Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 216/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
Protokolant Ewa Wolna
w sprawie z powództwa G. J. i innych
przeciwko Elektrowni C. Spółce Akcyjnej w C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 9 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 27 marca 2014 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w zakresie dotyczącym H. L. i w
tej części przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi
Okręgowemu w K. ;
2. w pozostałej części oddala skargę kasacyjną;
3. zasądza od pozwanej na rzecz powodów: G. J., J. K., B. P.,
A. K., S. B., G. B., J. S., J. S. po 900 zł (dziewięćset) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powodowie domagali się zasądzenia od pozwanej Elektrowni C. S.A. w C.
zapłaty rekompensat w kwocie: powód G. J. – 29.868,57 zł, J. K. – 30.944,91 zł, J.
S. – 31.214 zł, J. S. – 31.214 zł, S. B. – 27.715,88 zł, G. B. – 27.715,88 zł, B. P. –
28.254,05 zł, K.S. – 31.214 zł, A. K. – 29.868,57 zł, H. L. – 17.490,60 zł; a także
zasądzenia odsetek ustawowych od ww. kwot od 15 czerwca 2012 r.
Wyrokiem z 22 października 2013 r. Sąd Rejonowy uwzględnił powództwa,
za wyjątkiem powództwa H. L., zasądzając ww. kwoty wraz z odsetkami
ustawowymi od 1 marca 2013 r. Sąd Rejonowy oddalił żądania powodów o
zasądzenie odsetek w pozostałym zakresie.
Sąd Rejonowy ustalił, że wszyscy powodowie byli zatrudnieni przez pozwaną
i ze wszystkimi, poza H. L., stosunek pracy został rozwiązany w trybie
porozumienia stron z inicjatywy pozwanej. W przypadku H. L. stosunek pracy uległ
rozwiązaniu 31 grudnia 2011 r. wraz z upływem czasu, na który została zawarta
umowa. Powodowie, z którymi rozwiązano stosunki pracy za porozumieniem stron
(z uwagi na dążenie pozwanej do ograniczenia zatrudnienia), otrzymali propozycje
zatrudnienia w E. Budownictwo, Zakładzie Produkcji Mieszanin Energetycznych Sp.
z o.o., Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Robót Drogowych. Powód H. L. od 1 maja
2012 r. nawiązał stosunek pracy z Zakładem Produkcji Mieszanin Energetycznych
Sp. z o.o.
Pozwana 28 września 2011 r. zawarła z działającymi u niej organizacjami
związkowymi, tj. NSZZ Solidarność i ZZ Pracowników Elektrowni C. S.A.,
Porozumienie w sprawie wspólnych działań celem uchylenia stosowania względem
pozwanej i jej pracowników zawieszonego Ponadzakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego. Strony porozumienia
zobowiązały się wystąpić ze wspólnym wnioskiem do stron Ponadzakładowego
Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego celem
uchylenia stosowania tego układu wobec pozwanej i jej pracowników, a pozwana
zobowiązała się wypłacić na rzecz pracowników rekompensatę z tytułu wyrażenia
zgody na odstąpienie od stosowania tego układu. Zgodnie z § 2 Porozumienia z 28
września 2011 r. wszyscy pracownicy mieli złożyć deklaracje wyrażające zgodę na
3
zaprzestanie stosowania Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Przemysłu Energetycznego oraz na podpisanie porozumień
zmieniających warunki pracy i płacy w zakresie uchylenia stosowania względem
nich tego układu w zamian za deklarowaną przez pracodawcę rekompensatę.
Następnie strony Porozumienia miały złożyć wspólny wniosek do stron
Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Przemysłu
Energetycznego w celu uchylenia jego stosowania wobec pozwanej i jej
pracowników. Wypłata rekompensat miała nastąpić pod warunkiem podpisania
protokołu dodatkowego do Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Przemysłu Energetycznego wykreślającego pozwaną jako podmiot
zobowiązany do stosowania tego układu, następnie zarejestrowania tej zmiany w
rejestrze ponadzakładowych układów zbiorowych pracy oraz po podpisaniu z
pracownikami porozumień do umów o pracę o zmianie warunków pracy i płacy.
