Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 4/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko P. Przedsiębiorstwu Państwowemu w S.
o rentę, zadośćuczynienie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 sierpnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 4 kwietnia 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 3 października 2013 r., Sąd Rejonowy Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S. (po ponownym rozpoznaniu sprawy) oddalił
powództwo M. K. przeciwko P. Przedsiębiorstwu Państwowemu o rentę i
zadośćuczynienie, a ponadto zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę
2
1.350 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwane przedsiębiorstwo w ramach
współpracy z armatorami cypryjskimi A. Ltd. oraz C. Ltd. kierowało „własne kadry
morskie” do pracy na statkach należących do tych armatorów. Na czas
zakontraktowania u armatorów cypryjskich strona pozwana udzielała swoim
pracownikom urlopów bezpłatnych. Pozwane przedsiębiorstwo kierowało osoby, z
którymi armatorzy zamierzali zawrzeć umowy o pracę, na badania lekarskie celem
potwierdzenia ich zdolności do pracy na statkach morskich. W tym zakresie
przedsiębiorstwo współpracowało z Portowym Zakładem Opieki Zdrowotnej w G.
oraz lekarzem B. Z. Na podstawie umowy zawartej w dniu 27 lipca 2004 r.
pomiędzy pozwanym przedsiębiorstwem i B. Z. wykonywała ona badania (wstępne,
okresowe, kontrolne i doraźne) pracowników pozwanego, wydawała orzeczenia
lekarskie, prowadziła działalność konsultacyjną, diagnostyczną i leczniczą w
zakresie patologii zawodowej, udzielała porad medycznych osobom cierpiącym na
choroby zawodowe, jak również monitorowała stan zdrowia pracowników, w tym
przedkładała zbiorczą analizę tego stanu. Świadczenie tych usług lekarskich
odbywało się na podstawie skierowania wystawionego przez pozwane
przedsiębiorstwo, natomiast zaświadczenia lekarskie - zgodnie z ustaleniami
kontraktu - miały być przekazywane bezpośrednio do rąk pracownika. Koszty
wykonania usług pokrywało pozwane przedsiębiorstwo, z tym że faktury miały być
wystawiane na rzecz armatora cypryjskiego, którego agentem była strona pozwana.
Powód był zatrudniony w pozwanym przedsiębiorstwie od 7 listopada 1989 r.
w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach marynarza i starszego
marynarza. W okresach od 27 lutego 2002 r. do 6 października 2006 r. oraz od 8
grudnia 2006 r. do 25 sierpnia 2007 r. przebywał na urlopie bezpłatnym. W dniu 4
sierpnia 2005 r. podczas wykonywania pracy na statku „K.” powód doznał urazu
kręgosłupa. Wówczas świadczył pracę na rzecz armatora C. Ltd., z którym łączyła
go odrębna - w stosunku do umowy zawartej z pozwanym przedsiębiorstwem -
marynarska umowę o pracę. Powodowi udzielono natychmiastowej pomocy
lekarskiej a w trakcie rejsu otrzymywał leki przeciwbólowe. Po powrocie do kraju
powód nadal pozostawał pod opieką lekarską, otrzymywał zastrzyki i został
skierowany na rehabilitację. W styczniu 2006 r. powód został zaokrętowany na
3
statek, na którym nadal świadczył pracę dla armatora C. Ltd. W czasie pobytu na
tym statku (na przełomie lutego i marca 2006 r.) nasiliły się u niego bóle
kręgosłupa, a w wyniku przeprowadzonych badań lekarskich w Brazylii, nakazano
wyokrętowanie powoda w najbliższym porcie europejskim. Do takiego
wyokrętowania doszło w maju 2006 r. Powód wrócił do domu i udał się do lekarza,
który przepisał mu serię zastrzyków oraz skierował na specjalistyczne badania.
Następnie powód został poddany rehabilitacji, która trwała do końca listopada 2006
r. W dniu 3 października 2006 r. pracownik jednostki organizacyjnej wchodzącej w
skład struktur pozwanego przedsiębiorstwa (Pionu Techniczno-lnwestycyjnego)
wystawił powodowi skierowanie na badania lekarskie do Portowego Zakładu Opieki
Zdrowotnej w G. celem otrzymania świadectwa o stanie zdrowia. Tego samego dnia
powód udał się do lekarza medycyny pracy, ale świadectwa nie uzyskał, bo został
skierowany na konsultację neurologiczną. Ponieważ lekarz neurolog nie stwierdził u
powoda przeciwwskazań do pracy na statku, w dniu 14 listopada 2006 r. powód
otrzymał kolejne skierowanie na badania lekarskie do Portowego Zakładu Opieki
Zdrowotnej w G. W dniu 4 grudnia 2006 r. powód stawił się na badanie u lekarza M.
