Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 268/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku W. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.
o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 lutego 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 6 października 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
odmówił przyznania W. W. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Powołując się na przepisy art. 57 i art. 58 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o
2
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.; dalej również jako: „ustawa emerytalna”) – wskazał, że
wprawdzie zgodnie z orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS wnioskodawca został
uznany częściowo niezdolnym do pracy od 27 września 2007 r., jednak do okresów
ubezpieczenia nie uwzględniono okresów od 15 maja 1981 r. do 30 czerwca 1983
r., od 1 lipca 1983 r. do 30 listopada 1983 r., od 15 lipca 1986 r. do 31 stycznia
1987 r., a w dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku o rentę do 1 lipca 2010 r. i
w dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy do 27 września 2007 r.
wnioskodawca nie udowodnił wymaganych okresów ubezpieczenia.
W odwołaniu od tej decyzji W. W. opisał historię zatrudnienia od 15 marca
1970 r. do 17 maja 1996 r. oraz pobierania zasiłku dla bezrobotnych do 17 maja
1997 r. i pozostawania bezrobotnym w późniejszym okresie. Twierdząc, że nie
zostały w decyzji ZUS uwzględnione wszystkie okresy składkowe oraz podnosząc,
że stał się niezdolny do pracy w okresie zatrudnienia - wniósł o uwzględnienie
wszystkich okresów ubezpieczenia i przyznanie prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy.
Wyrokiem z dnia 26 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we W. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że
przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy
od dnia 1 lipca 2011 r. na stałe. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że W. W. jest
trwale niezdolny do pracy od dnia 4 kwietnia 1998 r. (co wynika z opinii biegłego
lekarza laryngologa), zaś „w dziesięcioleciu ustalonym od dnia powstania
niezdolności do pracy udowodnił okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 5 lat,
9 miesięcy i 22 dni. Niezdolność powstała w ciągu 18 miesięcy od ustania okresu
podlegania ubezpieczeniom społecznym, którym był okres pobierania zasiłku dla
bezrobotnych od 8 listopada 1996 r. do 17 maja 1997 r.”.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją Zakład Ubezpieczeń
Społecznych zarzucając naruszenie art. 4779
§ 31
k.p.c. przez jego
niezastosowanie i nieodrzucenie odwołania. Organ rentowy podniósł, że dopiero w
trakcie postępowania sądowego ubezpieczony zaczął kwestionować datę
powstania niezdolności do pracy określoną w orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS z
3
dnia 5 września 2011 r., więc odwołanie powinno podlegać odrzuceniu na
podstawie tego przepisu.
Postanowieniem z dnia 13 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny – w sprawie […]
uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we W. z dnia 26 lutego 2013 r. i odrzucił odwołanie W. W. od decyzji
organu rentowego z dnia 6 października 2011 r.
W ocenie Sądu Apelacyjnego zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, a
odwołanie podlega odrzuceniu z przyczyn formalnych, gdyż Sąd pierwszej instancji
naruszył art. 4779
§ 31
k.p.c. Przepis ten bowiem zawiesza dopuszczalność drogi
sądowej do czasu wyczerpania dwuinstancyjnego postępowania orzeczniczego w
organie rentowym; dlatego sąd obowiązany jest odrzucić odwołanie od decyzji w
sprawie świadczeń uzależnionych od stwierdzenia niezdolności do pracy oparte
wyłącznie na zarzutach dotyczących orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, jeśli
zainteresowany nie wniósł od jego orzeczenia sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS,
co nastąpiło w niniejszej sprawie. W ocenie Sądu Apelacyjnego określonej w
przepisie art. 4779
§ 31
k.p.c. „wyłączności” nie przekreśla jakikolwiek inny niż
odnoszący się do orzeczenia lekarza orzecznika zarzut, a zwłaszcza irrelewantny
dla wnioskowanego świadczenia, gdyż stanowiłoby to obejście dwuinstancyjnego
postępowania dotyczącego orzecznictwa lekarskiego przed organem rentowym.
Sąd Apelacyjny uznał, że w odwołaniu od decyzji organu rentowego z 6
października 2011 r. ubezpieczony kwestionował orzeczenie lekarza orzecznika
ZUS, od którego nie wniósł sprzeciwu i jednocześnie wniósł o uwzględnienie do
okresów składkowych okresu pracy od 15 maja 1981 r. do 30 czerwca 1983 r. i od
1 lipca 1983 r. do 30 listopada 1983 r. oraz okresu od 15 lipca 1986 r. do 31
stycznia 1987 r. Według Sądu drugiej instancji wskazane wyżej okoliczności
pozostają bez wpływu – w rozpoznawanej sprawie – na prawo do spornego
świadczenia rentowego; zgłoszenie tych okoliczności obok zarzutów odnoszących
się do orzeczenia lekarza orzecznika ZUS nie legitymuje sądu do merytorycznego
rozpoznania sprawy.
