Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 46/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E.K .
przeciwko Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W.
o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 maja 2013 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od E. K. na rzeczy Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa w W. kwotę 1350,- (jeden tysiąc trzysta
pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego,
III. przyznaje od Skarbu Państwa (Sądu Apelacyjnego e) adw.
E.B. tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w
postępowaniu kasacyjnym kwotę 1350,- (jeden tysiąc trzysta
pięćdziesiąt) zł powiększoną o podatek od towarów i usług.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem częściowym dnia 15 lutego 2012 r. zasądził
od Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W. na rzecz E. K.
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy od 1 czerwca 2008 r. do 17
kwietnia 2011 r. w kwotach miesięcznych po 8.808,80 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 29 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty.
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka została zatrudniona w pozwanej Agencji
od 12 sierpnia 2002 r., początkowo na okres próbny, a następnie na czas
nieokreślony. Ostatnio pracowała na stanowisku zastępcy dyrektora w
Departamencie […]. W dniu 27 lutego 2008 r. pracodawca rozwiązał z powódką
umowę o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia, który upłynął w dniu 31
maja 2008 r. Wyrokiem z dnia 2 lutego 2011 r., Sąd Rejonowy przywrócił powódkę
do pracy na poprzednie warunki pracy i płacy, gdyż była ona pracownikiem
chronionym na podstawie art. 39 k.p. W okresie od 1 czerwca do 24 listopada 2008
r. powódka pobierała zasiłek chorobowy, a następnie od 25 listopada 2008 r. do 22
lipca 2009 r. - świadczenie rehabilitacyjne. Decyzją z dnia 8 stycznia 2009 r. organ
rentowy przyznał jej emeryturę od dnia 1 grudnia 2008 r. Do ustalenia wysokości
emerytury uwzględniono 12 lat okresów składkowych oraz 4 lata okresów
nieskładkowych. Po uprawomocnieniu się wyroku przywracającego do pracy
powódka zgłosiła pracodawcy gotowość do pracy, którą podjęła w dniu 19 kwietnia
2011 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że
powódce przysługuje wynagrodzenie w wysokości określonej w art. 47 k.p., a więc
za cały czas pozostawania bez pracy, tj. od rozwiązania umowy o pracę w dniu 1
czerwca 2008 r. do reaktywowania stosunku pracy w dniu 17 kwietnia 2011 r.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, wynagrodzenie to należy obliczyć według
wynagrodzenia za pracę, jakie powódka otrzymywałaby, gdyby w tym czasie
pracowała. Świadczenie to jest odszkodowaniem za utracone wynagrodzenie za
pracę, a nie za inną szkodę, jaką pracownik mógł ponieść w wyniku rozwiązania
umowy o pracę. Od tak rozumianego odszkodowania nie podlegają zatem
odliczeniu pobierane przez powódkę świadczenia z ubezpieczenia społecznego,
tj. zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne oraz emerytura. Skoro bowiem w
3
myśl art. 47 k.p. od wynagrodzenia tego nie odlicza się wynagrodzenia uzyskanego
od innego pracodawcy, to nielogiczne byłoby odliczanie substytutu tego
wynagrodzenia w postaci zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego.
W odniesieniu do pobierania przez powódkę emerytury, Sąd Okręgowy stwierdził,
że pracownik, pozostający w stosunku pracy, jest uprawniony zarówno do
wynagrodzenia, jak i do świadczeń emerytalno-rentowych przyznanych z
ubezpieczenia społecznego, a kwestia ewentualnego ograniczenia wysokości tych
ostatnich świadczeń nie stanowi przedmiotu niniejszego postępowania.
Wyrokiem z dnia 9 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny, zmienił powyższy wyrok w
ten sposób, że zasądził od pozwanej Agencji na rzecz powódki tytułem
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy kwotę 183.137,65 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 29 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty i oddalił powództwo w
pozostałym zakresie oraz oddalił apelację strony pozwanej w pozostałej części.