G. (zatrudnionego w Portowym Zakładzie Opieki Zdrowotnej), a ten wystawił
powodowi zaświadczenie o jego zdolności do pracy na statkach morskich na
stanowisku starszego marynarza (A/B) z terminem ważności przypadającym na
styczeń 2008 r. W związku z tym, że powód miał podjąć zatrudnienie u armatora A.
Ltd., Dział Kadr Morskich pozwanego przedsiębiorstwa zlecił B. Z. (prowadzącej w
S. indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską w zakresie medycyny pracy)
przeprowadzenie profilaktycznych badań lekarskich powoda celem wystawienia
świadectwa zdrowia potrzebnego do zatrudnienia u tego armatora. W dniu 11
grudnia 2006 r. B. Z. wystawiła świadectwo zdrowia pod nieobecność powoda i bez
uprzedniego zbadania go. O terminie takiego badania powód nie został w ogóle
zawiadomiony. Przy wydawaniu tego świadectwa lekarka oparła się jedynie na
dokumentacji, jaką otrzymała faksem z Portowego Zakładu Opieki Zdrowotnej w G.
W treści wystawionego świadectwa zdrowia B. Z. zaznaczyła, że badanie lekarskie
powoda przeprowadziła w jego obecności, co było niezgodne z prawdą. Pozwane
przedsiębiorstwo nie przesyłało B. Z. dokumentacji dotyczącej powoda. Nikt z osób
zatrudnionych w przedsiębiorstwie nie nakłaniał lekarki do wydania świadectwa
4
zdrowia określonej treści. Wyrokiem z dnia 2 marca 2009 r. Sąd Rejonowy umorzył
warunkowo, na okres próby wynoszący 2 lata, postępowanie karne wszczęte
wobec B.Z. o czyn polegający na tym, że „w dniu 11 grudnia 2006 r. w S., będąc
osobą uprawnioną jako lekarz-orzecznik do wystawienia dokumentu (...)
poświadczyła nieprawdę odnośnie przeprowadzenia badań profilaktycznych
dotyczących stanu zdrowia M. K.”. W dniu 27 grudnia 2006 r. powód zawarł z
armatorem A. Ltd. marynarską umowę o pracę celem zaokrętowania się na statek
m/v L. Wówczas jego dolegliwości zdrowotne ustąpiły. Jednak już w kwietniu 2007
r. powód został z tego statku wyokrętowany i przerwał pracę z uwagi na zły stan
zdrowia. U powoda stwierdzono niezdolność do pracy w związku z dolegliwościami
zdrowotnymi. Z tej przyczyny powód od tej chwili aż do ustania stosunku pracy
łączącego go ze stroną pozwaną nie świadczył pracy ani dla pozwanego
przedsiębiorstwa, ani dla armatora cypryjskiego.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał za bezzasadne
żądania pozwu o zapłatę renty uzupełniającej (w wysokości 3.500 zł miesięcznie) i
zadośćuczynienia za wyrządzone krzywdy moralne i fizyczne (10.000 zł). Według
Sądu Rejonowego, podstawę materialnoprawną roszczeń zgłoszonych przez
powoda stanowił art. 445 § 1 w związku z art. 444 k.c. Skoro powód domagał się od
strony pozwanej przyznania renty i zadośćuczynienia, to powinien wykazać, że
uszkodzenie ciała (rozstrój zdrowia) oraz krzywda, jakiej doznał, nastąpiły z winy
pozwanego przedsiębiorstwa. Ponadto powinien udowodnić istnienie związku
przyczynowego między zachowaniem strony pozwanej a stanem jego zdrowia oraz
wykazać, że zachowanie przedsiębiorstwa było bezprawne. Temu obowiązkowi -
zdaniem Sądu Rejonowego - powód nie sprostał, tym bardziej że wywodził swoje
roszczenia z wystawienia zaświadczeń lekarskich stwierdzających jego zdolność do
pracy marynarza na statku L., która miała być świadczona na rzecz armatora
cypryjskiego. W ocenie Sądu pierwszej instancji, zgromadzony w sprawie materiał
dowodowy nie dawał podstaw do stwierdzenia, że istniał adekwatny związek
przyczynowy pomiędzy skierowaniem powoda na badanie lekarskie przez stronę
pozwaną a wystawieniem powodowi zaświadczenia lekarskiego (przez lekarza
medycyny pracy) dopuszczającego go do pracy na statku. Brak bowiem dowodów,
by pozwane przedsiębiorstwo miało jakikolwiek wpływ na treść zaświadczenia
5
lekarskiego wystawionego przez B. Z. Co prawda to strona pozwana zainicjowała
