Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 294/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z wniosku Przedsiębiorstwa Usług Metalowo-Budowlanych D.-B. Sp. z
o.o. w Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Z.
z udziałem zainteresowanych: M. B.,i innych
o wysokość składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 sierpnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 marca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 13 marca 2014 r., Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Z. z dnia 3 lutego 2012 r.
w sprawie z wniosku Przedsiębiorstwa Usług Metalowo-Budowlanych D.-B. Spółka
z o.o. w Z. (dalej wnioskodawca lub Spółka) przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddziałowi w Z. (dalej pozwany lub organ rentowy) o wysokość
składek, przy udziale zainteresowanych: C. K. i innych, w ten sposób, że: 1) w
punktach 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 i 9 oddalił odwołania wnioskodawcy od decyzji
pozwanego organu rentowego z dnia 17, 20 i 21 kwietnia 2009 r., 2) zmienił
zaskarżony wyrok w pkt 10 i oddalił wniosek odwołującej się Spółki o obciążenie
pozwanego organu rentowego kosztami zastępstwa procesowego, 3) zasądził od
Spółki na rzecz pozwanego kwotę 3.240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym.
W stanie faktycznym sprawy decyzjami z dnia 17, 20 i 21 kwietnia 2009 r.
organ rentowy wymierzył odwołującej się Spółce dodatkowe składki na
ubezpieczenia społeczne za zatrudnionych pracowników (zainteresowani)
stwierdzając, że w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne
pracowników oddelegowanych do pracy poza granicami kraju wnioskodawca nie
uwzględnił kwot wypłaconych z tytułu diet oraz ryczałtów za noclegi. Rozpoznając
odwołanie Spółki, Sąd Okręgowy - wyrokiem z dnia 3 lutego 2012 r. - zmienił
zaskarżone decyzje i ustalił, że nie zachodzi obowiązek zapłaty dodatkowych
składek na ubezpieczenia społeczne za zatrudnionych pracowników, a Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 23 października 2012 r. oddalił wniesioną od tego
wyroku apelację organu rentowego. W sprawie ustalono, że Spółka w latach 2005-
2008 zawierała umowy o pracę m.in. z zainteresowanymi, którzy zostali zatrudnieni
na podstawie umów o pracę na czas nieokreślony, na stanowiskach murarza-cieśli:
C. K., G. L., B. S., M. T., murarza: P. Ś., R. H., P. D., murarza-tynkarza S. S., zaś
M. B. na stanowisku kierownika budowy. W każdej z zawartych umów o pracę,
określając miejsce jej wykonywania, wskazano „na prowadzonych przez
Pracodawcę miejscach budów w obrębie miasta Z.”, bądź „w miejscach budów
wykonywanych przez Pracodawcę”. W całym okresie zatrudnienia zainteresowani
za swoją zgodą wielokrotnie wykonywali prace poza granicami Polski, na terenie
Belgii, przy czym wszelkie koszty związane z dojazdem i ich zakwaterowaniem w
3
Belgii jak również diety pokrywał pracodawca. Sąd podniósł, że zgodnie z art. 18
ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 121), podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych wymienionych w art. 6 ust. 1
pkt 1-3 i pkt 18a, w tym zatrudnionych pracowników, stanowi przychód, o którym
mowa w art. 4 pkt 9 tej ustawy, czyli przychód w rozumieniu przepisów ustawy z
dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2012 r., poz. 361 ze zm.) z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.