Sąd drugiej instancji uznał za uzasadniony zarzut ruszenia art. 321 § 1 k.p.c.
w części, w jakiej dotyczy zasądzenia na rzecz powódki wynagrodzenia za okres
16-17 kwietnia 2011 r. Skoro bowiem powódka domagała się zasądzenia
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy od 1 czerwca 2008 r. do 15
kwietnia 2011 r., to zasądzenie roszczenia również za okres 16-17 kwietnia 2011 r.
stanowi orzeczenie ponad żądanie.
Za uzasadniony uznał również Sąd odwoławczy zarzut naruszenia art. 47
k.p. przez zasądzenie na rzecz powódki wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy za okres, w którym powódka pobierała zasiłek chorobowy (od 1 czerwca do
24 listopada 2008 r.) i świadczenie rehabilitacyjne (od 25 listopada 2008 r. do 22
lipca 2009 r.). W ocenie Sądu drugiej instancji, wynagrodzenie przewidziane w
art. 47 k.p. nie stanowi stricte odszkodowania w rozumieniu cywilnoprawnym.
Konieczną przesłanką jego przyznania nie jest bowiem powstanie szkody, a do jego
obliczania stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego
za urlop. Odwołując się do poglądów prezentowanych w judykaturze Sądu
Najwyższego, Sąd odwoławczy stwierdził, że zawarte w art. 47 k.p. określenie
„wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy” - w przypadku pracownika
szczególnie chronionego - oznacza przyznanie prawa do pełnego wynagrodzenia
za taki okres, w którym pracownik miałby prawo do wynagrodzenia, gdyby
4
pozostawał w rozwiązanym stosunku pracy. Chodzi przy tym tylko o taki okres,
w którym pracownik ten mógł wykonywać pracy, tzn. byłby gotów do podjęcia się jej
świadczenia. W konsekwencji z okresu, za który przysługuje wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy, wyłączeniu podlegają okresy niezdolności
pracownika do świadczenia pracy, takie jak okres pobierania zasiłku chorobowego i
świadczenia rehabilitacyjnego. Wypłacenie za te okresy wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy spowodowałoby, że za ten sam okres pracownik
otrzymałby świadczenia z różnych, wykluczających się wzajemnie źródeł
spełniających podobne funkcje. Powoduje to, że z okresu, za który przysługuje
powódce wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy na podstawie art. 47 k.p.
(od 1 czerwca 2008 r. do 15 kwietnia 2011 r.) podlegają wyłączeniu okresy jej
niezdolności do pracy z powodu choroby, za które pobierała świadczenia z
ubezpieczenia społecznego w postaci zasiłku chorobowego i świadczenia
rehabilitacyjnego od 1 czerwca 2008 r. do 22 lipca 2009 r.
W skardze kasacyjnej powódka zaskarżyła powyższy wyrok w części
oddalającej powództwo ponad kwotę 183.137,65 zł.
Jako podstawę skargi kasacyjnej powódka wskazała naruszenie prawa
materialnego, tj.: 1) art. 47 k.p. w wyniku jego błędnej wykładni polegającej na
uznaniu, że okres niezdolności do świadczenia pracy od 1 czerwca 2008 r. do 22
lipca 2009 r., w którym powódka uzyskiwała zasiłek chorobowy oraz świadczenie
rehabilitacyjne w wysokości wynikającej z ograniczenia ustanowionego w art. 46
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r.,
poz. 159 ze zm., dalej jako ustawa zasiłkowa), podlega wyłączeniu z okresu,
za który przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy oraz że
określenie „wynagrodzenie cały czas pozostawania bez pracy” w art. 47 k.p. odnosi
się do okresu, w którym pracownik byłby gotów do podjęcia się świadczenia pracy,
a to na skutek odwołania się do funkcjonującego w orzecznictwie poglądu, opartego
na unormowaniu prawnym sprzed ponad 20 lat, nieuwzględniającym zmiany tego
unormowania na przestrzeni czasu, a nadto uznaniu, że wypłacenie powódce
wynagrodzenia za okres od 1 czerwca 2008 r. do 22 lipca 2009 r. spowodowałoby
otrzymanie przez pracownika świadczenia z różnych, wykluczających się
5
wzajemnie źródeł spełniających podobne funkcje, podczas gdy charakter
świadczeń z ustawy zasiłkowej jest odmienny od charakteru wynagrodzenia z
art. 47 k.p., świadczenia te nie wykluczają się, co jednoznacznie przesądza art. 66
ust. 2 i 3 ustawy zasiłkowej; 2) art. 12 ustawy zasiłkowej w wyniku uznania,
że okres pobierania przychodów zasiłkowych przez powódkę wyklucza uzyskanie
za ten czas wynagrodzenia w trybie art. 47 k.p., podczas gdy „wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy” w żaden sposób nie stanowi wynagrodzenia,