badanie lekarskie powoda, bo ona wystawiła stosowne skierowanie, to jednak to
zachowanie nie nosiło znamion bezprawności i nie wystarczało do przyjęcia, że
istnieje adekwatny związek przyczynowy pomiędzy aktualnym stanem zdrowia
powoda a skierowaniem go na badania lekarskie celem ustalenia zdolności do
wykonywania pracy na statku. Zdaniem Sądu Rejonowego, w kontekście art. 361 §
1 k.c. należy przyjąć, że skierowanie na badanie lekarskie samo przez się „wcale
nie determinuje faktu wystawienia przez lekarza zaświadczenia, które by
potwierdzało zdolność osoby badanej do pracy w sytuacji, gdy w rzeczywistości
taka zdolność nie występuje”. W rozpoznawanym przypadku związek przyczynowy
pomiędzy szkodą powoda a zachowaniem strony pozwanej istniałby tylko wówczas,
gdyby się okazało, że strona pozwana ingerowała w treść orzeczenia lekarskiego
wystawionego przez B. Z., chcąc nakłonić lekarkę do wydania zaświadczenia
określonej treści, a zwłaszcza pod nieobecność powoda. Tymczasem taka sytuacja
nie miała miejsca. Ponadto Sąd Rejonowy zważył, że wina strony pozwanej w
dopuszczeniu powoda do pracy u armatora cypryjskiego byłaby niezaprzeczalna,
gdyby przedsiębiorstwo miało świadomość, że powód jest niezdolny do
wykonywania pracy na statku. Jednak w dniu 27 grudnia 2006 r., to nie pozwane
przedsiębiorstwo, lecz armator cypryjski zatrudnił powoda i to właśnie ten podmiot
zadecydował o dopuszczeniu powoda do świadczenia pracy. Co więcej, strona
pozwana nie była wcale świadoma tego, że „świadectwo bandery” powoda zostało
wydane z naruszeniem prawa ani, że powód jest osobą niezdolną do pracy na
morzu. Nawet przy założeniu, że strona pozwana wiedziała o dolegliwościach
zdrowotnych powoda, to - nie dysponując specjalistyczną wiedzą lekarską - nie
mogła kwestionować świadectwa wystawionego przez B. Z., zwłaszcza że powód
faktycznie przystąpił do pracy. W ocenie Sądu pierwszej instancji, istnienie
adekwatnego związku przyczynowego można byłoby ewentualnie stwierdzić wtedy,
gdyby B. Z. w ogóle nie dysponowała uprawnieniami do przeprowadzania badań
lekarskich i wydawania świadectw zdrowotnych, jednak w okolicznościach
rozpoznawanej sprawy nie miało to miejsca, skoro B. Z. prowadziła indywidualną
praktykę lekarską w zakresie medycyny pracy i posiadała „pełne uprawniania
lekarskie”. Sąd Rejonowy nie zgodził się z twierdzeniami powoda, że strona
6
pozwana miała obowiązek przekazać B. Z. informacje o jego stanie zdrowia. W
ocenie Sądu, takiego obowiązku nie nakładały na pozwane przedsiębiorstwo żadne
regulacje prawne, w szczególności wynikające z rozporządzenia Ministra Zdrowia i
Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań
lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w
Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm.). Skoro zaś pozwane
przedsiębiorstwo „nie organizowało” badania lekarskiego (bo ta czynność leżała w
gestii lekarza medycyny pracy), to nie było zobowiązane do informowania powoda
o terminie tego badania. Tymczasem nieobecność powoda na zaplanowanym przez
lekarza badaniu była spowodowana brakiem powiadomienia go o terminie
przedmiotowego badania. W ocenie Sądu Rejonowego, nie zachodzą również
podstawy faktyczne ani prawne, aby obciążyć stronę pozwaną odpowiedzialnością
odszkodowawczą za działania, jakich w stosunku do powoda dopuściła się B. Z. W
tym stanie rzeczy Sąd pierwszej instancji uznał za bezprzedmiotowe ustalanie
pozostałych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej strony pozwanej i
ostatecznie zaniechał przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego specjalisty z
zakresu medycyny pracy na okoliczność ustalenia stanu zdrowia powoda w grudniu
2006 r. i konsekwencji zdrowotnych wynikających z wystawienia przez B. Z.
świadectwa bandery dopuszczającego powoda do pracy na morzu.
Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2014 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił apelację powoda od wyroku Sądu pierwszej instancji (w
zakresie rozstrzygnięcia co do istoty sprawy), zmienił rozstrzygnięcie Sądu
Rejonowego odnośnie do kosztów procesu (przez odstąpienie od obciążania nimi
powoda) i orzekł o kosztach postępowania odwoławczego. Sąd Okręgowy podzielił
ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i przyjął je za własne, jak również
podtrzymał argumentację prawną tego Sądu. Tytułem uzupełnienia Sąd drugiej
instancji nadmienił, że powód był „formalnie” zatrudniony w pozwanym
przedsiębiorstwie i korzystał w niektórych okresach z urlopów bezpłatnych (art. 174
k.p.), w czasie których ulegał zawieszeniu stosunek pracy nawiązany uprzednio
pomiędzy nim, a pozwanym przedsiębiorstwem. Zdaniem Sądu Okręgowego,
powoduje to uchylenie odpowiedzialności strony pozwanej. Z tej przyczyny jedyny
7
okres, który wchodził w rachubę przy badaniu ewentualnej odpowiedzialności
strony pozwanej jako pracodawcy, przypadał między 7 października 2006 r. a 7
grudnia 2006 r. Jednak powód w tym czasie najpierw (do 30 listopada 2006 r.)
korzystał ze zwolnienia chorobowego, a następnie (od 1 do 7 grudnia 2006 r.)
przebywał na urlopie wypoczynkowym. Urlop bezpłatny został powodowi udzielony
przez pozwane przedsiębiorstwo zgodnie z prawem, bo doszło do tego na wyraźne
żądanie pracownika, w celu zatrudnienia u zagranicznego armatora, co
odpowiadało postanowieniom układu zbiorowego pracy obowiązującego w
pozwanym przedsiębiorstwie. Z treści tego układu nie wynika zaś, aby na stronie
pozwanej, która udzieliła takiego urlopu, ciążyły jakieś inne obowiązki w stosunku
do urlopowanego pracownika. W szczególności nie wynika obowiązek
podejmowania przez przedsiębiorstwo - jako pracodawcę - jakichkolwiek działań w
zakresie profilaktyki zdrowotnej względem urlopowanych pracowników. Dla oceny
zasadności roszczeń zgłoszonych w sprawie ma również znaczenie, że to nie
pozwane przedsiębiorstwo dopuściło powoda do pracy w dniu 27 grudnia 2006 r.,
lecz uczynił to zagraniczny armator, u którego powód podjął zatrudnienie w trakcie
korzystania z urlopu bezpłatnego udzielonego przez stronę pozwaną. Z tej
przyczyny nie można czynić stronie pozwanej zarzutu, że jako pracodawca
naruszyła obowiązki związane z ochroną życia i zdrowia pracowników. Według
Sądu Okręgowego, ponieważ w dniu 27 grudnia 2006 r. powód rozpoczął
zatrudnienie u armatora cypryjskiego w następstwie rekrutacji przeprowadzonej
przez pozwane przedsiębiorstwo występujące w roli przedstawiciela tego armatora,
to odpowiedzialności strony pozwanej w przyczynieniu się do powstania
uszczerbku na zdrowiu powoda można by - co najwyżej - doszukiwać się w
zachowaniu (zaniechaniu) pozwanego przedsiębiorstwa występującego w
charakterze przedstawiciela armatora cypryjskiego, a nie jako pracodawcy powoda.
Jednak powód w tym zakresie w żaden sposób nie wykazał, aby działania
podejmowane przez stronę pozwaną w procesie rekrutacyjnym miały charakter
bezprawny, ani że strona pozwana przyczyniła się do wystawienia wadliwej
dokumentacji medycznej, co umożliwiło zatrudnienie powoda u zagranicznego
armatora i pogorszenie stanu zdrowia pracownika. Do przyjęcia takiej
odpowiedzialności nie wystarczy samodzielnie, że to właśnie pozwane
8
przedsiębiorstwo skierowało powoda na badania lekarskie. W sprawie zaś zostało
ustalone, że strona pozwana w żaden sposób nie przyczyniła się do wystawienia
wadliwego - jak się okazało - zaświadczenia lekarskiego, bo nie ingerowała w jego
treść. Ustalone w sprawie okoliczności świadczą o tym, że zachowanie B. Z.
polegające na wystawieniu zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego zdolność
powoda do pracy na morzu, bez uprzedniego przebadania powoda (poświadczenie
nieprawdy), nie nastąpiło przy wykonywaniu czynności powierzonej przez stronę
pozwaną, a jedynie stanowiło „swoisty eksces” wynikający „z samodzielnej inwencji
lekarki”, w żaden sposób niemieszczący się w zakresie czynności prawnych i
faktycznych dokonywanych w imieniu strony pozwanej.