Wypłata rekompensat miała nastąpić w terminie 14 dni licząc od daty zakończenia
podpisywania wszystkich porozumień zmieniających zgodnie ze wzorem
porozumienia zmieniającego określonym załącznikiem nr 2 do Porozumienia z 28
września 2011 r. Integralną częścią Porozumienia z 28 września 2011 r. stanowił
Regulamin wypłaty rekompensaty z tytułu wypowiedzenia Ponadzakładowego
Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego z 28 lipca
2011 r. Zgodnie z tym Regulaminem rekompensata przysługiwała każdemu
pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę w pozwanej spółce na
dzień 1 lipca 2011 r. W myśl pkt. 9 Regulaminu w przypadku rozwiązania umowy o
pracę z przyczyn leżących po stronie pracodawcy pracownikowi przysługiwała
ustalona kwota rekompensaty tak jakby pozostawał w zatrudnieniu. Sąd Rejonowy
ustalił, że wszyscy powodowie byli zatrudnieni u pozwanej w dniu 1 lipca 2011 r.
oraz wszyscy byli umieszczeni na liście osób uprawnionych do otrzymania
rekompensaty. Powodowie 31 października 2011 r. podpisali deklaracje, w których
złożyli oświadczenia o wyrażeniu zgody na uchylenie stosowania wobec nich
zawieszonego Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
Przemysłu Energetycznego w zamian za rekompensatę we wskazanej w deklaracji
wysokości, nadto wyrazili zgodę na zawarcie porozumienia zmieniającego umowę o
pracę w części związanej z uchyleniem stosowania Ponadzakładowego Układu
4
Zbiorowego Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego. 3 kwietnia 2012 r.
został zawarty protokół dodatkowy nr 22 do Ponadzakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego o wykreśleniu Elektrowni C.
S.A. z wykazu członków Związku Pracodawców Elektrociepłowni. Pismem z 30
maja 2012 r. Minister Pracy i Polityki Społecznej zawiadomił zarząd Związku
Pracodawców Elektrociepłowni o wpisaniu 30 maja 2012 r. protokołu dodatkowego
nr 22 do rejestru ponadzakładowych układów zbiorowych pracy. W grudniu 2012 r.
pozwana rozpoczęła wypłacanie (w ratach) pracownikom rekompensat z tytułu
zawartego 28 września 2011 r. Porozumienia. Wcześniej 7 grudnia 2012 r.
pracownicy zatrudnieni u pozwanej podpisali porozumienia zmieniające warunki
pracy i płacy, które w swej treści były zgodne z zapisami wcześniejszych deklaracji.
Pracodawca wypłacił rekompensaty również osobom, które na przełomie 2012 i
2013 r. rozwiązały stosunki pracy z pozwaną i podjęły zatrudnienie w E. C. Sp. z
.o.o. Osoby te podpisały powyższe porozumienia zmieniające w grudniu 2012 r.
Dwóch pracowników pozwanej, którzy byli objęci Porozumieniem z 28 września
2011 r., nie podpisało porozumień zmieniających warunki pracy i płacy, pomimo
tego pracodawca rozpoczął wypłacanie im rekompensat podobnie jak pozostałym.
Wysokość rekompensat żądanych przez powodów nie była sporna pomiędzy
stronami.
W ocenie Sądu Rejonowego dwa pierwsze warunki, od których uzależniono
wypłatę rekompensat, zostały spełnione odpowiednio 3 kwietnia 2012 r. –
podpisanie protokołu dodatkowego nr 22, oraz 30 maja 2012 r. – zarejestrowanie
zmiany w rejestrze ponadzakładowych układów zbiorowych pracy. Trzeci warunek,
tj. podpisanie ze wszystkimi pracownikowi Elektrowni C. S.A. porozumień do umów
o pracę o zmianie warunków pracy i płacy w zakresie uchylenia stosowania
Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Przemysłu
Energetycznego, był tożsamy z podpisaniem 31 października 2011 r. deklaracji i,
zdaniem Sądu Rejonowego, został spełniony w tym dniu. W ocenie Sądu za takim
stanowiskiem przemawia okoliczność, że pracodawca wypłacał rekompensaty
zarówno pracownikom, którzy w dniu 7 grudnia 2012 r. podpisali porozumienie
zmieniające, jak też pracownikom, którzy takiego porozumienia nie podpisali. W
konsekwencji Sąd Rejonowy stwierdził, że 30 maja 2012 r., tj. z chwilą
5
zarejestrowania protokołu dodatkowego nr 22 w rejestrze ponadzakładowych
układów zbiorowych pracy, powodowie, za wyjątkiem H. L., nabyli prawo do
rekompensaty. Zdaniem Sądu Rejonowego na ocenę zasadności żądań powodów
nie wypływa okoliczność, że część powodów nie była już zatrudnieniu u pozwanej
31 października 2011 r. Sąd podkreślił, że pkt 9 Regulaminu wypłaty rekompensat z
tytułu wypowiedzenia Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Przemysłu Energetycznego, będącego załącznikiem do Porozumienia
z 28 września 2011 r. jednoznacznie wskazywał, że w przypadku rozwiązania
umowy o pracę z przyczyn leżących po stronie pracodawcy pracownikowi
przysługuje ustalona kwota rekompensaty, tak jakby pozostawał w zatrudnieni. Sąd
Rejonowy podkreślił, że stosunki pracy powodów, za wyjątkiem H. L., zostały
rozwiązanie z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Zdaniem Sądu
Rejonowego fakt, że Regulamin został sporządzony wcześniej niż zawarto
Porozumienie nie wpływa na ocenę postanowień Porozumienia, ponieważ treść
Porozumienia i Regulaminu należy odczytywać jako całość.
