Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 592/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w S.
przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia w W. Oddziałowi Wojewódzkiemu w
G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powód Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w S. domagał się zasądzenia
od pozwanego Narodowego Funduszu Zdrowia w W. Oddziału Wojewódzkiego w G.
kwoty 3.962.306,98 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 3 lipca 2010 r. i kosztami
procesu.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 9 września 2013 r. oddalił powództwo
i odstąpił od obciążenia powoda kosztami procesu. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
od tego orzeczenia wniesioną przez powoda, w zakresie oddalającym powództwo
co do kwoty 3.907.946,16 zł wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną, przyjmując
za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski.
W dniu 28 stycznia 2009 r. strony zawarły umowę nr […] o udzielenie
świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie leczenia szpitalnego w 2009 r. Wartość
tych świadczeń określono ostatecznie na sumę 108.866.269,69 zł a cenę za punkt
procedury medycznej na kwotę 51,00 zł. W czasie realizacji tej umowy powód
udzielił świadczeń zdrowotnych - w ramach tzw. przymusu ustawowego – osobom,
których życie lub zdrowie było zagrożone. Strony rozliczyły wykonanie umowy w
pierwszym półroczu 2009 r. aneksem nr 11/2009 z dnia 30 listopada 2009 r.
ustalając, że zobowiązanie pozwanego z tego tytułu wynosi 49.485.985,00 zł, a
następnie aneksem nr 3/2010 z dnia 3 marca 2010 r., modyfikującym to
zobowiązanie na sumę 54.737.590,69, zł i ustalającym cenę punktu
rozliczeniowego za świadczenia wykonane w warunkach przymusu ustawowego na
kwotę 32,61 zł.
Rozliczenia wykonania umowy nr […] za drugie półrocze strony dokonały
aneksem nr 02/2010 z dnia 15 lutego 2010 r., określając wartość zobowiązania
pozwanego na kwotę 3.912.308,40 zł i przyjmując je za ostateczne; w aneksie tym
cenę punktu rozliczeniowego za świadczenia udzielone w warunkach przymusu
ustawowego ustalono na kwotę 26,85 zł.
Treść opisanych aneksów została przygotowana przez pozwanego
a określone nimi ceny punktów rozliczeniowych procedur medycznych nie
podlegały negocjacji. Dochodzona kwota stanowi różnicę miedzy wynagrodzeniem
zapłaconym przez pozwanego a wynagrodzeniem należnym – według powoda –
za faktycznie wykonane świadczenia potwierdzone stosownymi dokumentami,
3
ustalonym na podstawie ceny za punkt rozliczeniowy określonej w umowie z dnia 28
stycznia 2008 r.
Sąd Apelacyjny uznał, że strony, podpisując aneksy do umowy nr […],
zawarły w istocie ugody modyfikujące tę umowę w zakresie ilości świadczeń
zdrowotnych oraz ich ceny i zamykające ostatecznie rozliczenie za wszystkie
świadczenia wykonane przez powoda w 2009 r. Strony poczyniły wobec siebie w ten
sposób wzajemne ustępstwa; powód uzyskał dodatkowe należności, zaś pozwany
pewność co do rozliczenia świadczeń wykonanych w trybie przymusowym. Żaden z
aneksów nie pozostaje w sprzeczności z art. 158 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.:
Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, ze zm.; dalej: „u.ś.o.z.”) w związku z art. 56 k.c.,
gdyż w chwili zawierania umowy nr […] nie można było przewidzieć ilości świadczeń
ponadlimitowych, oszacowanych na kwotę ok. 8.000.000 zł.
Powód nie uchylił się od skutków złożonych przez siebie oświadczeń woli.
Skoro pozwany zapłacił powodowi za wszystkie wykazane przez niego świadczenia
zgodnie z uzgodnionymi warunkami finansowymi, to apelacja i powództwo nie mogły
zostać uwzględnione.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c., powód zarzucił naruszenie: art. 158 ust. 1 i 2 u.ś.o.z. przez błędną wykładnię i
przyjęcie, że zmiana ilości świadczeń medycznych wykonanych w okresie
rozliczeniowym może powodować zmianę określonego w umowie wynagrodzenia oraz
art. 158 u.ś.o.z. w związku z art. 56 k.c. przez ich niezastosowanie.
W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie apelacji,
ewentualnie uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej zmierzały do podważenia dokonanej
przez Sad Apelacyjny oceny ważności zawartych przez strony ugód przez pryzmat art.
158 u.ś.o.z. Zarzutom tym nie można odmówić słuszności.
Umowa o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, zawarta na podstawie art.