do którego prawo ubezpieczony zachowuje na podstawie przepisów o
wynagradzaniu oraz w wyniku zastosowania normy kolizyjnej, która działa
wyłącznie w czasie pobierania zasiłku oraz w trakcie trwania zatrudnienia; 3) art. 66
i 70 ustawy zasiłkowej w wyniku ich niezastosowania i nieuwzględnienia, podczas
gdy z przepisów tych wynika zasada zwrotu świadczeń zasiłkowych nienależnie
pobranych, jak również świadczeń wypłaconych w związku z niezdolnością do
pracy spowodowaną przez inną osobę; 4) art. 51 k.p. w wyniku wyłączenia z okresu
wliczanego do okresu zatrudnienia powódki okresu pozostawania bez pracy od 1
czerwca 2008 r. do 22 lipca 2009 r. na skutek odmowy przyznania wynagrodzenia
za ten czas pozostawania bez pracy; 5) art. 2 i 24 Konstytucji w wyniku stworzenia
sytuacji pozostającej w rażącej sprzeczności z wzorcami konstytucyjnymi
wynikającymi z tych przepisów.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części oddalającej powództwo ponad kwotę 183.137,65 zł i przekazanie
sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania przez Sąd drugiej instancji, a w
przypadku zaistnienia przesłanek z art. 39816
k.p.c. - o uchylenie zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie apelacji strony
pozwanej w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.
Sąd drugiej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na powszechnie
przyjmowanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądzie, że - w odniesieniu
do pracownika podlegającego szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku
6
pracy - pod użytym w art. 47 k.p. pojęciem „wynagrodzenia za cały czas
pozostawania bez pracy” należy rozumieć przyznanie prawa do pełnego
wynagrodzenia za taki okres, w którym pracownik miałby prawo do wynagrodzenia
gdyby pozostawał w stosunku pracy. Z tego względu wyłączeniu z tego okresu
podlega okres niezdolności pracownika do pracy, za który przysługuje zasiłek
chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne. Stanowisko to od wielu lat jest utrwalone
w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Wbrew sugestii skarżącej, wykładnia ta nie
była wyprowadzana z unormowania odnoszącego się do zmniejszania
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy o wynagrodzenie otrzymane w tym
czasie u innego pracodawcy. Wskazują na to jednoznacznie motywy wyroku z dnia
25 stycznia 1983 r. I PRN 139/82 (OSNC 1983 nr 9, poz. 138) oraz uchwały z dnia
15 maja 1992 r., I PZP 27/92 (Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1992 nr 8, s. 59),
w których wprost wykluczono możliwość stosowania tej zasady - w drodze analogii
lub odpowiednio - do sytuacji pobierania przez pracownika w okresie pozostawania
bez pracy zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego, odwołując się w
tym zakresie do charakteru tych świadczeń i zasad ich wypłaty wynikających z
przepisów obowiązującej wówczas ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.). Również w
wyroku z dnia 17 listopada 1998 r., I PKN 443/98 (OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 12)
Sąd Najwyższy stwierdził, że skreślenie art. 47 § 2 k.p. nie oznacza, iż należy
zawsze zasądzić na rzecz pracownika wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy, pojmowany jako okres od rozwiązania stosunku pracy do przywrócenia do
pracy. Wynagrodzenie to pełni bowiem funkcję kompensacyjną i wypłacane jest w
miejsce wynagrodzenia, które pracownik otrzymałby za wykonaną pracę, gdyby - w
rezultacie wadliwego rozwiązania stosunku pracy - nie doznał przeszkód w jej
świadczeniu ze strony pracodawcy. Dlatego okres, za który przyznano
wynagrodzenie winien uwzględniać czas, w którym pracownik mógł wykonywać
pracę, tzn. był gotowy do podjęcia jej świadczenia, a wynagrodzenia za pracę
został pozbawiony wyłącznie wskutek bezprawnego rozwiązania z nim umowy o
pracę. Utrata zarobku spowodowana chorobą i zwolnieniem z obowiązku
świadczenia pracy z tej przyczyny rekompensowana jest świadczeniem z
7
ubezpieczenia społecznego. Jakkolwiek więc kwota pobranego przez pracownika
zasiłku chorobowego nie podlega odliczeniu od kwoty wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy, to okres pobierania zasiłku powinien być odliczony od
okresu pozostawania bez pracy, za który pracownikowi wynagrodzenie przysługuje.