W. W. zaskarżył to postanowienie Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną.
Skargę oparto na drugiej podstawie kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) i
zarzucono naruszenie art. 4779
§ 31
k.p.c. przez jego błędną wykładnię i przyjęcie,
4
że: 1) odwołanie wniesione do Sądu przez skarżącego podlegało odrzuceniu z
uwagi na to, że zgłoszone w nim, obok zarzutu dotyczącego orzeczenia lekarza
orzecznika ZUS, zarzuty niezaliczenia do okresów składkowych jego okresu pracy
w O.Z.G.T PTTK O/B. oraz w punkcie Skupu Surowców Wtórnych nie uzasadniały
przyznania mu wnioskowanego świadczenia w sytuacji, gdy: - zaliczenie lub nie
zaliczenie wnioskowanych okresów składkowych mogło mieć znaczenie dopiero w
trakcie postępowania sądowego, w zależności od daty ewentualnego ustalenia
przez Sąd pierwszej instancji daty powstania niezdolności do pracy i konieczności
wykazania wymaganych okresów składkowych za ostatnie 10 lat; - ubezpieczony w
dobrej wierze dochodził w swoim odwołaniu zaliczenia przysługujących mu okresów
składkowych z tytułu jego faktycznego zatrudnienia, będąc przekonany, że
zaliczenie ich ma istotne znaczenie zarówno dla ustalenia, jak i wysokości
należnego mu świadczenia rentowego;
2) art. 4779
§ 31
k.p.c. pozwala na merytoryczne rozpoznanie odwołania
ubezpieczonego jedynie w przypadku, gdy zgłoszone przez niego – obok zarzutów
wobec orzeczenia lekarza orzecznika ZUS – „inne zarzuty” – już a priori, w sposób
oczywisty uzasadniają przyznanie mu wnioskowanego świadczenia, pomimo że z
treści tego przepisu warunek taki nie wynika, a przed przeprowadzeniem
postępowania dowodowego ustalenie takiego faktu nie jest możliwe.
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i utrzymanie w mocy
wyroku Sądu pierwszej instancji; ewentualnie - o uchylenie zaskarżonego
postanowienia Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna, gdyż w odwołaniu od decyzji ZUS skarżący
zarzucił przede wszystkim nieuwzględnienie przez organ rentowy wszystkich
okresów składkowych, a ponadto Sąd drugiej instancji, po merytorycznym
rozpoznaniu sprawy przez Sąd pierwszej instancji, nie ma kompetencji do
odrzucenia odwołania podstawie art. 4779
§ 31
k.p.c.
5
Zgodnie z art. 4779
§ 31
k.p.c. Sąd odrzuci odwołanie w sprawie o
świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od
stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji
albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jeżeli
podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, a osoba zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego
orzeczenia do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie jest
oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia.
Przepis ten dodano ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264), którym zmieniono treść przepisu art. 4779
,
uzupełniając go o § 21
, 31
i 32
. Zharmonizowano w ten sposób przepisy o
postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych z aktualną
regulacją art. 14 ustawy emerytalnej, przewidującego ocenę przez lekarza
orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych m.in. niezdolności do pracy i
ustalanie niezdolności do samodzielnej egzystencji oraz dającego uprawnienie do
wniesienia sprzeciwu wobec orzeczenia lekarza orzecznika do komisji lekarskiej
Zakładu.
Słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku, że wynikająca z
art. 4779
§ 31
k.p.c. niedopuszczalność odwołania zachodzi tylko wtedy, gdy jest
ono oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących orzeczenia lekarza orzecznika
ZUS, które nie zostały zweryfikowane przez komisje lekarską ZUS. W sprawie
będącej przedmiotem rozpoznania tego Sądu w odwołaniu od decyzji ZUS
podniesiono jednak nie tylko zarzuty dotyczące „wyłącznie” orzeczenia lekarza
orzecznika ZUS, ale również inne zarzuty, dotyczące prawidłowości ustalenia
wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych, które w ocenie Sądu drugiej
instancji „pozostają bez wpływu na prawo do wnioskowanego świadczenia” (nie
odniesiono się jednak do odmiennych ustaleń Sądu Okręgowego w tej kwestii).
