Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 347/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.
z udziałem zainteresowanych: A. M. i K. Spółki z o.o. w M.
o składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 10
lutego 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 16 października 2013 r. Sąd Okręgowy w K. -
działając na podstawie art. 4779
§ 3 k.p.c. - odrzucił odwołanie M. K. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 30 grudnia 2011 r.,
stwierdzającej jego odpowiedzialność za zaległości z tytułu składek i odsetek za
2
zwłokę oraz kosztów egzekucyjnych K.Spółki z o.o. w M. (dalej jako płatnik),
których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez niego obowiązków
członka zarządu Spółki, a które na dzień wydania decyzji wynosiły łącznie
329.887,78 zł.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia. Wnioskodawca
prowadzi działalność gospodarczą, mieszka z 63-letnią matką, z którą ma dobry
kontakt i która zawsze przekazuje mu adresowaną do niego korespondencję.
Pismem z dnia 14 listopada 2011 r. organ rentowy powiadomił wnioskodawcę o
wszczęciu postępowania mającego na celu ustalenie członków zarządu
odpowiadających za zaległości składkowe płatnika. Kolejnym pismem z dnia 6
grudnia 2011 r. (doręczonym w dniu 12 grudnia 2011 r.) organ rentowy
poinformował wnioskodawcę, że pismo o wszczęciu postępowania uznano za
skutecznie doręczone w trybie art. 44 k.p.a. oraz powiadomił go, że wszczęte z
urzędu postępowanie, mające na celu ustalenie jego odpowiedzialności jako osoby
trzeciej za przedmiotowe zaległości, zakończy się wydaniem decyzji. W związku z
tym wskazano wnioskodawcy na możliwość wypowiedzenia się co do zebranych
dowodów i materiałów w terminie 3 dni od doręczenia pisma. W dniu 16 grudnia
2011 r. wnioskodawca złożył w organie rentowym pismo zawierające prośbę o
przesunięcie terminu do złożenia wyjaśnień do dnia 22 grudnia 2011 r. z uwagi na
konieczność wyjazdu służbowego. Takich wyjaśnień wnioskodawca nigdy nie
złożył, oczekując na dalsze kroki ze strony organu rentowego. W dniu 30 grudnia
2011 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję oraz zawarł w niej pouczenie o
terminie i sposobie zaskarżenia. Decyzja ta została uznana za skutecznie
doręczoną zgodnie z art. 44 § 4 k.p.a., po podwójnym awizowaniu przesyłki w
dniach 2 i 9 stycznia 2012 r. W dniu 2 stycznia wnioskodawca wyjechał na
szkolenie do W., z którego powrócił w dniu 4 lutego 2012 r.
W dalszej kolejności Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 5 stycznia
2012 r. organ rentowy stwierdził, że A. M. (dalej: zainteresowana) jako członek
zarządu płatnika odpowiada za jego zobowiązania z tytułu składek za okres od
grudnia 2006 r. do stycznia 2007 r. Przed Sądem Okręgowym w K. toczyło się
postępowanie w sprawie z odwołania zainteresowanej od powyższej decyzji, do
udziału w którym wezwano wnioskodawcę w charakterze zainteresowanego. W
3
dniu 12 kwietnia 2012 r. matka wnioskodawcy potwierdziła odbiór odpisu
postanowienia o wezwaniu go do udziału w sprawie i zawiadomienia o rozprawie,
kopii odwołania, odpowiedzi na odwołanie oraz pisma organu rentowego z dnia 30
marca 2012 r. wraz z kopią „zaskarżonej niniejszej decyzji”. W odpowiedzi na
odwołanie organ rentowy podał, że „za okres wskazany w zaskarżonej decyzji
obciążył odpowiedzialnością za składki również Pana M. K., jednakże nie odwołał
się on od wydanej decyzji. Został poinformowany o wszczęciu postępowania w tym
zakresie, jednak nie podjął z poczty przesyłki zawierającej wydaną przez organ
rentowy decyzję, więc jest ona prawomocna.” Z kolei w piśmie z dnia 30 marca
2012 r. wskazano, że w załączeniu przekazana zostaje kopia decyzji dotyczącej
wnioskodawcy wraz z kopią dowodu potwierdzającego próbę jej doręczenia przez
organ pocztowy. Dalsza korespondencja sądowa kierowana w powyższej sprawie
na adres wnioskodawcy nie była przez niego podejmowana mimo dwukrotnych
awizowań w dniach 14 i 22 czerwca 2012 r., 18 i 26 czerwca 2012 r., 13 i 21
września 2012 r., 17 i 25 września 2012 r. oraz 10 i 18 stycznia 2013 r.
