Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 278/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku R. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o ustalenie kapitału początkowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 5 lutego 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 5 lutego 2014 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu Okręgowego –
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. z dnia 28 czerwca 2013 r. w sprawie
2
z wniosku R. B., o ustalenie kapitału początkowego. W stanie faktycznym sprawy,
wnioskodawca (urodzony w dniu 6 sierpnia 1960 r.), w okresach od dnia 7 listopada
1980 r. do dnia 19 czerwca 1981 r., od dnia 1 września 1981 r. do dnia 5
października 1981 r., od dnia 21 grudnia 1981 r. do 14 kwietnia 1984 r., od dnia 1
czerwca 1984 r. do dnia 15 listopada 1984 r., od dnia 15 stycznia 1985 r. do dnia 4
sierpnia1985 r., od dnia 5 sierpnia 1985 r. do dnia 15 czerwca 1986 r., od dnia 19
czerwca 1986 r. do dnia 30 listopada 1987 r. i od dnia 15 grudnia 1987 r. do dnia 31
października 1989 r. był zatrudniony na terenie Polski u polskich pracodawców na
podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Ponadto w okresie od
dnia 15 kwietnia 1982 r. do dnia 14 kwietnia 1984 r. odbywał zasadniczą służbę
wojskową.
W 1989 r. wnioskodawca wyjechał z Polski na stałe i mieszka na terenie
Niemiec, co potwierdził niemiecki organ rentowy.
Decyzją z dnia 7 stycznia 2013 r. organ rentowy odmówił ustalenia kapitału
początkowego wnioskodawcy, ponieważ zgodnie z informacją niemieckiej instytucji
ubezpieczeniowej w jego przypadku znajduje zastosowanie umowa między Polską
Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o zaopatrzeniu
emerytalnym i wypadkowym zabezpieczeniu społecznym podpisana w Warszawie
dnia 9 października 1975 r. (Dz.U. z 1976 r. Nr 16, poz. 101 ze zm., dalej - umowa
z 1975 r.), natomiast dla osób podlegających tej umowie nie ustala się kapitału
początkowego.
W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawca wskazał, że nigdy nie
przyznano mu statusu wysiedleńca i nie ma dokumentu, który upoważniałby go do
korzystania ze świadczeń emerytalnych w Niemczech za okresy przepracowane w
Polsce. Z informacji jakie otrzymał z niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej wynika,
że nie uwzględniono w nich okresów, które przepracował w Polsce. W odpowiedzi
na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zaznaczył, że w przypadku
wnioskodawcy nieograniczony pobyt na terenie Niemiec został potwierdzony na
dzień 21 listopada 1989 r., co oznacza, że w jego przypadku mają zastosowanie
postanowienia umowy z 1975 r. Oznacza to, że do wypłacenia świadczeń właściwa
jest instytucja ubezpieczeniowa tego państwa, na którego terytorium osoba
uprawniona ma miejsce pobytu. Instytucja ubezpieczeniowa państwa, w którym
3
zamieszkuje osoba uprawniona powinna uwzględnić okresy ubezpieczenia
przebyte w drugim państwie według obowiązujących ją przepisów, w taki sposób
jakby te okresy zostały przebyte według przepisów obowiązujących na obszarze
własnego państwa. Ponieważ wnioskodawca nie posiada okresów ubezpieczenia z
innego tytułu niż pracownicze, dlatego organ rentowy odmówił mu ustalenia
wysokości kapitału początkowego. W ocenie organu rentowego w razie
przesiedlenia się wnioskodawcy ponownie do Polski zastosowanie znajdzie przepis
art. 175 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) –
dalej ustawa o emeryturach i rentach lub ustawa emerytalna, na podstawie którego
ustalenie kapitału początkowego następuje w okolicznościach określonych w
art. 114 ustawy.
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną
decyzję w ten sposób, że nakazał organowi rentowemu wyliczenie kapitału
początkowego wnioskodawcy przy uwzględnieniu wszystkich przebytych w Polsce
przed dniem 1 stycznia 1999 r. okresów składkowych i nieskładkowych.
W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał na treść art. 173 ust. 1 oraz art. 174 ust. 1 i 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którymi dla ubezpieczonych
urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy
opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub, za których składki opłacali płatnicy
składek, ustala się kapitał początkowy - na zasadach określonych w art. 53,
z uwzględnieniem ust. 2-12, a przy jego ustalaniu przyjmuje się przebyte przez
ubezpieczonych przed dniem wejścia w życie ustawy okresy składkowe i
nieskładkowe. W ocenie Sądu pierwszej instancji spór w sprawie sprowadzał się do
tego, czy w świetle umowy z 1975 r. oraz potwierdzonego przez niemiecką
instytucję ubezpieczeniową faktu, że wnioskodawca przesiedlił się do Niemiec z
dniem 21 listopada 1989 r. i od tego czasu przebywa tam na stałe, polski organ
rentowy ma obowiązek wyliczyć dla niego kapitał początkowy. W ocenie Sądu
Okręgowego czym innym jest kwestia ustalenia dla wnioskodawcy kapitału
początkowego, a czym innym kwestia ustalenia prawa do emerytury i ustalenia
właściwej instytucji ubezpieczeniowej dla jej wypłaty. Kapitał początkowy nie należy
do kategorii świadczeń emerytalnych ani rentowych, zatem sam fakt zamieszkania
4
skarżącego w Niemczech nie ma znaczenia dla ustalenia jego kapitału
początkowego, gdyż istotne są wyłącznie wykazane przez niego okresy składkowe i
nieskładkowe o których mowa w art. 174 ust 2 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS. Bez znaczenia pozostaje więc treść umów zawartych przez Polską
Rzeczpospolitą Ludową z Republiką Federalną Niemiec. Sąd Okręgowy powołał się
także na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 2
września 2009 r. w sprawie II UK 30/09 (OSNP 2011 nr 9-10, poz.128), gdzie przy
okazji wskazania, że do ustalenia kapitału początkowego nie mają zastosowania
przepisy rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie
stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych,
osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin
przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U.E.L 1971 Nr 149, poz. 2 ze zm., dalej
- rozporządzenie 1408/71), wyjaśnił, iż kapitał początkowy nie jest świadczeniem
emerytalnym, a stanowi jedynie część tzw. nowej emerytury. W celu jego ustalenia
należy zastosować jedynie przepisy polskie. W tej sytuacji, skoro wnioskodawca
posiada przed dniem 21 listopada 1989 r. przebyte na terenie Polski okresy
składkowe i nieskładkowe, to organ rentowy jest zobowiązany wydać decyzję z
uwzględnieniem wszystkich udowodnionych przez wnioskodawcę okresów, tj. bez
wyłączania okresów, które w przyszłości na podstawie umowy polsko-niemieckiej z
1975 r. będą ewentualnie mogły być uwzględnione przy wyliczaniu jego emerytury
przez niemiecki organ rentowy.
