanowi obecnie w jego § 1, że po
przekazaniu sprawy w przypadkach wskazanych w art. 50533
§ 1, art. 50534
§ 1
k.p.c. oraz art. 50536
§ 1 k.p.c. przewodniczący wzywa powoda do wykazania
umocowania zgodnie z art. 68 k.p.c. zdanie pierwsze oraz dołączenia
pełnomocnictwa zgodnie z art. 89 § 1 k.p.c. zdanie pierwsze i drugie, a po
przekazaniu sprawy na podstawie art. 50533
§ 1 oraz art. 50534
§ 1 k.p.c.
dodatkowo do uiszczenia opłaty uzupełniającej od pozwu – w terminie
dwutygodniowym od daty doręczenia wezwania pod rygorem umorzenia
postępowania. W razie nieusunięcia powyższych braków pozwu sąd umarza
postępowanie. Z kolei stosownie do z art. 50537
§ 3 k.p.c., jeżeli powód uzupełni
pozew zgodnie z wymaganiami określonymi w § 1, przewodniczący wzywa
pozwanego do uzupełnienia sprzeciwu w sposób odpowiedni do postępowania,
w którym sprawa będzie rozpoznawana. Założeniem, na którym oparty jest art.
50537
k.p.c. jest kontynuacja postępowania w sprawie po stwierdzeniu braku
podstaw do wydania nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu
upominawczym. Brak podstaw do wydania nakazu zapłaty (art. 50533
k.p.c.)
powoduje zakończenie elektronicznego postępowania upominawczego, lecz nie
powoduje zakończenia postępowania w sprawie.
Kwestia, jaki powinien być zakres usuwania braków formalnych pozwu na
podstawie art. 50537
§ 1 k.p.c. była przed jego nowelizacją rozstrzygana
niejednolicie. Wyrażany był pogląd, mający oparcie w ówczesnym brzmieniu
przepisu, że należy rozumieć go szeroko, a zatem powinien on obejmować
wszelkie możliwe braki formalne, których ocena powinna być dokonywana z punktu
widzenia wymagań pisma procesowego w zwykłym postępowaniu. Wskazywano,
że pozew wnoszony w elektronicznym postępowaniu upominawczym nie spełnia
wymagań z art. 187 k.p.c., gdyż nie został sporządzony w formie pisemnej, nie
został podpisany własnoręcznie przez powoda, nie zawiera załączników ani
pełnomocnictwa, w związku z tym celowe było wzywanie strony o usunięcie tych
5
braków. Według drugiego zapatrywania, usuwanie braków formalnych nie odnosiło
się do dołączania dowodów (w praktyce dokumentów), które nie mogły być
dołączone w elektronicznym postępowaniu upominawczym, warunkiem formalnym
pozwu jest bowiem jedynie to, by zawierał dowody (art. 126 § 1 pkt 3 w zw. z art.
187 § 1 k.p.c.), a nie to, aby zostały do niego dołączone. W grę wchodziło jedynie
usuwanie braku polegającego na niezałączeniu do pozwu odpisu pełnomocnictwa
i ewentualnie innych dokumentów związanych z umocowaniem przedstawiciela
ustawowego oraz organu lub osoby działającej za podmiot nie będący osobą
fizyczną. W zmienionym ustawą z dnia 10 maja 2013 r. art. 50537
k.p.c.
ustawodawca sprecyzował zakres, w jakim mają być usuwane braki formalne
pozwu. Zgodnie z jego literalnym brzmieniem zakres badania pozwu pod kątem
braków formalnych jest wąski. W obecnym stanie prawnym postępowanie
przejściowe (dostosowawcze) dotyczy wyłącznie konieczności wykazania
umocowania i dołączenia pełnomocnictwa, ewentualnie także uiszczenia opłaty
uzupełniającej od pozwu. Wezwanie do uzupełnienia tych braków następuje pod
rygorem umorzenia postępowania. Postępowanie przejściowe nie przewiduje
natomiast możliwości uzupełniania innych braków formalnych, ani fiskalnych pozwu.
Ustawa nie przewiduje dualizmu sankcji, tj. wzywania do usunięcia jednych braków
w terminie dwutygodniowym (art. 50537
k.p.c.) pod rygorem umorzenia
postępowania i jednocześnie wzywania do usunięcia innych braków w terminie
tygodniowym pod rygorem zwrotu pozwu.