Zawiadomienie o terminie ostatniej rozprawy zostało doręczone matce
wnioskodawcy w dniu 29 października 2012 r.
W sprawie ustalono również, że po rozmowie z zainteresowaną na początku
maja 2013 r. wnioskodawca zwrócił się do organu rentowego o wyjaśnienie, czy w
stosunku do niego wydano decyzję o odpowiedzialności za zaległości składkowe
płatnika. W dniu 20 maja 2013 r. został powiadomiony przez organ rentowy o treści
zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji, uznanej za skutecznie doręczoną w dniu
17 stycznia 2012 r., której kopię dołączono ze wskazaniem, że jest ona
prawomocna. Wnioskodawca nie potrafił wyjaśnić, dlaczego nie odbierał
korespondencji kierowanej do niego przez organ rentowy i Sąd Okręgowy w latach
2011-2013, co oznacza, że nie podejmował jej, chociaż wiedział o pozostawianych
zawiadomieniach o odbiorze, a jego nieobecności w miejscu zamieszkania nie
trwały wówczas dłużej niż tydzień. Wynika to również z treści korespondencji
odebranej dwukrotnie przez matkę wnioskodawcy. Mimo zawartych w niej
informacji wnioskodawca nie podejmował żadnych interwencji w sprawie
niedocierania do niego zawiadomień o pozostawianej na poczcie korespondencji,
co oznacza, że zawiadomienia te odbierał i bagatelizował je, chociaż o zamiarze
4
wydania decyzji organ rentowy powiadomił go w dniu 12 grudnia 2011 r., a kopię
decyzji otrzymał w dniu 12 kwietnia 2012 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że po pierwsze -
odpis zaskarżonej decyzji został wnioskodawcy skutecznie doręczony w dniu 16
stycznia 2012 r. w trybie art. 44 § 4 k.p.a., zaś doręczenie kopii tej decyzji w dniu 20
maja 2013 r. miało jedynie walor informacyjny, podobnie jak doręczenie mu takiej
kopii już w dniu 12 kwietnia 2012 r., po drugie - podana przez wnioskodawcę
przyczyna przekroczenia terminu może być uznana za prawdziwą tylko do dnia 12
kwietnia 2012 r., kiedy wnioskodawca otrzymał kopię zaskarżonej decyzji
zawierającą zawarte w niej pouczenie o prawie i terminie odwołania wraz z
informacją o skutku doręczenia zastępczego, po trzecie - wniesienie odwołania w
dniu 27 maja 2013 r. zostało dokonane z nadmiernym przekroczeniem terminu
wynoszącym 13 miesięcy i 10 dni, po czwarte - przyczyna uchybienia terminowi do
wniesienia odwołania wynikająca z początkowej niewiedzy wnioskodawcy o
istnieniu zaskarżonej decyzji była przez niego zawiniona i stanowiła przykład
„rażącego niedbalstwa o swoje interesy”, gdyż od wnioskodawcy, „mającego długi
staż i doświadczenie w prowadzeniu na własny rachunek działalności
gospodarczej, można oczekiwać szczególnej staranności w dokonywaniu czynności
procesowych w terminie, zaś jego zaniechanie w tym zakresie zasługuje na
szczególną dezaprobatę”. Wnioskodawca po powrocie z miesięcznego wyjazdu
powinien bowiem ustalić, czy została spełniona zawarta w piśmie z dnia 6 grudnia
2011 r. zapowiedź organu rentowego wydania decyzji.
