Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 668/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa W. Polska Sp. z o.o. w O.
przeciwko B.S.A. w T.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 sierpnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 maja 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz powoda kwotę 1800 ( jeden tysiąc osiemset ) zł tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 22 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w O. z dnia 11 kwietnia 2012 r. w ten sposób, że wydany przez ten
Sąd nakaz zapłaty z dnia 15 grudnia 2010 r. utrzymał w mocy również w części
dotyczącej kwoty 104.900,66 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 24 kwietnia
2010 r. do dnia zapłaty i orzekł o kosztach procesu stosownie do jego wyniku.
W uzasadnieniu wyroku wskazał, że na obecnym etapie postępowania
przedmiotem sporu między powódką – W. Polska Spółka z o.o., a pozwaną B. S.A
pozostało roszczenie powódki o zapłatę kwoty 104.900,66 zł z ustawowymi
odsetkami tytułem reszty wynagrodzenia za wykonanie prac projektowych
związanych z budową zakładu przetwarzania oleju rzepakowego. Pozwana
przeciwstawiała temu roszczeniu tożsamą co do wysokości wzajemną
wierzytelność z tytułu kar umownych za zwłokę w wykonaniu umowy, przy czym
oświadczenie o przedstawieniu do potrącenia tej kwoty złożyła po doręczeniu jej
nakazu zapłaty, którym Sąd Okręgowy uwzględnił dochodzone przez powoda
roszczenie obejmujące kwotę 208.804, 72 zł z ustawowymi odsetkami.
Sąd Okręgowy utrzymał w mocy nakaz zapłaty w całości wyrokiem z dnia
2 czerwca 2011 r., przyjmując niedopuszczalność zarzutu potrącenia z uwagi na
ograniczenia dowodowe w postępowaniu nakazowym. Po uchyleniu tego wyroku
na skutek apelacji pozwanej Sąd Okręgowy po ponownym rozpoznaniu
sprawy wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2012 r. uchylił nakaz zapłaty co do kwoty
104.900,66 zł z odsetkami i w tym zakresie powództwo oddalił w oparciu o poniższe
ustalenia.
Strony łączyła umowa z dnia 3 sierpnia 2007 r., w której powódka
zobowiązała się do wykonania dla pozwanej prac projektowych związanych
z budową zakładu przetwarzania oleju. Prace zostały podzielone na siedem
etapów, a w umowie zastrzeżono kary umowne za zwłokę w wykonaniu przedmiotu
umowy w wysokości 0,5% wynagrodzenia umownego netto od opóźnionego etapu
lub jego części za każdy dzień pozostawania w zwłoce, nie więcej jednak niż 15%
wynagrodzenia. Po wykonaniu umowy pozwana zapłaciła powódce należne
wynagrodzenie pomniejszone o kwotę 208.804,72 zł, zatrzymaną tytułem kaucji na
zabezpieczenie należytego wykonania umowy. Z protokołów przekazania
3
poszczególnych etapów prac oraz treści postanowień umowy wynikały okresy
zwłoki powódki w wykonaniu poszczególnych etapów wynoszące kolejno: 12, 44,
51, 473, 753, 299, 57 dni. W dniu 29 grudnia 2010 r. pozwana złożyła oświadczenie
o przedstawieniu do potrąceniu z dochodzonej wierzytelności swojej wierzytelności
z tytułu kar umownych, której wysokość wyliczyła na kwotę wyższą niż
przedstawiona do potrącenia. Sąd Okręgowy uznał, że nie ma podstaw do przyjęcia,
że do przekroczenia terminów doszło z przyczyn leżących po stronie pozwanej
i w konsekwencji uwzględnił zarzut potrącenia uchylając nakaz zapłaty co do
obejmującej go kwoty, oddalając w tym zakresie powództwo.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2012 r. oddalił apelację powódki
od tego wyroku powołując się na związanie oceną prawną wyrażoną uprzednio w
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 6 października 2011 r. Stwierdził, że zostały
wykazane przesłanki uzasadniające wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu
nakazowym oraz, że w stosunku do podniesionego przez pozwaną zarzutu
potracenia obowiązywały ograniczenia dowodowe przewidziane w art. 47914
§ 14
k.p.c. i art. 493 § 3 k.p.c., uznając jednocześnie za niezasadne oddalenie wniosków
dowodowych pozwanej obejmujących dokumenty i zeznania świadków, skoro
powódka zgłaszała w odpowiedzi na zarzuty dowody osobowe i dowody z
dokumentów dla udowodnienia, że do naruszenia ustalonych w umowie terminów
doszło z przyczyn przez nią niezawinionych.
