Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BP 9/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Z. S.
przeciwko Kopalni […]o deputat węglowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 lipca 2015 r.,
skargi powoda o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 31 stycznia 2013 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 23 października 2012 r. oddalił
powództwo Z. S. przeciwko Kopalni […] o deputat węglowy.
Sąd ustalił, że powód jest emerytem pozwanej Kopalni i do 2011 r.
otrzymywał deputat za węgiel. Od dnia 1 stycznia 1992 r. w Spółce obowiązywał
układ zbiorowy pracy dla pracowników zakładów górniczych, który z dniem 3
2
października 1995 r. został przekształcony w ponadzakładowy układ zbiorowy
pracy. Z dniem 31 grudnia 2000 r. układ ten utracił moc obowiązującą w wyniku
wypowiedzenia przez pracodawcę. W dniu 28 sierpnia 1997 r. został zawarty
zakładowy układ zbiorowy pracy KWK […], przyznający w § 7 załącznika nr 16 do
tego układu prawo do bezpłatnego węgla w naturze emerytom i rencistom.
Protokołem dodatkowym nr 54 z dnia 30 grudnia 2010 r., wpisanym do rejestru
zakładowych układów zbiorowych pracy w dniu 19 stycznia 2011 r. z mocą
obowiązująca od dnia 1 stycznia 2012 r., wprowadzono zmiany do treści układu z
dnia 28 sierpnia 1997 r. polegające na ograniczeniu kręgu osób uprawnionych do
deputatu węglowego. Zgodnie z § 1 wskazanego protokołu deputat węglowy
przysługuje tylko pracownikom Kopalni.
Przy takich ustaleniach Sąd Rejonowy uznał, że powód utracił prawo do
deputatu za węgiel z dniem 1 stycznia 2012 r. W ocenie tego Sądu, powód nie
może wywodzić swoich uprawnień do bezpłatnego węgla z § 19 ust. 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie szczególnych
przywilejów dla pracowników górnictwa - Karta górnika (Dz.U. z 1982 r. Nr 2,
poz. 13 ze zm.; dalej jako Karta Górnika), gdyż przepisy tego rozporządzenia
zostały wydane na podstawie art. 79 k.p., uchylonego z dniem 2 lutego 1996 r.
przez art. 1 pkt 74 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.; dalej jako ustawa
zmieniająca). Przepis art. 1 tej ustawy stanowił, że obowiązujące do dnia jej wejścia
w życie przepisy określające zasady wynagradzania za pracę oraz przyznawania
innych świadczeń związanych z pracą wydane na podstawie art. 79 k.p. zachowują
moc do czasu objęcia pracowników, których te przepisy dotyczą i w zakresie
przedmiotu w nich normowanego - postanowieniami układu zbiorowego pracy lub
innymi przepisami prawa pracy. Z tego względu postanowienia Karty Górnika w
zakresie deputatu węglowego obowiązywały do momentu zawarcia układu
zbiorowego pracy obowiązującego od 1 października 1997 r. Od tego momentu
deputat węglowy przysługiwał powodowi na mocy postanowień tego układu.
W wyniku zmian wprowadzonych do układu protokołem dodatkowym nr 54 z dnia
30 grudnia 2010 r., od 1 stycznia 2012 r. emeryci i renciści zostali pozbawieni
prawa do deputatu za węgiel.
3
Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację
powoda.
W ocenie Sądu odwoławczego, art. 79 i § 19 ust. 2 Karty Górnika utraciły
moc obowiązującą. Oznacza to, że przy zmianie postanowień układowych
dotyczących prawa do deputatu węglowego nie było konieczne respektowanie
zasady wynikającej z nieobowiązującej już u strony pozwanej Karty Górnika. W
nowym stanie prawnym strony układu zbiorowego miały swobodę w podjęciu
decyzji w zakresie ustalenia osób uprawnionych do otrzymywania bezpłatnego
węgla. Swoboda stron doznawała ograniczeń wynikających zarówno z wymogu
równego traktowania wszystkich emerytów pozwanej, jak i uwzględnienia
możliwości ekonomicznych zakładu górniczego. Nie doszło do naruszenia zasady
równego traktowania, skoro wszyscy emeryci pozwanej Kopalni zostali pozbawieni
takich uprawnień. Nie można natomiast dokonywać takiego porównania do
emerytów innych zakładów górniczych z uwagi na ich odmienną sytuację
ekonomiczną. Pozbawienie powoda prawa do deputatu za węgiel nie narusza
również konstytucyjnej zasady ochrony praw nabytych. Prawo do deputatu za
węgiel nie ma rangi konstytucyjnej, lecz stanowi przywilej przyznany w układzie
zbiorowym pracy. Stąd ewentualne naruszenie tego prawa nie może być
utożsamiane z naruszeniem konstytucyjnych praw i wolności, o którym mowa w art.
