Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 3/15
POSTANOWIENIE
Dnia 22 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Wojewódzkiego Szpitala […]
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: […] o wysokość podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 czerwca 2015 r.,
zażalenia Wojewódzkiego Szpitala […] na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 stycznia 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i znosi wzajemnie koszty
postępowania zażaleniowego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 9 stycznia 2015 r., po rozpoznaniu apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 25 lipca 2014 r. zmieniającego
zaskarżone przez wnioskodawcę - Wojewódzki Szpital […] decyzje Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 stycznia 2014 r. przez stwierdzenie braku
podstaw do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne,
rentowe, chorobowe, wypadkowe i zdrowotne z tytułu zatrudnienia u wnioskodawcy
zainteresowanych […] w okresach wskazanych w tych decyzjach - uchylił ten wyrok
2
i sprawę przekazał Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Podstawą wyroku kasatoryjnego Sądu drugiej instancji było ustalenie, że
rozstrzygnięcie sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w
całości. Istota rozpoznawanej sprawy wymaga rozstrzygnięcia, czy osoba
świadcząca na podstawie umowy o udzielenie zamówienia na świadczenia
zdrowotne na rzecz podmiotu (szpitala), z którym pozostaje w stosunku pracy,
może być w zakresie ubezpieczeń społecznych traktowana jak pracownik, w
rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.,
zwanej dalej ustawą systemową). Sąd Okręgowy uznając, że umowa o udzielenie
zamówienia na świadczenia zdrowotne uregulowana w art. 35 ustawy z dnia 30
sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr
14, poz. 89 ze zm.), aktualnie w art. 26 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o
działalności leczniczej (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 217 ze zm.) jest
wyodrębnioną, pozakodeksową umową nazwaną, do której nie ma zastosowania
art. 750 k.c., co wyklucza zastosowanie art. 8 ust. 2a ustawy systemowej,
poprzestał „jedynie na samej nazwie umowy”. Tymczasem, w ocenie Sądu
Apelacyjnego, dla rozstrzygnięcia sprawy i dokonania oceny prawidłowości
zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej konieczne było ustalenie
konkretnych okoliczności faktycznych, wymagających zbadania, czy pomiędzy
nazwą i postanowieniami spornych umów a sposobem ich realizacji nie zachodzi
dysonans. Wymaga to ustaleń dotyczących przebiegu wykonania przez każdą
zainteresowaną spornych umów ma istotne znaczenie w sytuacji, gdy strony
umowy o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne pozostają w stosunku
pracy. Tylko bowiem ustalenie, że realizacja umów o udzielenie zamówienia na
świadczenia zdrowotne zawartych z wnioskodawcą jako publicznym zakładem
opieki zdrowotnej nie przebiegała w warunkach art. 22 § 1 k.p. pozwalałaby na
stwierdzenie, że z tytułu wykonywania spornych umów zainteresowane na gruncie
prawa ubezpieczeń społecznych nie powinny być traktowane jak pracownice. W
tym celu konieczne jest ustalenie: rodzaju spornych umów o pracę, rzeczywistego
zakresu obowiązków stron tych umów oraz sposobu ich realizacji, jak też innych
3
okoliczności realizowania umów o udzielenie zamówienia na świadczenia
zdrowotne pod kątem sprawdzenia występowania w nich elementów
charakterystycznych dla stosunku pracy (np. podporządkowania pracowniczego,
określenia czasu pracy, zasad wypłaty wynagrodzenia itp.). Ustalić należy również
zgodność spornych umów z warunkami określonymi w art. 35 ustawy o zakładach
opieki zdrowotnej lub art. 26 ustawy o działalności leczniczej, faktyczne przyczyny
ich zawarcia, weryfikacji, czy nie zmierzały one do obejścia przepisów prawa
ubezpieczeń społecznych dotyczących podstawy wymiaru składek, ale także
przepisów prawa pracy o czasie pracy lekarzy. Tymczasem w sygnalizowanym
zakresie Sąd pierwszej nie przeprowadził żadnego postępowania dowodowego na
wymienione okoliczności, nie dokonując w tym względzie niezbędnych ustaleń
faktycznych. W szczególności nie wyjaśnił, na jakich oddziałach Szpitala w
spornych zainteresowane okresach świadczyły pracę w ramach umowy o pracę,
czy na podstawie takiej umowy pełniły dyżury medyczne i w jakim rozmiarze, na
jakich zasadach były za te dyżury wynagradzane i jakie wynagrodzenie
otrzymywały, jak przebiegały takie dyżury oraz czy i w jaki sposób różniły się one
od dyżurów medycznych pełnionych na podstawie umów o udzielenie zamówienia
na świadczenia zdrowotne. W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że dopiero
postępowanie dowodowe przeprowadzone przy w sygnalizowanym zakresie może
pozwolić po dokonaniu adekwatnych ustaleń faktycznych na wyprowadzenie z nich
prawidłowych wniosków i ocen, czy sporne umowy o udzielenie zamówienia na
świadczenia zdrowotne nie były realizowane w warunkach określonych w art. 22 §
1 k.p. oraz czy z tytułu spornych umów zainteresowane powinny być traktowane jak
pracownice na gruncie przepisów prawa ubezpieczeń społecznych. W tym celu Sąd
Apelacyjny wyrokował na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
W zażaleniu wnioskodawca domagał się uchylenia wyroku w całości i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, zarzucając
naruszenie: 1/ art. 386 § 4 k.p.c. in fine przez jego zastosowanie pomimo braku
podstawy do uchylenia orzeczenia Sądu pierwszej instancji ze względu na
konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, 2/ art. 8 ust.