Oddalenie powództwa H.L. Sąd Rejonowy uzasadnił tym, że jego stosunek
pracy uległ rozwiązaniu z upływem okresu, na który zawarto umowę o pracę oraz,
iż w momencie wypełnienia ostatniego warunku wypłaty rekompensat, tj. dnia 30
maja 2012 r., nie był pracownikiem pozwanej. Dodatkowo wskazał, że do powoda
nie ma zastosowania zapis Regulaminu dotyczący prawa do rekompensaty dla
osób niepozostających w zatrudnieniu, z którymi rozwiązano stosunek pracy z
przyczyn leżących po stronie pracodawcy.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego złożył powód H. L. w części
oddalającej jego powództwo, tj. w zakresie pkt 10, oraz pozwana - w zakresie pkt
1-9 wyroku.
H. L. w apelacji zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych poprzez ustalenie,
że rozwiązanie z nim stosunku pracy nie nastąpiło z przyczyn dotyczących
pracodawcy, tj. likwidacji stanowiska pracy, a w konsekwencji, że do niego nie ma
zastosowania pkt. 9 Regulaminu. Wskazywał, że Sąd pominął dowód w postaci
umowy o pracę z 30 kwietnia 2012 r. zawartej pomiędzy powodem a Zakładem
Produkcji Mieszanin Energetycznych Sp. z o.o., która miała dowodzić, że był on w
grupie osób, którym przedstawiono propozycję przejścia do spółki – córki pozwanej
6
wobec likwidacji stanowisk pracy w zakładzie pozwanej. Podnosił również, że do
czasu tego przejścia pozwana kontynuowała z nim zatrudnienie na podstawie
umów cywilnoprawnych o tożsamym zakresie obowiązków co w umowie o pracę.
Ponadto, że pozwana nie zawarła z nim kolejnej umowy o pracę po 31 grudnia
2011 r., ponieważ na podstawie art. 251
k.p. obowiązana była kontynuować
zatrudnienie bezterminowo.
Pozwana w apelacji zarzuciła naruszenia prawa materialnego przez błędną
jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności § 2, 3 Porozumienia z
28 września 2011 r., a także sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w
sprawie materiału dowodowego. W uzasadnieniu argumentowała, że rekompensata
przysługuje pracownikom, którzy ponoszą rzeczywiste „szkody” spowodowane
utratą uprawnień przyznanych w Ponadzakładowym Układzie Zbiorowym Pracy dla
Pracowników Przemysłu Energetycznego. Ponadto, że aby uznać konkretną osobę
za pracownika uprawnionego do rekompensaty musi ona w chwili realizacji
kolejnych etapów Porozumienia pozostawać w zatrudnieniu, bo tylko wówczas
istnieje możliwość podpisania porozumienia do umowy o pracę w zakresie zmiany
warunków pracy i płacy. Twierdziła również, że pkt 9 Regulaminu (datowany na 28
lipca 2011 r.) jest sprzeczny z treścią Porozumienia z 28 września 2011 r., a skoro
tak, to należy sprzeczność rozstrzygnąć w oparciu o zasadę lex posteriori derogat
legi priori. Twierdziła, że nie można utożsamiać złożenia deklaracji wyrażającej
zgodę na zaprzestanie stosowania Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy
dla Pracowników Przemysłu Energetycznego z podpisaniem porozumienia
zmieniającego warunki pracy o płacy.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 27 marca 2014 r. uwzględnił apelację
powoda H. L. w części i zmienił pkt 10 wyroku Sądu Rejonowego w ten sposób, że
zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 17.490,60 zł z odsetkami
ustawowymi do dnia 1 marca 2013 r., w pozostałym zakresie oddalił jego
powództwo. Oddalił apelację pozwanego.