Z kolei w wyroku z dnia 9 grudnia 2003 r., I PK 81/03 (OSNP 2004 nr 21, poz. 370)
Sąd Najwyższy stwierdził, że skreślony przepis art. 47 § 2 k.p. był jedynie
wyjątkiem od zasady pełnego wynagrodzenia za taki okres, w którym pracownik
miałby prawo do wynagrodzenia, gdyby pozostawał w stosunku pracy. Żaden
przepis nie wyłącza bowiem prawa do pełnego wynagrodzenia pracownika, który
jest jednocześnie zatrudniony u innego pracodawcy. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że
wykluczenie jednoczesnego pobierania wynagrodzenia za pracę i zasiłku
chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego) wynika natomiast z przepisów
ograniczających lub wyłączających prawo do wynagrodzenia pracownika
pozostającego w stosunku pracy, do których należą art. 92 k.p. oraz art. 12 i 17
ustawy zasiłkowej. Te ostatnie wykluczają jednoczesne pobieranie wynagrodzenia
za pracę i zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego). Wynika z tego, że
gdyby pracownik, z którym rozwiązano umowę o pracę z naruszeniem prawa,
pozostawał w stosunku pracy, nie zachowałby prawa do wynagrodzenia w okresie,
za który przyznano mu prawo do zasiłku chorobowego lub świadczenia
rehabilitacyjnego wobec nieświadczenia pracy z powodu czasowej niezdolności do
pracy. Wreszcie w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 18
czerwca 2009 r., I PZP 2/09 (OSNP 2010 nr 1-2, poz. 1) Sąd Najwyższy podkreślił,
że celem skreślenia art. 47 § 2 k.p. było skłonienie pracownika do poszukiwania
innego zatrudnienia już w okresie biegnącego wypowiedzenia, a nie bierne
oczekiwanie na wynik sporu z odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę przez
pracodawcę. To stanowisko pozwala przyjąć, że omawiany zabieg ustawodawczy
nie ma wpływu na prawo pracownika do wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy w okresie, za który pracownikowi przyznano świadczenia z ubezpieczenia
społecznego w związku z czasową niezdolnością do wykonywania pracy z powodu
choroby.
Przedstawiona wyżej wykładnia art. 47 została podtrzymana przez Sąd
Najwyższy w kolejnych wyrokach: z dnia 15 lutego 2002 r., I PKN 801/00, LEX nr
8
564462; z dnia 16 sierpnia 2005 r., I PK 11/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 181;
z dnia 19 kwietnia 2006 r., I PK 158/05, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 99; z dnia 7
stycznia 2010 r., II PK 164/09, LEX nr 577462, z dnia 12 września 2012 r., II PK
45/12, LEX nr 1243023). Tej jednolitej linii orzecznictwa nie podważa wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r., II PK 193/11 (OSNP 2013 nr 5-6, poz. 53),
w którym wyrażono pogląd, że pracownik, który został przywrócony do pracy
prawomocnym wyrokiem i zgłosił gotowość do pracy w terminie określonym w
art. 48 § 1 k.p., w razie niedopuszczenia go do pracy pozostaje przez cały okres
nieświadczenia pracy w gotowości do jej wykonywania i przysługuje mu
wynagrodzenie w wysokości wynikającej z art. 81 § 1 k.p., z którego nie podlegają
odliczeniu kwoty świadczeń pobranych w tym okresie z ubezpieczenia
społecznego. Podstawę zaprezentowanego stanowiska stanowiło przyjęcie, że po
pierwsze - taki pracownik pozostaje w gotowość do wykonywania pracy w
znaczeniu prawnym, a nie faktycznym, a po drugie - świadczenie z art. 81 § 1 k.p.