Od wyroku Sądu Okręgowego powód wniósł skargę kasacyjną, w której
zarzucił naruszenie: 1) art. 227 w związku z art. 278 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c. -
polegające na odmowie przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego sądowego z
zakresu neurologii na okoliczność istnienia związku przyczynowo-skutkowego
pomiędzy stanem zdrowia powoda w grudniu 2006 r. i skierowaniem go do pracy na
statku m/v L. od dnia 27 grudnia 2006 r. oraz pogorszeniem się jego stanu zdrowia
(schorzenia kręgosłupa) „skutkującym koniecznością zerwania kontraktu i poddania
się operacji kręgosłupa”; 2) art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. - przez
„całkowite pominięcie w rozważaniach o odpowiedzialności pozwanej za szkodę
powoda okoliczności zawiadomienia armatora A. Ltd. tj. ówczesnego pracodawcy
powoda, przez kierownika kadr morskich P. o rzekomym zatajeniu przez powoda
swojego złego stanu zdrowia w Aneksie D, co w świetle poświadczenia nieprawdy
w ww. dokumencie przez dr B. Z. było nieprawdą, a skutkowało wstrzymaniem
wypłaty zasiłku chorobowego dla powoda, w efekcie pominięcie istotnej
okoliczności mającej wpływ na ocenę przesłanki przyczynienia się pozwanego do
powstania szkody powoda w postaci utraty zasiłku chorobowego”; 3) art. 381 w
związku z art. 316 i art. 391 § 1 k.p.c. - w wyniku uznania, że „powód nie zgłaszał
jako podstawy faktycznej roszczenia odszkodowawczego okoliczności związanej z
przyczynieniem się pozwanej do nieprawidłowego sporządzenia Aneksu D,
podczas gdy okoliczności te wyszły na jaw dopiero w toku postępowania karnego
(...) w sprawie przeciwko dr. B. Z. zakończonego wyrokiem z dnia 2 marca 2009 r.,
a więc już po wniesieniu pozwu, co miało miejsce w maju 2008 r., oraz pomimo, że
9
okoliczności te były podniesione przez powoda przed zamknięciem rozprawy w
pierwotnej I instancji”; 4) art. 429 k.c. w związku z art. 300 k.p. - polegające na
uznaniu, że „wobec powierzenia przez pracodawcę, bądź podmiot rekrutujący
pracowników na zlecenie pracodawcy, wykonania profilaktycznych badań
medycznych pracownika zewnętrznemu podmiotowi profesjonalnemu,
wykonującemu takie czynności, pracodawca lub podmiot rekrutujący zwolniony jest
z odpowiedzialności za szkody spowodowane działaniem lub zaniechaniem
profesjonalnego podmiotu zewnętrznego”; 5) art. 415 oraz art. 361 § 1 i 2 k.c. w
związku z art. 300 k.p. i art. 207 § 1 i 2 k.p. - przez przyjęcie, że strona pozwana
„nie ponosi winy w przyczynieniu się do powstania szkody u powoda i że w związku
z tym faktem nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej za przyczynienie się
do powstania takiej szkody”; 6) art. 415 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 229 § 2 i
4 w związku z art. 283 § 1 k.p. oraz w związku z § 4 ust. 3 Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy dla Pracowników P. Zatrudnionych na Statkach z dnia 22 maja
1995 r. - polegające na odmowie przyjęcia, że strona pozwana - jako podmiot
rekrutujący swoich pracowników do pracy u innych armatorów - przyczyniła się do
tego, iż powód został skierowany do pracy u zagranicznego armatora bez ważnych
i aktualnych badań lekarskich, przy czym takie działanie strony pozwanej nosiło
znamiona czynu zabronionego; 7) art. 444 § 1 i 2 oraz art. 445 § 1 k.c. w związku z
art. 300 k.p. - przez odmowę zasądzenia od strony pozwanej na rzecz powoda
świadczeń dochodzonych pozwem. W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych skarżący
wywiódł w szczególności, że pozwane przedsiębiorstwo, występujące od dnia 8
grudnia 2006 r. (po skierowaniu powoda na urlop bezpłatny) w roli podmiotu
rekrutującego powoda do pracy na statku obcego armatora, działało w oparciu o
postanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy, które stanowiły, że „armator,
posiadając stosowne upoważnienie Krajowego Urzędu Pracy, kieruje pracowników
P. do pracy na statkach armatorów, z którymi zawarł umowy rekrutacyjne”. To zaś
oznacza, że w tamtym czasie stronę pozwaną obowiązywały regulacje zawarte w
art. 229 § 2 i 4 k.p. obligujące pracodawcę do przeprowadzania badań
profilaktycznych pracowników i zakazujące mu dopuszczania do pracy
pracowników nieposiadających aktualnego orzeczenia lekarskiego. Te przepisy
zostały zaś ewidentnie naruszone przez pozwane przedsiębiorstwo i z tej przyczyny
10
powód ma prawo domagać się od strony pozwanej roszczeń odszkodowawczych.