W tym kontekście relewantne znaczenie ma uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 15 marca 2006 r. w sprawie II UZP 17/05 stwierdzająca, że na podstawie
art. 4779
§ 31
k.p.c. sąd odrzuca odwołanie, w którym ubezpieczony podnosi
wyłącznie zarzuty przeciwko orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS w kwestiach
6
określonych w art. 14 ust. 1 pkt 1 - 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (OSNP 2006 nr
15-16, poz. 245, Prok. i Pr.- wkł. 2006 nr 12, s. 38, OSP 2007 nr 5, poz. 58,
Biul. SN 2006 nr 3, s. 27). W uzasadnieniu tej uchwały podniesiono, że już z
brzmienia art. 4779
§ 31
k.p.c. jasno wynika, że ustawa, posługując się ogólnym
pojęciem „sprawy o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo
uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy”, nie przewiduje żadnego
przedmiotowego ograniczenia przesłanek tego świadczenia. Oznacza to, że
„oparcie odwołania wyłącznie na zarzutach dotyczących orzeczenia lekarza
orzecznika” dotyczy każdego takiego orzeczenia, a więc wszystkich kwestii ujętych
w art. 14 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, tj. oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz
ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, trwałości lub przewidywanego
okresu niezdolności do pracy, związku przyczynowego niezdolności do pracy lub
śmierci z określonymi okolicznościami, trwałości lub przewidywanego okresu
niezdolności do samodzielnej egzystencji oraz celowości przekwalifikowania
zawodowego.
Zwrócić należy jednak uwagę, w ocenie obecnego składu Sądu
Najwyższego, że dla przeciętnego ubezpieczonego, niebędącego specjalistą prawa
ubezpieczeń społecznych, każde orzeczenie lekarza orzecznika ZUS stwierdzające
częściową lub całkowitą niezdolność do pracy wydaje się prima facie korzystne i nie
skłania do odwoływania się do komisji lekarskiej ZUS. Dopiero odmowna decyzja
ZUS uświadamia wnioskodawcy, że niezdolność do pracy nie powstała w
adekwatnym okresie i orzeczenie lekarza orzecznika ZUS było tylko pozornie
korzystne. Z tego względu niektóre sądy wyrażały pogląd, że w tego rodzaju
sprawach organ rentowy powinien kierować do wnioskodawców indywidualne
pouczenia z dodatkową informacją, że uznanie niezdolności do pracy w dacie
ustalonej przez lekarza orzecznika ZUS zgodnie z posiadaną dokumentacją
ubezpieczeniową nie spowoduje jednak przyznania prawa do renty. Można taki
pogląd zanegować tylko przy założeniu, że prawo do niezwłocznego odrzucenia
odwołania w takiej sprawie przysługuje wyłącznie Sądowi pierwszej instancji, a
7
organ rentowy przywróci wnioskodawcy termin do wniesienia sprzeciwu do komisji
lekarskiej ZUS.
Zdaniem Sądu Najwyższego w sytuacji, gdy wnioskodawca w odwołaniu od
decyzji ZUS kwestionuje prawidłowość obliczenia wymaganych okresów
składkowych w powiązaniu z datą ustalonej przez lekarza orzecznika ZUS
niezdolności do pracy, Sąd pierwszej instancji powinien rozpoznać odwołanie na
rozprawie. Tak też się stało w niniejszej sprawie.
Niezależnie od nasuwających się Sądowi apelacyjnemu w tym zakresie
kontrowersji – Sąd ten nie ma kompetencji do uchylenia wyroku Sądu pierwszej
instancji i odrzucenia odwołania, gdyż uprawnienie do stosowania art. 4779
§ 31
k.p.c. ma wyłącznie Sąd pierwszej instancji. Wynika to przede wszystkim z funkcji
tego przepisu, polegającej na: dyscyplinującym zobligowaniu ubezpieczonych do
wyczerpania trybu dwuinstancyjnego (lekarz orzecznik i komisja lekarska) w ZUS,
przyspieszenia postępowania w tych sprawach oraz zmniejszenia wydatków na
opinie biegłych w postępowaniu sądowym. Cele te mogą być zrealizowane tylko
wówczas, gdy Sąd pierwszej instancji niezwłocznie po wniesieniu odwołania do
Sądu odrzuci odwołanie, gdy nie został wyczerpany dwuinstancyjny tryb badania
lekarskiego w ZUS. W takiej sytuacji organ rentowy jest ustawowo uprawniony do
przywrócenia terminu do wniesienia odwołania do komisji lekarskiej ZUS (art. 14
ust. 2c ustawy emerytalnej, w którym przewidziano, że w uzasadnionych
przypadkach Zakład, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin
na wniesienie sprzeciwu, w tym w szczególności w razie odrzucenia przez sąd
odwołania od decyzji w przypadku określonym w art. 4779
§ 31
k.p.c.). Zapewnia to
sprawny przebieg postępowania w sprawach rentowych, bez negatywnego wpływu
na prawo ubezpieczonego do rzetelnego rozpoznania jego sprawy i bez
ograniczenia jego prawa do Sądu.
