Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 120/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Dołhy (przewodniczący)
SSN Marian Buliński
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zdzisława Brodzisza
w sprawie P. N.
skazanego z art. 284 § 2 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 2 września 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 9 grudnia 2014 r.
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w P.
z dnia 8 lipca 2014 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym,
2. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. P.S. - Kancelaria
Adwokacka w P. - kwotę 1476 zł (jeden tysiąc czterysta
siedemdziesiąt sześć złotych), w tym 23% VAT, tytułem
2
wynagrodzenia za sporządzenie i wniesienie kasacji oraz za
obronę oskarżonego z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w P., wyrokiem z dnia 8 lipca 2014 r. skazał P. N. za
przestępstwo z art. 284 § 2 k.k. na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności.
Od tego wyroku apelacje wnieśli oskarżony i jego obrońca.
Oskarżony w osobistej apelacji zarzucił wyrokowi naruszenie przepisów prawa
procesowego: art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., poprzez ponowne skazanie za czyn
cząstkowy popełniony w dniu 3 listopada 2008 r. w sytuacji prawomocnego
skazania za czyn ciągły obejmujący okres od dnia 21 października 2008 r. do 16
stycznia 2009 r., art. 7 k.p.k. w zw. z art. 5 § 2 k.p.k. w zw. z art. 29 ust 1 i 2 ustawy
z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie i błędną ocenę dowodów oraz prawa materialnego - art. 284 § 2 k.k.,
poprzez jego wadliwą wykładnię i uznanie oskarżonego za winnego popełnienia
zarzucanego czynu.
W oparciu o powyższe domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez
uniewinnienie od popełnienia zarzucanego czynu, ewentualnie uchylenie wyroku i
umorzenie postępowania.
Obrońca oskarżonego zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:
1) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że:
- wypłacona w dniu 16 marca 2009 r. E. S. przez M. Sp. z o.o. kwota 695 zł
stanowiła część świadczenia przyznanego D. S. przez Towarzystwo Ubezpieczeń
[…] S.A., które zostało przez tego ubezpieczyciela przelane na konto M. Sp. z o.o.
w łącznej kwocie 6006 zł, co skutkowało uznaniem oskarżonego winnym
zarzucanego czynu, wobec braku podstaw do przyjęcia takiego założenia na
podstawie zebranego materiału dowodowego,
- wskazana w umowie z E. S. z dnia 12 sierpnia 2008 r. usługa nie została
wykonana, co skutkowało uznaniem, iż oskarżony do należnego mu wynagrodzenia
nie miał prawa doliczyć stawki VAT, z uwagi na brak podstawy do jego naliczenia;
2) obrazę art. 284 § 2 k.k. poprzez przyjęcie, że sam brak niezwłocznego
przekazania pokrzywdzonemu środków pieniężnych przyznanych mu od
3
ubezpieczyciela i pozostawienie ich na rachunku bankowym spółki wyczerpuje
znamiona przestępstwa określonego w art. 284 § 2 k.k.
W konkluzji apelacji skarżący wniósł zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu, ewentualnie
uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w P. zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że obniżył wymierzoną oskarżonemu karę pozbawienia
wolności do 4 miesięcy. W pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał w
mocy.
Od powyższego wyroku kasację wniósł obrońca skazanego zarzucając rażące i
mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego, a
w mianowicie:
1. art. 451 k.p.k. w zw. art. 6 k.p.k., poprzez nie sprowadzenie oskarżonego na
rozprawę apelacyjną w dniu 9 grudnia 2014 r. pomimo złożenia przez oskarżonego
wniosku w sytuacji, gdy w związku z zrzutami podniesionymi w apelacjach obrońcy
i oskarżonego, przedmiotem rozpoznania były przede wszystkim kwestie natury
faktycznej, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia prawa oskarżonego do
rzetelnego procesu, w tym prawa do obrony,
2. art. 7 k.p.k., art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. polegające na niepełnym
rozważeniu sformułowanych w apelacjach zarzutów odnoszących się do błędnych
ustaleń, iż wypłacona E. S. kwota 695 zł stanowiła część świadczenia przyznanego
przez PZU S.A., co w konsekwencji doprowadziło do zaakceptowania dowolnej
oceny materiału dowodowego.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Okręgowej w P.
postulował jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej. Natomiast prokurator
Prokuratury Generalnej, występujący na rozprawie kasacyjnej, wniósł o
uwzględnienie kasacji wobec zasadności zarzutu z pkt 1.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy oskarżonego w zakresie, w jakim zarzuca zaskarżonemu
wyrokowi rażące naruszenie art. 451 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k., jest zasadna i
4
zasługuje na uwzględnienie. Zaskarżony wyrok zapadł bowiem w postępowaniu, w
toku którego doszło do rażącego naruszenia wymienionych przepisów
postępowania karnego, co miało istotny wpływ na jego treść.
Analiza akt sprawy potwierdza, że oskarżony - przebywający w Zakładzie
Karnym w P. - pismem z dnia 17 listopada 2014 r. złożył wniosek o doprowadzenie
go na rozprawę odwoławczą wyznaczoną na dzień 9 grudnia 2014 r. We wniosku
wskazał, że chce przedstawić mające znaczenie w sprawie fakty, o których
dowiedział się już po wniesieniu apelacji (k. 1883).