Postanowieniem z dnia 10 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie
wnioskodawcy.
W ocenie Sądu drugiej instancji, treść art. 4779
§ 3 k.p.c. wskazuje, iż do
przywrócenia terminu do wniesienia odwołania od decyzji organu rentowego
niezbędne jest jednoczesne spełnienie dwóch warunków, a mianowicie
przekroczenie terminu nie może być nadmiernie, zaś jego przyczyna musi być
niezależna od odwołującego się. W ocenie Sądu odwoławczego, chociaż użyte w
tym przepisie pojęcie niezależnych od strony przyczyn uchybienia terminowi jest
sformułowaniem szerszym od braku winy w rozumieniu art. 168 § 1 k.p.c., który w
postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie
5
znajduje zastosowania, to okoliczności niniejszej sprawy nie mogą ani
usprawiedliwiać opóźnienia wnioskodawcy w złożeniu odwołania, ani nie pozwalają
na przyjęcie, że opóźnienie to nie jest nadmierne.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że zaskarżona decyzja została
wnioskodawcy doręczona przy spełnieniu warunków wynikających z art. 44 k.p.a.
Ponadto wnioskodawca, wiedząc o zamiarze jej wydania przez organ rentowy, nie
złożył wyjaśnień w określonym przez siebie terminie do dnia 22 grudnia 2011 r. i nie
zawiadomił organu rentowego o wyjeździe na zagraniczne szkolenie od 3 stycznia
do 2 lutego 2012 r. Powoduje to, że za datę doręczenia mu zaskarżonej decyzji
należy uznać dzień 16 stycznia 2012 r. W tej sytuacji już tylko wniesienie odwołania
po upływie kilkunastu miesięcy od zastępczego doręczenia odpisu decyzji jest
nadmiernie spóźnione, co uzasadnia jego odrzucenie. Brak jest również podstaw
do uznania, że do przekroczenia terminu doszło z przyczyn niezależnych od
wnioskodawcy. Już w grudniu 2011 r. wiedział on bowiem, że zostanie wydana
decyzja w sprawie stwierdzenia jego odpowiedzialności, jako członka zarządu, za
zobowiązania składkowe płatnika, co potwierdzone zostało doręczoną mu w dniu
12 kwietnia 2012 r. kopią zaskarżonej decyzji. W tej sytuacji powstrzymywanie się
przez wnioskodawcę do maja 2013 r. od podejmowania działań mających na celu
ustalenie sposobu zakończenia postępowania opisanego w piśmie organu
rentowego z dnia 6 grudnia 2011 r., musi być ocenione jako brak należytej dbałości
o swoje interesy, co wyklucza uznanie, że przekroczenie terminu nastąpiło z
przyczyn od niego niezależnych.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 4779
§ 3 w związku z art. 385 i art. 397 § 2 k.p.c., przez
oddalenie zażalenia, w sytuacji gdy do dnia 20 maja 2013 r. nie zapoznał się z
pouczeniem o właściwym trybie i terminie do wniesienia odwołania od zaskarżonej
decyzji, a co za tym idzie, przekroczenie terminu do wniesienia odwołania nie było
nadmierne i nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych.
Wskazując na powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest niezasadna.
Zgodnie z art. 4779
§ 1 k.p.c., miesięczny termin do wniesienia odwołania od
decyzji organu rentowego rozpoczyna bieg od dnia doręczenia tej decyzji jej
adresatowi. Doręczenie decyzji przez organ rentowy następuje na podstawie
przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 83 ust. 1 i art. 123
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych;
jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 121), co oznacza, że ustalenie prawidłowości i
daty tego doręczenia następuje zgodnie z regułami ustanowionymi w postępowaniu
administracyjnym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 października
2009 r., II UK 81/09, OSNP 2011 nr 11-12, poz. 166). W sprawie, w której
wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna, doręczenie skarżącemu
decyzji organu rentowego wraz z pouczeniem o sposobie i terminie jej zaskarżenia
nastąpiło w sposób określony w art. 44 k.p.a. (tzw. doręczenie zastępcze), a
skarżący nie kwestionuje spełnienia określonych w tym przepisie warunków.
