Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZ 6/15
POSTANOWIENIE
Dnia 6 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z odwołania R. P.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o wysokość renty,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 sierpnia 2015 r.,
zażalenia odwołującego się na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 marca 2015 r.,
1. oddala zażalenie;
2. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego na rzecz
radcy prawnego A. D. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych
powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług tytułem
kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu
zażaleniowym.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 5 marca 2015 r. Sąd Apelacyjny, na podstawie art.
25 § 1 k.p.c. ustalił wartość przedmiotu zaskarżenia na kwotę 2.086,60 zł i odrzucił
zażalenie ubezpieczonego na postanowienie tego Sądu z dnia 25 czerwca 2014 r.
W uzasadnieniu wskazano, że Sąd Apelacyjny w sprawie R. P. przeciwko
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o wysokość renty, w związku ze skargą
2
ubezpieczonego o wznowienie postępowania toczącego się przed Sądem
Okręgowym w S. i Sądem Apelacyjnym, postanowieniem z 25 czerwca 2014 r.
odrzucił skargę. Zażalenie na to postanowienie złożył profesjonalny pełnomocnik
ubezpieczonego, który określił wartość przedmiotu zaskarżenia na kwotę 49.000 zł,
nie przedstawiając jednak matematycznego rachunku prowadzącego do wskazanej
wartości. Sąd Apelacyjny na podstawie akt VII U .../10 ustalił, że ubezpieczony
odwołał się od decyzji z 25 sierpnia 2010 r., odmawiającej mu zmiany wysokości
renty przez ponowne przeliczenie świadczenia, w szczególności zgłosił roszczenie
o wyliczenie renty z uwzględnieniem udokumentowanych w późniejszym czasie
okresów składkowych w wysokości 24 lat (zamiast 20 lat), i to od chwili przyznania
renty, co miało miejsce 2 grudnia 1995 r., natomiast od 1997 r. żądał uwzględnienia
w wyliczeniach pełnych 25 lat okresów składkowych i z tego tytułu domagał się
wyrównania świadczenia i odsetek. Wartość przedmiotu sporu w sprawie VII U
.../10 stanowiła więc różnica między hipotetyczną (rentą przy uwzględnieniu
roszczeń ubezpieczonego) wyliczoną na datę spornej decyzji, to jest 25 sierpnia
2010 r. a rentą faktycznie wypłacaną. Wartość ta determinuje przedmiot sporu
(a także zaskarżenia) w aktualnej sprawie toczącej się o wznowienie postępowania.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, ubezpieczony dowolnie określił ową wartość na
kwotę 49.000 zł, która nie wynika z matematycznego rachunku przeprowadzonego
zgodnie z przepisem procedury cywilnej. W myśl bowiem z art. 22 k.p.c.,
w sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się wartość przedmiotu sporu
stanowi suma świadczeń za jeden rok, a jeżeli świadczenia trwają krócej niż rok -
za cały czas ich trwania. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 25 § 1 k.p.c. sprawdził
wartość przedmiotu zaskarżenia oznaczoną przez ubezpieczonego i ustalił, w
oparciu o szczegółowe wyliczenie organu rentowego, że różnica między pobieraną
przez wnioskodawcę rentą i jej dochodzoną w odwołaniu wysokością wynosi
1721,56 zł za okres od 1 sierpnia 2010 r. do 31 stycznia 2015 r. Wskazana kwota
wynika z następującego wyliczenia: faktyczna wysokość renty na dzień 25 sierpnia
2010 wynosiła 811,89 zł, zaś po kolejnych waloryzacjach: od 1 marca 2011 -
837,06 zł, od 1 marca 2012 - 908,06 zł, od 1 marca 2013 - 944, 38 zł, od 1 marca
2014 - 959, 49 zł. Natomiast hipotetyczna wysokość renty po uwzględnieniu żądań