Przepis art. 50537
§ 1 k.p.c., jako norma szczególna wyłącza, w razie
przekazania sprawy na podstawie art. 50533
do sądu właściwości ogólnej,
zastosowanie trybu naprawczego z art. 130 § 1 i art. 1301
§ 1 k.p.c. przez wezwanie
strony do uzupełnienia braków pozwu pod rygorem zwrotu. Postępowanie
naprawcze związane z rygorem zwrotu pisma może być stosowane wyłącznie we
wstępnej fazie postępowania tj. przed nadaniem sprawie biegu. Przeszkoda do
wydania nakazu zapłaty w rozumieniu art. 50533
k.p.c. dotyczy sytuacji, w której
postepowanie w sprawie jest wprawdzie dopuszczalne, lecz nie istnieją przesłanki
pozytywne umożliwiające wydanie nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu
upominawczym lub pojawią się przesłanki negatywne. Postępowanie sądowe jest
jednak wszczęte, zaś e-sąd podejmuje czynności umożliwiające dalsze
6
procedowanie w sprawie, już z pominięciem przepisów art. 50528
do 50537
k.p.c.
Natomiast czynność przekazania sprawy do sądu właściwości ogólnej w związku ze
stwierdzeniem braku podstaw do wydania nakazu zapłaty w elektronicznym
postępowaniu upominawczym ma charakter czynności będącej nadaniem sprawie
biegu. Model elektronicznego postępowania upominawczego przyjmuje zasadę
pełnej kontynuacji postępowania zarówno w razie stwierdzenia braku podstaw do
wydania nakazu zapłaty, w razie uchylenia nakazu zapłaty z urzędu, jak i złożenia
sprzeciwu od wydanego nakazu zapłaty, a nie wszczęcia jej od nowa, gdyż sprawa
zostaje przekazana do dalszego prowadzenia. Nie jest więc możliwe powtarzanie
czynności wstępnych związanych ze stosowaniem mechanizmu walidacyjnego,
albowiem oznaczałoby nie dającą się zaakceptować konstrukcję wzywania strony
do usuwania braków uniemożliwiających nadanie sprawie biegu już po nadaniu jej
biegu.
Zwrot pozwu na podstawie art. 130 k.p.c. jak i umorzenie postępowania na
podstawie art. 50537
k.p.c. są wprawdzie następstwem nieuzupełnienia braków
pozwu, jednak cel tego uzupełnia jest odmienny, gdyż w pierwszym przypadku
chodzi o wezwanie do uzupełnienia braków w celu nadania sprawie biegu
i przesądza o skuteczności prawnej wniesionego pozwu, w drugim zaś celem tej
czynności jest kontynuacja postępowania przed sądem właściwym według
właściwości ogólnej, podczas gdy pozew wywołał już skutki prawne związane
z jego wniesieniem (uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada
2013 r., III CZP 66/13, OSNC 20014, nr 7-8, poz. 72).
Ustawa procesowa nie przewiduje mechanizmu uzupełniania braków pozwu
w postaci nadesłania pozwu w formie pisemnej (papierowej). Na gruncie
obowiązujących przepisów nie ma podstaw do żądania, aby strona składała pozew
lub jego odpis w sytuacji, gdy dokonała już takiej czynności przy wykorzystaniu
systemu teleinformatycznego. Wymagania pozwu w elektronicznym postepowaniu
upominawczym określa art. 50532
k.p.c., a przy uwzględnieniu zasady kontynuacji
postępowania nie można żądać od strony ponownego składania tego samego
pozwu, tym razem na innym formularzu. Przepis art. 1301
§ 11
k.p.c. nie daje
podstawy do żądania dołączenia odpisu pozwu, który został skutecznie złożony do
e-sądu i opatrzony podpisem elektronicznym.