Zastępcze formy doręczenia oparte są na domniemaniu prawnym, że pismo zostało
doręczone adresatowi. Generalnie przyjmuje się, że domniemanie to można obalić
między innymi przez wykazanie, że adresat pisma z przyczyn od niego
niezależnych nie mógł odebrać przesyłki i dowiedzieć się o jej treści
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2014 r., I CSK 289/13,
OSNC 2015 nr 2, poz. 26 i powołane w nim orzeczenia). Skarżący powołuje się na
takie właśnie okoliczności, twierdząc, że - w związku z dokonaniem doręczenia
zastępczego podczas jego pobytu za granicą - o treści zaskarżonej decyzji oraz
zawartego w niej pouczenia o trybie i terminie do wniesienia odwołania dowiedział
się dopiero w dniu 20 maja 2013 r. W ocenie skarżącego, uzasadniało to przyjęcie,
że opóźnienie w złożeniu odwołania nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych i
nie było nadmierne, tym bardziej, że odwołanie wraz z wnioskiem o przyjęcie go do
rozpoznania zostało złożone w terminie określonym w art. 169 § 1 k.p.c. Pogląd ten
nie może być uznany za trafny.
W myśl art. 4779
§ 3 k.p.c., sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie
terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn
7
niezależnych od odwołującego się. Oznacza to, że w odrębnym postępowaniu w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w odniesieniu do odwołania
wszczynającego postępowanie sądowe, nie są stosowane ogólne reguły
postępowania o przywrócenie terminu, przewidziane w art. 168 i nast. k.p.c. Sąd z
urzędu dokonuje nie tylko sprawdzenia zachowania przez stronę terminu do
wniesienia odwołania, ale także - w przypadku stwierdzenia opóźnienia - ocenia
jego rozmiar oraz przyczyny. Sąd ma dyskrecjonalną możliwość potraktowania
spóźnionego odwołania tak, jakby zostało wniesione w terminie. Może tego
dokonać pod warunkiem uznania, że przekroczenie terminu nie jest nadmierne oraz
że nastąpiło z przyczyn niezależnych od skarżącego i stosownie do oceny tych
okoliczności odwołanie odrzuca albo nadaje mu bieg (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 404/09, LEX nr 611422 i powołane w
nim orzeczenia). Odwoływanie się przez skarżącego do zachowania terminu z art.
169 § 1 k.p.c. jest zatem bezprzedmiotowe.
Skarżący, aczkolwiek zarzutu takiego wprost nie formułuje, zdaje się
kwestionować stanowisko Sądu drugiej instancji, że nie zdołał wzruszyć
domniemania przewidzianego w art. 44 § 4 k.p.a. W ocenie skarżącego, ponieważ
przyjęcie fikcji doręczenia zastępczego nastąpiło w momencie, kiedy przebywał
poza granicami kraju, to został pozbawiony faktycznej możliwości zapoznania się z
treścią decyzji organu rentowego z dnia 30 grudnia 2011 r., a co za tym idzie, z
zawartym w niej pouczeniem o trybie i terminie wniesienia odwołania. Tymczasem
do obalenia rozważanego domniemania nie jest wystarczające, że adresat pisma
nie miał możliwości odebrania przesyłki i zapoznania się jej treścią z uwagi na
nieobecność w miejscu zamieszkania, ale konieczne jest również wykazanie, że nie
mógł tego uczynić z przyczyn od siebie niezależnych, a więc ze względu na
okoliczności obiektywne, na które nie miał wpływu (np. z uwagi na nieobecność
spowodowaną chorobą lub niespodziewaną koniecznością wyjazdu poza miejsce
zamieszkania). Takie okoliczności po stronie skarżącego nie zachodziły, gdyż
pomimo tego, że już w dniu 12 grudnia 2011 r. wiedział o wszczęciu postępowania