Według skarżącego, zarówno pracodawca, jak i podmiot rekrutujący własne kadry
celem zatrudnienia u obcego armatora, może ponosić odpowiedzialność za
ewentualne przyczynienie się do powstania szkody na osobie pracownika w
sytuacji, gdy treść orzeczenia lekarskiego wystawionego przez podmiot uprawniony
do orzekania w takich sprawach potwierdzi - niezgodnie z rzeczywistością -
zdolność osoby rekrutowanej (pracownika) do pracy w charakterze członka załogi
statku morskiego. Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w części
oddającej apelację od orzeczenia Sądu pierwszej instancji i przekazanie w tym
zakresie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego
oraz uwzględnienie powództwa przez zasądzenie na rzecz powoda od strony
pozwanej kwoty 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz
comiesięcznej renty uzupełniającej w wysokości po 3.500 zł „z wyrównaniem za
okres od dnia doręczenia pozwanemu pisma z wnioskiem o zasądzenie renty
wyrównawczej do dnia wyrokowania”. Ponadto wniósł o zasądzenie od strony
pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną wyłącznie w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw (poza
przypadkiem nieważności postępowania odwoławczego, którą Sąd kasacyjny
bierze pod rozwagę z urzędu). Oznacza to, że w postępowaniu kasacyjnym Sąd
Najwyższy nie może badać (z urzędu) naruszeń prawa materialnego i/lub
procesowego, których skarżący nie wytknął w skardze kasacyjnej. Z tej przyczyny
skarga kasacyjna wniesiona przez powoda nie może być uwzględniona, bo
wszystkie podniesione w niej zarzuty - rozpatrywane łącznie, jak i z osobna -
okazały się być nieuzasadnione.
Chybione są powołane przez powoda w pierwszej kolejności zarzuty
naruszenia prawa procesowego (art. 227 w związku z art. 278 § 1 i art. 391 § 1
11
k.p.c.; art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.; a także art. 381 w związku z art.
316 i art. 391 § 1 k.p.c.). W sytuacji, gdy Sąd Okręgowy (podobnie jak wcześniej
Sąd Rejonowy) doszedł do przekonania, że zachowanie strony pozwanej nie nosiło
w ogóle znamion bezprawności, to nie musiał badać pozostałych przesłanek
uzasadniających jej odpowiedzialność za pogorszenie stanu zdrowia powoda. Co
więcej, Sądy orzekające mogły zaniechać prowadzania dowodów oraz
dokonywania ocen w zakresie wystąpienie adekwatnego związku przyczynowego
pomiędzy szkodą pracownika a zachowaniem pozwanego przedsiębiorstwa, które
nie było bezprawne. Skarżący niesłusznie doszukuje się naruszenia prawa
procesowego w nieprzeprowadzeniu przez Sąd Okręgowy dowodu z opinii biegłego
na okoliczność wykazania istnienia związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy
skierowaniem powoda w grudniu 2006 r. do pracy na statku należącym do armatora
cypryjskiego a pogorszeniem stanu zdrowia pracownika (art. 227 w związku z art.
278 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c.).
Niezasadny jest zarzut obrazy art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.,
który w postępowaniu kasacyjnym może być uwzględniony tylko w wyjątkowych
przypadkach, gdy zaskarżone orzeczenie nie poddaje się w ogóle kontroli
kasacyjnej (por. przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2001 r.,
I PKN 498/00, OSNAPiUS 2003 nr 9, poz. 222; z dnia 29 maja 2008 r., II CSK
39/08, LEX nr 420381 i z dnia 2 grudnia 2014 r., I UK 139/14, LEX nr 1621322). Z
pisemnych motywów zaskarżonego wyroku wynikają przesłanki, jakimi kierował się
Sąd Okręgowy przy wydaniu zaskarżonego orzeczenia, natomiast ocena, czy
sposób rozumowania Sądu odwoławczego jest prawidłowy, podlega rozważeniu w
płaszczyźnie wykładni (zastosowania) prawa materialnego, a nie procesowego.
Oczywiście bezzasadny (w powiązaniu z zarzutami naruszenia prawa
materialnego) jest zarzut obrazy art. 381 w związku z art. 316 i art. 391 § 1 k.p.c.,
bo z materiału procesowego zgromadzonego w sprawie wynika, że w sposób
jednoznaczny, że zgłaszaną przez powoda podstawą faktyczną powództwa było
skierowanie go do pracy na statku u armatora cypryjskiego, do czego miało dojść z
winy pozwanego przedsiębiorstwa, które uprzednio wysłało powoda na
profilaktyczne badania lekarskie, w wyniku których otrzymał zaświadczenie
potwierdzające jego zdolność do wykonywania takiej pracy, mimo istnienia w tym
12
zakresie przeciwwskazań zdrowotnych.