zainteresowanego na dzień 25 sierpnia 2010 r. wyniosłaby 842,31 zł, a po
3
kolejnych waloryzacjach wyniosłaby od 1 marca 2011 - 868,42 zł, od 1 marca 2012
- 939,42 zł, od 1 marca 2013 - 977 zł, od 1 marca 2014 - 992,63zł. Różnica w
wysokości pobieranej renty i jej hipotetycznej wysokości za okres od 1 sierpnia
2010 r. do 31 stycznia 2015 r. odpowiada kwocie 1.721,56 zł. Przy wyliczaniu
hipotetycznej wysokości renty uwzględniono - zgodnie z żądaniem - okres
podlegania odwołującego się ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej od 1 maja 1980 r. do 31 sierpnia 1980 r., który decyzją z
27 kwietnia 2009 r. został wyłączony z wyliczenia renty. Do ustalania podstawy
wymiaru świadczenia przyjęto również minimalną podstawę wynagrodzenia
ubezpieczonego za okres od 1 września 1968 r. do 31 lipca 1971 r. z tytułu nauki
zawodu w Stoczni [...]. Po uwzględnieniu powyższych kwestii objętych odwołaniem,
ustalono na nowo hipotetyczny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru
świadczenia, który wyniósł 67,84% (z lat 1980-1985), a wyliczony został od
przychodów ubezpieczonego z 6 kolejnych lat kalendarzowych. W zakresie kwoty
bazowej i wskaźników waloryzacji przyjęto do wyliczenia hipotetycznej wysokości
renty właściwe i obowiązujące kwoty i wskaźniki, ponieważ ich wartość nie została
sprecyzowana w toku postępowania. Jednocześnie w wyliczeniu wysokości renty
uwzględniono staż pracy ubezpieczonego ustalony decyzją z 27 kwietnia 2009 r.,
gdzie okres składkowy wyniósł 25 lat 3 miesiące i 1 dzień, a okres nieskładkowy 6
miesięcy i 18 dni; była to wartość na dzień wydania spornej decyzji z 25 sierpnia
2010 r. Renta zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r.,
poz. 748) została obliczona następująco: do ustalenia podstawy wymiaru renty
przyjęto 1. przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 6
lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 15 lat kalendarzowych poprzedzających
bezpośrednio rok, w którym złożono wniosek o rentę (1980-1985), 2. wskaźnik
wysokości podstawy wymiaru wyniósł 67,84%; podstawa wymiaru obliczona przez
pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru 67,84% przez kwotę bazową
717,16 zł wyniosła 486,52 zł. Do ustalenia wysokości emerytury uwzględniono
okresy: składkowe 25 lat, 3 miesiące i 1 dzień (tj.303 miesiące), nieskładkowe 6
miesięcy i 18 dni (tj. 6 miesięcy). Wysokość renty na dzień 1 sierpnia 1995 r.
została obliczona w następujący sposób: 24% x 717,16 = 172,12 zł; (303 x 1,3%)
4
12 x 486,52 = 159,72 zł; (6x0,7%) 12 x 486,52 = 1,70 zł; razem 333,54 zł; po
kolejnych waloryzacjach wysokość renty hipotetycznej na dzień 25 sierpnia 2010 r.
to 842,31 zł. Na datę zaskarżonej decyzji z 25 sierpnia 2010 r. różnica między
świadczeniem żądanym a wypłacanym wynosi zatem: 842,31 - 811,89 = 30,42 x 12
miesięcy = 365,04 zł. Do wartości tej Sąd Apelacyjny doliczył wyżej wskazaną
kwotę 1721,56 zł za okres od 1 sierpnia 2010 r. do 31 stycznia 2015 r., objętą
żądaniem ubezpieczonego w kwestii wyrównania świadczenia. Ostatecznie wartość
przedmiotu zaskarżenia Sąd ustalił zatem na kwotę 2.086,60 zł, zgodnie z art. 21
k.p.c.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że rozpoznawana sprawa kwalifikuje się jako
sprawa o prawa majątkowe, której wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż
dziesięć tysięcy złotych, zatem w sprawie niedopuszczalna jest skarga kasacyjna, a
tym samym niedopuszczalne jest zażalenie do Sądu Najwyższego. W rezultacie
Sąd Apelacyjny - zgodnie z art. 3941
§ 2 a contrario k.p.c. w związku z art. 398 § 1
k.p.c. - odrzucił zażalenie.