ma charakter wynagrodzeniowy. Z tego względu nie mają do niego zastosowania
poglądy Sądu Najwyższego wyrażone w związku z wynagrodzeniem za czas
pozostawania bez pracy, przysługującym z mocy art. 47 k.p. W tym miejscu należy
zauważyć, że w judykatach rozstrzygających, iż okres pobierania zasiłku
chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego podlega odliczeniu od okresu,
za który pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy, podkreślano, że w art. 47 k.p. nie chodzi o gotowość do pracy w znaczeniu
prawnym, takim jak na przykład w art. 48 § 1 k.p., ale o gotowość do rzeczywistego
świadczenia pracy (gotowość w znaczeniu faktycznym), a więc sytuację, w której
pracownik nie tylko przejawia wolę świadczenia pracy, ale także jest zdolny do jej
wykonywania. Wskazywano również, że świadczenie z art. 47 k.p. - jako związane
ściśle z roszczeniem o przywrócenie do pracy - ma charakter kompensacyjny.
Natomiast powołana przez skarżącą uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 maja
1977 r., V PZP 2/77 (OSNC 1977 nr 9, poz. 149) nie dotyczy rozważanej kwestii,
ale rozstrzyga o możliwości uwzględnienia żądania przywrócenia do pracy i
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, mimo trwałej i całkowitej
niezdolności pracownika do wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia w rozumieniu
przepisów o zaopatrzeniu emerytalno-rentowym.
9
W związku z tym nie może być uznany za zasadny zarzut naruszenia art. 12
ustawy zasiłkowej. Po pierwsze, przepis ten zawiera kilka jednostek redakcyjnych
regulujących różne zagadnienia, a skarżąca nie wskazuje, o którą z nich jej chodzi.
Po drugie, gdyby na podstawie wywodów zawartych w uzasadnieniu skargi
kasacyjnej przyjąć, że skarżąca ma na myśli ust. 1 wskazanego artykułu, to nie
wiadomo, czy upatruje ona naruszenia tego przepisu w jego błędnej wykładni, czy
też niewłaściwym zastosowaniu, a rzeczą Sądu Najwyższego nie jest domyślanie
się, o który ze sposobów naruszenia skarżącej chodzi i poszukiwanie
rozstrzygnięcia tej kwestii w uzasadnieniu podstaw kasacyjnych. Po trzecie, nawet
przy przyjęciu, że skarżąca upatruje naruszenia art. 12 ust. 1 ustawy zasiłkowej w
jego błędnej wykładni, o czym zdają się świadczyć jej twierdzenia zawarte w
uzasadnieniu skargi, to należy zauważyć, że Sąd odwoławczy przepisu tego nie
stosował w sposób wskazany przez skarżącą, a tym samym nie mógł go w tym
zakresie błędnie zinterpretować. Rację ma skarżąca, że rozważany przepis reguluje
kwestię wyłączenia prawa do zasiłku chorobowego (odpowiednio świadczenia
rehabilitacyjnego - art. 22 ustawy zasiłkowej) w sytuacjach, w których pracownik
zachowuje prawo do wynagrodzenia z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
Zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia wyklucza nabycie przez
niego prawa do zasiłku. Przepis art. 12 ust. 1 ustawy zasiłkowej określa zatem
negatywne przesłanki nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego,
po spełnieniu których prawo do tych świadczeń w ogóle nie powstaje. Nie pozbawia
więc pracownika prawa do zasiłku chorobowego i odpowiednio świadczenia
rehabilitacyjnego przyznanych wcześniej niż powstało prawo do wynagrodzenia.
Taką sytuację reguluje art. 17 ustawy zasiłkowej, przewidujący utratę prawa do
zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego) - między innymi z uwagi na
wykonywanie pracy zarobkowej - gdy świadczenia te zostały już przyznane
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2014 r., III UK 14/14, LEX nr
1541060). Przepis ten nie stanowi zatem podstawy utraty prawa do świadczeń z
ubezpieczenia chorobowego, gdy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy, w którym praca nie była przez niego świadczona.