Według art. 386 § 3 k.p.c. jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi
podstawa do umorzenia postępowania, sąd drugiej instancji uchyla wyrok oraz
odrzuca pozew lub umarza postępowanie. Przyjęcie niedopuszczalności drogi
sądowej (art. 199 § 1 pkt 1) i w konsekwencji odmowa rozstrzygnięcia sprawy przez
sąd może nastąpić tylko przy spełnieniu określonych przesłanek.
Niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi wówczas, gdy sprawa nie ma
8
charakteru sprawy cywilnej lub gdy sprawa ze swej istoty ma wprawdzie charakter
sprawy cywilnej, jednakże z mocy wyraźnego przepisu została przekazana do
właściwości innego organu niż sąd powszechny.
Wszczynające postępowanie sądowe odwołanie od decyzji organu
rentowego pełni rolę pozwu. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19
czerwca 1998 r., II UKN 105/98, Legalis), a omawiany przepis § 31
zdanie pierwsze
w istocie ustanawia niedopuszczalność odwołania w sprawach o świadczenie z
ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia
niezdolności do pracy w przypadku niewyczerpania dwuinstancyjnego
postępowania dotyczącego orzecznictwa lekarskiego przed organem rentowym,
jednak również przy stosowaniu rozdziału 3 k.p.c. „Postępowanie w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych” należy uwzględnić prawo ubezpieczonego do
Sądu. Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji każdy ma prawo do sprawiedliwego i
jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy,
niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, a stosownie do art. 77 ust. 2 Konstytucji
ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych
wolności lub praw. Relewantny jest także art. 6 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności. Wskazać w tym aspekcie należy, iż prawo
dostępu do sądu nie ma charakteru absolutnego i nie będzie sprzeczne z
cytowanymi wyżej przepisami, gdy ograniczenie dostępu do sądu nie narusza
samej istoty tego prawa, gdy zmierza do realizacji uzasadnionego prawnie celu,
oraz gdy zachowana została rozsądna relacja proporcjonalności pomiędzy
stosowanymi środkami a celem, do realizacji którego stosowane środki zmierzały
(por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2013 r. w sprawie
SK 14/13). W tym kontekście Sąd Najwyższy uznał, że ograniczenie prawa do
Sądu przez odrzucenie odwołania od decyzji ZUS może być zaakceptowane tylko
wówczas, gdy nie będzie wpływało negatywnie na prawa ubezpieczonego, tzn. nie
pozbawi go możliwości złożenia niezwłocznie nowego wniosku o rentę lub
skutecznego ubiegania się o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu od
orzeczenia lekarza orzecznika ZUS. Spełnienie tych warunków jest możliwe tylko
wówczas, gdy odrzucenia odwołania dokona niezwłocznie Sąd pierwszej instancji.
9
Odmienna sytuacja wystąpiła w niniejszej sprawie, gdy po 3 latach od
wniesienia do Sądu odwołania Sąd Apelacyjny odrzucił odwołanie, stawiając
wnioskodawcę w bardzo niekorzystnej sytuacji. Ponieważ świadczenie rentowe
przyznaje się od dnia wniosku, a ubezpieczony musiałby złożyć nowy wniosek o
rentę, mógłby on zostać pozbawiony prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy
za okres ostatnich 3 lat.
Ponadto już wcześniej Sąd Najwyższy powziął wątpliwości, czy art. 4779
k.p.c., regulujący poszczególne kwestie dotyczące wnoszenia odwołania od decyzji
organu rentowego i odnosi się do postępowania przed sądem pierwszej instancji,
może być stosowany przez Sąd drugiej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 17 marca 2011 r., I UK 332/10, LEX nr 811827).
W ocenie obecnego składu Sądu Najwyższego zwrócić też należy uwagę, że
wszystkie uprawnienia i obowiązki Sądu wymienione w art. 4779
k.p.c. odnoszą się
do Sądu pierwszej instancji. Odnosi się to np. do odrzucenia odwołania z powodu
naruszenia art. 4779
§ 3 k.p.c. Przepis art. 4779
§ 21
k.p.c., zawierający nakaz
koncentrowania dowodów co do kwestii lekarskich w postępowaniu przed organem
rentowym i ponownej oceny w tym postępowaniu powstałych po wydaniu
orzeczenia nowych okoliczności podniesionych w odwołaniu, wskazuje także na
jeden z celów unormowania art. 4779
§ 31
k.p.c. Również § 6 omawianego artykułu
dotyczy Sądu, do którego wniesiono odwołanie, a więc Sądu pierwszej instancji.