2a ustawy systemowej przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że
konieczne było prowadzenie postępowania dowodowego w całości dla
4
zweryfikowania charakteru prawnego spornych umów, 3/ art. 27 ustawy o
działalności leczniczej, art. 35 i art. 35a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
art. 750 k.c. oraz art. 22 § 1 k.p. przez uznanie, że umowa o udzielenie zamówienia
na świadczenia zdrowotne nie jest odrębną od umowy zlecenia, stypizowaną
umową nazwaną, co nie wymaga prowadzenia postępowania dowodowego na
okoliczność podlegania bądź nie podlegania hipotezie art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej.
Wnoszący zażalenie podważał ocenę Sądu Drugiej instancji, że rozpoznanie
i prawidłowe wyrokowanie w sprawie wymaga prowadzenia postępowanie
dowodowe w całości. Tymczasem w postępowaniu kontrolnym przed organem
rentowym, jak i w postępowaniu odwoławczym została zgromadzona wystarczająca
dokumentacja pozwalająca na ocenę charakteru prawnego spornej umowy o
udzielanie świadczeń zdrowotnych. W szczególności Sąd pierwszej instancji badał
sposób zawarcia oraz treść spornych umów, które zawierały wystarczającą
podstawę do dokonania oceny ich charakteru prawnego jako umów odrębnych od
umowy zlecenia, które nie podlegają subsumcji pod dyspozycje art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej.
W ocenie wnoszącego zażalenie, Sąd Apelacyjny sygnalizując, że o
charakterze umowy decyduje nie jej nazwa, a sposób wykonywania, „pominął
jednak fakt spełniania przez powyższą umowę ustawowych wymogów, które per se
przesądzają o jej charakterze w obrocie. Tak wyraźne uregulowanie powyższego
rodzaju umowy przez ustawodawcę dyskwalifikuje ją z badania na okoliczność
uznania jej bądź nie za stosunek pracy, jako że podważałoby to sens typizacji
przedmiotowej umowy w ustawach szczególnych jako alternatywy dla innych form
wykonywania zawodu lekarza. Odrębność charakteru umowy o udzielanie
świadczeń zdrowotnych znajduje bowiem wystraczające oparcie w samej regulacji
ustawowej, która określa tryb jej zawarcia, strony, które mogą ją zawrzeć oraz jej
istotne postanowienia”.
W odpowiedzi na zażalenie organ rentowy wniósł o jego oddalenie jako
nieuzasadnionego oraz o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego
kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie okazało się uzasadnione, chociaż z innych (odmiennych) przyczyn
niż zawarte w zarzutach rozpoznanego środka zaskarżenia. Wprawdzie w
judykaturze wyrażono pogląd, że umowy na udzielanie w określonym zakresie
świadczeń zdrowotnych (art. 35 i art. 35a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
aktualnie art. 26 ustawy o działalności leczniczej) należą do umów nazwanych, do
których nie stosuje się z mocy art. 750 k.c. przepisów o zleceniu (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 grudnia 2004 r., III CK 134/04, OSP 2005 nr 6, poz. 79), ale
równocześnie zakresem podmiotowo-przedmiotowym takich umów nie może być
pełnienie dyżurów medycznych przez zatrudnionych lekarzy u pracodawcy -
świadczeniodawcy świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych
NFZ. W tym zakresie znajdują bowiem zastosowanie przepisy ustawy z dnia 27
sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 581 ze zm., powoływanej dalej
jako ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej), która w art. 132 ust. 1 stanowi, że
podstawą udzielania świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych przez Fundusz jest umowa o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej
zawarta pomiędzy świadczeniodawcą a Funduszem, tyle że taki świadczeniodawca
nie może zawrzeć wymienionej umowy (subkontraktu) o udzielanie świadczeń
opieki zdrowotnej z lekarzem, pielęgniarką, położną, inną osobą wykonującą zawód
medyczny lub psychologiem, jeżeli udzielają oni świadczeń opieki zdrowotnej u
tego świadczeniodawcy, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej z Funduszem (ust. 3) i to niezależnie od dlatego, czy zawarte w ten
niedozwolony sposób subkontrakty były lub są wykonywane w ramach
podporządkowania charakterystycznego dla stosunku pracy, czy na podstawie tak
nazwanej odrębnej umowy, do której nie stosuje się przepisów o zleceniu.