7
W interesie strony leży uzupełnienie wcześniej złożonego wcześniej pozwu
przez dołączenie wymienionych w nim dowodów w celu osiągniecia celu procesu
w postaci uwzględnienia powództwa. Powinność ta nie jest jednak obłożona
rygorem zwrotu pozwu, czy umorzenia postępowania. Powód powinien dołączyć
wskazane wcześniej dowody, mając na względzie skutki procesowe wynikające
z tzw. ciężaru wspierania postępowania (art. 6 § 2 k.p.c.) i sankcje przewidziane
w art. 207 i 217 k.p.c., których stosowanie wiąże się z rygorem pomijania
spóźnionych twierdzeń i dowodów oraz konsekwencje związane
z nieudowodnieniem swoich twierdzeń w postaci oddalenia powództwa.
Wzywanie strony do uzupełnienia braków w postaci przedłożenia odpisu
pozwu wraz z załącznikami, czy też do złożenia pozwu na urzędowym formularzu
nie byłoby uzasadnione również z tego względu, że wymagania te nie były aktualne
w chwili składania pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
Wskazać nadto trzeba, że niezłożenie pozwu na urzędowym formularzu
wymaganym w postępowaniu uproszczonym, niedołączenie odpisu pozwu i odpisu
powołanych w nim dowodów (dokumentów) nie stanowi braku uniemożliwiającego
nadanie sprawie biegu. Nawet jednak uznanie, że mamy do czynienia
z pojawieniem się takiego braku formalnego (np. wadliwość wskazanego adresu
do doręczeń strony pozwanej), to instrumentem, który mógłby mieć wówczas
zastosowanie byłoby przewidziane w art. 177 pkt 5 k.p.c. wezwanie strony do
usunięcia tego braku pod rygorem zawieszenia postępowania (art. 177 pkt 5 k.p.c.),
a po upływie przewidzianego w ustawie terminu umorzenie postępowania.
W wypadku elektronicznego postępowania upominawczego ustawodawca, kierując
się względami ekonomii procesowej i dążeniem do przyspieszenia postępowania,
zrezygnował jednak z zawieszenia postępowania wprowadzając, szczególne
w stosunku do art. 177 pkt 5 k.p.c., unormowanie przewidujące od razu sankcję
umorzenia postępowania w razie uchybienia dwutygodniowemu terminowi do
usunięcia braków wskazanych w art. 50537
k.p.c.
Podnieść należy przy tym, że jakiekolwiek negatywne skutki procesowe
wobec strony mogą mieć zastosowanie jedynie wówczas, gdy wynika to wyraźnie
z przepisów prawa. Odnosi się to do oceny skutków nieusunięcia braków
8
formalnych (fiskalnych), co może mieć znaczenie na tle zwrotu pozwu, odrzucenia
środka odwoławczego, czy odrzucenia innego środka zaskarżenia.
Reasumując, zarówno literalna, historyczna i systemowa wykładnia art. 50533
k.p.c. i art. 53737
k.p.c. prowadzi do wniosku, że umorzenie postępowania może
nastąpić jedynie w razie nieuzupełnienia wskazanych uprzednio braków formalnych
pozwu, brak natomiast podstaw do rozszerzania tego skutku w drodze analogii do
problematyki pozostałych braków formalnych, jak również do stosowania
mechanizmu wzywania strony z art. 130 k.p.c. i art. 1301
k.p.c. pod rygorem zwrotu
pisma.
Odnosząc się do wątpliwości wyrażonych w uzasadnieniu przedstawionego
Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego wskazać też trzeba, że nie ma
przeszkód, by sąd rozpoznający sprawę według właściwości ogólnej wydrukował
pozew z systemu teleinformatycznego i doręczył go stronie pozwanej. Możliwość
taką stwarza § 272 D rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (jedn. tekst Dz.
U. z 2014 r., poz. 259), zgodnie z którym sąd właściwości ogólnej otrzymuje dostęp
do elektronicznych akt poprzez swoje konto użytkownika w systemie
teleinformatycznym wraz z informacją o przekazaniu sprawy i zakłada akta sprawy
przez wydrukowanie akt prowadzonych w systemie teleinformatycznym. W razie
przekazania sprawy do sądu właściwości ogólnej na podstawie art. 50533
k.p.c. sąd
dokonuje pierwszego doręczania, zaś w wypadku uchylenia nakazu czy wniesienia
sprzeciwu wcześniejsze doręczanie było dokonane przez e-sąd.
Z tych względów podjęto uchwałę jak na wstępie.