Sąd drugiej instancji wyrokiem z dnia 5 lutego 2014 r., oddalił apelację
organu rentowego od tego wyroku, akceptując ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji, jak i zapadłe orzeczenie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego spór w sprawie
ogniskuje się wokół problemu, czy dla osoby, która opuściła terytorium Polski i
zamieszkała w Niemczech w okresie obowiązywania umowy z 1975 r. organ
rentowy winien wyliczyć kapitał początkowy, jeżeli przebyła ona okresy
ubezpieczenia w Polsce przed opuszczeniem jej terytorium. Zdaniem Sądu umowa
ta nie przewidywała transferu świadczeń. Na gruncie obowiązywania
rozporządzenia 1408/71 nie było wątpliwości, że umowa z 1975 r. miała nadal
zastosowanie, jeżeli została spełniona jedna z pozostałych dwóch przesłanek
określonych w art. 7 ust. 2 lit. c rozporządzenia, to jest, jeżeli stosowanie przepisów
5
umowy jest korzystniejsze dla beneficjentów lub jeżeli wskazana umowa wynika ze
szczególnych okoliczności o charakterze historycznym, a jej skutek jest
ograniczony w czasie. Jednak zastosowanie przepisu prawa Unii, który, jak art. 7
ust. 2 omawianego rozporządzenia, przyznaje pierwszeństwo dwustronnej
konwencji, nie może pozostawać w sprzeczności z zasadami leżącymi u podstaw
prawodawstwa, którego część stanowi. Wniosek taki płynie z wydanego w trybie
prejudycjalnym wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 maja 2013 r. C-589/10
dnia 9 października 1975 r. w sprawie J. Wencel.
Z uwagi na datę złożenia wniosku (1 grudnia 2004 r.) rozporządzenie to ma
zastosowanie w rozpoznawanej sprawie. Zdaniem Sądu drugiej instancji dla
rozstrzygnięcia sprawy ma jednak znaczenie okoliczność, że funkcjonuje także
umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o
zabezpieczeniu społecznym sporządzona w Warszawie dnia 8 grudnia 1990 r.
(Dz.U. Nr 108, poz. 468 ze zm., dalej - umowa z 1990 r.). Sąd przywołał wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2009 r. II UK 362/08, (OSNP 2011 nr 1-2,
poz. 19), w którym stwierdzono, że nie budzi wątpliwości, że okresy ubezpieczenia
przebyte w Polsce do 31 grudnia 1990 r. mogłyby być potraktowane jak przebyte w
Niemczech tylko wówczas, gdyby warunki uprawniające do emerytury
ubezpieczony spełnił przed dniem 1 stycznia 1991 r. Do zdarzeń powstałych
później umowa z 1975 r. nie może mieć zastosowania, co wynika z art. 27 ust. 2
umowy z 1990 r., według którego nie narusza ona roszczeń i uprawnień nabytych
do dnia 1 stycznia 1991 r. w jednej z Umawiających się Stron na podstawie umowy
z 1975 r., tak długo, jak te osoby, także po dniu 31 grudnia 1990 r. będą mieszkać
na terytorium tej Umawiającej się Strony. Wnioskodawca, jako urodzony w 1960 r.,
nie nabył uprawnień emerytalnych, instytucja kapitału początkowego wprowadzona
została dopiero od 1 stycznia 1999 r., wobec czego nie ma żadnych podstaw, aby
stosować w tym przypadku postanowienia umowy z 1975 r. Sąd Apelacyjny
zauważył także, że zgodnie z art. 27 ust. 3. umowy z 1990 r. roszczenia i
uprawnienia w zakresie zaopatrzenia emerytalnego i wypadkowego w myśl umowy
z 1975 r. za okresy ubezpieczenia przebyte do momentu przyjazdu przysługują
także osobom, które przed dniem 1 stycznia 1991 r. przybyły na terytorium drugiej
Umawiającej się Strony i do tej daty złożyły wniosek o przeniesienie miejsca
6
zamieszkania na jej terytorium i przebywają od tej daty nieprzerwanie, jeżeli w
okresie zaistnienia wypadku ubezpieczenia najpóźniej od dnia 30 czerwca 1991 r.