Nieusprawiedliwione są także przedstawione w skardze zarzuty naruszenia
licznych przepisów prawa materialnego (art. 429 k.c. w związku z art. 300 k.p.; art.
415 oraz art. 361 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 207 § 1 i 2 k.p.; art. 415
k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 229 § 2 i 4 w związku z art. 283 § 1 k.p. oraz w
związku z § 4 ust. 3 zakładowego układu zbiorowego pracy; art. 444 § 1 i 2 oraz art.
445 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). W szczególności nie jest zasadny zarzut
obrazy art. 429 k.c. w związku z art. 300 k.p., który powód uzasadnił twierdzeniem,
że wskazany przepis „nie powinien mieć zastosowania w tak szczególnym stosunku
cywilno-prawnym, jakim jest stosunek pracy, w którym podmiot zatrudniający jest
zobowiązany z mocy ustawy do szczególnej ochrony zdrowia i życia pracownika”.
Pomijając już, że przedmiotowy zarzut nie został szerzej uzasadniony, to został on
skonstruowany na ustaleniach, które nie były objęte podstawą faktyczną
zaskarżonego orzeczenia, a to nie może odnieść skutku w postępowaniu
kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.). W sprawie ustalono bowiem, że w okresie od 8
grudnia 2006 r. do 25 sierpnia 2007 r. powód przebywał na urlopie bezpłatnym,
którego udzieliło mu pozwane przedsiębiorstwo, co oznacza, że w tym okresie
wzajemne prawa i obowiązki wynikające z łączącego strony stosunku pracy uległy
zawieszeniu. Skierowanie na badania lekarskie, jakie strona pozwana wystawiła
powodowi, miało swoje źródło w działaniu przez pozwane przedsiębiorstwo w roli
„agenta” reprezentującego armatora cypryjskiego, nie zaś w działaniu charakterze
pracodawcy (strony stosunku pracy). Z tej przyczyny wszelkie wywody skargi na
temat obowiązków, jakie - zdaniem powoda - powinny ciążyć na stronie pozwanej
jako na pracodawcy (zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy) -
których nie wykonała, czym spowodowała szkodę na osobie powoda - nie są
miarodajne dla dokonania kontroli kasacyjnej rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji.
Identycznie przedstawia się sprawa w odniesieniu do kolejnego zarzutu obrazy art.
415 oraz art. 361 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 207 § 1 i 2 k.p.,
skonstruowanego na założeniu, że strona pozwana działała jako pracodawca.
Zarzut naruszenia art. 415 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 229 § 2 i 4 w
związku z art. 283 § 1 k.p. oraz w związku z § 4 ust. 3 zakładowego układu
zbiorowego pracy mógłby zostać uznany za usprawiedliwioną podstawę skargi
13
kasacyjnej tylko wówczas, gdyby okazało się, że wynikające z art. 229 § 2 i 4 k.p.
obowiązki z zakresu przeprowadzania profilaktycznych badań lekarskich
pracowników ciążyły na pozwanym przedsiębiorstwie z mocy odesłania zawartego
w postanowieniach układowych. Takiej oceny nie można jednak dokonać wyłącznie
na podstawie analizy powołanego w skardze jako naruszony § 4 ust. 3
zakładowego układu zbiorowego pracy. Według tego postanowienia, „armator,
posiadając stosowne upoważnienie Krajowego Urzędu Pracy, kieruje do pracy na
statki armatorów, z którymi zawarł umowy rekrutacyjne pracowników P.”. Z tego
postanowienia układowego wynika tylko tyle, że strona pozwana kieruje swoich
pracowników do pracy u innych armatorów (pośredniczy w zatrudnieniu), a nie że
ma obowiązki w zakresie przeprowadzenia ich badań lekarskich pozwalających na
dopuszczenie ich do świadczenia pracy u tych armatorów. Skarżący nie przedstawił
zarzutów naruszenia innych postanowień układowych, które mogłyby stanowić
źródło takich obowiązków strony pozwanej ani też nie wskazał innych przepisów
powszechnie obowiązującego prawa, które by nakładały takie obowiązki na
pozwane przedsiębiorstwo niedziałające jako pracodawca. W dodatku należy
zauważyć, że kwestię tę rozważał Sąd Okręgowy, który ocenił, iż w myśl
postanowień układowych pozwane przedsiębiorstwo, po umożliwieniu swoim
pracownikom zaokrętowania się na statkach należących do obcych armatorów (i
udzieleniu pracownikom urlopów bezpłatnych w tym celu) nie miało prawnego
obowiązku podejmowania wobec urlopowanych pracowników jakichkolwiek działań
w zakresie profilaktyki zdrowotnej.
