Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 53/15
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z wniosku wierzycieli I. M. i T. M.
przy uczestnictwie dłużniczki M.S.-K.
o nadanie klauzuli wykonalności z zaznaczeniem przejścia obowiązku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 lipca 2015 r.
zażalenia wnioskodawców
na postanowienie Sądu Rejonowego w B.
z dnia 22 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Rejonowemu w B. do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Wierzyciele I. i T. M. wnieśli o nadanie klauzuli wykonalności prawomocnym
wyrokom: Sądu Rejonowego w B. z dnia 10 lipca 2012 r., sygn.. akt […] oraz Sądu
Okręgowego w B. z dnia 4 lipca 2013 r., sygn.. akt […] przeciwko dłużniczce M. S. -
K. Wskazali, że wyrokiem z dnia 10 lipca 2012 r. Sąd Rejonowy zasądził na ich rzecz
solidarnie od W. K. i L.B. kwotę 72.629,49 zł z ustawowymi odsetkami.
Postanowieniem z dnia 10 maja 2011 r. Sąd ten zabezpieczył roszczenie wierzycieli
poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej własność
W. K., który darował ją w toku sprawy swojej żonie M. S. - K.
Sąd Rejonowy w B. postanowieniem z dnia 22 maja 2014 r. oddalił wniosek.
Odwołując się do okoliczności powołanych przez wierzycieli, wskazał, że na skutek
zbycia nieruchomości obciążonej hipoteką przymusową ustanowioną w celu
zabezpieczenia wierzytelności nie dochodzi do przejęcia długu przez nabywcę
nieruchomości. Warunkiem skutecznego dochodzenia zaspokojenia
z nieruchomości obciążonej hipoteką jest uzyskanie przez wierzyciela hipotecznego
tytułu wykonawczego przeciwko nabywcy wierzytelności, zasądzającego od niego
zabezpieczoną hipoteką wierzytelność. W konsekwencji art. 788 k.p.c. nie mógł mieć
w sprawie zastosowania.
W zażaleniu na to postanowienie wierzyciele zarzucili naruszenie art. 788 § 1
k.p.c. przez błędne uznanie, że na podstawie tego przepisu nie jest możliwe nadanie
klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu zasądzającemu od dłużnika
osobistego należność zabezpieczoną hipoteką, przeciwko nabywcy nieruchomości.
Skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego postanowienia przez uwzględnienie
wniosku oraz o zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania.
Sąd Okręgowy w B., rozpoznając zażalenie wierzycieli doszedł do
przekonania, że w rozpoznawanej sprawie występuje istotne zagadnienie prawne
dotyczące kwestii, czy art. 788 § 1 k.p.c. może stanowić podstawę prawną nadania
klauzuli wykonalności przeciwko nabywcy nieruchomości obciążonej hipoteką, który
nie jest wymieniony w tytule egzekucyjnym i zagadnienie to przedstawił
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
3
Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przyjął sprawę
do rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Rejonowy w B. oddalił wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wyrokom
Sądu Rejonowego w B. z dnia 10 lipca 2012 r. oraz Sądu Okręgowego w B. z dnia 4
lipca 2013 r. przeciwko M. S. – K., uznając, że w rozpoznawanej sprawie nie ma
zastosowania art. 788 k.p.c. Wskazał, że na skutek zbycia nieruchomości obciążonej
hipoteką przymusową, stanowiącą zabezpieczenie wierzytelności wobec dłużnika
osobistego, nie dochodzi do powstania stosunku obligacyjnego między wierzycielem
hipotecznym a nabywcą nieruchomości (nowym dłużnikiem rzeczowym)
polegającego na przejęciu długu dłużnika osobistego. Nabywca nieruchomości ma
ewentualnie obowiązek znoszenia egzekucji skierowanej do nieruchomości.
Wyrażając to stanowisko Sąd Rejonowy stwierdził, że z aktu notarialnego
przenoszącego własność nieruchomości nie wynika, aby M. S. – K. poddała się
obowiązkowi zapłaty co do zadłużenia obciążającego zbywcę nieruchomości.