mieszkają na terytorium tej Strony. Wnioskodawca zaznaczył, że nigdy nie
przyznano mu „statusu wysiedleńca”. Osoba, która podlegała różnym systemom
ubezpieczenia społecznego nie może być traktowana gorzej, aniżeli osoba, która
podlegała tylko jednemu porządkowi prawnemu.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie prawa materialnego – art. 8
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29
kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
(Dz.U.UE. L 2004.166.1 ze zm.), (Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne 2004,
rozdz. 5, t. 5) – dalej rozporządzenie 883/2004, poprzez jego niezastosowanie i
przyjęcie, że umowa pomiędzy Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką
Federalną Niemiec z 1975 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym po jej
inkorporowaniu do systemu prawa Unii Europejskiej nie ma zastosowania, w
odniesieniu do osoby posiadającej miejsce zamieszkania w Niemczech
nieprzerwanie od roku 1990, która złożyła wniosek o ustalenie kapitału
początkowego oraz poprzez przyjęcie, że po dniu przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej nadal funkcjonuje umowa z 1990 r. pomimo jej wyraźnego uchylenia,
art. 3 ust. 1 lit d) i art. 10 rozporządzenia 883/2004 w związku z art. 288 Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej TFUE (Dz.Urz. UE C115 z 9 maja 2008 r. str. 47),
oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji RP poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji
ustalenie kapitału początkowego służącego do ustalenia wysokości emerytury
obliczanej na podstawie przepisu art. 25 i 26 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z uwzględnieniem okresów zatrudnienia
przebytych w Polsce przed 1991 r. dla osoby, która posiada ekspektatywę
emerytury z niemieckiego systemu zabezpieczeń społecznych za te same okresy
ubezpieczenia, co narusza zakaz kumulacji świadczeń określony art. 10
rozporządzenia 883/2004, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, wraz z
orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę co następuje:
7
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona.
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 2
września 2009 r., II UK 30/09), przyjmuje się, że sprawy o ustalenie kapitału
początkowego nie są objęte zakresem regulacji rozporządzenia Rady (EWG) Nr
1408/71. Takie samo stanowisko zostało zresztą zajęte we wcześniejszym wyroku
z dnia 22 czerwca 2006 r., I UK 356/05 (OSNP 2007 nr 13-14, poz. 202). W obu
tych judykatach Sąd Najwyższy stwierdził również, że inną kwestią będzie
natomiast w przyszłości ustalanie wysokości świadczenia, do którego zastosowanie
znajdą przepisy unijnej koordynacji. Trzeba jednak pamiętać, że w obu tych
przypadkach stan faktyczny był inny, aniżeli w rozpoznawanej sprawie, gdyż
znajdująca wówczas zastosowanie umowa międzynarodowa przewidywała
obowiązek uwzględniania okresów zatrudnienia w jednym państwie do okresu
stażowego w drugim państwie.
W niniejszej sprawie sytuacja jest inna, bowiem wnioskodawca legitymuje się
polskimi okresami ubezpieczenia sprzed daty przesiedlenia się do Niemiec (przed 1
stycznia 1991 r.), a okresy te na mocy umowy z 1975 r. są kwalifikowane jako
okresy ubezpieczenia państwa miejsca zamieszkania, przy czym zasada ta została
utrzymana w umowie z 1990 r. (nota bene stosowanie umowy z 1975 r. w stosunku
do ubezpieczonego, zostało potwierdzone przez niemiecką instytucję
ubezpieczeniową – k. 29 akt kapitałowych).
Zgodnie z art. 174 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, przy ustalaniu
kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie tej
ustawy (polskie) okresy składkowe, o których mowa w art. 6 ustawy emerytalnej.
Co do zasady więc, należałoby przyjąć, że okresy ubezpieczenia wnioskodawcy
przebyte przed datą przesiedlenia się do Niemiec podlegają uwzględnieniu przy
ustalaniu kapitału początkowego, ponieważ są to okresy polskie. Jest to zresztą
generalna zasada, jaka jest stosowana w dziedzinie zabezpieczenia społecznego,
wynikająca również z umów międzynarodowych. Okresy ubezpieczenia uwzględnia
się w tym państwie, w którym zostały one przebyte, chyba że co innego wynika
właśnie z przedmiotowych umów. Na gruncie ustawy emerytalnej znajduje to wyraz
w art. 8, który stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz przy
8
obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy ubezpieczenia za granicą, jeżeli tak
stanowią umowy międzynarodowe. Brak natomiast regulacji, wskazującej jakich
okresów nie uwzględnia się. W tym zakresie należy również stosować reguły
wynikające z umów międzynarodowych, na podstawie art. 91 Konstytucji RP, nie
zaś w oparciu o odesłanie wynikające z art. 8 ustawy emerytalnej.
Istota sporu w rozpoznawanej sprawie sprowadza się zatem do tego, czy
polski okres ubezpieczenia przypadający przed datą przesiedlenia się do Niemiec
przed dniem 1 stycznia 1991 r. jest w świetle art. 27 ust. 2 umowy z 1990 r. w
związku z art. 4 ust. 2 umowy z 1975 r. okresem ubezpieczenia w rozumieniu
art. 174 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej uwzględnianym dla celów obliczania
kapitału początkowego.
Warunkiem stosowania przepisów unijnej koordynacji jest skorzystanie ze
swobody przemieszczania się oraz wystąpienie okoliczności bądź zdarzenia, które
ma znaczenie dla nabycia, ustalenia bądź realizacji prawa do świadczenia z sytemu
zabezpieczenia społecznego danego państwa członkowskiego. Na taką
perspektywę wskazuje art. 3 w związku z art. 6 rozporządzenia 883/2004. Ostatnia
z wymienionych regulacji odnosi się wprawdzie do zasady sumowania okresów,
lecz mowa w niej o „nabyciu, zachowaniu, przysługiwaniu lub odzyskaniu prawa do
świadczeń”, a odnosząc to sformułowanie do zakresu przedmiotowego koordynacji
(art. 3 tego rozporządzenia), należy stwierdzić, że zakresem regulacji objęte są
wszystkie etapy nabywania prawa do świadczenia, o ile w przeszłości wystąpiło
zdarzenie bądź okoliczność w innym państwie członkowskich, mająca wpływ na to
uprawnienie.
W przypadku wnioskodawcy, do czasu przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej, okresy ubezpieczenia przed datą przesiedlenia się do Niemiec przed
1 stycznia 1991 r. były uwzględniane jako okresy ubezpieczenia państwa miejsca
zamieszkania (tutaj niemieckie).