Z tych uzupełniających się wzajemnie unormowań niewątpliwie wynika natomiast
charakter świadczeń z ubezpieczenia chorobowego i wypływająca z niego zasada,
10
że mają one rekompensować straty w uzyskiwanych przez pracownika dochodach
(są ich substytutem), co oznacza, że niedopuszczalne jest jednoczesne pobieranie
zarówno zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego) połączone z brakiem
obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za okres choroby, jak i
wynagrodzenia za pracę, w przypadku którego obowiązek taki istnieje. Kierując się
tą właśnie zasadą Sąd Najwyższy dotychczas przyjmował, że wypłacenie
pracownikowi przywróconemu do pracy wynagrodzenia za cały czas pozostawania
bez pracy, bez uwzględnienia okresu pobierania świadczeń przewidzianych na
wypadek niezdolności do pracy z powodu choroby, oznaczałoby jego
„bezpodstawne wzbogacenie”. Gdyby bowiem pracownik w tym czasie pozostawał
w stosunku pracy, przysługiwałoby mu prawo albo do zasiłku chorobowego, albo do
wynagrodzenia za pracę, ale nie do obu tych świadczeń za ten sam okres. Możliwe
i uzasadnione jest zatem odliczenie okresu pobierania przez pracownika należnego
mu zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego od okresu pozostawania
bez pracy, za który przysługuje świadczenie pieniężne przewidziane w art. 47 k.p.,
w szczególności gdy się uwzględni, że nie ma ono charakteru wynagrodzeniowego,
ale kompensacyjny i uzupełniający w stosunku do podstawowego świadczenia
restytucyjnego, jakim jest przywrócenie do pracy. Ta wykładnia została
zaakceptowana przez Sąd drugiej instancji i aprobuje ją obecny skład Sądu
Najwyższego.
Nie jest trafny zarzut skarżącej, że przyjmowanej przez Sąd Najwyższy
wykładni art. 47 k.p. sprzeciwia się ograniczenie do 100% przeciętnego
wynagrodzenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego (świadczenia
rehabilitacyjnego) przysługującego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia
chorobowego (art. 46 ustawy zasiłkowej w brzmieniu obowiązującym od dnia 1
lipca 2004 r.). W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego
prezentowane jest stanowisko, że wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy
wraz z przywróceniem do pracy, któremu towarzyszy, stanowi jedną z metod
naprawienia szkody wyrządzonej pracownikowi zwolnieniem z pracy - przez
przywrócenie stanu poprzedniego. Wskutek orzeczenia sądu o przywróceniu
pracownika do pracy („orzeczenia restytucyjnego”), które prowadzi do ponownego
zatrudnienia pracownika po zgłoszeniu przez niego gotowości niezwłocznego
11
podjęcia pracy w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy (art. 48 § 1 k.p.), pracownik
odzyskuje zatrudnienie na poprzednich warunkach pracy i płacy, co rekompensuje
mu podstawową szkodę wyrządzoną przez pracodawcę, wynikającą z pozbawienia
pracownika zatrudnienia oraz środków utrzymania. Ponieważ wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy przysługuje w sytuacji, w której zrealizowane zostało
żądanie przywrócenia do pracy, może być traktowane jako świadczenie
uzupełniające względem podstawowego sposobu naprawienia szkody majątkowej i
krzywdy istniejącej po stronie pracownika, jakim jest przywrócenie do pracy oraz
możliwość dalszego pobierania (od momentu przywrócenia do pracy)
wynagrodzenia za wykonywaną pracę. Wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy ma charakter kompensacyjny a nie represyjny. Celem zrekompensowania
szkody doznanej przez pracownika jest bowiem - w założeniu ustawodawcy - jej
naprawienie przez przywrócenie stanu poprzedniego, a więc stworzenie sytuacji, w
jakiej znalazłby się pracownik gdyby nie zwolniono go z pracy - pracuje nadal i
otrzymuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, który to okres w drodze
fikcji prawnej podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia (art. 51 § 1 k.p.). Wskazuje
się również, że na gruncie przepisów Konstytucji RP, zasada pełnego
odszkodowania (kompensacji szkody) nie jest bezwzględna i może podlegać
ograniczeniom wynikającym z przepisów ustaw (por. uzasadnienia: wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 maja 2013 r., P 46/11, OTK-A 2013 nr 4,
poz. 42, postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2012 r.,
SK 3/09, OTK-A 2012 nr 3, poz. 28 oraz powołanej wyżej uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., I PZP 2/09, w którym
zaaprobowano wykładnię, że wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy nie
podlega zmniejszeniu o dochód uzyskany w tym samym czasie z innego tytułu
prawnego, co nie dotyczy tylko okresu pobierania zasiłku chorobowego i
świadczenia rehabilitacyjnego, które podlegają odliczeniu od okresu, za który
pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy).