136 u.ś.o.z., kreuje między świadczeniodawcą a Narodowym Funduszem Zdrowia
stosunek zobowiązaniowy, do którego stosuje się – jeżeli przepisy tej ustawy nie
4
stanowią inaczej - przepisy kodeksu cywilnego (art. 155 u.s.o.z.). Na ukształtowanie
tego stosunku mają wpływ również przepisy innych regulacji, w tym art. 7 ustawy
z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst. jedn.: Dz. U. z 2007 r.
Nr 14, poz. 89 ze zm.), któremu obecnie odpowiada art. 15 ustawy z dnia 15 kwietnia
2011 r. o działalności leczniczej (tekst. jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 618 ze zm.) oraz art.
30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z
2015 r., poz. 464). Wynikający z tych przepisów obowiązek udzielenia świadczenia
zdrowotnego przez zakład opieki zdrowotnej (podmiot leczniczy), lekarza oraz dentystę
- w razie zagrożenia życia lub zdrowia - ma charakter bezwzględny. Koszty świadczeń
udzielonych w takich warunkach są objęte – na podstawie art. 56 k.c. - skutkami
umowy zawartej miedzy Funduszem a świadczeniodawcą (zob. m.in. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 5 listopada 2003 r., IV CK 189/02, nie publ.; z dnia 15 grudnia
2005 r., II CSK 21/05, OSNC 2006, nr 9, poz. 157; z dnia 14 lipca 2006 r., II CSK 68/06,
nie publ. oraz z dnia 10 stycznia 2014 r., IC 161/13, nie publ.).
Zgodnie z art. 158 ust. 1 u.ś.o.z., nieważna jest zmiana zawartej umowy
o udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej, jeżeli dotyczy ona warunków, które
podlegały ocenie przy wyborze oferty, chyba że konieczność wprowadzenia takich
zmian wynika z okoliczności, których nie można było przewidzieć w chwili zawarcia
umowy. Nie ulega wątpliwości, że ustanowiony w przytoczonym przepisie zakaz
dokonywania zmian umowy może być naruszony przez zawarcie ugody modyfikującej
umowę w zakresie cen świadczeń, stanowiących podstawę ustalenia wysokości
zobowiązania Funduszu. Ugoda nie powołuje nowego stosunku prawnego, a jedynie
zmienia stosunek istniejący; nie może ona stanowić całkowicie nowej podstawy
ustalonych już praw i obowiązków (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 lutego
2004 r., I CK 178/03, nie publ. oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca
2010 r., IV CSK 429/09, nie publ.).
Sąd Apelacyjny uznał, że dokonana przez strony - w drodze zawartych ugód -
zmiana umowy nr […] była dopuszczalna, gdyż konieczność udzielenia dużej ilości
świadczeń w warunkach przymusu ustawowego stanowi okoliczność, której nie można
było przewidzieć. Ograniczył się przy tym do wskazania, że o ile sama skala tego
rodzaju świadczeń jest możliwa do przewidzenia, o tyle miejsce i rodzaj ich
wystąpienia są nieprzewidywalne.
5
Przytoczona argumentacja odwołuje się w istocie jedynie do ogólnych
przesłanek mogących stanowić podstawę stwierdzenia, czy spełnione zostały warunki
usprawiedliwiające odstępstwo od zakazu zmiany umowy przewidzianego w art. 158
ust. 1 u.ś.o.z.; oparty na niej wywód nie odnosi się natomiast do okoliczności
ocenianego przypadku i w nie wyjaśnia, dlaczego, tzn. z uwagi na jakie okoliczności
faktyczne oraz uregulowania prawne, wykonanie ponadlimitowych świadczeń
usprawiedliwiało zmniejszenie ceny za punkt rozliczeniowy z kwoty 51 zł do kwot 32,61
zł oraz 26,85 zł.
Należy zauważyć, że nieuchylenie się od skutków prawnych ugody na
podstawie art. 918 k.c. nie oznacza jeszcze, że sama ugoda jako dwustronna
czynność prawna nie może być nieważna z innych przyczyn, co rozpoznający sprawę
sąd powszechny powinien uwzględnić nawet pomimo braku podniesienia przez strony
w tym zakresie odpowiednich zarzutów (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
21 lutego 2013 r., IV CNP 36/12, nie publ.). Potrzebę dokonania takiej oceny
uzasadniały przytoczone regulacje, określające zawiązany przez strony - w wyniku
zawarcia umowy nr […] - stosunek zobowiązaniowy, oraz dokonane w sprawie
ustalenie, że określone przez pozwanego w przygotowanych przez niego projektach
aneksów stawki za punkt rozliczeniowy nie podlegały negocjacji.
Wskazane niedostatki oceny ugód zawartych przez strony w aspekcie ich
zgodności z art. 158 ust. 1 u.ś.o.z. w związku z art. 56 k.c., uniemożliwiają skuteczne
odparcie zarzutów naruszenia tych przepisów.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak
w sentencji, orzekając o kosztach postepowania stosownie do art. 108 § 2 w związku
z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.