Odwołał się także do stanowiska wierzycieli oraz uzasadnienia ich wniosku. Nie
dokonał natomiast istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń w zakresie
okoliczności faktycznych powoływanych przez wierzycieli. Wskazali oni między
innymi, że hipoteka przymusowa na nieruchomości, której właścicielką jest obecnie
M. S. – K., została wpisana na podstawie postanowienia o zabezpieczeniu
powództwa w sprawie z powództwa powodów przeciwko W. K. i L. B., a wyrok w tej
sprawie uprawomocnił się w dniu 4 lipca 2013 r. Zgodnie zaś z brzmieniem art. 7541
§ 1 k.p.c. zabezpieczenie udzielone na podstawie art. 747 pkt 2 k.p.c. upada z mocy
prawa, co do zasady po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia
uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. Sąd Rejonowy,
pomijając ustalenia faktyczne w tym zakresie oraz ocenę prawną na gruncie art. 7541
§ 1 k.p.c., nie rozważył w istocie, czy hipoteka, która miała stanowić podstawę
odpowiedzialności rzeczowej nabywcy nieruchomości istnieje. Wierzyciele podnosili
również, że sprawa o nadanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym
wskazanym we wniosku przeciwko M. S. – K. była już przedmiotem rozpoznania
przez Sąd Rejonowy w B. oraz Sąd Okręgowy w B. i ich wniosek został
prawomocnie oddalony. Okoliczność ta w ocenie wierzycieli nie stoi na przeszkodzie
4
ponownemu złożeniu identycznego wniosku, opartego na tych samych podstawach.
Sąd Rejonowy nie wskazał, czy stanowisko to podziela i nie rozważył, jakie skutki
procesowe miało prawomocne oddalenie wniosku, z uwzględnieniem także aspektu
mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia (art. 365 k.p.c.). Z tych względów na
potrzeby postępowania zażaleniowego przedwczesne stało się rozważanie, czy
w rozpoznawanej sprawie miał zastosowanie art. 788 § 1 k.p.c. Zagadnienie to
byłoby istotne dla rozstrzygnięcia dopiero po przesądzeniu, że hipoteka nadal istnieje,
a wcześniejsze prawomocne oddalenie wniosku nie sprzeciwia się jego rozpoznaniu
bądź nie stanowi podstawy oddalenia wniosku. Zaskarżone postanowienie podlegało
zatem uchyleniu na podstawie art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 386 § 4 k.p.c.
Gdyby przy ponownym rozpoznaniu sprawy potrzebne okazało się
rozważenie możliwości zastosowania art. 788 § 1 k.p.c., wymagałoby uwzględnienia,
że przy dochodzeniu przez wierzyciela od dłużnika osobistego wierzytelności
zabezpieczonej hipoteką na nieruchomości stanowiącej jego własność możliwy jest
zbieg odpowiedzialności dłużnika odpowiadającego osobiście i rzeczowo. Może to
wynikać zarówno wprost z treści żądania pozwu, jak i pośrednio z oceny okoliczności
powołanych przez powoda, wskazującej, że powództwo o zapłatę zostało oparte
także o podstawę odpowiedzialności rzeczowej. Nie można w tym kontekście
pomijać wniosku powoda o udzielenie zabezpieczenia przez ustanowienie hipoteki,
uwzględnionego wtoku postępowania. Nie powinno budzić wówczas wątpliwości,
że powód swoim żądaniem obejmuje również odpowiedzialność rzeczową dłużnika.
Takie stanowisko procesowe powoda nie przekłada się natomiast na sposób
orzekania przez sąd w przypadku uwzględnienia powództwa. W wyroku sąd
zasądza wówczas jedynie określone świadczenie pieniężne. Nie sprzeciwia się to
jednak możliwości uznania, że tytuł egzekucyjny został wydany jednocześnie
zarówno przeciwko dłużnikowi osobistemu, jak i dłużnikowi rzeczowemu.
Nabycie własności nieruchomości obciążonej hipoteką powoduje przejście
odpowiedzialności rzeczowej na nabywcę (art. 79 ust. 1 u.k.w.h.). Odpowiada on
wówczas in solidum z dłużnikiem osobistym, w zakresie wynikającym
z ustanowionej hipoteki. Ta zasada odpowiedzialności nie obejmuje jednak
istniejącej wcześniej odpowiedzialności rzeczowej zbywcy. W tym zakresie
obowiązek przechodzi na nabywcę nieruchomości. Treść art. 788 § 1 k.p.c.
5
nie sprzeciwia się możliwości uznania, że dotyczy on także przejścia, po powstaniu
tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy, przed wydaniem tytułu, obowiązku
w znaczeniu odpowiedzialności rzeczowej właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką.
Nie ulega również wątpliwości, że art. 788 § 1 k.p.c. może stanowić
podstawę do nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu
zasądzającemu należność od nabywcy nieruchomości obciążonej hipoteką,
odpowiadającemu jedynie rzeczowo, przeciwko kolejnemu nabywcy, w razie zbycia
nieruchomości już przez dłużnika rzeczowego. Należy zatem przyjąć, że art. 788
§ 1 k.p.c. może stanowić także podstawę do nadania klauzuli wykonalności w razie
zbycia nieruchomości obciążonej hipoteką przeciwko nabywcy nieruchomości
w przypadku stwierdzenia, że tytuł egzekucyjny wydany przeciwko zbywcy
będącemu dłużnikiem osobistym obejmuje także obowiązek zbywcy wynikający
ze stosunku prawnego hipoteki.