Co prawda poglądy te zostały wyrażone na tle prawa pracownika do
„uzupełniającego” roszczenia odszkodowawczego na podstawie przepisów
Kodeksu cywilnego w sytuacji, gdy wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy
jest limitowane, jednak mogą być również odniesione do „wynagrodzenia za cały
12
czas pozostawania bez pracy”, o którym stanowi art. 47 zdanie drugie k.p. w
związku z wynikającym z art. 46 ustawy zasiłkowej ograniczeniem podstawy
wymiaru świadczeń z ubezpieczenia chorobowego przysługujących po ustaniu
tytułu tego ubezpieczenia. Dla oceny zasadności podniesionego przez skarżącą
zarzutu ma to takie znaczenie, że - wynikająca z przepisów ustawy zasiłkowej -
zasada niedopuszczalności jednoczesnego pobierania przez pracownika w czasie
trwania stosunku pracy wynagrodzenia i świadczeń przewidzianych na wypadek
choroby, nie jest wyłączona w stosunku do pracowników przywróconych do pracy,
którzy po rozwiązaniu umowy o pracę (ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego)
pobierali zasiłek chorobowy (świadczenie rehabilitacyjne) w wysokości wynikającej
z ograniczenia przewidzianego w art. 46 ustawy zasiłkowej, a więc niższej od
wysokości tych świadczeń, jakie otrzymaliby pozostając w tym czasie w stosunku
pracy. Skarżąca pomija, że zrealizowanie podstawowego roszczenia restytucyjnego
(przywrócenie do pracy) stanowi - jako instrument chroniący interes pracownika -
walor uznawany przez Trybunał Konstytucyjny za niezależny od wysokości
przyznanego poza tym świadczenia pieniężnego (por. uzasadnienie powołanego
wyżej wyroku z dnia 22 maja 2013 r., P 46/11). Nie zauważa również, że okres
pobierania zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, niezależnie od
tego, czy przypada w czasie trwania tytułu ubezpieczenia chorobowego, czy też po
jego ustaniu, stanowi okres nieskładkowy (art. 7 pkt 1 lit. b i lit. c ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 748, dalej jako ustawa emerytalna). Brak jest
wystarczających argumentów dla przyjęcia koncepcji, aby okres pobierania tych
świadczeń, przypadający w czasie pozostawania bez pracy, miał być nie tylko
dodatkowo rekompensowany świadczeniem przewidzianym w art. 47 k.p., ale
również - wskutek jego przyznania i wypłaty - stanowić składkowy okres
ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej).
Myli się skarżąca, gdy twierdzi, że z art. 66 ust. 2 i 3 oraz art. 70 ustawy
zasiłkowej wynika możliwość zwrotu pobranych przez nią świadczeń z
ubezpieczenia chorobowego. Pierwszy ze wskazanych przepisów reguluje
wyłącznie zasady zwrotu i egzekucji świadczeń z ubezpieczenia chorobowego
pobranych nienależnie (w rozumieniu art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 13 października
13
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r.,
poz. 121 ze zm.) z winy ubezpieczonego lub w okolicznościach określonych w
art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7 ustawy zasiłkowej. Drugi przewiduje natomiast
możliwość dochodzenia przez organ rentowy zwrotu wypłaconego zasiłku
chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego od sprawcy umyślnego
przestępstwa lub wykroczenia, których wynikiem była niezdolność ubezpieczonego
do pracy, jeżeli okoliczności te zostały stwierdzone na podstawie prawomocnego
orzeczenia sądu. Żadna z okoliczności wskazanych w wymienionych przepisach
nie wynika ze stanu faktycznego sprawy, którym Sąd Najwyższy jest związany na
podstawie art. 39813
§ 2 k.p.c. i z tego względu kwestia ta uchyla się spod jego
rozważań.
