Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 299/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z wniosku Z. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 sierpnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 listopada 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 28 listopada 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawcy Z. S. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w O. z dnia 23 maja 2013 r., którym oddalono jego odwołanie od
2
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w O. z dnia 27 lutego 2013 r.,
odmawiającej przyznania prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w
szczególnych warunkach.
W ustalonym stanie faktycznym wnioskodawca (ur. w dniu 6 lutego 1953 r.),
udokumentował - według organu rentowego na dzień 1 stycznia 1999 r., 6 miesięcy
i 27 dni pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, stąd decyzją z dnia 27
lutego 2013 r. odmówił wnioskodawcy prawa do dochodzonego świadczenia,
ponieważ nie spełnił on przesłanek określonych w art. 184 w związku w art. 32
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm., dalej ustawa o
emeryturach i rentach). Organ rentowy nie uznał jako pracy w szczególnych
warunkach zatrudnienia wnioskodawcy w Przedsiębiorstwie Handlu Wewnętrznego
w O. w okresie od dnia 18 czerwca 1974 r. do dnia 6 października 1989 r., wobec
sprzeczności wydanego świadectwa pracy w szczególnych warunkach z
dokumentami płacowymi, ponadto wymienione w świadectwie stanowiska pracy - w
ocenie organu rentowego - nie odpowiadają stanowiskom wskazanym w wykazie A
stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) - dalej
rozporządzenie. Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca zatrudniony był w
Przedsiębiorstwie Handlu Wewnętrznego w O. w okresie od dnia 18 czerwca 1974
r. do dnia 25 marca 1977 r. jako kierowca - konwojent, od dnia 26 marca 1977 r. do
dnia 17 listopada 1982 r. jako konwojent, spedytor, ładowacz, następnie ponownie
od dnia 18 listopada 1982 r. do dnia 14 kwietnia 1985 r. jako kierowca - spedytor.
Wnioskodawca legitymował się w tym okresie uprawnieniami do prowadzenia
samochodów o ciężarze poniżej 3,5 tony. Dnia 27 marca 1985 r. wnioskodawca
uzyskał uprawnienia do prowadzenia samochodów ciężarowych o ciężarze powyżej
3,5 tony i od dnia 15 kwietnia 1985 r. został zatrudniony na stanowisku kierowcy
samochodu STAR W 28 (o ciężarze powyżej 3,5 tony) i na tym stanowisku
pracował do dnia 6 października 1989 r.
Po przeprowadzonym postępowaniu dowodowym Sąd, powołując się na art.
184 i art. 32 ust. 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach oraz § 4 rozporządzenia,
3
orzekł, że wnioskodawca wykonywał prace wymienione powyżej, lecz nie była to
praca wykonywana w szczególnych warunkach, z wyjątkiem okresu od dnia 15
kwietnia 1985 r. do dnia 6 października 1989 r. Wnioskodawca początkowo
pracował jako kierowca samochodu o ciężarze poniżej 3,5 tony, a po utracie przez
niego, w związku z wyrokiem karnym, uprawnień do prowadzenia pojazdów
mechanicznych, zatrudniony był na stanowiskach spedytora, konwojenta i
ładowacza. Stanowiska te nie są, wbrew twierdzeniom wnioskodawcy, pracami
wykonywanymi w szczególnych warunkach. Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z
wykazem A do rozporządzenia, w dziale VIII, w którym wymienione są stanowiska
na których wykonywana jest praca w warunkach szczególnych w transporcie i
łączności pod poz. 1 wymienione są ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe
oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub
parzących w transporcie, zaś w punkcie 2. prace kierowców samochodów
ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. W ocenie
Sądu niesporne jest, że wnioskodawca nie pracował przy załadunku i wyładunku
materiałów sypkich, pylistych, toksycznych i żrących lub parzących, a tym samym
nie ma podstaw do uznania jego pracy w charakterze spedytora, ładowacza i
konwojenta, jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych.