Z dniem 1 maja 2004 r., umowy te zostały zastąpione rozporządzeniami
1408/71 i 574/72 - to ostatnie z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania
rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących
działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się
9
we Wspólnocie - Dz.U.UE. L 1972.74.1 ze zm.), a później 883/2004 i 987/2009 - to
ostatnie z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia
(WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
(Dz.U.UE. L 2009.284.1 ze zm.). W kontekście tych regulacji, pojawia się zatem
problem, dopuszczalności stosowania zasad wynikających z umów
międzynarodowych w zakresie uwzględniania okresów ubezpieczenia. Dotyczy to
również prawnej kwalifikacji polskich okresów ubezpieczenia przed 1 stycznia
1991 r., które w okolicznościach sprawy, były do czasu przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej w związku z miejscem zamieszkania wnioskodawcy w Niemczech,
traktowane jako okresy niemieckie. Złożenie wniosku w Polsce o ustalenie kapitału
początkowego, do którego nie stosuje się wprawdzie żadnego przepisu
dotyczącego koordynacji świadczeń z tytułu „starości”, nie zmienia faktu, że
konieczne jest rozstrzygnięcie, czy okresy te mają być nadal traktowane jako
okresy niemieckie, w związku z zamieszkiwaniem przez wnioskodawcę na
terytorium Niemiec, czy też zgodnie z jego wnioskiem jako okresy polskie. Tak więc
w okolicznościach sprawy nie tyle idzie o ustalenie czy sprawa o ustalenie kapitału
początkowego podlega przepisom unijnej koordynacji, ile rozstrzygnięcie, czy polski
okres ubezpieczenia sprzed daty przesiedlenia się do Niemiec (przed 1 stycznia
1991 r.) i uznany – w związku zamieszkiwaniem w tym kraju - za okres
ubezpieczenia niemieckiego, może być po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej
uwzględniony przy obliczaniu kapitału początkowego.
Wstępnie trzeba zwrócić uwagę, że do stanu faktycznego rozpoznawanej
sprawy odnosi się szereg zmieniających się regulacji, biorąc pod uwagę
przesiedlenie się wnioskodawcy do Niemiec, stąd konieczne jest ich przedstawienie
zwłaszcza gdy chodzi o kwalifikację prawną okresów ubezpieczenia dla celów
ustalenia prawa do świadczenia przypadających przed datą przesiedlenia się do
Niemiec.
Podstawowe znaczenie ma umowa z 1975 r., a zwłaszcza jej art. 4 i 5.
Pierwszy z nich w ust. 1 stanowił, że: a) renty z zaopatrzenia emerytalnego
przyznaje, według obowiązujących ją przepisów, instytucja ubezpieczeniowa
państwa, na którego terytorium osoba uprawniona mieszka, b) instytucja miejsca
zamieszkania uwzględnia według obowiązujących ją przepisów okresy
10
ubezpieczenia, okresy zatrudnienia oraz okresy z nimi zrównane w drugim
państwie w taki sposób, jak gdyby zaistniały na terytorium pierwszego państwa
(ust. 2) oraz c) renty przysługują tylko przez okres zamieszkiwania na terytorium
państwa, którego instytucja ustaliła rentę. Z przepisu art. 5 umowy z 1975 r.
natomiast wynikało, że jeżeli rencista zmieni miejsce pobytu i zamieszka na
terytorium drugiego państwa, to wypłata renty jest wstrzymywana (ust. 1),
a instytucja miejsca nowego zamieszkania decyduje o prawie do renty za okres od
wstrzymania wypłaty renty, uwzględniając okresy ubezpieczenia, zatrudnienia i
okresy zrównane w państwie poprzedniego zamieszkania. Powyższe oznaczało,
że umowa z 1975 r. wprowadzała swego rodzaju fikcję uznawania okresów
ubezpieczenia za okresy prawa miejsca zamieszkania.
Powyższe uległo jednak zmianie na podstawie umowy z 1990 r., w której
przyjęto zasadę tzw. proporcjonalnego ustalania prawa do świadczeń emerytalnych
i rentowych (art. 17-18 umowy z 1990 r.), co miało ten skutek, że instytucja danego
państwa ustalała prawo do świadczeń, uwzględniając jedynie okresy
ubezpieczenia, zamieszkania lub zrównane z nimi przypadające tylko w tym
państwie. Od powyższej reguły wyjątek wprowadzał art. 19 ust. 4, który stanowił, że
pozostają nienaruszone niemieckie przepisy prawne dotyczące świadczeń za
okresy ubezpieczenia, które nie zostały przebyte na obszarze Republiki Federalnej
Niemiec, jak również dotyczące świadczeń za okresy zaliczone zgodnie z prawem
o rentach obcych. W istocie chodziło o regulacje ustawy o rentach obcych
(„Fremdrentengesetz”), która zresztą obowiązuje w Niemczech do dnia dzisiejszego
(wersja jednolita opublikowana dnia 25 lutego 1960 r., BGBl. I s. 93, 94 i nast. – ze
zm.) i dotyczy uprawnień emerytalnych i rentowych osób wypędzonych bądź tzw.
przesiedleńców. Jej podstawową zasadą jest uwzględnianie zagranicznych
okresów ubezpieczenia, zatrudnienia bądź okresów z nimi zrównanych tak, jak
gdyby zostały przebyte na terytorium Niemiec. Innymi słowy, na podstawie umowy
z 1990 r. obowiązywała tzw. zasada proporcjonalności, chyba że chodziło o okresy
zaliczone zgodnie z prawem o rentach obcych, w przypadku których w mocy
pozostawała zasada miejsca zamieszkania.
Przedstawiona regulacja uległa modyfikacji po przystąpieniu Polski do Unii
Europejskiej. Po akcesji zastosowanie znalazły rozporządzenia 1408/71 oraz
11
574/72. Relację umów z 1975 r i 1990 r. do rozporządzeń unijnych regulował art. 7
ust. 2 lit c rozporządzenia 1408/71. Wprawdzie rozporządzenie zastępowało
konwencje o zabezpieczeniu społecznym (art. 6 rozporządzenia), lecz w mocy
pozostały określone postanowienia konwencji o zabezpieczeniu społecznym, do
których Państwa Członkowskie przystąpiły przed datą wejścia w życie
rozporządzenia, o ile były one korzystniejsze dla beneficjentów albo jeżeli wynikały
ze szczególnych okoliczności o charakterze historycznym, a ich skutek był
ograniczony w czasie, pod warunkiem, że zostały wymienione w załączniku III.