Nie może być również uznane za trafne stanowisko skarżącej, że przyjęta
wykładnia art. 47 k.p. uniemożliwia ziszczenie się - w stosunku do pracowników
będących w wieku przedemerytalnym - zasadzie określonej w art. 51 § 1 k.p. w
kontekście uprawnień emerytalno-rentowych oraz konsekwencji przerwania
ciągłości zatrudnienia. Zgodnie z art. 51 § 1 k.p., „pracownikowi, który podjął pracę
w wyniku przywrócenia do pracy, wlicza się do okresu zatrudnienia okres
pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie. Okresu pozostawania
bez pracy, za który nie przyznano wynagrodzenia, nie uważa się za przerwę w
zatrudnieniu, pociągającą za sobą utratę uprawnień uzależnionych od
nieprzerwanego zatrudnienia”. Po pierwsze, nie wiadomo o jaki „kontekst
emerytalno-rentowy” skarżącej chodzi, gdyż ze stanu faktycznego sprawy wynika,
że posiada ona ustalone prawo do emerytury. Ponadto, art. 51 § 1 k.p. pozostaje w
ścisłym związku z art. 47 k.p. Funkcją tych przepisów - co wyżej podkreślono - jest
stworzenie sytuacji, w jakiej znalazłby się pracownik gdyby nie zwolniono go z
pracy. Gdyby powódka korzystała ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego w
czasie pozostawania w stosunku, okres ich pobierania stanowiłby dla celów
emerytalno-rentowych okres nieskładkowy, o czym wyżej była mowa. Po drugie,
skarżąca nie precyzuje, jakie negatywne konsekwencje przerwania ciągłości
zatrudnienia na myśli, skoro art. 51 § 1 zdanie drugie k.p. wyklucza taki skutek w
odniesieniu do uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego zatrudnienia.
14
Zarzut stworzenia zaskarżonym wyrokiem „sytuacji pozostającej w rażącej
sprzeczności z wzorcami konstytucyjnymi wynikającymi z art. 2 i 24 Konstytucji RP”
nie może być skuteczny już tylko z tego względu, że skarżąca nie określa,
z którego ze wskazanych przepisów jakie zasady konstytucyjne wynikają. Kwestia
ta uchyla się zatem spod rozważań Sądu Najwyższego. Warto tylko zauważyć,
że Trybunał Konstytucyjny przyjmuje, iż nieprzyznanie pracownikowi
wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy nie wpływa na stabilizację
zatrudnienia pracownika już przywróconego do pracy i nie stanowi naruszenia
prawa do pracy wynikającego z art. 24 Konstytucji RP oraz uznaje kwestionowane
przepisy za niezgodne z ustawą zasadniczą, gdy naruszenie zasady
sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP) nie budzi wątpliwości
(jest „niewątpliwe i ewidentne”). Zasada ta, pojmowana jako dążenie do
zachowania równowagi w stosunkach społecznych, nie tworzy niepopartych
obiektywnymi racjami przywilejów dla wybranych grup obywateli (por. uzasadnienie
powołanego wyżej wyroku z dnia 22 maja 2013 r., P 46/11 i powołane w nim
judykaty). Tak właśnie należałoby zakwalifikować sytuację, w której przywrócony do
pracy pracownik otrzymywałby zarówno wynagrodzenie, jak i świadczenia z
ubezpieczenia chorobowego za ten sam okres pozostawania bez pracy,
podlegający nadto zaliczeniu do okresów składkowych dla potrzeb uprawnień
emerytalno-rentowych. Stawiałoby go to w uprzywilejowanej sytuacji zarówno w
stosunku do sytuacji pracownika pobierającego świadczenia z ubezpieczenia
chorobowego w czasie istniejącego stosunku pracy, jak i pracownika
przywróconego do pracy, którego podstawa wymiaru zasiłku chorobowego nie
została ograniczona do wysokości określonej w art. 46 ustawy zasiłkowej.
Z powyższy względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.