Powyższe postanowienie zostało zaskarżone zażaleniem ubezpieczonego.
Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono: 1/ naruszenie art. 22 k.p.c., polegające
na wadliwym określeniu wartości przedmiotu sporu (w tym miejscu żalący się
wniósł na podstawie art. 380 k.p.c. o rozpoznanie przez Sąd Najwyższy
niezaskarżalnego orzeczenia zawartego w punkcie 1 wyżej wymienionego
postanowienia); 2/ naruszenie art. 3941
§ 2 k.p.c., polegające na przyjęciu, że
wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi kwotę 2.086,60 zł, podczas gdy wynosi
ona kwotę 49.000 zł. Żalący się wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz przyznanie na rzecz
pełnomocnika ubezpieczonego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych z uwzględnieniem podatku VAT. Ponadto
żalący się wniósł o uzupełnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 5 marca
2015 r. o rozstrzygnięcie o kosztach procesu i kosztach pomocy prawnej udzielonej
z urzędu.
W uzasadnieniu zażalenia podkreślono, że u podstaw zaskarżonego
rozstrzygnięcia legła ocena, iż wartość przedmiotu zaskarżenia wskazana przez
ubezpieczonego jest dowolna. Zdaniem żalącego się, przyjmując wartość
5
przedmiotu zaskarżenia wskazaną przez ubezpieczonego za dowolną Sąd w żaden
sposób nie wskazał, na czym polega owa dowolność, w jakim miejscu obliczenia
dokonane przez ubezpieczonego nie wynikają z rachunku matematycznego
przeprowadzonego zgodnie z przepisem art. 22 k.p.c., lecz przeciwstawił temu
własne obliczenia. Tymczasem ubezpieczony, w wykonaniu zobowiązania
przewodniczącej z 8 grudnia 2014 r., wykazał dopuszczalność zażalenia,
precyzując wartość przedmiotu zaskarżenia i przedstawiając szczegółową
metodologię jej obliczenia. Sąd zaniechał przy tym całkowicie weryfikacji wysokości
przedmiotu zaskarżenia przy pomocy organu rentowego posiadającego w tym
zakresie wiadomości specjalne, poprzestając na swoich - w ocenie ubezpieczonego
- dowolnych obliczeniach. W zakresie żądania uzupełnienia postanowienia o koszty
procesu żalący się wskazał, że żądanie tej treści wraz z oświadczeniem zostało
sformułowane w zażaleniu z dnia 16 września 2015 r. i tym samym Sąd meriti
zobligowany był do zawarcia w treści postanowienia stosownego rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Analizę prawidłowości zaskarżonego postanowienia rozpocząć wypada od
przytoczenia treści art. 3941
§ 2 k.p.c. stanowiącego, że w sprawach, w których
przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje także na postanowienie sądu
drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o
których mowa w art. 3981
, a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania
zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. Natomiast zgodnie z art. 3982
§ 1 k.p.c., skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach o prawa majątkowe,
w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt tysięcy
złotych, a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - niższa
niż dziesięć tysięcy złotych. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu
zaskarżenia w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o
objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. Przepis art. 476 § 2 i 3 k.p.c.
wyjaśnia ustawowe pojęcia spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, stanowiąc
6
w § 2 pkt 2, iż należą do nich między innymi sprawy, w których wniesiono
odwołanie od decyzji organów rentowych, dotyczących emerytur i rent. Zakres
rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w tych sprawach wyznaczony jest
zatem w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej
do sądu ubezpieczeń społecznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 601), a w drugim rzędzie
przedmiotem postępowania sądowego, określonego zakresem odwołania od
decyzji organu rentowego do sądu (por. postanowienie z dnia 11 kwietnia 2006 r.,
II UZ 1/06, niepublikowane). Oznacza to, że roszczenie niebędące przedmiotem
decyzji organu rentowego oraz rozpoznania sądu nie może podlegać uwzględnieniu
przy ocenie dopuszczalności skargi kasacyjnej ani stanowić podstawy określenia
wartości przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 11 maja 2001 r., II UZ 25/01, niepublikowane oraz z dnia 8
lutego 2002 r., II UKN 45/01, OSNP 2003 nr 22, poz. 553).