Sąd Okręgowy przyjął za własne ustalenia Sądu Rejonowego. Uznał, że
Porozumienie z dnia 28 września 2011 r. jest źródłem prawa pracy i wiąże strony
tego porozumienia. Podkreślił, że jako źródło prawa pracy podlega wykładni przy
zastosowaniu reguł wykładni aktów prawnych, choć znaczenie ma także wykładnia
7
skierowana na ustalenie celu, woli i zamiaru stron Porozumienia. Zdaniem Sądu
Okręgowego z Porozumienia wynika, że pracodawca w związku z uchyleniem
stosowania Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
Przemysłu Energetycznego zobowiązał się wypłacić pracownikom rekompensaty
na zasadach określonych w tym Porozumieniu i Regulaminie wypłaty rekompensat
z tytułu wypowiedzenia Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Przemysłu Energetycznego z dnia 28 lipca 2011 r. stanowiącym
załącznik nr 2 do Porozumienia. Podkreślił, że pozwana nie wypowiedziała
warunków pracy i płacy powodom oraz nie zawarła z nimi porozumień
zmieniających warunki pracy i płacy. Powodowie podpisali jedynie 31 października
2011 r. dokument Deklaracja wyrażenia zgody na uchylenie stosowania wobec
pracownika zawieszonego Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Przemysłu Energetycznego. Deklaracja przewidywała, że podpisanie
porozumienia zmieniającego nastąpi po zawarciu i zarejestrowaniu protokołu
dodatkowego. W konsekwencji Sąd II instancji stwierdził, że wobec powodów nie
doszło do zmiany indywidualnych warunków pracy i płacy w zakresie roszczeń
wynikających z układu. Dalej wskazał, że w stosunku do powodów doszło do
ustania stosunku pracy za porozumieniem stron z przyczyn faktycznie leżących po
stronie pracodawcy i z inicjatywy pracodawcy. Jednocześnie wyjaśnił, że dokonane
definitywne rozwiązanie stosunku pracy pochłania potencjalną zmianę warunków
pracy i płacy jaka miała być dokonana porozumieniem stron, na które powodowie
wyrazili wolę zawarcia w Deklaracji. Orzekł, że roszczenia powodów znajdują
uzasadnienie w treści pkt. 1 i 9 Regulaminu. Zgodnie z pkt. 1 Regulaminu
rekompensata przysługuje każdemu pracownikowi zatrudnionemu na podstawie
umowy o pracę w Elektrowni C. S.A. w dniu 1 lipca 2011 r., z kolei zgodnie z pkt 9
Regulaminu w przypadku rozwiązania umowy o pracę z przyczyn leżących po
stronie pracodawcy, pracownikowi przysługuje ustalona kwota rekompensaty tak
jakby pozostawał w stosunku zatrudnienia.
Odnośnie powoda H. L., Sąd Okręgowy wskazał, że pozostawał on w
zatrudnieniu 1 lipca 2011 r. po czym kontynuował zatrudnienie w siostrzanej spółce
pozwanej, podobnie jak pozostali powodowie, z którymi doszło do rozwiązania
stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy.