W jego pkt 19 została uwzględniona: a) umowa z 1975 r. zgodnie z warunkami i
zakresem określonymi w art. 27 ust. 2-4 umowy z 1990 r. oraz b) art. 11 ust. 3,
art. 19 ust. 4, art. 27 ust. 5 i art. 28 ust. 2 umowy z 1990 r.
Z regulacji tych wynika, że o ile umowa z 1975 r. znajdowała zastosowanie
wyłącznie w zakresie wskazanym w art. 27 ust. 2 - 4 umowy z 1990 r., o tyle wprost
odsyłano do art. 11 ust. 3, art. 19 ust. 4, art. 27 ust. 5 i art. 28 ust. 2 umowy z
1990 r. Szczególne znacznie miało odwołanie się wprost do art. 19 ust. 4 umowy z
1990 r.
Tak więc osoba, która przed dniem 1 stycznia 1991 r. przesiedliła się do
Niemiec, miała w okresie obowiązywania w Polsce rozporządzeń 1408/71 i 574/72
prawo do ustalenia prawa do emerytury w Polsce z tytułu polskich okresów
ubezpieczenia przypadających przed powyższą datą, chyba że zostały one
uwzględnione dla celów ustalania prawa do emerytury w Niemczech na podstawie
niemieckich przepisów znajdujących zastosowanie na podstawie art. 19 ust. 4
umowy z 1990 r. Takie rozwiązanie znajdowało również swoje oparcie w zakazie
kumulacji świadczeń, wyrażonym w art. 12 rozporządzenia 1408/71, który stanowił
że nie można nabyć świadczeń za ten sam okres ubezpieczenia. Jeśli zatem okres
ubezpieczenia, zamieszkania bądź zrównany z nim, przypadał przed datą
przesiedlenia się, to mógł być on uwzględniany wyłącznie jeden raz przez instytucję
jednego państwa członkowskiego. Powyższe szczegółowo analizuje wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 maja 2014 r., II UK 456/13 (LEX nr 1463421, M.P.Pr. 2014
nr 8, s. 438-441).
Odrębny problem dotyczył natomiast zagadnienia czy konieczne było
spełnienie warunku zamieszkania na terytorium danego państwa członkowskiego w
12
okresie obowiązywania rozporządzenia 1408/71 i rozporządzenia 574/72, w celu
uwzględnienia polskich okresów ubezpieczenia przypadających przed 1 stycznia
1991 r. Z prawnego punktu widzenia chodzi o relację art. 19 ust. 4 umowy z 1990 r.
do jej art. 27 ust. 2, bowiem w art. 7 ust. 2 lit. c rozporządzenia 1408/71 warunek
miejsca zamieszkania nie był sformułowany. Zdaniem Sądu Najwyższego jednak,
klauzula szczególnych okoliczności historycznych nawiązujących właśnie do tej
kwestii, nakazywała interpretację przedstawionej regulacji zarówno w kontekście
art. 19 ust. 4 i art. 27 ust. 2 umowy z 1990 r. Dekodowanie normy prawnej powinno
się odbywać w oparciu o zespół przepisów wskazanych w pkt 19 załącznika III
rozporządzenia 1408/71, zaś osiągnięcie ich spójności nakazywałoby interpretację
umowy z 1975 r. (zgodnie z warunkami i zakresem określonym w art. 27 ust. 2-4
umowy z 1990 r.) w zgodzie z art. 19 ust. 4 umowy z 1990 r. To z kolei oznaczałoby
– z historycznego punktu widzenia – uwzględnienie zasad uznawania okresów
ubezpieczenia wynikających z umowy z 1975 r. Wskazywałaby na to w
szczególności wykładnia art. 27 ust. 2 umowy z 1975 r., w którym stwierdza się, że
umowa ta nie narusza „roszczeń i uprawnień” nabytych do dnia 1 stycznia 1991 r. w
jednej z umawiających się stron na podstawie umowy z 1975 r. tak długo, jak osoby
te, także po dniu 31 grudnia 1990 r., będą mieszkać na terytorium umawiającej się
strony. O ile pojęcie „roszczeń”, które mogą być dochodzone od podmiotów
zobowiązanych faktycznie wskazuje na już nabyte uprawnienia (tak jak przyjęto w
wyrokach z dnia 19 maja 2009 r., II UK 362/08 oraz z dnia 20 stycznia 2010 r.,
II UK 152/09 - OSNP 2011 nr 13-14, poz. 193), o tyle w przypadku terminu
„uprawnień” należałoby przyjąć, że chodzi o wszelkie uprawnienia wynikające z
umowy z 1975 r., obejmujące także te dotyczące ekspektatywy poszczególnych
praw, a więc również uwzględnienia okresów ubezpieczenia. To pozwala na
wyrażenie stanowiska, że od miejsca zamieszkania (jego zmiany) uzależniona jest
nie tylko sytuacja osób, które nabyły prawo do świadczeń przed 1 stycznia 1991 r.,
ale od tego kryterium (miejsca zamieszkania) uzależnione jest także poszanowanie
(pod warunkiem dalszego zamieszkania w danym państwie) wszelkich uprawnień,
które zostały nabyte przed tą datą na terytorium jednej umawiającej się strony.
W konkluzji tej części rozważań, należałoby zatem stwierdzić, że w okresie
obowiązywania rozporządzeń 1408/71 i 987/2009, generalną regułą ustalania
13
prawa do świadczeń emerytalnych była tzw. zasada proratyzacji, nakazująca
ustalanie prawa do świadczenia wyłącznie w oparciu o okresy ubezpieczenia,
zamieszkania lub zrównane z nimi przebyte na terytorium danego państwa
członkowskiego (podobnie zresztą ta kwestia była uregulowana w umowie z
1990 r.). Tak więc osobie, która posiada polskie okresy ubezpieczenia ustalane jest
z tego tytułu prawo do świadczenia przez polski organ rentowy. Od tej zasady
możliwe były jednak wyjątki, które wynikają m.in. z umów dwustronnych, do których
stosowano art. 6 i 7 rozporządzenia 1408/71 (art. 7 ust. 2 lit. c tego aktu prawnego).