mającego na celu ustalenie jego odpowiedzialności za zaległości składkowe
płatnika i zamiarze organu rentowego wydania w tym przedmiocie decyzji po
upływie wyznaczonego 3-dniowego terminu na złożenie stosownych wyjaśnień oraz
8
zwrócił się o jego przedłużenie do dnia 22 grudnia 2011 r. w związku z wyjazdem
służbowym, to wyjaśnień tych nie złożył i nie powiadomił organu rentowego o
planowanej miesięcznej nieobecności w miejscu zamieszkania związanej z
uczestnictwem w szkoleniu za granicą od dnia 3 stycznia 2012 r. (co zrodziłoby po
stronie organu rentowego obowiązek doręczenia decyzji wówczas, kiedy skarżący
w miejscu zamieszkania byłby obecny). Te niezakwestionowane w skardze
kasacyjnej ustalenia wskazują, że niezapoznanie się z treścią decyzji i zawartym w
niej pouczeniem nie było spowodowane przyczynami od skarżącego niezależnymi,
ale wynikało z jego świadomego i celowego zachowania, ukierunkowanego na
uniknięcie odbioru przesyłki, której nadejścia się spodziewał. O takim zamiarze
skarżącego świadczy także jego późniejsze zachowanie, wskazujące na uporczywe
uchylanie się od podejmowania pism sądowych doręczanych mu w postępowaniu
toczącym się w sprawie z odwołania A.M., do udziału w którym został wezwany w
charakterze zainteresowanego oraz ignorowanie informacji o wydaniu wobec niego
zaskarżonej decyzji, pomimo otrzymania jej kopii już w dniu 12 kwietnia 2012 r.
Uchodzi uwadze skarżącego, że niewzruszenie domniemania z art. 44 § 4
k.p.a. powoduje brak uchylenia ujemnych skutków, jakie wiązały się dla niego ze
skutecznym doręczeniem zastępczym w zakresie biegu terminu przewidzianego w
art. 4779
§ 1 k.p.c. Inaczej mówiąc, skoro skarżący nie obalił domniemania
prawidłowości doręczenia zastępczego przewidzianego w art. 44 § 4 k.p.a. nie
może skutecznie powoływać się na okoliczność, że nie miał możliwości zapoznania
się z treścią decyzji organu rentowego oraz pouczeniem o sposobie i terminie jej
zaskarżenia dla wykazania, że kilkunastomiesięczne opóźnienie w złożeniu
odwołania nie było nadmierne i zostało spowodowane niezależnymi od niego
przyczynami obiektywnymi, na które nie miał wpływu (art. 4779
§ 3 k.p.c.).
Niezależnie od tego, skonstruowany przez skarżącego zarzut pozostaje poza
niekwestionowanym przez niego stanem faktycznym sprawy, z którego wynika, że z
treścią decyzji i pouczeniem skarżący miał możliwość zapoznania się już w dniu 12
kwietnia 2012 r. Z doręczonych w tej dacie przez Sąd Okręgowy w sprawie z
odwołania A. M. pism dowiedział się bowiem, że „wobec jego osoby toczyło się
postępowanie mające za przedmiot określenie odpowiedzialności odwołującego za
zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek ZUS przez spółkę H. sp. z o.o.”
9
(późniejsza nazwa K.) oraz że w stosunku do niego została wydana decyzja, której
kopia - wraz z zawartym w niej pouczeniem - została mu równocześnie doręczona.
Zignorowanie przez skarżącego tej informacji i zaniechanie podjęcia działań
zmierzających do jej potwierdzenia oraz złożenia odwołania od wydanej w stosunku
do niego decyzji nie może być uznane za przyczyny od skarżącego niezależnie, a
wniesienie odwołania po upływie ponad roku od zapoznania się z treścią decyzji i
zawartym w niej pouczeniem nie może być ocenione jako nienadmierne w
rozumieniu art. 4779
§ 3 k.p.c.
Z powyższy względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.