8
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła w całości pozwana. W skardze
kasacyjnej zarzucono naruszenie prawa materialnego przez:
1/ błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności art. 9
§ 1 k.p. w związku z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP, przez przyjęcie, że Porozumienie
z 28 września 2011 r. zawarte pomiędzy Elektrownią C. S.A. w C. i działającymi u
pracodawcy organizacjami związkowymi jest porozumieniem partnerów
społecznych, tj. pracodawcy oraz działających u pracodawcy organizacji
związkowych, na mocy którego pracodawca zmierzał do uchylenia stosowania
wobec pracodawcy i jego pracowników Ponadzakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego, stanowi zakładowe źródło
prawa pracy, mające swoje oparcie w ustawie, które może stanowić podstawę
indywidualnych roszczeń pracowniczych;
2/ błędną jego wykładnię, w szczególności art. 2 k.p. i art. 9 § 1 k.p. w zw. §
2 Porozumienia z 28 września 2011 r. zawartego pomiędzy pracodawcą -
Elektrownią C. S.A. w C. i działającymi u pracodawcy organizacjami związkowymi
oraz pkt. 1) i 9) Regulaminu wypłaty rekompensaty z tytułu wypowiedzenia
Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Przemysłu
Energetycznego i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie postanowień
Porozumienia dotyczących warunków nabycia prawa pracownika do rekompensaty
przez przyjęcie, że uprawnionymi do nabycia prawa do rekompensaty są
powodowie i H. L., którzy w chwili ziszczenia się kolejnych warunków określonych
w Porozumieniu nie byli już pracownikami pozwanego Elektrowni C. S.A. w C., w
związku z czym nie podpisali porozumień zmieniających warunki pracy i płacy;
3/ błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności
art. 65 k.c., art. 76 k.c. w zw. z art. 300 k.p. i § 2 Porozumienia z 28 września
2011 r. zawartego pomiędzy pracodawcą – Elektrownią C. S.A. w C. i działającymi
u pracodawcy organizacjami związkowymi oraz punktu 1) i 9) Regulaminu wypłaty
rekompensaty z tytułu wypowiedzenia Ponadzakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego, a to przez przyjęcie, że
powodowie i H. L., którzy w chwili ziszczenia się kolejnych warunków określonych
w Porozumieniu nie byli już pracownikami pozwanego Elektrowni C. S.A. w C.,
zostali pozbawieni gwarancji płacowych;
9
4/ błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w szczególności
art. 2 k.p., art. 9 § 1 k.p. i art. 471 k.c. w zw. z art. 300 k.p. oraz § 2 Porozumienia
28 września 2011 r. zawartego pomiędzy pracodawcą - Elektrownią C. S.A. w C. i
działającymi u pracodawcy organizacjami związkowymi oraz punktu 1) i 9)
Regulaminu Wypłaty Rekompensaty z Tytułu Wypowiedzenia Ponadzakładowego
Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego, a to przez
przyjęcie, że powodowie i H. L. ponieśli szkodę wskutek rozwiązania z nimi
stosunku pracy na podstawie porozumienia stron oraz upływu czasu, na który
został zawarty (powód H. L.), która winna być rekompensowana na zasadach
określonych w Porozumieniu;
5/ błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w szczególności
art. 9 § 1 k.p., art. 30 § 1 pkt 1 k.p. i art. 42 k.p. w zw. z § 2 Porozumienia 28
września 2011 r. zawartego pomiędzy pracodawcą - Elektrownią C.S.A. w C. i
działającymi u pracodawcy organizacjami związkowymi oraz punktu 1) i 9)
Regulaminu Wypłaty Rekompensaty z Tytułu Wypowiedzenia Ponadzakładowego
Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego, a to przez
przyjęcie, że definitywne rozwiązanie stosunków pracy z powodami pochłania
potencjalną zmianę warunków pracy i płacy, jaka miała być dokonana
porozumieniem stron;
6/ błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w szczególności art.
9 § 1 k.p., art. 30 § 1 pkt 4 k.p. i art. 42 k.p. w zw. z § 2 Porozumienia 28 września
2011 r. zawartego pomiędzy pracodawcą - Elektrownią C. S.A. w C. i działającymi u
pracodawcy organizacjami związkowymi oraz punktu 1) i 9) Regulaminu Wypłaty
Rekompensaty z Tytułu Wypowiedzenia Ponadzakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla Pracowników Przemysłu Energetycznego, a to przez przyjęcie, że
rozwiązanie stosunku pracy z powodem H. L. było konsekwencją przyczyny leżącej
po stronie pracodawcy i wobec tego pochłania potencjalną zmianę warunków pracy
i płacy, jaka miała być dokonana porozumieniem stron.
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w K.
w całości i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpatrzenia i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania; uchylenie zaskarżonego orzeczenia i
rozstrzygnięcie sprawy co do istoty stosownie do art. 39816
k.p.c., zasądzenie
10
kosztów postępowania według norm przepisanych, oraz orzeczenie o zwrocie przez
powodów na rzecz pozwanego spełnionego świadczenia stosownie do art. 39815
k.p.c., oraz o rozpatrzenie sprawy na rozprawie.