Na tej podstawie, w relacji pomiędzy Polską i Niemcami możliwe było traktowanie
okresów ubezpieczenia, zamieszkania lub zrównane z nimi, przypadających na
terytorium jednego państwa, tak jakby były one przebyte na terytorium drugiego
państwa, pod warunkiem dalszego zamieszkiwania na terytorium tego drugiego
państwa. Wynika to zarówno z art. 19 ust. 4 umowy z 1990 r. jak również z jej
art. 27 ust. 2.
Większe problemy nastręcza natomiast prawna kwalifikacja okresów
ubezpieczenia sprzed przesiedlenia się i nabycia na ich podstawie świadczenia w
świetle rozporządzeń 883/2004 i 987/2009.
Jeśli chodzi o generalną zasadę proporcjonalnego ustalania świadczeń,
aktualne pozostają wcześniejszej rozważania, a więc zasadą jest ustalanie
świadczenia (emerytury) proporcjonalnej. Natomiast w przypadku relacji umów
międzynarodowych do rozporządzeń koordynacyjnych, to wprawdzie art. 8 ust. 1
rozporządzenia 883/2004 (regulujący tę kwestię) jest odpowiednikiem art. 6 i 7
rozporządzenia 1408/71, lecz na podstawie załącznika II tego pierwszego
rozporządzenia pozostaje w mocy wyłącznie umowa z 1975 r. w zakresie w jakim
określa to art. 27 ust. 2- 4 umowy z 1990 r. Nie uwzględnia się zatem art. 19 ust. 4
umowy z 1990 r. W załączniku wyraźnie stwierdza się jednak, że chodzi o
„zachowanie na podstawie umowy z 1975 r. statusu prawnego osób, które
zamieszkały na terytorium Niemiec lub Polski przed dniem 1 stycznia 1991 r. i które
nadal tam zamieszkują”. W tym świetle pojawiają się dwa problemy. Pierwszy
związany z interpretacją art. 27 ust. 2- 4 umowy z 1990 r. oraz drugi nakazujący
rozważanie dopuszczalności uzależnienia zachowania prawnego statusu od
kryterium zamieszkiwania na terytorium danego państwa członkowskiego.
14
Co się tyczy zakresu zastosowania art. 27 ust. 2-4 umowy z 1990 r., to został
on już wyżej przedstawiony, przy czym zawarta tam argumentacja zostaje
wzmocniona, uwzględniając okoliczność, że w załączniku II jest mowa o
konieczności zachowania na podstawie umowy z 1975 r. „statusu prawnego” osób,
które zamieszkały na terytorium Niemiec lub Polski przed dniem 1 stycznia 1991 r. i
które nadal tam zamieszkują. Oznacza to, że jeśli osoba przesiedliła się na
terytorium jednego państwa i nabyła prawo do uwzględnienia okresów
ubezpieczenia, zamieszkania lub zrównanych z nimi, tak jakby były one przebyte w
tym państwie, to przedmiotowe uprawnienie wyznaczające jej „status prawny”
zostaje zachowane pod warunkiem dalszego zamieszkiwania na tym terytorium.
Jeśli zatem przed dniem 1 stycznia 1991 r., osoba, która się przesiedliła, nabyła na
podstawie umowy z 1975 r. (bądź przepisów obowiązujących w miejscu
zamieszkania), określone uprawnienia, w tym do traktowania okresów
ubezpieczenia, zamieszkania bądź zrównanych z nimi, tak jak gdyby zostały one
przebyte na terytorium nowego miejsca zamieszkania, to uprawnienia te zostają
uwzględnione również w okresie obowiązywania rozporządzeń 883/2004 i
987/2009, przy czym warunkiem uwzględnienia tych okresów, jest zamieszkiwanie
na terytorium danego państwa członkowskiego.
Gdy natomiast idzie o warunek miejsca zamieszkania, trzeba zauważyć, że
w przypadku koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego uchylenie zasad
dotyczących miejsca zamieszkania dotyczy wyłącznie świadczeń pieniężnych i to
pod warunkiem, że kwestia ta nie została uregulowana inaczej (art. 7
rozporządzenia 883/2004). Podobne zastrzeżenie (braku odmiennego
uregulowania) można również odnaleźć w zasadach: równego traktowania
świadczeń, dochodów, okoliczności lub zdarzeń (art. 5 rozporządzenia 883/2004),
jak również sumowania okresów (art. 6 tego rozporządzenia), które to zasady
mogłyby mieć znaczenie dla traktowania okresów ubezpieczenia przypadających
przed datą przesiedlenia się. Oznacza to, że uzależnienie w rozporządzeniach
unijnych, dotyczących koordynacji świadczeń, możliwości uwzględnienia
określonych uprawnień od miejsca zamieszkania jest dozwolone. Nie sprzeciwia się
temu również prawo pierwotne UE w zakresie, w jakim odnosi się ono do
problematyki zabezpieczenia społecznego (por. art. 48 TFUE, który nakazuje
15
przyjęcie takich regulacji w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, które umożliwią
zaliczenie wszystkich okresów uwzględnianych w prawie poszczególnych państw,
w celu nabycia i zachowania prawa do świadczeń oraz naliczenia wysokości
świadczeń). Uwzględniając powyższe trzeba także zauważyć, że osoba, która
zmieniła miejsce zamieszkania w rozumieniu umowy z 1975 r. (a potem umowy z
1990 r.) nie jest pozbawiana możliwości uwzględnienia okresów ubezpieczenia,
zamieszkania bądź zrównanych z nimi przypadających przed datą przesiedlenia
się. W oparciu o omawiane wyżej regulacje różnicuje się wyłącznie to, w jakim
państwie okresy te zostaną uwzględnione, co może być dla danej osoby mniej albo
bardziej korzystne z finansowego punktu widzenia. Tak więc nie zachodzi
niezgodność rozwiązania przyjętego w załączniku II do rozporządzenia 883/2004 z
art. 48 TFUE. Wniosek ten dotyczy również wcześniej obowiązujących
rozporządzeń 1408/71 i 987/2009.