Zaskarżonym wyrokiem, Sąd Apelacyjny oddalił apelację wnioskodawcy,
podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji oraz zapadłe orzeczenie. W ocenie
Sądu drugiej instancji Sąd Okręgowy trafnie uznał, że wnioskodawca nie wykazał
15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, a wykonywania przez niego
praca konwojenta spedytora i ładowacza nie była pracą wymienioną w wykazie A
stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Sąd wskazał w uzasadnieniu, że błędne
jest stanowisko wnioskodawcy, że wymienione w dziale VIII załącznika A do
rozporządzenia prace w transporcie i łączności w punkcie 1 należy uznać za
odrębne, oddzielne; 1. ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe, które dotyczącą
wszystkich materiałów oraz 2. przeładunek dotyczący wyłącznie materiałów
sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie. Taką
interpretację przepisu Sąd uznał za nieprawidłową. Pod pozycjami zamieszczonymi
w kolejnych działach wykazu A wymieniono konkretne stanowiska, uznając je za
prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego.
4
Sposób kwalifikacji prawnej tych prac nie jest dziełem przypadku. Specyfika
poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w
nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla
zdrowia. Zatem, aby wnioskodawca mógł uzyskać prawo do emerytury przy
ukończonym 60 roku życia, musiałby wykazać, że był pracownikiem, mieć 25 lat
okresów składkowych i nieskładkowych i wykonywać przez co najmniej 15 lat pracę
w szczególnych warunkach i przesłanki te winien spełnić przed 1 stycznia 1999 r.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik
wnioskodawcy i zarzucając naruszenie prawa materialnego poprzez błędną
wykładnię - wykazu A dział VIII pkt. 1 załącznika do rozporządzenia w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, i przyjęcie, że „wymienione w cytowanym przepisie
czynności tj. ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe odnosić można jedynie do
prac wykonywanych przy materiałach sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub
parzących”, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do
istoty sprawy poprzez przyznanie wnioskodawcy prawa do dochodzonego
świadczenia emerytalnego, ewentualnie uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, wraz z
orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy, bowiem zawarty w niej
zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię pkt 1 działu VIII
wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. jest
uzasadniony.
Okoliczności faktyczne przedmiotowej sprawy, wiążące Sąd Najwyższy z
mocy art. 39813
§ 1 k.p.c., są niewątpliwe. Wynika z nich, że wnioskodawca w
okresie od 18 czerwca 1974 r do 25 marca 1977 r. był zatrudniony w
Przedsiębiorstwie Handlu Wewnętrznego w O. jako kierowca-konwojent, od dnia 26
marca 1977 r. do 17 listopada 1982 r. jako konwojent, spedytor oraz ładowacz, a
następnie od dnia 18 listopada 1982 r. do 14 kwietnia 1985 r. jako kierowca -
5
spedytor, posiadając uprawnienia do prowadzenia samochodów o ciężarze poniżej
3,5 tony. Nie jest też wątpliwe, że wykazał on łączny okres zatrudnienia w wymiarze
25 lat i nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Sporna w sprawie
pozostaje ocena pracy wnioskodawcy jako pracy w warunkach szczególnych,
uprawniająca do dochodzenia tzw. wcześniejszej emerytury w okresie od 1974 do
1985 r., w czasie której wykonywał, poza czynnościami kierowcy i konwojenta,
prace ładowacza.
Wstępnie należy przypomnieć (w ślad za ustalonym orzecznictwem Sądu
Najwyższego), że ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 56, poz. 498) zmieniono treść art. 32 ustawy emerytalnej, w związku z
czym od dnia 2 maja 2003 r., w celu ustalenia uprawnień, o których mowa w jego
ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważało się
pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w
podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie
przepisów dotychczasowych. Przepis ten, w zakresie, w jakim posługiwał się
określeniem „w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk
ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych”, został wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6, poz. 57 i
Dz.U. Nr 144, poz. 1530) pozbawiony mocy prawnej. Przepis art. 32 ust. 4 ustawy
pozostał bez zmian, stanowiąc, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1,
rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom
wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie
przepisów dotychczasowych.