W niniejszym przypadku przedmiotem decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, od której odwołanie zainicjowało spór toczący się przed Sądem
Okręgowym i Sądem Apelacyjnym, zakończony prawomocnym wyrokiem objętym
skargą o wznowienie postępowania, była kwestia ponownego obliczenia wysokości
pobieranej przez ubezpieczonego R. P. renty z tytułu niezdolności do pracy.
Wartości przedmiotu zaskarżenia kasacyjnego nie jest tożsama z
wartością przedmiotu sporu. Związek między tymi dwoma pojęciami polega na tym,
że wartość przedmiotu zaskarżenia nie może przekraczać wartości przedmiotu
sporu ani wartości przedmiotu zaskarżenia w postępowaniu apelacyjny (chyba że
nastąpiło rozszerzenie powództwa), może być jednak od nich niższa
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2002 r., II UZ 11/02, Prok. i
Pr.-wkł. 2002 nr 11, poz. 45). W sporach sądowych o wysokość powtarzających się
świadczeń z ubezpieczenia społecznego wartość przedmiotu sporu stanowi
obliczona za okres jednego roku, stosownie do wskazań zawartych w art. 22 k.p.c.,
różnica pomiędzy hipotetyczną kwotą renty (emerytury), jaką skarżący
otrzymywałby, gdyby jego żądanie ustalenia wysokości świadczenia zostało
uwzględnione, a rentą (emeryturą) w kwocie faktycznie pobieranej (postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1997 r., II UK 40/96, OSNAPiUS 1997 nr 16,
7
poz. 301; z dnia 18 października 2000 r., II UZ 123/00, OSNAPiUS 2002 nr 15, poz.
370; z dnia 21 lipca 2003 r., II UZ 45/03, OSNP 2004 nr 11, poz. 200; z dnia 23
listopada 2007 r., II UZ 30/07, OSNP 2009 nr 3-4, poz. 54 i z dnia 2 października
2009 r., II UZ 30/09, LEX nr 583822). Jak zaś wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z
dnia 18 października 2012 r., III UZP 3/12 (OSNP 2013 nr 9-10, poz. 112), w
sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, której przedmiotem jest zmiana
wysokości świadczenia powtarzającego się, wartość przedmiotu zaskarżenia (art.
3982
§ 1 zdanie pierwsze i drugie k.p.c.) ustala się na podstawie art. 22 k.p.c. w
odniesieniu do świadczeń przyszłych, a w odniesieniu do świadczeń zaległych - na
podstawie art. 19 § 1 k.p.c. W razie dochodzenia świadczeń przyszłych i zaległych
stosuje się art. 21 k.p.c.
Warto nadmienić, że z mocy art. 3984
§ 3 k.p.c. w związku z art. 3941
§ 2
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego - poza innymi wymaganiami, jakie stawiane
są przez ustawodawcę pismom procesowym - powinno zawierać również
oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia, a Sąd Najwyższy nie jest władny ani
zwolnić wnioskodawcy z tego obowiązku, ani też dopuścić zażalenia w sprawie o
wartości zaskarżenia niższej, niż tego wymaga przepis prawa (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2001 r., II UKN 706/00, OSNP 2002 nr 24, poz.
609; z dnia 25 czerwca 2002 r., II UZ 39/02, OSNP - wkł. 2003 nr 1, poz. 9; z dnia
21 kwietnia 2005 r., I UZ 76/04, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 66; z dnia 18 stycznia
2006 r., II UZ 74/05, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 116). Dopełnienie tego obowiązku
powinno nastąpić najpóźniej w piśmie procesowym złożonym przez pełnomocnika
skarżącego na wezwanie sądu drugiej instancji do usunięcia braków formalnych
zażalenia. Uczynienie zadość temu obowiązkowi polega zaś na wskazaniu wartości
przedmiotu zaskarżenia oraz podaniu podstawy i sposobu jej wyliczenia. Nie jest
wykonaniem owego zobowiązania pozorne przedstawienie podstaw i sposobu
wyliczenia wartości przedmiotu zaskarżenia, dokonane w oderwaniu od
obiektywnych kryteriów (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1999r.,
I PKN 6/99, niepublikowane; z dnia 13 maja 2005r., II UZ 25/05, OSNP 2005 nr 23,
poz. 383; z dnia 27 lutego 2007r., II UZ 67/06, niepublikowane; z dnia 6 kwietnia
2007r., II PZ 12/07, OSNP 2008 nr 11-12, poz. 169; z dnia 13 października 2009r.,
II UK 234/08, LEX nr 553692).