Na skutek skargi kasacyjnej powódki Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia
5 grudnia 2013 r. uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę do
rozpoznania temu Sądowi. W jego motywach stwierdził, że pozwana mogłaby
wykazać skuteczność potrącenia jedynie dokumentami wskazanymi w art. 485 § 1
do 3 k.p.c. Podkreślając konieczność ścisłej interpretacji normy procesowej
zawartej w art. 485 § 2a k.p.c. wskazał na potrzebę dokonania przez Sąd
Apelacyjny wykładni tego przepisu w zakresie zwrotu „należności zapłaty
świadczenia pieniężnego lub odsetek w transakcjach handlowych określonych
w ustawie z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach
handlowych” oraz na konieczność rozważenia, czy wierzytelność pozwanej mieści
się w powyższym pojęciu i czy dokumenty przedstawione przy zarzutach od nakazu
4
zapłaty, względnie odwołanie do dokumentów przedstawionych przy pozwie
wykazały skutecznie umorzenia zobowiązania.
Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Apelacyjny przyjął za podstawę
rozstrzygnięcia ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji. W motywach
prawnych rozstrzygnięcia stwierdził, że w sytuacji gdy pozwana złożyła
oświadczenie o przedstawieniu do potrącenia swojej wierzytelności dopiero po
doręczeniu jej nakazu zapłaty wraz z odpisem pozwu obowiązywały ją ograniczenia
dowodowe przewidziane w art. 493 § 3 k.p.c., zgodnie z którym do potrącenia
mogą być przedstawione tylko wierzytelności udowodnione dokumentami, o których
mowa w art. 485 k.p.c. Pozwana nie przedstawiła takich dokumentów,
w szczególności nie wykazała istnienia przedstawionej do potrącenia
wierzytelności dokumentami wskazanymi w art. 485 § 2a k.p.c. w brzmieniu sprzed
28 kwietnia 2013 r. Dokonując wykładni art. 485 § 2a k.p.c. w ówczesnym jego
brzmieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że przepis ten odwoływał się do ustawy z dnia
12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, której
zasadniczym celem było zdyscyplinowanie stron transakcji handlowych w zakresie
stosowanie krótkich terminów zapłaty po dostarczeniu towarów lub wykonania
zamówienia na usługi, a więc zamierzeniem ustawodawcy było stosowanie
wprowadzonej regulacji do dochodzenia roszczeń świadczeniodawcy, a nie
ewentualnych roszczeń wzajemnych jego kontrahenta. W konsekwencji przyjął, że
wierzytelność pozwanej z tytułu kar umownych za zwłokę w realizacji umowy nie
mieści się w pojęciu należności zapłaty świadczenia pieniężnego lub odsetek
w transakcjach handlowych określonych w ustawie z dnia 12 czerwca 2003 r.
Niezależnie od tego stwierdził, że dokumenty przedstawione przez pozwaną przy
zarzutach od nakazu zapłaty, spełniające kryteria z art. 485 k.p.c., nie były
wystarczające do wykazania, że pozwanej przysługiwała zgłoszona do potrącenia
kara umowna, a dla dokonania takiego ustalenia konieczne było prowadzenie
dalszych dowodów nie odpowiadających wymogom art. 485 k.p.c., a przez to
niedopuszczalnych w tym postępowaniu.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego strona pozwana
zarzuciła w ramach przytoczonej podstawy naruszenia przepisów postępowania
naruszenie:
5
- art. 485 § 2a k.p.c. w zw. z art. 2 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach
zapłaty w transakcjach handlowych i art. 385 k.p.c. przez uznanie, że dochodzona
przez powódkę należność o zapłatę kwoty zatrzymanej przez pozwaną jako
gwarancja dobrego wykonania umowy stanowiła należność zapłaty świadczenia
z tej ustawy i zasadne było prowadzenie sprawy w trybie nakazowym, co
skutkowało stosowaniem do zgłoszonego zarzutu potrącenia ograniczeń z art. 493
§ k.p.c. i uznaniem bezskuteczności zarzutu potrącenia jako niespełniającego
wymagań z art. 485 § 2a k.p.c. w zw. z art. 493 § 3 k.p.c.,
- naruszenie art. 485 § 2a w zw. z art. 2 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. przez
uznanie, że należność o zapłatę kar umownych przedstawiona przez pozwaną do
potracenia nie stanowi należności zapłaty świadczenia pieniężnego z ustawy z dnia
12 czerwca 2003 r. i nie może być zgłoszona do potrącenia.
Wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powódka dołączyła do pozwu w postępowaniu nakazowym: umowę, dowód
spełnienia wzajemnych świadczeń niepieniężnych w postaci protokołów
przekazania prac z fakturami i dowodami ich doręczenia pozwanej, dowody
częściowej zapłaty wynagrodzenia przez pozwaną. W uzasadnieniu żądania podała,
że dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego w transakcjach
handlowych w rozumieniu ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r., bowiem roszczenie
wynika z umowy, której przedmiotem jest odpłatne świadczenie usług, zawartej
w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą.
Zgodnie art. 2 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty
w transakcjach handlowych, przepisy tej ustawy miały zastosowanie do umowy
zawieranej w obrocie, spełniającej warunki uznania jej za transakcję handlową,
której przedmiotem jest odpłatne dostarczenie towaru lub odpłatne świadczenie
usług, jeżeli strony zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością
gospodarczą. Zakres pojęcia umowy o świadczenie usług obejmuje umowy
zlecenia, umowy o dzieło. Przy przyjęciu, że celem ustawy jest szeroka ochrona
wierzyciela pojęcie umów o świadczenie usług obejmuje także umowy o czasowe
korzystanie z rzeczy, np. najmu, dzierżawy, które w ścisłym znaczeniu nie są
6
umowami o świadczenie usług. W sprawach, w których powód dochodzi należności
świadczenia pieniężnego, które określa ustawa, sąd zgodnie z art. 485 § 2a k.p.c.
wydaje nakaz zapłaty. Ustawa, w tym w szczególności powołany przepis, nie
ograniczają należności o zapłatę wierzyciela do określonych jedynie tytułów.
Odmienna wykładnia, za którą opowiada się skarżąca, pozostawałaby
w sprzeczności z celem ustawy. Nie ma więc racji skarżąca podnosząc, że
w ramach art. 485 § 2a k.p.c. nie mieści się dochodzone przez powódkę
roszczenie o zapłatę reszty wynagrodzenia, które spełnia wszystkie wcześniej
wskazane kryteria kwalifikujące je jako należność zapłaty świadczenia pieniężnego
w rozumieniu tej ustawy. Bezpodstawnie tym samym zarzuca, że sprawa
nieprawidłowo prowadzona była w trybie postępowania nakazowego. Kwestia, czy
powódka wykazała przedstawionymi dokumentami swoje roszczenie ponad
pozostającą w sporze kwotę 104.900,66 zł została prawomocnie przesądzona
w dotychczasowym postępowaniu i pozostaje poza zakresem zaskarżenia
objętego wniesioną skargą kasacyjną.
Przedmiotem sprawy w obecnym jej rozpoznaniu pozostaje jedynie
roszczenie o zapłatę części wynagrodzenia odpowiadającej kwocie wierzytelności
pozwanej przedstawionej do potrącenia. Kierując się wskazanymi uprzednio
kryteriami kwalifikującymi dochodzoną przez powódkę należność zapłaty jako
określoną w ustawie z dnia 12 czerwca 2003 r., taką samą kwalifikację przypisać
należy wierzytelności z tytułu kar umownych za zwłokę w wykonaniu umowy
przedstawionej przez pozwaną do potrącenia, zgodnie z art. 493 § 3 k.p.c., który
w tym zakresie nie wprowadza ograniczeń ze względu na przedmiot wierzytelności.
Nieuzasadnione jest jednak wywodzenie przez skarżącą na tej podstawie, że
apelacja powódki powinna ulec oddaleniu. Wskazać bowiem trzeba, że art. 493 § 3
k.p.c. stawia warunek udowodnienia dokumentami wskazanymi w art. 485 k.p.c.
wierzytelności przedstawionych do potrącenia. Nie mogą to być wierzytelności
sporne, których podstawa lub wysokość jest wątpliwa. W tym zakresie Sąd
Apelacyjny uznał, że dokumenty przedstawione przez pozwaną przy zarzutach
zapłaty, chociaż spełniające kryteria z art. 485 k.p.c., nie były wystarczające do
wykazania, że pozwanej przysługiwała wierzytelność z tytułu kar umownych, a dla
dokonania takiego ustalenia, w szczególności zaś ustalenia przyczyn przekroczenia
7
terminów wykonania umowy, konieczne było prowadzenie dalszych dowodów,
niedopuszczalnych w postępowaniu nakazowym. Stanowisko to nie jest w skardze
kasacyjnej kwestionowane.
Z tych względów pozbawiona uzasadnionej podstawy skarga kasacyjna
podlegała oddaleniu stosownie do art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99, art. 391 § 1 i art.
39821
k.p.c.