Ponadto w świetle stanowiska judykatury art. 47714
§ 4 k.p.c. nie ma
zastosowania w postępowaniu apelacyjnym, jeżeli nowe okoliczności dotyczące
stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji
powstały po wyroku sądu pierwszej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
5 kwietnia 2007 r., I UK 316/06, OSNP 2008 nr 13-14, poz. 199). Sąd Najwyższy
uznał, że zarówno z wykładni językowej (której przedmiotem jest analiza dosłownej
treści art. 47714
§ 4 k.p.c.), jak i z wykładni systemowej (badającej umiejscowienie
tego przepisu wśród innych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego
regulujących postępowanie odrębne w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych) wynika, że przepis ten może być zastosowany jedynie przez sąd
pierwszej instancji. Sąd odwoławczy może skontrolować prawidłowość
prowadzenia postępowania przed sądem pierwszej instancji, w tym również
10
niezastosowanie przez ten sąd art. 47714
§ 4 k.p.c. Sam jednak tego przepisu
stosować nie może.
W odpowiedzi na krytyczne głosy dotyczące niepożądanej praktyki zbyt
częstego sięgania przez sądy odwoławcze do art. 386 § 4 k.p.c. i uchylania
zaskarżonego orzeczenia sądu pierwszej instancji oraz przekazywania sprawy
sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania ustawodawca zdecydował
się dodać z dniem 3 maja 2012 r. § 11
do art. 3941
k.p.c., uprawniający strony do
wniesienia zażalenia na orzeczenia sądu drugiej instancji o uchyleniu wyroku i
przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Sąd
Najwyższy, rozpoznając zażalenie przysługujące na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c.,
bada między innymi poprawność zastosowania art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. przez sąd
drugiej instancji, a więc wystąpienie choćby jednej z alternatywnie ujętych w tym
przepisie przesłanek uchylenia wyroku, tj. nieważności postępowania,
nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo istnienia
konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Chodzi więc
o to, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy okoliczności są tymi, które w świetle
art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. usprawiedliwiają wydanie wyroku kasatoryjnego, zamiast -
co powinno być regułą - wyroku reformatoryjnego (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 5 lutego 2015 r., III PZ 11/14, LEX nr 1645273).
W tym kontekście odrzucenie odwołania przez Sąd Apelacyjny było
sprzeczne z wyżej przedstawioną intencją ustawodawcy oraz zasadą
merytorycznego rozpoznania sprawy – zwłaszcza w sytuacji, gdy Sąd drugiej
instancji nie dostrzegł nieważności postępowania, nierozpoznania przez sąd
pierwszej instancji istoty sprawy albo konieczności przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Przeciwnie, w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy
przeprowadził obszerne postępowanie dowodowe, którego wyniki mogły być
skorygowane orzeczeniem reformatoryjnym, gdyby Sąd Apelacyjny zweryfikował na
niekorzyść wnioskodawcy dokonaną przez Sąd pierwszej instancji subsumcję
art. 58 i 57 ustawy emerytalnej. Kognicja sądu drugiej instancji obejmuje
rozpoznanie sprawy w taki sposób, w jaki mógł i powinien rozpoznać sprawę sąd
pierwszej instancji, dlatego sąd ten nie może poprzestać jedynie na zbadaniu
zarzutów apelacyjnych, lecz powinien poczynić własne ustalenia i ocenić je przez
11
zastosowanie prawa materialnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca
2013 r., I UK 555/12, LEX nr 1383249).
Należy tez zaznaczyć, że w wyroku z dnia 25 września 2014 r. w sprawie
I UK 40/14 (LEX nr 1545096) Sąd Najwyższy wyraził odmienny pogląd uznając, że
w przypadku, gdy odwołanie kontestuje wyłącznie ocenę dokonaną przez lekarza
orzecznika ZUS sąd drugiej instancji powinien rozważyć uchylenie wyroku i
odrzucenie odwołania. W ocenie obecnego składu Sądu Najwyższego ocena
dokonana w tym wyroku nie uwzględnia wykładni funkcjonalnej art. 4779
§ 31
k.p.c.,
aspektu konstytucyjnego oraz przedstawionej wykładni systemowej i
celowościowej.
Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji, o kosztach postępowania kasacyjnego
rozstrzygając stosownie do art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.