Odpowiedź na skargę kasacyjną złożyli powodowie oraz H. L., wnosząc o
oddalenie skargi kasacyjnej oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów
kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona jedynie w zakresie dotyczącym
zasądzenia przez Sąd Okręgowy rekompensaty i kosztów zastępstwa procesowego
na rzecz H. L.
W pierwszej kolejności skarżący podnosi, że porozumienie będące podstawą
roszczeń powodów nie jest źródłem prawa pracy. Należy zauważyć, iż skarżący nie
jest w tej kwestii konsekwentny. W toku całego postępowania jako uzasadnienie
odmowy wypłacenia powodom rekompensat podnosił niespełnienie wszystkich
warunków wynikających z tego porozumienia. Ponadto w skardze kasacyjnej
zarzuty naruszenia prawa materialnego obejmują także § 2 porozumienia
zbiorowego.
Problematyka charakteru prawnego porozumień zbiorowych od wielu już lat
wywołuje spory i kontrowersje. W szczególności sporne jest pojęcie „oparcia
ustawowego” z art. 9 § 1 k.p.
Sąd Okręgowy przyjął, że sporne porozumienie zbiorowe jest źródłem prawa
pracy. W skardze kasacyjnej skarżący kwestionuje natomiast normatywny
charakter porozumienia. Zdaniem Sądu Najwyższego w orzekającym składzie
pojęcie oparcia ustawowego należy rozumieć szeroko. Przykładowo stanowisko
takie zostało już dawno wykształcone w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. np.
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r., III PZP
2/06, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 38, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego
2006 r., III PK 114 /05, OSNP 2007 nr 1-2, poz. 2 z glosą A. Tomanka). Podobnie
przyjmuje Sąd Najwyższy w kwestii charakteru prawnego porozumień
postrajkowych, pomimo że ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych nie zwiera
11
wyraźnego upoważnienia do zawierania porozumień postrajkowych, co jest
aprobowane w doktrynie prawa pracy (K. W. Baran: Komentarz do art. 9 k.p.,
w: Kodeks pracy. Komentarz, red. K.W. Baran, Warszawa 2012 oraz L. Florek:
Glosa do wyroków Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008 r., I PK 235/07 oraz z
dnia 2 kwietnia 2008 r., II PK 261/07, PiZS 2010 nr 1, s. 36-39). Tak więc pojęcie
oparcia ustawowego dla porozumienia zbiorowego można rozumieć szeroko jako
wskazanie w ustawie (wyraźne lub wyinterpretowane) możliwości zawarcia
porozumienia, nawet bez bliższego jego określenia (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 13 czerwca 2012 r., II PK 288/11, LEX nr 1254680).
Zawarte przez pracodawcę i działające u niego związki zawodowe
porozumienie przewidywało wystąpienie (wspólne działanie) do stron
zawieszonego ponadzakładowego układu zbiorowego pracy celem uchylenia jego
stosowania. W efekcie doszło do podpisania protokołu dodatkowego
wykreślającego pracodawcę z wykazu członków Związku Pracodawców
Elektrociepłowni (podmiotów zobowiązanych do stosowania układu), a następnie
zarejestrowania tej zmiany w rejestrze. Problem uwolnienia się pracodawcy z
obowiązywania układu ponadzakładowego od dawna wywołuje podstawowe
problemy (zob. Z. Hajn: Status prawny organizacji pracodawców, Warszawa 1999,
s. 74-77). Autor ten stwierdził, że w razie wystąpienia pracodawcy z organizacji
pracodawców byłoby możliwe analogiczne zastosowanie art. 24119
§ 2 k.p. Inni
przyjmują, że przepis ten nie normuje sytuacji wystąpienia pracodawcy z
organizacji i proponują analogiczne zastosowanie art. 2417
§ 1 pkt 1 k.p. (L. Florek,
w: Kodeks Pracy, red. L. Florek, LEX a Wolters Kluwer business 2011, s. 1180).