79 ust. 1 ustawy zasadniczej.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem powyższego wyroku
powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, a mianowicie: a) art. 2 i art. 32
Konstytucji RP, przez nieobjęcie ochroną praw nabytych emerytów górniczych, w
tym powoda, a także nieuzasadnione zróżnicowanie sytuacji prawnej powoda i
innych osób uprawnionych do otrzymywania deputatu węglowego lub ekwiwalentu
pieniężnego na mocy układu zbiorowego pracy z 1997 r.; b) art. 11 ust. 1 ustawy
zmieniającej w związku z art. 239 § 2, art. 24113
§ 2 i art. 240 § 3 k.p., przez
wadliwe ich zastosowanie i przyjęcie, że norma z art. 24113
§ 2 k.p. nie dotyczy
osób niepozostających w zatrudnieniu, tj. emerytów, rencistów i wdów górniczych;
c) art. 240 § 3 k.p., z którego wynika, że układ nie może naruszać praw osób
trzecich. Skarżący wskazał, że po pierwsze - zaskarżony wyrok jest niezgodny z
art. 2 i 32 Konstytucji RP, art. 11 ust. 1 ustawy zmieniającej i art. 239 § 2, art. 240 §
4
3, art. 24112
§ 2 oraz art. 9 k.p., po drugie - jego szkoda polega na utraconej
wartości deputatu węglowego za 2012 r. w kwocie 1.956 zł i po trzecie - wzruszenie
zaskarżonego wyroku w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest
możliwe, gdyż skarga kasacyjna w sprawie jest niedopuszczalna z uwagi na treść
art. 3982
pkt 2 k.p.c., a nadto nie zachodziły podstawy wznowienia postępowania.
W konkluzji skarżący wniósł o stwierdzenie niezgodności z prawem
zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku przysługuje od wyroku sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona
szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących środków
prawnych nie było i nie jest możliwe. Sąd Najwyższy przyjmuje, że za niezgodne z
prawem mogą być uznane tylko wyroki zawierające rozstrzygnięcia wyraźnie
sprzeczne z przepisami prawa, których interpretacja, zastosowanie lub
niezastosowanie nie powinny sprawiać istotnych trudności na gruncie powszechnie
obowiązujących zasad wykładni lub stosowania prawa, albo wyroki oczywiście
sprzeczne z obowiązującymi standardami orzekania, które zostały wydane po
dokonaniu oczywiście błędnej wykładni lub wadliwego zastosowania prawa, co
można stwierdzić „na pierwszy rzut oka”, bez wnikania w szczegóły sprawy i bez
potrzeby prowadzenia głębszej analizy prawniczej (por. wyrok z dnia 23 września
2014 r., II BP 18/13, LEX nr 1537556 i szeroko powołane w nim wcześniejsze
orzeczenia). W tym kontekście podkreśla się, że skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego wyroku nie można utożsamiać ze skargą kasacyjną,
gdyż o ile ta ostatnia wynika z zarzutu naruszenia prawa, to pierwsza wymaga
oceny, że kwestionowany wyrok jest niezgodny z prawem w rozumieniu
art. 4241
k.p.c. (por. wyrok z dnia 4 grudnia 2013 r., II BP 7/13, LEX nr 1415498 i
przywołane w nim orzeczenia).
Zaskarżony wyrok nie może być uznany ani za sprzeczny z ogólnie
przyjętymi standardami rozstrzygnięć, ani za wydany w wyniku oczywiście błędnej
5
wykładni lub wadliwego zastosowania prawa, widocznych bez głębszej analizy
prawniczej.
W pierwszej kolejności nie doszło do naruszenia art. 11 ust. 1 ustawy
zmieniającej w związku z art. 239 § 2, art. 240 § 3 i art. 24113
§ 2 k.p. Żaden z tych
przepisów nie stanowi bowiem podstawy do przyznania deputatu węglowego
emerytom, którzy świadczenia tego zostali pozbawieni w wyniku zmian
postanowień układu zbiorowego pracy, wprowadzonych w drodze protokołu
dodatkowego. Przepis art. 11 ust. 1 ustawy zmieniającej stanowi jedynie podstawę
czasowego zachowania mocy aktów prawnych wydanych na podstawie uchylonego
z dniem 2 czerwca 1996 r. przepisu art. 79 k.p., tj. do czasu objęcia pracowników,
których te przepisy dotyczą i w zakresie przedmiotu w nich normowanego -
postanowieniami układu zbiorowego pracy lub innymi przepisami prawa pracy. Co
prawda skarżący twierdzi, że „jego prawo do bezpłatnego deputatu pochodzi z
Karty Górnika i ponadzakładowego układu zbiorowego dla pracowników zakładów
górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r.”, jednak nie podnosi w tym zakresie żadnych
zarzutów obrazy przepisów prawa materialnego lub procesowego (art. 4244
k.p.c.),
a tylko w taki sposób mógłby skutecznie wykazać błąd w ocenie Sądu drugiej
instancji, że ponadzakładowy układ zbiorowy pracy został wypowiedziany z dniem
31 grudnia 2000 r., a w rezultacie i w związku z art. 11 ust. 1 ustawy zmieniającej,
prawo skarżącego do deputatu węglowego wynikało wyłącznie z § 7 załącznika nr
16 do zakładowego układu zbiorowego pracy z dnia 28 sierpnia 1997 r.