Zgodnie zaś z § 2 ust. 1 pkt 15 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106
ze zm.; dalej rozporządzenie), podstawy wymiaru składek nie stanowią diety i inne
należności z tytułu podróży służbowej pracownika - do wysokości określonej w
przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności
przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza
granicami kraju. Podróżą służbową, stosownie do art. 775
§ 1 k.p., jest każdy
wyjazd pracownika na polecenie pracodawcy poza miejscowość, w której znajduje
się siedziba pracodawcy lub poza stałe miejsce pracy w celu wykonania zadania
służbowego. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że
zamiarem zainteresowanych jako pracowników i odwołującej się Spółki jako
pracodawcy było wysyłanie pracowników w podróż służbową za granicę, zaś
wyjazdy na budowy do Belgii stanowiły zdarzenia incydentalne, albowiem stałym
miejscem pracy zainteresowanych były „prowadzone przez pracodawcę miejsca
budów w obrębie Z.”. W ramach tej delegacji pracodawca zapewniał pracownikom
nocleg i obciążały go diety. Koszty z tym związane - wartość tych świadczeń,
zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 15 rozporządzenia, stanowiły przychód, nie podlegający
wliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego Sąd Najwyższy wyrokiem z
dnia 30 października 2013 r., II UK 112/13, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania, uznając za trafne stanowisko organu rentowego zaprezentowane w
4
skardze kasacyjnej, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne
zainteresowanych powinna być ustalona zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 16
rozporządzenia, bowiem zainteresowani pracownicy zatrudnieni za granicą u
polskiego pracodawcy nie odbywali podróży służbowej, w związku z tym przy
ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne trafnie nie
uwzględniano równowartości diet, lecz już nie ryczałtów za noclegi. Przychód z
tytułu ponoszenia przez pracodawcę kosztów zakwaterowania pracowników za
granicą stanowił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2013 r., I UK 600/12, OSNP 2014 nr 2,
poz. 28).
Rozpoznając sprawę ponownie, zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny
zmienił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołania wnioskodawcy od decyzji
organu rentowego z powołaniem się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w
powołanym wyroku z dnia 30 października 2013 r. W stanie faktycznym
rozpoznawanej sprawy, zainteresowani w okresach wykonywania pracy w Belgii,
nie pozostawali w podróży służbowej w rozumieniu art. 775
k.p. Chociaż bowiem w
tych okresach nie wykonywali pracy w miejscach pracy określonych w umowach o
pracę lecz na budowach w Belgii, to jednak praca ta nie miała charakteru
incydentalnego, nietypowego i krótkotrwałego zadania służbowego lecz polegała na
wykonywaniu czynności zgodnie ze stanowiskami określonymi w umowach o pracę
(tynkarza, murarza, murarza-tynkarza, murarza-cieśli). Ponadto, co najistotniejsze,
każdorazowo przed rozpoczęciem wykonywania przedmiotowej pracy
zainteresowani wyrażali zgodę na zmianę miejsca jej wykonywania. W
konsekwencji uznania, że zainteresowani nie odbywali podróży służbowych do
Belgii w rozumieniu art. 775
§ 1 k.p., w okresach objętych decyzjami, przyjąć
należało, że w stosunku do nich nie znajdują zastosowania przepisy § 2 ust. 1 pkt
15 rozporządzenia.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik Spółki zarzucił naruszenie prawa materialnego - art. 775
§ 1 k.p. przez
błędną wykładnię i przyjęcie, że pracownicy zatrudnieni przez Spółkę, w okresach
objętych decyzjami wydanymi przez organ rentowy, nie odbywali podróży
służbowych za granicę, w sytuacji, w której ze stanu faktycznego sprawy wynika, iż
5
zgodnie z art. 775
k.p. realizowali zadanie wskazane przez pracodawcę w poleceniu
wyjazdu służbowego, polegające na wykonywaniu prac na różnych budowach, w
różnych miejscowościach, na zlecenie odrębnych podmiotów za granicą (w Belgii),
które to zachowania wypełniały definicję podróży służbowej, § 2 ust. 1 pkt 16
rozporządzenia poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że
znajduje on zastosowanie w niniejszej sprawie, a w szczególności, iż podstawa
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne zainteresowanych powinna być
ustalona na podstawie § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia, § 2 ust. 1 pkt 15
rozporządzenia przez uznanie, że w stosunku do zainteresowanych nie znajduje on
zastosowania, § 2 ust. 1 w związku z § 13 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących
pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery
budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. z 2013 r., poz. 167), poprzednio § 2
ust. 1 oraz § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19
grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności
przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju. (Dz.U.