Innymi słowy w okresie obowiązywania rozporządzeń 883/2004 i 987/2009
osoba, która przed dniem 1 stycznia 1991 r. przesiedliła się do Niemiec, ma prawo
do ustalenia prawa do emerytury w Polsce z tytułu polskich okresów ubezpieczenia
przypadających przed powyższą datą, chyba że w związku z miejscem
zamieszkania zostały one uwzględnione dla celów ustalania prawa do emerytury w
Niemczech (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006 r., I UK 349/04,
OSNP 2007 nr 3-4, poz. 53, w którego tezie przyjęto, że na podstawie umowy z
1975 r. świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego i wypadkowego przysługują tylko
przez okres zamieszkiwania ubezpieczonego na terytorium państwa, którego
instytucja ustaliła świadczenie - art. 4 ust. 3 i art. 7 ust. 3 tej umowy).
Podobnie na gruncie rozporządzeń 883/2004 i 987/2009 kluczowe znaczenie
odgrywa zakaz kumulacji świadczeń. Zgodnie z art. 10 rozporządzenia 883/2004,
rozporządzenie podstawowe nie przyznaje ani nie utrzymuje prawa do kilku
świadczeń z tego samego rodzaju za jeden i ten sam okres ubezpieczenia
obowiązkowego. Oznacza to, że z tytułu jednego okresu ubezpieczenia można
nabyć wyłącznie jedno świadczenie. Pozostaje to zresztą w zgodzie z zasadą
podlegania ustawodawstwu jednego państwa członkowskiego uwzględnioną w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia z 27 lutego 2014 r., II UK 333/12 (OSNP 2014 nr
3, poz. 47), w którym stwierdzono, że polska instytucja nie jest uprawniona do
16
uwzględnienia w wyliczeniu emerytury proporcjonalnej okresów ubezpieczenia
przypadających przed dniem przesiedlenia się ubezpieczonego do Niemiec, jeśli
zostały one zaliczone przez instytucję niemiecką. Zasada ta została potwierdzona
w wyroku z dnia 14 maja 2014 r., II UK 456/13 (LEX nr 1463421), w postanowieniu
z dnia 17 września 2014 r., II UZP 2/14 (niepublikowane) oraz wyroku z dnia 14
stycznia 2015 r., II UK 427/13 (niepublikowany).
W tym świetle należałoby stwierdzić, że polski okres ubezpieczenia przed
datą przesiedlenia się do Niemiec przed 1 stycznia 1991 r. może być uwzględniony
wyłącznie przez instytucję jednego państwa członkowskiego. Wynika to zarówno z
umów z 1975 r i 1990 r. jak i zakazu kumulacji świadczeń wynikającego z art. 10
rozporządzenia 883/2004. Uwagi te jednak nie pozwalają na rozstrzygnięcie czy
powinno to mieć miejsce dopiero na „końcowym” etapie ustalania prawa do
świadczenia, czy wcześniej jeśli przepis prawa krajowego wymaga podjęcia
czynności ukierunkowanych na takie ustalenie w przyszłości.
Przede wszystkim należy zauważyć, że z powoływanych wyżej umów
międzynarodowych wynika automatyzm w uwzględnianiu spornych okresów
ubezpieczenia, co oznacza, że instytucja miejsca zamieszkania była (i nadal jest)
zobowiązana do ich kwalifikacji jako okresów przebytych według prawa miejsca
zamieszkania. Oznacza to, że uwzględnienie przez jedną z instytucji tych okresów
jako własnych uniemożliwia taką kwalifikację przez instytucję drugiego państwa
członkowskiego. Wprawdzie żadna ze wskazywanych regulacji zawartych w
umowach z 1975 r. i 1990 r. nie odnosiła się wprost do okresu poprzedzającego
ustalenie prawa do świadczenia (renty, co w rozumieniu obu umów dotyczyło także
emerytur), lecz w art. 4 umowy z 1975 r. wskazano wyraźnie, że uwzględnienie
okresów według zasady miejsca zamieszkania ma następować „przy ustalaniu
renty”. Mimo że instytucja kapitału początkowego została wprowadzona do
polskiego porządku prawnego dopiero w 1999 r., sformułowanie „przy ustalaniu
renty” należy interpretować szeroko, nie odnosząc go tylko do spraw o ustalenie
wysokości świadczenia w rozumieniu przepisów prawa krajowego. Jest to tym
bardziej uzasadnione, że instytucja kapitału początkowego stanowi element
ustalania prawa do świadczenia, tyle że z czasowego punktu widzenia, wobec
nieosiągnięcia wieku emerytalnego oraz charakteru kapitału początkowego,
17
następuje to z reguły wcześniej. Zasada miejsca zamieszkania obowiązująca na
podstawie umowy z 1975 r., zakłada zatem, że okresy ubezpieczenia sprzed
przesiedlenia się do Niemiec przed 1 stycznia 1991 r. uwzględniane są tylko raz
przez instytucję miejsca zamieszkania. Ponieważ wnioskodawca ma miejsce
zamieszkania w Niemczech to w tym państwie zostały uwzględnione przedmiotowe
okresy, podlegające prawnej kwalifikacji tak jak okresy niemieckie. Wynika to
zarówno wprost z art. 19 ust. 4 umowy z 1990 r. jak i z jej art. 27 ust. 2
stosowanego na podstawie załącznika II do rozporządzenia 883/2004 i jego art. 8,
który utrzymuje uprawnienia wynikające z umowy z 1975 r. Jeśli zatem instytucja
niemiecka zakwalifikowała okresy polskiego ubezpieczenia jako okresy niemieckie,
to polski organ rentowy nie traktuje ich jak okresów ubezpieczenia w ujęciu art. 174
ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej. Jeśli natomiast wnioskodawca zmieni miejsce
zamieszkania i przeniesie się do Polski, to wówczas konieczne będzie
uwzględnienie ich na potrzeby ustalenia emerytury polskiej.