Sąd Okręgowy w P., mimo że przedmiotem rozpoznania w sprawie była również
apelacja obrońcy oskarżonego, w której zakwestionowane zostały ustalenia
faktyczne, postanowieniem z dnia 20 listopada 2014 r., zdecydował „nie
sprowadzać oskarżonego (…) na rozprawę apelacyjną (…) uznając za
wystarczającą obecność na rozprawie jego obrońcy” (k. 1885). W odpowiedzi na
kolejny wniosek oskarżonego w tym przedmiocie, motywowany chęcią złożenia
dodatkowych wyjaśnień oraz uzupełnienia zarzutów zawartych w apelacji obrońcy
(k. 1889), wskazano że decyzja o nie sprowadzaniu oskarżonego na rozprawę,
wobec uznania za wystarczającą obecność jego obrońcy, już zapadła (k. 1892).
Tymczasem, zgodnie z przepisem art. 451 k.p.k. normującym kwestię
udziału oskarżonego pozbawionego wolności w rozprawie odwoławczej, regułą
powinno być sprowadzenie oskarżonego na rozprawę w wypadku złożenia przez
niego stosownego wniosku, a jedynie wyjątkiem od niej jest uprawnienie sądu
odwoławczego do uznania za wystarczającą obecność samego obrońcy na
rozprawie apelacyjnej. Oznacza to tym samym, że udział obrońcy w rozprawie nie
może być alternatywą dla uczestnictwa w rozprawie apelacyjnej oskarżonego. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest zapatrywanie, że odstąpienie
od sprowadzenia oskarżonego pozbawionego wolności, który domaga się
osobistego udziału w rozprawie odwoławczej, powinno następować w wyjątkowych
wypadkach, np. wówczas, gdy przedmiotem rozpoznania sądu odwoławczego będą
wyłącznie kwestie natury prawnej. W wypadkach, gdy przedmiotem apelacji są
kwestie natury faktycznej, np. dotyczące oceny wiarygodności dowodów i ustalenia
sprawstwa, gdy sąd odwoławczy przeprowadza uzupełniające postępowanie
dowodowe w trybie art. 452 § 2 k.p.k. lub gdy wskazane jest dodatkowe
5
wysłuchanie oskarżonego, sprowadzenie oskarżonego pozbawionego wolności na
rozprawę jest niezbędne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2015 r., V
KK 446/14, LEX nr 1710412 i powołane tam orzeczenia).
Sąd Okręgowy w P., podejmując decyzję o nie sprowadzaniu oskarżonego na
rozprawę odwoławczą, ograniczył więc w sposób niedopuszczalny prawo
oskarżonego do osobistego uczestnictwa w rozprawie apelacyjnej. Deklaracja
oskarżonego o zamiarze osobistego uczestnictwa w rozprawie odwoławczej,
będąca realizacją jego prawa do obrony w sensie materialnym, jest uprawnieniem,
w którym oskarżony ograniczany być nie może. Oskarżony może przecież -
zwłaszcza, gdy przedmiotem rozpoznania jest wniesiona w jego imieniu apelacja -
niezależnie od obrońcy, bronić się osobiście, a realizując swoje prawo w tym
zakresie składać w toku rozprawy odwoławczej wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski
ustnie, lub na piśmie (art. 453 § 2 k.p.k.). Korzystanie z tych uprawnień jest
zarazem wykonywaniem prawa do obrony we wszystkich stadiach postępowania,
gwarantowanego w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP (por. wyroki Sądu Najwyższego: z
dnia 7 maja 2008 r., V KK 413/07, LEX nr 388671; z dnia 1 grudnia 2000 r., sygn. V
KKN 373/98, LEX nr 50975, z dnia 15 listopada 2005 r., sygn. III KK 35/05, LEX nr
164348).
Kierując się powyższymi względami, Sąd Najwyższy uznał za zasadny
podniesiony w punkcie 1 kasacji zarzut rażącego naruszenia art. 451 k.p.k. i art. 6
k.p.k. Zaniechanie sprowadzenia P. N. na rozprawę odwoławczą skutkowało
bowiem rażącym naruszeniem jednej z podstawowych gwarancji procesowych
oskarżonego, jaką jest prawo do obrony i rzetelnego procesu.
Stwierdzone naruszenia miały istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia,
co nakazywało jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w P. w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, działając na podstawie art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.,
ograniczył rozpoznanie kasacji obrońcy oskarżonego do zarzutu z pkt 1, gdyż było
to wystarczające do wydania orzeczenia, natomiast rozpoznanie drugiego zarzutu
byłoby przedwczesne.
6
Procedując powtórnie, Sąd Okręgowy w P. rozpozna wniesione w tej sprawie
środki odwoławcze, zapewniając udział w rozprawie odwoławczej oskarżonego,
jeżeli ponowi on wniosek w tym przedmiocie.
Kierując się powyższym, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.