Nie powinno również budzić większych wątpliwości, że uprawnienia
przyznane w układzie emerytom i rencistom (art. 239 § 2 k.p.) mogą być następnie
uchylone w wyniku zmiany dotychczasowego układu w drodze protokołu
dodatkowego (art. 2419
§ 1 k.p.). Jeżeli bowiem układ może być zmieniony na
niekorzyść pracowników, będących jego podstawowymi adresatami, to tym bardziej
można podjąć takie działania w stosunku do podmiotów mogących podlegać
układowi na zasadzie wyjątku (dodatkowo). Z kolei art. 24113
§ 2 k.p. (stosowany do
protokołów dodatkowych odpowiednio poprzez art. 2419
§ 1 k.p., której to
konstrukcji w skardze nie zastosowano) stanowi, że postanowienia układu mniej
korzystne dla pracowników wprowadza się w drodze wypowiedzenia pracownikom
dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego
6
podstawę nawiązania stosunku pracy. Kodeks pracy określa prawa i obowiązki
pracowników i pracodawców (art. 1), a pracownikiem jest osoba zatrudniona na
podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej
umowy o pracę (art. 2). Przepis art. 24113
§ 2 k.p. nie ma zatem zastosowania do
emerytów, gdyż nie można wypowiedzieć warunków umowy o pracę lub innego
aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy, skoro taki stosunek
prawny nie istnieje. Wreszcie bezzasadny jest zarzut obrazy art. 240 § 3 k.p., w
myśl którego układ nie może naruszać praw osób trzecich. W przepisie tym chodzi
bowiem o prawa, których źródłem nie są postanowienia układu zbiorowego. Skoro
prawo skarżącego do deputatu węglowego wynikało wyłącznie z postanowienia
układowego, to pozbawienie go tego prawa wskutek dopuszczalnej zmiany układu
nie może stanowić naruszenia prawa niewynikającego z innej podstawy.
Niezasadne są również zarzuty naruszenia art. 2 i art. 32 Konstytucji RP.
Wyprowadzana z art. 2 ustawy zasadniczej zasada praw nabytych stanowi jedynie
wzorzec konstytucyjny do badania konstytucyjności aktów normatywnych i w takim
ujęciu nie może być przedstawiana jako samodzielne źródło indywidualnych
roszczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2007 r., I PK 78/07,
Monitor Prawa Pracy 2008 nr 2, s. 96). Stwierdzenie niezgodności wyroku z art. 2
ustawy zasadniczej jest zatem uwarunkowane istnieniem prawa podmiotowego,
naruszonego zastosowaniem przez sąd niekonstytucyjnego przepisu. Nie jest
możliwe stwierdzenie takiej niezgodności bez wskazania w podstawach skargi
konkretnego przepisu prawa, który skarżący uznaje za niezgodny z art. 2
Konstytucji RP. Podobnie wynikające z art. 32 ustawy zasadniczej prawo do
równego traktowania przysługuje w związku z konkretnymi normami prawnymi, a
nie w oderwaniu od nich - niejako „samoistnie” (por. np. postanowienie Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK-A 2001 nr 7,
poz. 225).
Wszystko to oznacza, że twierdzenie skarżącego o niezgodności
zaskarżonego wyroku z art. 2 i art. 32 Konstytucji mogłoby być skuteczne wówczas,
gdyby w ramach podstaw skargi powołał zastosowaną przez Sąd drugiej instancji
określoną normę prawną, naruszającą - w ocenie skarżącego - wskazane przez
niego zasady konstytucyjne. Podstawę rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego
7
stanowiły wprowadzone protokołem dodatkowym postanowienia układu zbiorowego
pracy, pozbawiające emerytów prawa do deputatu węglowego. Postanowienia te są
źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 ust. 1 k.p. i prawem materialnym w
rozumieniu art. 4244
k.p.c., jednak skarżący nie wskazał ich w podstawach skargi.
Uniemożliwia to ocenę zgodności zastosowanych przez Sąd drugiej instancji
postanowień układowych z powołanymi przez skarżącego zasadami
konstytucyjnymi.
Z tych względów skarga podlega oddaleniu na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.