Takiej sytuacji nie można wykluczyć, chociaż wówczas również pojawi się
problem związany z dopuszczalnością ponownego ustalenia kapitału początkowego
(na to trafnie wskazuje organ rentowy). Podstawą jego ponownego ustalenia nie
będzie jednak art. 175 ust. 5 ustawy emerytalnej, ale art. 59 ust. 1 rozporządzenia
883/2004, według którego jeżeli metoda ustalania wysokości świadczeń lub zasady
wyliczania świadczeń ulegają zmianie na podstawie ustawodawstwa Państwa
Członkowskiego lub jeżeli sytuacja osobista zainteresowanego ulega istotnej
zmianie, która prowadziłaby do dostosowania kwoty świadczenia, na podstawie
tego ustawodawstwa, to zgodnie z przepisami art. 52 dokonywane jest ponowne jej
obliczenie, przy czym z instytucji polskiej wypłacane byłoby świadczenie niezależne
ze względu na charakter emerytury w nowym systemie.
Będzie to jednak odrębne zagadnienie, konieczne do rozpoznania w razie
zmiany miejsca zamieszkania. Niezależnie od tego pojawia się również pytanie, czy
po wejściu Polski do Unii Europejskiej wnioskodawca może sam decydować, w
którym kraju uwzględniane są okresy ubezpieczenia sprzed daty przesiedlenia się,
bez względu na to, w którym miejscu zamieszkuje. Jest to kwestia niezależna od
generalnej reguły, że okresy te uwzględnia się tylko jeden raz. Oznacza to, że
instytucja jednego państwa członkowskiego mogłaby uznać przedmiotowe okresy
18
jako własne, wyłącznie w przypadku potwierdzenia braku takiej kwalifikacji przez
instytucję innego państwa.
Potwierdzenie takiej kwalifikacji w Niemczech prowadzi natomiast do
związania nim zarówno polskiego organu rentowego jak i sądów rozpatrujących
odwołanie. Wynika to wprost z art. 5 rozporządzenia 987/2009, który stanowi, że
dokumenty wydane przez instytucję państwa członkowskiego do celów stosowania
rozporządzenia podstawowego i rozporządzenia wykonawczego, stanowiące
poświadczenie sytuacji danej osoby oraz dowody potwierdzające, na podstawie
których zostały wydane te dokumenty, są akceptowane przez instytucje
pozostałych państw członkowskich tak długo, jak długo nie zostaną wycofane lub
uznane za nieważne przez państwo członkowskie, w którym zostały wydane.
Pojęcie instytucji zostało natomiast zdefiniowane szeroko w art. 1 lit. p
rozporządzenia 883/2004 (oznaczając, w odniesieniu do każdego Państwa
Członkowskiego, organ lub władzę odpowiedzialną za stosowanie całości lub
części ustawodawstwa). Domaganie się zatem wyliczenia kapitału początkowego
od okresów ubezpieczenia przed datą przesiedlenia się do Niemiec, byłoby
dopuszczalne dopiero w przypadku wykazania, że okresy te, zgodnie z
powoływanymi umowami międzynarodowymi, nie zostały uznane jako okresy
niemieckie.
Ponieważ przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej polskie okresy
sprzed przesiedlenia się do Niemiec, były na podstawie umowy z 1975 r. (art. 4 i 5)
oraz umowy z 1990 r. (art. 19 ust. 4 i 27 ust. 2) uznawane za okresy niemieckie, to
na gruncie rozporządzeń koordynacyjnych pojawia się okoliczność, jaka wystąpiła
w innym państwie członkowskim, a która ma znaczenie dla ustalania prawa do
świadczenia w Polsce, stąd pytanie o prawną kwalifikację (pierwotnie) polskich
okresów ubezpieczenia, które stały się okresami niemieckimi w związku z
przesiedleniem się do Niemiec, jest sprawą objętą przepisami unijnej koordynacji.
Uwzględniając zakaz kumulacji świadczeń (aktualnie art. 10 rozporządzenia
883/2004) nie jest możliwe nabycie uprawnień z dwóch, lub więcej systemów
państw, za ten sam okresy ubezpieczenia; wniosek ten wynika również z umowy z
1975 r. (art. 4 i 5) oraz umowy z 1990 r. (art. 27 ust. 2)
19
Powyższe oznacza, że okresy ubezpieczenia wnioskodawcy sprzed daty
przesiedlenia się mogą być uznane albo za okresy polskie albo za okresy
niemieckie; nie ma możliwości ich jednoczesnej, podwójnej kwalifikacji, w tym zaś
świetle prawo do uwzględnienia okresów ubezpieczenia sprzed przesiedlenia się
do okresów niemieckich należy uznać jako uprawnienie, które zostało utrzymane w
mocy na podstawie art. 27 ust. 2 umowy z 1990 r., znajdującej zastosowanie na
mocy art. 8 rozporządzenia 883/2004 i załącznika II.
Jeżeli zatem okresy te zostały zakwalifikowane przez instytucje niemiecką
jako niemieckie okresy ubezpieczenia, to nie są to okresy ubezpieczenia w
rozumieniu art. 174 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej, ponieważ z chwilą
zastosowania do nich regulacji umowy z 1975 r. i z 1990 r. stały się one okresami
niemieckimi; potwierdzałaby to również wykładnia art. 4 umowy z 1975 r., w którym
wyrażenie „przy ustalaniu renty” należałoby interpretować szeroko, obejmując nim
wszelkie czynności, jakie zmierzają do jego ustalenia, a więc również ustalenie
kapitału początkowego.
Uwzględniając powyższe Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji po myśli art.
39815
§ 1 k.p.c.
O kosztach postepowania orzeczono po myśli art. 108 § 2 w związku z art.
39821
k.p.c.