W ocenie Sądu Najwyższego, regulacja zacytowanego ustępu trzeciego art. 132 tej
ustawy oddziałuje na sferę lekarskich stosunków prawnych, gdyż wynika z niej
ustawowy zakaz zawierania z zatrudnionymi przez świadczeniodawcę lekarzami
umów (subkontraktów) na udzielanie świadczeń zdrowotnych, choćby w tym celu
6
zatrudnieni lekarze utworzyli lub prowadzili indywidualne praktyki lekarskie.
Oznacza to, że sporne umowy jako zawarte wbrew treści art. 132 ust. 3 ustawy o
świadczeniach opieki zdrowotnej nie mogły być kwalifikowane jako szczególne i
odrębne od umów uregulowanych Kodeksem cywilnym, bez potrzeby
szczegółowego badania, czy pełnienie dyżurów medycznych przez zatrudnionych
lekarzy odbywało się w ramach stosunków pracy w tym samym miejscu pracy i
takiej samej miary pracowniczej podległości (podporządkowania) lekarzy
zatrudnionych u wnoszącego zażalenie pracodawcy, czy też na podstawie umów o
udzielanie świadczeń zdrowotnych, których wnoszący zażalenie płatnik składek nie
mógł skutecznie zawierać z zatrudnionymi przez siebie lekarzami. Zakaz
zawierania przez pracodawców, będących świadczeniodawcami, którzy zawarli z
Narodowym Funduszem Zdrowia umowy na udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej, z pracownikami (lekarzem, pielęgniarką, położną, inną osobą
wykonującą zawód medyczny lub psychologiem, jeżeli udzielają oni świadczeń
opieki zdrowotnej u tego świadczeniodawcy) odrębnych umów (subkontraktów) na
udzielanie w określonym zakresie świadczeń zdrowotnych, podważa koncepcję
wyłączenia przychodów za wykonywanie takich zobowiązań spod reżimu prawa
ubezpieczeń społecznych, co oznacza, że tacy świadczeniodawcy na gruncie
prawa ubezpieczeń społecznych mają status płatników składek od „łącznych”
przychodów ze stosunku pracy oraz od wynagrodzenia za pełnienie dyżurów
medycznych uzyskiwanych ze spornych umów. Skoro zatem zainteresowani pełnili
dyżury medyczne w oparciu (na podstawie) niedozwolonych umów (subkontraktów)
na udzielanie w określonym zakresie świadczeń zdrowotnych zawartych z własnym
pracodawcą, który był świadczeniodawcą takich usług finansowanych z NFZ, to
przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu
stosunku pracy ten płatnik składek ma obowiązek obliczenia i uiszczenia należnej
składki także od przychodów ze spornych niedozwolonych umów na udzielanie
świadczeń opieki zdrowotnej, które zawarł wbrew prawu z zatrudnionymi w ramach
stosunku pracy lekarzami pełniącymi dyżury medyczne u tego
pracodawcy-świadczeniodawcy świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków
NFZ, tak jak od wynagrodzenia ze stosunku pracy. Oznacza to, że lekarz
zatrudniony w ramach stosunku pracy nie może być równocześnie podwykonawcą
7
świadczeń zdrowotnych udzielanych przez zatrudniający go podmiot medyczny,
gdyż legalne jest zawierane odrębnych rodzajowo od umów regulowanych
przepisami Kodeksu cywilnego oraz nieobjętych obowiązkowym tytułem
ubezpieczenia społecznego umów na wykonywanie świadczeń zdrowotnych
wyłącznie z ustawowo określonymi podmiotami trzecimi, które wobec
świadczeniodawcy, którego wiąże umowa z NFZ, nie pozostają w stosunkach
prawnych podporządkowania co do rodzaju pracy ani miejsca i czasu świadczenia
usług zdrowotnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2014 r., I UK
323/13, LEX nr 1455194).
Powyższe oznaczało, że w sprawie nie występowała potrzeba ani
uzasadnienie do prowadzenia postępowania dowodowego w całości w rozumieniu
art. 386 § 4 k.p.c., bo dla prawidłowego orzekania wystarczające jest dokonanie
weryfikacji formalnoprawno-prawnej spornych umów na gruncie art. 8 ust. 1 lub ust.
2a ustawy systemowej, z uwzględnieniem dyspozycji art. 132 ust. 3 o
świadczeniach opieki zdrowotnej, co należy do merytorycznej jurysdykcji Sądu
drugiej instancji. W konsekwencji Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji w sentencji
na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39816
k.p.c., znosząc wzajemnie koszty
postępowania zażaleniowego stosownie do art. 100 k.p.c. ze względu na
ostatecznie neutralny wynik tej procedury dla obu stron.