8
Trzeba bowiem pamiętać, że wartość przedmiotu zaskarżenia określona
przez wnoszącego środek prawny z naruszeniem reguł wynikających z art. 19-24
k.p.c. nie jest wiążąca dla oceny dopuszczalności tego środka i podlega
sprawdzeniu przez sąd drugiej instancji (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
10 marca 2011 r., III UZ 1/11, LEX nr 846597; z dnia 3 marca 2011 r., II UZ 6/11,
LEX nr 846583; z dnia 6 kwietnia 2007 r., II PZ 12/07, OSNP 2008 nr 11-12, poz.
169; z dnia 2 kwietnia 1998 r., II UZ 24/98, OSNP 1999 nr 8, poz. 291). Podobnie
stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 lutego 2002 r., I PKN 305/01
(OSNP 2004 nr 4, poz. 65) zauważając, że wartość przedmiotu zaskarżenia
oznaczona przez pełnomocnika powodów w uzupełnieniu braków formalnych
kasacji (aktualnie skargi kasacyjnej) podlega kontroli i sprawdzeniu na podstawie
art. 25 k.p.c. według reguł określonych w art. 19-24 k.p.c. Przepis art. 3982
k.p.c.
(uprzednio art. 393 pkt 1 k.p.c.) ma wszak charakter bezwzględny i wyklucza
dowolność stron przy oznaczeniu wartości przedmiotu zaskarżenia tylko w celu
uzyskania dostępu do trzeciej instancji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13
czerwca 1997 r., I CKN 46/97, OSNC 1997 nr 11, poz. 180 i postanowienie z dnia
18 października 2000 r., II UZ 124/00, OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 294).
Wracają do realiów niniejszej sprawy wypada zauważyć, że profesjonalny
pełnomocnik ubezpieczonego wykonując zarządzenie sędziego określił wartość
przedmiotu zaskarżenia na kwotę 49.000 zł, nie wskazując sposobu wyliczenia tej
kwoty, a jedynie przedkładając w formie załącznika odręcznie sporządzone pismo
strony, również niezawierające takiego wyliczenia, dokonanego z zastosowaniem
przepisów art. 19-24 k.p.c. oraz przepisów prawa materialnego regulujących
ustalanie wysokości świadczeń rentowych. W konsekwencji Sąd Apelacyjny – po
wcześniejszym zasięgnięciu informacji w organie rentowym – przedstawił w
uzasadnieniu swego postanowienia szczegółowe wyliczenie wartości przedmiotu
sporu i zaskarżenia. Żalący się nie podważył powyższych ustaleń, a zarzucając
Sądowi dowolność w sposobie określenia wartości przedmiotu zaskarżenia , nie
sprecyzował (a tym bardziej nie wykazał), w jakim zakresie i z jakiego powodu nie
zgadza się z dokonanymi obliczeniami.
9
Reasumując: skoro w mniejszej sprawie wartość przedmiotu zaskarżenia jest
niższa od 10.000 złotych, zażalenie podległa odrzuceniu stosownie do art. 3986 § 2
w związku z art. 3982
§ 1 w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.
Wobec prawidłowości zaskarżonego postanowienia, Sąd Najwyższy z mocy
art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. oraz art. 108 § 1 w związku z art. 39821
w
związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Natomiast zawarty w zażaleniu
wniosek o uzupełnienie zaskarżonego postanowienia o rozstrzygnięcie o kosztach
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie w postępowaniu
drugoinstancyjnym podlega rozpoznaniu przez Sąd, który wydał to postanowienie.