Nr 236, poz. 1991 ze zm.), przez jego błędną wykładnię, art. 112
k.p. przez błędną
wykładnię i przyjęcie, że dopuszczalne jest rozróżnienie wykonywania pracy poza
stałym miejscem pracy w ramach krótkotrwałych wyjazdów, (którym Sąd Apelacyjny
nadał cechę podróży służbowej) oraz wyjazdów długotrwałych, (którym Sąd
Apelacyjny odmówił uznania za podróże służbowe) i w konsekwencji naruszenie
zasady równego traktowania pracowników (art. 112
k.p.), poprzez przyznanie
jednym z nich (odbywającym podróże incydentalne) prawa do diet, a odmówieniu
tego prawa innym (odbywającym podróże długotrwałe), w sytuacji, gdy stan jednej i
drugiej grupy wynikający z wykonywania pracy poza stałym miejscem pracy pod
względem ponoszenia kosztów na wyżywienie w podróży jest taki sam, art. 22 k.p.
w związku z art. 775
k.p. w związku z art. 100 § 1 k.p. przez błędną wykładnię i
uznanie, że cytowane przepisy kodeksu pracy nie są wystarczającą podstawą do
polecenia pracownikowi wykonania długotrwałej podróży służbowej, art. 29 § 1 pkt
2 k.p. przez błędną wykładnię i uznanie, że uzasadnione było zatrudnienie na czas
nieokreślony polskich pracowników, przez polskiego pracodawcę, na podstawie
6
polskich przepisów kodeksu pracy w miejscu pracy trwale ustalonym w umowie o
pracę jako miejscowości znajdującej się za granicą, w sytuacji, gdy w
rzeczywistości zainteresowani pracownicy wykonywali swoje obowiązki tylko
częściowo za granicą, art. 29 § 1 pkt 2 k.p. przez błędną wykładnię i uznanie, że nie
jest możliwe zatrudnienie na czas nieokreślony pracownika, przez polskiego
pracodawcę, na podstawie przepisów kodeksu pracy w miejscowości stanowiącej
siedzibę pracodawcy i polecanie pracownikowi wykonywania podróży służbowych
(nawet długotrwałych) poza tak określone w umowie o pracę miejsce pracy, art. 13
ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 1408/71 WE z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie
stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych,
osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin
przemieszczających się we Wspólnocie, w wersji zmienionej i uaktualnionej
rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r. (Dz.U. 1997, L 28,
s. 1), ze zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem (WE) nr 1992/2006
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. (Dz.U. L 392, s. 1)
przez błędną wykładnię i naruszenie ustanowionej w tym przepisie zasady, zgodnie
z którą w zakresie zabezpieczenia społecznego pracownik najemny podlega
ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, w którym pracuje.
Pełnomocnik Spółki wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i wydanie
wyroku co do istoty sprawy, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o
kosztach postępowania, w tym kosztach zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę co następuje:
Skarga kasacyjna jest oczywiście nieuzasadniona, o czym przesądza art.
39820
k.p.c.
Zgodnie z tym przepisem Sąd, któremu sprawa została przekazana, po
uchyleniu wyroku przez Sąd Najwyższy w wyniku uwzględnienia skargi kasacyjnej,
jest związany wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez ten Sąd, zaś skargi
kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy, nie
można oprzeć na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa dokonaną w tej
sprawie przez Sąd Najwyższy.