Konsekwencją powyższego jest stwierdzenie, że zaskarżony wyrok nie
zapadł z obrazą art. 229 § 4 k.p., bo przepis ten dotyczy tylko do pracodawcy, a nie
podmiotu występującego w roli prowadzącego nabór pracowników na potrzeby
innych podmiotów zatrudniających. Dlatego strona pozwana nie mogła naruszyć
obowiązków pracodawcy wynikających z art. 229 k.p., a więc w tym kontekście nie
można jej działaniu (zaniechaniu) przypisać cechy bezprawności, co - w
ostatecznym rozrachunku - prowadzi do uznania nietrafności zarzutu naruszenia
art. 444 § 1 i 2 oraz art. 445 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.
W tej sytuacji skarga kasacyjna powoda - rozpoznana w granicach
wskazanych w niej podstaw - nie mogła być uwzględniona. Nie oznacza to jednak,
14
że w ustalonym stanie faktycznym, nie istniały jakiekolwiek podstawy prawne
odpowiedzialności (uznania bezprawności zachowania) pozwanego
przedsiębiorstwa z tytułu następstw związanych ze skierowaniem powoda na
badania lekarskie celem potwierdzenia jego przydatności (zdolności) do pracy na
morzu. Przesłanek takiej odpowiedzialności należało jednak poszukiwać w innych
źródłach prawa powszechnie obowiązującego. Nie dostrzegł tego skarżący i nie
sformułował w tym zakresie odpowiednich zarzutów kasacyjnych. Można w tym
aspekcie zauważyć, że powód wykonywał pracę marynarza, a więc w pierwszym
rzędzie miały do niego zastosowanie przepisy szczególne (pragmatyczne) o pracy
marynarzy, a nie Kodeks pracy. Chodzi przede wszystkim o ustawę z dnia 23 maja
1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r.,
poz. 430), która reguluje stosunki pracy na morskich statkach handlowych o
polskiej przynależności (art. 1 ust. 1) i dopiero w zakresie nieuregulowanym w tej
ustawie do stosunków pracy na wymienionych statkach stosuje się przepisy
powszechnego ustawodawstwa pracy (na podstawie art. 20 tej ustawy oraz
przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 lutego
1993 r. w sprawie warunków zdrowotnych wymaganych od osób wykonujących
pracę na morskich statkach handlowych, trybu uznawania osób za zdolne lub
niezdolne do wykonywania pracy oraz rodzajów i częstotliwości wymaganych
badań lekarskich, Dz.U. Nr 17, poz. 80 ze zm., problematyka profilaktycznych
badań lekarskich wobec osób ubiegających się o zatrudnienie lub zatrudnionych na
statkach morskich została określona odmiennie niż w art. 229 k.p. i rozporządzeniu
wydanym na podstawie art. 229 § 8 k.p.). Powód doznał wprawdzie uszczerbku na
zdrowiu, świadcząc pracę na statku należącym do armatora cypryjskiego, a więc na
statku niebędącym „statkiem o polskiej przynależności” w rozumieniu art. 1 ust. 1
ustawy o pracy na morskich statkach handlowych, ale szereg innych przepisów tej
ustawy normuje zasady wykonywania pośrednictwa pracy dla osób poszukujących
pracy na statkach morskich (art. 4-8). Wynika z nich między innymi, że podmioty
uprawnione do prowadzenia usług pośrednictwa pracy na morzu mogły realizować
określone w tej ustawie zadania również na żądanie osób poszukujących pracy na
statkach obcych bander (art. 7). Dopiero w razie nieistnienia szczególnej
organizacji zajmującej się pośrednictwem pracy dla marynarzy (określonej w art. 4)
15
do osób poszukujących pracy na morzu miały zastosowanie ogólne przepisy o
pośrednictwie pracy (art. 8). Należy też zwrócić uwagę, że pracę marynarzy, w tym
prowadzenie pośrednictwa pracy, regulują przepisy międzynarodowe, a w
szczególności Konwencja o pracy na morzu, przyjęta przez Konferencję Ogólną
Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie dnia 23 lutego 2006 r. (Dz.U. 2013,
poz. 845), która po ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw jest bezpośrednio
stosowana (art. 91 ust. 1 Konstytucji RP).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powoda na
podstawie art. 39814
k.p.c. Mając na względzie, że w skardze kasacyjnej został
sformułowany wyłącznie wniosek „o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym wg
norm przepisach - oświadczenie pełnomocnika w tym zakresie w załączeniu”, to
Sąd Najwyższy nie orzekał o należnych od Skarbu Państwa kosztach nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
kc