Wykładni pojęcia „przepisy dotychczasowe” dokonał Sąd Najwyższy w
uchwale siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNP 2002 nr 10,
poz. 243), wskazując na przepisy rozporządzenia, z wyłączeniem tych, które
zobowiązywały ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralne związki
spółdzielcze do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach
pracy. Stwierdził, że odesłanie do przepisów dotychczasowych w kwestii wykazów
6
obejmujących świadczenie pracy w warunkach szczególnych, zawarte w art. 32 ust.
4 ustawy emerytalnej, nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1 ust. 2-3
rozporządzenia. Odesłanie dotyczy więc tylko wieku emerytalnego, rodzajów prac,
stanowisk, warunków uprawniających do wcześniejszej emerytury. To pozwala na
wniosek, że przepisy dotychczasowe, o których mowa w odesłaniu, to § 2 ust. 1
rozporządzenia, stanowiący, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do
świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i
w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy;
przepisy § 4-8a, określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy w
szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace wyszczególnione w
wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia oraz przepisy § 9-15,
dotyczące wieku emerytalnego i warunków przechodzenia na emeryturę osób
zatrudnionych w szczególnym charakterze. Sąd Najwyższy w konsekwencji
stwierdził więc, że odesłanie do przepisów dotychczasowych nie dotyczy
kompetencji do tworzenia wykazów obejmujących stanowiska, na których świadczy
się pracę w szczególnych warunkach, ale obejmuje samą treść tych wykazów i inne
okoliczności wyraźnie wskazane w art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej in principio, co
zostało zaakceptowane przez Trybunał Konstytucyjny w motywach wskazanego
wyżej wyroku.
W okolicznościach sprawy znaczenie przesądzające ma wykładnia pkt 1
działu VIII wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. określającego prace w warunkach szczególnych świadczone w prace w
transporcie i łączności. Wnioskodawca bowiem był zatrudniony w przedsiębiorstwie
transportowym, pracując w charakterze kierowcy - konwojenta, wykonując prace
spedycyjne (załadunkowe i wyładunkowe). Powołany wyżej przepis zalicza do prac
w warunkach szczególnych ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz
przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w
transporcie. Dokonując wykładni tego przepisu nie można uznać, że stanowisko
Sądu Apelacyjnego wskazujące, że jedynie prace przy załadunku i wyładunku
materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących, jest
uprawnione. Przepis ten wymienia dwa rodzaje prac, z których każda stanowi pracę
7
w warunkach szczególnych. Po pierwsze pracą taką jest wykonywanie ciężkich
prac załadunkowych i wyładunkowych, a po drugie prac przeładunkowych, które nie
będąc pracami ciężkimi, dotyczą jednak materiałów sypkich, pylistych, toksycznych,
żrących lub parzących. Tak więc, w ocenie Sądu Najwyższego, wykładnia tego
przepisu dokonana w skardze kasacyjnej wnioskodawcy, jest trafna, co uzasadnia
zarzut naruszenia przez Sąd prawa materialnego przez jego błędną wykładnię.
Stwierdzenie powyższego nie oznacza jednak, że w ustalonych okolicznościach
sprawy przepis ten znajduje zastosowanie, gdy się zważy, że w toku postępowania
nie oceniano prac wykonywanych przez wnioskodawcę w aspekcie ich „ciężkości”,
poprzestając na nieuprawnionej konstatacji, że skoro wnioskodawca nie pracował
przy załadunku i wyładunku materiałów sypkich, pylistych, toksycznych i żrących
lub parzących, brak podstaw do uznania jego pracy w charakterze spedytora,
ładowacza i konwojenta, jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych.
Oznacza to, że zastosowanie prawa materialnego nastąpiło przedwcześnie bez
ustalenia wszystkich koniecznych okoliczności sprawy, w tym dokonania oceny
charakteru wykonywanych przez wnioskodawcę prac załadunkowych i
wyładunkowych - ich ciężkości.
Mając to na względzie orzeczono jak w sentencji, po myśli art. 39815
§ 1 k.p.c.
O kosztach orzeczono po myśli art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.