7
Uchylając poprzedni wyrok w tej sprawie (z dnia 23 października 2012 r.),
wyrokiem z dnia 30 października 2013 r., II UK 112/13, Sąd Najwyższy w
szczególności uznał, że „gdy delegowanie dotyczy stałej pracy za granicą na rzecz
swego pracodawcy, wysłanie (delegowanie) pracownika na obszar innego państwa
Unii należy traktować jako odrębną instytucję prawną określoną w czasie objętym
sporem w art. 14 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca
1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie,
współcześnie wyłożoną w decyzji Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji
Systemów Zabezpieczenia Społecznego, Nr A2 z dnia 12 czerwca 2009 r.,
dotyczącej wykładni art. 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 883/2004 w sprawie ustawodawstwa mającego zastosowanie do pracowników
delegowanych i osób wykonujących pracę na własny rachunek, tymczasowo
pracujących poza państwem właściwym (Dz.Urz.UE C 106/5 z 24.4.2010). Z
wiążących Sąd Najwyższy ustaleń wynika, że właśnie na podstawie tych przepisów
rozpoznano wniosek odwołującego się o stwierdzenie w okresach wskazanych
przez organ ubezpieczeń społecznych podlegania zainteresowanych polskiemu
ubezpieczeniu społecznemu jako obywateli polskich zatrudnionych za granicą,
wysłanych przez polskiego pracodawcę w ramach istniejącej umowy o pracę.
Trafne jest więc stanowisko organu ubezpieczeń społecznych
zaprezentowane w rozpoznawanej skardze kasacyjnej, że podstawa wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne zainteresowanych powinna być ustalona
zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia. Status pracowników wysłanych
znajduje odzwierciedlenie w ustaleniu składników wynagrodzenia mających
uzupełniać wynagrodzenie za wykonaną pracę, ze względu na to, że ich sytuacja
generuje wyższe niż zwykle wydatki na utrzymanie, choć wykazuje tylko
podobieństwo do przebywania w podróży służbowej. Pracownicy zatrudnieni za
granicą u polskiego pracodawcy nie odbywają podróży służbowej, wobec czego
prawodawca wskazał wyraźnie, że osobom wysłanym do takiej pracy nie są
wypłacane diety, lecz chodzi o ich równowartość w ramach wynagrodzeń, które -
wzorem diety - uwzględniają sytuację faktyczną związaną ze świadczeniem pracy
poza stałym miejscem zamieszkania. Zastosowana została i w tym przypadku ulga
8
w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne, zbliżona do ulgi uzyskiwanej
przez przebywającego w podróży służbowej, tak że obowiązek składkowy nie
obejmuje wynagrodzenia (przychodu, o którym mowa art. 18 ust. 1 w związku z art.
4 pkt 9 ustawy systemowej) do kwoty równowartości diety (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2007 r., I UK 339/06, OSNP 2008 nr 9-20, poz. 148
i z dnia 29 września 2009 r., I UK 122/09, OSNP 2011 nr 9-10, poz. 136, z dnia 12
września 2012 r., II UK 45/12, niepublikowany). W związku z tym ustalenie
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne wymaga pominięcia
wyłącznie równowartości diet, lecz już nie ryczałtów za noclegi. Przychód z tytułu
ponoszenia przez pracodawcę kosztów zakwaterowania pracowników za granicą
stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2013 r., I UK 600/12, niepublikowany)”.
Zacytowanie in extenso poglądów Sądu Najwyższego co do - przede
wszystkim - przesądzenia, że zainteresowani pracownicy zatrudnieni za granicą u
polskiego pracodawcy nie odbywali podróży służbowej, stąd - z woli prawodawcy -
nie mogły być im wypłacane diety, powoduje, że podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne nie podlega zmniejszeniu w oparciu o § 2 ust. 1 pkt 15
rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r., lecz jest ustalana, jak trafnie przyjął
organ rentowy, na podstawie § 2 ust. 1 pkt 16 tego rozporządzenia, z
uwzględnieniem ulgi w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne zbliżonej do
ulgi z tytułu przebywania w podróży służbowej ze względu na świadczenie pracy
poza stałym miejscem zamieszkania, generującej wyższe niż zwykle wydatki na
utrzymanie. Stanowisko to - jako procesowo wiążące - zostało zastosowane przez
Sąd Apelacyjny, który trafnie zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji, uwzględniając
apelację organu rentowego.
Mając to na uwadze orzeczono jak w sentencji, po myśli art. 39814
k.p.c.