Przeciwne stanowisko w tej kwestii wyraził W. Sanetra, w: J. Iwulski, W. Sanetra:
Komentarz do Kodeksu pracy, Warszawa 2009, s. 1174). Podobnie wypowiedział
się K. Jaśkowski (K. Jaśkowski, E. Maniewska: Kodeks Pracy. Komentarz, LEX a
Wolters Kluwer business 2007, s. 665) zauważając, że pracodawca może w tej
sytuacji zawrzeć porozumienie o zawieszeniu stosowania układu w oparciu o art. 91
lub 24127
k.p.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że dopuszczalne jest zawarcie
porozumienia zbiorowego pomiędzy pracodawcą a działającymi u niego
organizacjami związkowymi w przedmiocie podjęcia wspólnych działań celem
12
uwolnienia się od stosowania ponadzakładowego układu zbiorowego pracy. W
razie przyznania w tym porozumieniu świadczeń na rzecz pracowników należy
przyjąć, że te postanowienia porozumienia zbiorowego mają charakter normatywny
– określają bowiem prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Należało więc przyjąć,
że taki charakter mają postanowienia porozumienia z dnia 28 września 2011 r.
zawartego przez powoda a związkami zawodowymi. Postanowienie § 2 pkt 1
porozumienia stanowi wprost, że pracodawca wypłaci na rzecz pracowników
rekompensatę z tytułu wyrażenia zgody na odstąpienie od stosowania
ponadzakładowego układu zbiorowego pracy. Zauważyć także należy, że w
stosunku do innych pracowników pozwany nie kwestionuje ważności zawartego
porozumienia i wypłaca rekompensaty. Ponadto na spotkaniach z pracownikami,
którzy mieli zostać przejęci przez inne podmioty, co miało poprzedzać
porozumienie rozwiązujące dotychczasowe umowy o pracę prezes zarządu
zapewniał, że otrzymają oni należne rekompensaty.
Odnosząc się do kolejnych zarzutów skargi kasacyjnej należy stwierdzić, że
Sąd Okręgowy trafnie przyjął o spełnieniu warunków nabycia prawa do
rekompensaty przez powodów, co zostało też poprawnie uzasadnione. Zasadniczo
należy uznać za trafne przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że regulamin był integralną
częścią porozumienia, a rozwiązanie przez powodów umów o pracę nastąpiło z
inicjatywy pozwanego pracodawcy. Problem ten jest wprost rozstrzygnięty w pkt 9
regulaminu, który stanowi że w przypadku rozwiązania umowy o pracę z przyczyn
leżących po stronie pracodawcy pracownikowi przysługuje ustalona kwota
rekompensaty, tak jak by pozostawał w zatrudnieniu. Ponadto pkt 1 regulaminu
wyraźnie stanowi, że rekompensata przysługuje każdemu pracownikowi
zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę (bez względu na jej rodzaj) u
pozwanego w dniu 1 lipca 2011 r. Z tego powodu nie można było zgodzić się ze
stanowiskiem skarżącego, że świadczenie nazwane rekompensatą jest w istocie
odszkodowaniem w zamian za utracone świadczenia z układu. Nie wynika to
bowiem w żaden sposób z treści porozumienia.
Tak więc ostatecznie należało przyjąć, że naruszenie postanowień
normatywnego porozumienia zbiorowego należy traktować jak naruszenie prawa
13
materialnego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2010 r., II PK
96/10, LEX nr 687025).
Z powyższych względów należało, że w omówionej części zaskarżony wyrok
odpowiada prawu, gdyż nie zostały naruszone wskazane w skardze kasacyjnej
przepisy prawa materialnego. Skarga nie mogła zatem zostać uznana za
oczywiście zasadną. Nie można bowiem jednocześnie podnosić potrzebę wykładni
przepisów i jednocześnie oczywistość skargi kasacyjnej.
Zasadnym natomiast okazał się zarzut naruszenia prawa materialnego
dotyczący powoda H. L. Sąd Okręgowy w bardzo ogólnikowy sposób uzasadnił
zasadność roszczenia H. L. tym, że jego sytuacja była podobna jak pozostałych
powodów. Tymczasem jego umowa o pracę rozwiązała się na skutek upływu
terminu. Nie była to więc przyczyna leżąca po stronie pracodawcy. Co prawda
wykonywał on do czasu zatrudnienia, przez 4 miesiące, pracę na podstawie umów
cywilnoprawnych o tożsamym przedmiocie co wcześniejsza umowa o pracę.
Problem ten wymaga jednak niewątpliwie ponownego rozpoznania w oparciu o
postanowienia porozumienia zbiorowego, tym bardziej, że Sąd pierwszej instancji
orzekł w tym zakresie odmiennie.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku.