Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 405/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Frańczak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania Przedsiębiorstwa Usługowo-Handlowego "A." Spółki z o.o.
w J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.
z udziałem zainteresowanego R. S.
o zwrot składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej Przedsiębiorstwa Usługowo-Handlowego "A." Spółki z o.o. w J.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 lutego 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z
dnia 23 stycznia 2013 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy Przedsiębiorstwa
Usługowo – Handlowego „A.” Sp. z o.o. w J. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w S. z dnia 20 czerwca 2012 r., odmawiającej
wnioskodawcy zwrotu nienależnie opłaconych składek za okres od sierpnia 1999 r.
do czerwca 2001 r. w łącznej kwocie 18.313,17 zł, w tym na Fundusz Ubezpieczeń
Społecznych w kwocie 14.663,39 zł, na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie
2.645,82 zł oraz na Fundusz Pracy i Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w
kwocie 1.003,96 zł (pkt 1) oraz przekazał do rozpoznania organowi rentowemu
wniosek Przedsiębiorstwa Usługowo – Handlowego „A.” Sp. z o.o. w J. o zwrot
kwoty 16.557,73 zł wraz z odsetkami (pkt 2).
Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 3 lipca 2008 r. inspektor kontroli Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. podjął pierwszą czynność w sprawie
podlegania R. S. ubezpieczeniom społecznym u wnioskodawcy, jako płatnika
składek. Następnie organ rentowy decyzją z dnia 7 listopada 2008 r. stwierdził, że
R. S., jako osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę u płatnika składek
Przedsiębiorstwa Usługowo – Handlowego „A.” Sp. z o.o. w J., nie podlega
obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od dnia 1 lutego 1995 r. do dnia 30
kwietnia 1995 r., od dnia 28 sierpnia 1995 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. oraz od
dnia 1 stycznia 1999 r. do nadal. Odwołanie od powyższej decyzji, wniesione
przez Przedsiębiorstwo Usługowo – Handlowe „A.” Sp. z o.o. w J., zostało
oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 26 stycznia 2010 r. a apelację
wnioskodawcy oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 11 stycznia 2011 r. Z tą
datą decyzja organu rentowego z dnia 7 listopada 2008 r. stała się prawomocna,
gdyż Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 9 stycznia 2012 r. odmówił przyjęcia
skargi kasacyjnej do rozpoznania. Zawiadomieniem z dnia 30 marca 2012 r. organ
rentowy poinformował wnioskodawcę, że na koncie rozliczeniowym została
ustalona kwota nadpłaty podlegająca zwrotowi w kwocie 60.599,13 zł, która została
wyliczona z uwzględnieniem przepisów obowiązujących na dzień 20 lipca 2011 r.,
w odniesieniu do kwot składek nienależnie opłaconych i nieprzedawnionych w tej
3
dacie bowiem czasookres ich dochodzenia wydłużył się o okres od dnia 3 lipca
2008 r. do dnia 11 stycznia 2011 r.
W odniesieniu do takich ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy wskazał,
że przedmiotem postępowania może być wyłącznie kontrola legalności decyzji
organu rentowego z dnia 20 czerwca 2012 r., odmawiającej wnioskodawcy zwrotu
nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, nie zaś kwestia
wyłączenia R. S., prawomocną decyzją organu rentowego z dnia 7 listopada 2008
r. z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Mimo, iż organ rentowy
poinformował wnioskodawcę o kwocie nadpłat podlegających zwrotowi z tytułu
nienależnie opłaconych na ubezpieczenie społeczne składek zawiadomieniem z
dnia 30 marca 2012 r., to i tak na podstawie art. 24 ust. 6g ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie jednolity tekst:
Dz.U. z 2015 r., poz. 121: dalej jako ustawa systemowa) przewidziany 10 letni
okres przedawnienia musi się zmieścić w okresie od dnia 20 lipca 2001 r. do dnia
20 lipca 2011 r. Wobec powyższego, Sąd Okręgowy przyjął, że na mocy art. 24 ust.
6g pkt 2 ustawy systemowej od daty wskazanej w tym przepisie, a to od dnia 22
września 2001 r. należy ustalić kwotę nieprzedawnionych, nienależnie opłaconych
składek. Natomiast w związku z wydaniem przez organ rentowy decyzji z dnia 7
listopada 2008 r. prawo do zwrotu nienależnie opłaconych składek uległo
wydłużeniu o wskazany okres zawieszenia biegu terminu przedawnienia, a to do
dnia 2 kwietnia 2014 r.
Od wyroku Sądu pierwszej instancji apelację wniósł wnioskodawca –
Przedsiębiorstwo Usługowo – Handlowe „A.” Sp. z o.o. w J., zaskarżając wyrok w
całości i zarzucając sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego
materiału oraz błędną interpretację terminów przedawnienia zwrotu nienależnie
opłaconych składek.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 27
lutego 2014 r. oddalił apelację.
Według Sądu drugiej instancji istota sporu sprowadzała się do wykładni
przepisów ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808)
zmieniającej z dniem 20 lipca 2011 r. art. 24 ustawy systemowej. Zgodnie z
4
cytowaną powyżej ustawą zmieniającą, prawidłowo przyjął Sąd pierwszej instancji,
że okres przedawnienia w rozpoznawanej sprawie mieści się w przedziale
czasowym od dnia 20 lipca 2001 r. do dnia 20 lipca 2011 r., co skutkuje
stwierdzeniem, że prawo do zwrotu nienależnie opłaconych, za okres wcześniejszy,
składek uległo przedawnieniu. Jednocześnie Sąd Apelacyjny stwierdził,
że przedawnieniu uległo prawo do zwrotu tychże składek, a nie same składki, które
mogą być doliczone na składki bieżące lub przyszłe albo przeksięgowane na konto
R. S.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną wnioskodawcy co do
kwoty 18.313,17 zł. Skarga została oparta na obydwu podstawach. Skarżący
zarzucił naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy,
a mianowicie - art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c. i
art. 382 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie przez Sąd Apelacyjny za własne ustaleń
Sądu pierwszej instancji, w sytuacji, gdy zarzuty apelacji obejmowały przede
wszystkim błędną interpretację przepisów prawa materialnego i tym samym nie
rozpoznanie zarzutów apelacji oraz naruszenie przepisów prawa materialnego
poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie - art. 24 ust. 6g pkt 1 i 2
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 121), zmienionego art. 1e ustawy z dnia 28
kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808) oraz zmienionego następnie
art. 11 ust. 1b ustawy z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków
obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 232, poz. 1378) poprzez oddalenie apelacji,
w sytuacji, kiedy w dniu 30 marca 2012 r. zostało wydane zawiadomienie przez
organ rentowy, co wyłączało możliwość zastosowania w stosunku do skarżącego
art. 24 ust. 6g pkt 2 ustawy systemowej.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu Okręgowego w K. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonych wyroków i orzeczenie co do istoty sprawy.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesione zostało, że Sądy orzekające
w sprawie nie wzięły pod uwagę tego, iż skarżący otrzymał od organu rentowego
5
zawiadomienie z dnia 30 marca 2012 r., o którym mowa w art. 24 ust. 6g pkt 1
ustawy systemowej. W takiej sytuacji nie ma zastosowania w sprawie art. 24 ust. 6g
pkt 2 tej ustawy, zaś oba przepisy powinny być stosowane rozłącznie i zamiennie.
W ocenie skarżącego wydanie zawiadomienia, o którym mowa w art. 24 ust. 6g pkt
1 ustawy systemowej powoduje, że biegnie od nowa mając na uwadze
postanowienia art. 124 k.c. termin przedawnienia roszczenia o zwrot nienależnie
opłaconych składek, nawet w sytuacji, kiedy zawiadomienie zostało wydane po
terminie przedawnienia roszczenia o zwrot nienależnie opłaconych składek.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie w pierwszej kolejności należy zauważyć,
że niezasadne są zrzuty sformułowane w ramach drugiej podstawy kasacyjnej.
W myśl utrwalonej linii judykatury zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. może wypełniać
podstawę kasacyjną przewidzianą w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. tylko w wypadku
pominięcia przez sąd drugiej instancji części zebranego w sprawie materiału, w
związku z czym strona powołująca się na naruszenie tego przepisu powinna
wskazać materiał dowodowy, który został przez sąd drugiej instancji pominięty przy
wydaniu wyroku i wykazać, że popełnione uchybienie mogło mieć wpływ na wynik
sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2015 r., III CSK 180/14,
LEX nr 1678080 i powołane tam orzecznictwo oraz wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 5 lutego 2015 r., III UK 87/14, LEX nr 1646026). Tu zaś skarżący nie
wskazuje, aby dany materiał dowodowy został pominięty przez Sąd drugiej
instancji, a zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c. wiąże z błędnym
przyjęciem przez Sąd drugiej instancji za własne ustaleń faktycznych Sądu
pierwszej instancji. W wypadku wyroku oddalającego apelację, wydanego na
podstawie materiału zgromadzonego przez sąd pierwszej instancji, sąd
odwoławczy nie musi powtarzać dokonanych prawidłowo ustaleń stanu
faktycznego, wystarcza stwierdzenie, że ustalenia sądu pierwszej instancji podziela
i przyjmuje za własne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2009 r.,
V CSK 95/09, LEX nr 688059). Z ustanowionego w art. 378 § 1 k.p.c. obowiązku
sądu rozpoznania sprawy w granicach apelacji wynika jedynie obowiązek
6
odniesienia się do sformułowanych w apelacji zarzutów i wniosków, w sposób
wskazujący na to, że sąd rozważył je w całości przed wydaniem orzeczenia
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2009 r., I PK 38/09, LEX nr 523541
oraz z dnia 4 września 2014 r., II CSK 478/13, LEX nr 1545029).
Zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 233 § 1 k.p.c. w związku z
art. 391 § 1 k.p.c. nie został przez skarżącego w żaden sposób uzasadniony,
a ubocznie godzi się zauważyć, że przedmiotem zarzutów w skardze kasacyjnej nie
mogą być zarzuty kwestionujące ustalenia faktyczne oraz ocenę dowodów, której
dokonał sąd drugiej instancji. Oznacza to, że za niedopuszczalne należy uznać
zarzuty dotyczące naruszenia tych przepisów, które regulują ustalenie faktów
bezdowodowo (art. 228-231 k.p.c.) oraz przepisów o ustalaniu faktów dowodowo -
art. 233 § 1 k.p.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 lutego 2014 r., V CSK
140/13, LEX nr 1458681; z dnia 10 października 2012, II PK 65/12, LEX nr
1243027; z dnia 7 kwietnia 2010 r., II PK 328/09, LEX nr 603418). Warto jednak
zauważyć, że skarżący, mimo sformułowanego zarzutu w ramach drugiej podstawy
kasacyjnej w zasadzie nie kwestionuje ustaleń stanu faktycznego, z którego
wynika, że nienależnie opłacone składki były następstwem decyzji organu
rentowego z dnia 7 listopada 2008 r., stwierdzającej, że R. S. jako osoba
zatrudniona na podstawie umowy o pracę u płatnika składek Przedsiębiorstwa
Usługowo – Handlowego „A.” Sp. z o.o. w J. nie podlega obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym, która stała się prawomocna z dniem 11 stycznia
2011 r. Mając na uwadze powyższą decyzję organ rentowy zawiadomieniem z dnia
30 marca 2012 r. poinformował skarżącego o nadpłacie składek na ubezpieczenie
społeczne.
Odnosząc się do zarzutów naruszenia zaskarżonym wyrokiem prawa
materialnego, zauważyć należy, że pojęcie nienależnie opłaconej składki nie
zostało zdefiniowane w ustawie systemowej, na co zwrócił uwagę Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 maja 2010 r., P 29/08 (OTK-A 2010 nr 4,
poz. 35), wskazując, że „nienależnie opłacona składka” nie stanowi składki
ustalonej w oparciu o zasady określone w art. 15-32 ustawy systemowej,
czyli obowiązkowego świadczenia w ramach stosunku ubezpieczenia społecznego.
W piśmiennictwie uznaje się, że pojęcie to obejmuje zarówno przypadki, w których
7
istniała podstawa prawna świadczenia składkowego, ale zostało ono spełnione w
kwocie wyższej niż należna (nadpłata), jak również w przypadku opłacenia składki
bez podstawy prawnej (zob. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych.
Komentarz, red. Jacek Wantoch-Rekowski, Toruń 2007, uw. nr 12 do art. 24,
s. 203).
Zasady postępowania w przypadku opłacenia nienależnych składek
określone są w przepisach art. 24 ust. 6a – 6h ustawy systemowej, w tym istotna
jest zwłaszcza dla przedmiotowej sprawy regulacja zawarta w art. 24 ust. 6g, w
brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808),
zmienionego następnie art. 11 ust. 1b ustawy z dnia 16 września 2011 r. o redukcji
niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 232, poz. 1378).
Podkreślenia wymaga, że prawidłowa wykładnia art. 24 ust. 6g ustawy
systemowej w brzmieniu wprowadzonym do ustawy systemowej ustawą z dnia 28
kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
niektórych innych ustaw powiązana jest z całą procedurą zwrotu nienależnie
opłaconych składek, zgodnie z którą organ rentowy ma obowiązek zawiadomić
płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z art. 24
ust. 6a ustawy systemowej mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają
wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym (wcześniej była to
kwota 5% najniższego wynagrodzenia). Następnie płatnik składek może złożyć
wniosek o zwrot nienależnie opłaconych składek, po stwierdzeniu, że składki
zostały nienależnie opłacone. Nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi w
terminie 30 dni od daty wpływu wniosku.
Wypada w tym miejscu zauważyć, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z
dnia 26 maja 2010 r., P 29/08 (OTK-A 2010 nr 4, poz. 35), stwierdzając
niezgodność art. 24 ust. 7 ustawy systemowej z art. 32 w związku z art. 64 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wskazał, że sposób określenia w
zakwestionowanym przepisie chwili rozpoczęcia biegu terminu dochodzenia zwrotu
nienależnie opłaconej składki na chwilę „daty ich wypłacenia” prowadzi do
negatywnego zróżnicowania kategorii płatników, w których przypadku ustalenie, że
składka byłą nienależnie opłacona, następuje w pewien czas po opłaceniu składki.
8
Data opłacenia składki może nie pokrywać się bowiem z datą ustalenia, że składka
była nienależnie opłacona. Dzieje się tak wówczas, gdy po opłaceniu składki
zapada decyzja bądź orzeczenie stwierdzające brak podstawy prawnej jej
opłacenia. W przypadku, gdy między datą opłacenia składki a datą wydania
prawomocnego orzeczenia stwierdzającego brak podstawy do opłacenia składki
upłynął termin co najmniej 5 lat, płatnik tracił możliwość dochodzenia zwrotu
nienależnie opłaconej składki, która uiszczana była w okresie od 1 stycznia 1998 r.
do 7 maja 2003 r, co Trybunał uznał za niezgodne z konstytucją, zauważając,
że gdyby zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami skarżący wykazał wymaganą
staranność we własnych sprawach, to nie mógłby wystąpić z wnioskiem o zwrot
nienależnie opłaconych składek, ponieważ przed dniem uprawomocnienia się
decyzji stwierdzającej brak obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym,
składki nie były jeszcze nienależne, a po prawomocności decyzji stałyby się
przedawnione.
Z tych względów w projekcie opracowanym przez Ministerstwo Pracy i
Polityki Społecznej (druk sejmowy nr 3753, VI kadencja) przyjęto koncepcję, w myśl
której nienależnie opłacone składki miały ulec przedawnieniu po upływie 10 lat,
licząc od daty otrzymania od organu rentowego zawiadomienia o kwocie
nienależnie opłaconych składek, a w przypadku braku tego zawiadomienia – od
dnia opłacenia składek. Taką treść ustawodawca nadał art. 24 ust. 6g ustawy
systemowej w brzmieniu obowiązującym od dnia 20 lipca 2011 r., przyjmując
jednocześnie w art. 24 ust. 6h tej ustawy, że bieg terminu przedawnienia, o którym
mowa w art. 24 ust. 6g ulega zawieszeniu: w przypadku wydania przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek - od
dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna
(pkt 1); jeżeli wydanie decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek jest
uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd -
do dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu
uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż na okres 2 lat (pkt 2); od dnia śmierci
spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu
nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej
jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy (pkt 3);
9
w przypadku wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji
stwierdzającej brak obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym lub
obniżającej podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia - od dnia wszczęcia
postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna (pkt 4).
W tym kontekście zgodzić należy się ze stanowiskiem skarżącego, iż w
sytuacji wydania przez organ rentowy zawiadomienia, o którym mowa w art. 24 ust.
6g pkt 1 ustawy systemowej nie ma zastosowania art. 24 ust. 6g pkt 2 tej ustawy
bowiem ustawą z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw określono wyraźnie termin
początkowy biegu terminu przedawnienia nienależnie opłaconych składek,
przyjmując, że będzie to albo data otrzymania od Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych zawiadomienia o kwocie nienależnie opłaconych składek (art. 24 ust.
6g pkt 1 ustawy systemowej), albo - w razie braku takowego zawiadomienia - dzień
opłacenia składek (art. 24 ust. 6g pkt 2 ustawy systemowej). Ratio legis
wskazanych przepisów miało na celu między innymi umożliwienie zwrotu
nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne w sytuacji, gdy
żądanie zwrotu nadpłaconych składek jest wynikiem prawomocnego orzeczenia
stwierdzającego brak podstawy do opłacenia składki.
Analizując przepis art. 24 ust. 6g ustawy systemowej nie może również
umknąć uwadze jego historyczne tło. Do końca 2002 r. zarówno Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, jak i płatnik (ubezpieczony) mieli 5 lat, aby ubiegać się
o opłacenie należnych składek lub zwrot składek nienależnie opłaconych. Od dnia 1
stycznia 2003 r. na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych i zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2074)
termin dochodzenia należności składkowych na podstawie art. 24 ust. 4 ustawy
systemowej wynosił dla organu rentowego 10 lat, a pozostawiony został w art. 24
ust. 7 tej ustawy okres 5 letni dla nienależnie opłaconych składek. Następnie termin
ten na podstawie ustawy z dnia 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 67, poz. 411) został wydłużony do 10 lat z tym zastrzeżeniem, że jeżeli płatnik
wystąpił o zwrot nienależnie opłaconych składek po upływie 10 lat od daty ich
opłacenia, mógł jedynie zaliczyć nienależnie opłacone składki na poczet składek
10
zaległych bądź należności składkowych bieżących lub przyszłych. Nowelizacja
art. 24 ust. 7 ustawy systemowej na podstawie przepisów intertemporalnych nie
obejmowała jednak nienależnie opłaconych składek, które uległy przedawnieniu na
podstawie przepisów dotychczasowych. Art. 24 ust. 7 ustawy systemowej w
brzmieniu nadanym ustawą nowelizacyjną z dnia 28 marca 2008 r. stał się
przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z dnia 26 maja
2010 r., P 29/08 (OTK-A 2010 nr 4, poz.35) uznał powyższy przepis za niezgodny z
konstytucją. Trybunał uwypuklił jednocześnie, że stwierdzenie niekonstytucyjności
zróżnicowania sytuacji prawnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przypadku
dochodzenia należności od płatników (ubezpieczonych) oraz sytuacji prawnej
płatników (ubezpieczonych) w przypadku dochodzenia zwrotu od Zakładu
nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne umożliwia płatnikom
dochodzenie zwrotu składek wyłącznie w odniesieniu do okresu od 1 stycznia
1998 r. do dnia 7 maja 2003 r. co do składek, których termin zwrotu upłynął w
okresie od 1 stycznia 2003 r. do 8 maja 2008 r. Wskutek wyroku Trybunału
Konstytucyjnego art. 24 ust. 7 ustawy systemowej stracił moc z dniem 10 czerwca
2010 r. i w dacie uprawomocnienia się decyzji organu rentowego stwierdzającej,
że R. S. nie podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba zatrudniona na
podstawie umowy o pracę u skarżącego, jako płatnika składek na ubezpieczenie
społeczne, nie było przepisu regulującego prawo i tryb ubiegania się o zwrot
nienależnie opłaconych składek. Powyższy pogląd w odniesieniu do składek na
ubezpieczenie zdrowotne Trybunał powtórzył w wyroku z dnia 19 kwietnia 2012 r.,
P 41/11 (OTK-A 2012 nr 4, poz. 41), stwierdzając niekonstytucyjność art. 94 ust. 2
ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 581).
Wobec powyższego ustawą z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw do ustawy systemowej
został dodany do art. 24 ust. 6g, zgodnie z którym nienależnie opłacone składki
ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat licząc od dnia otrzymania zawiadomienia o
kwocie nienależnie opłaconych składek (art. 24 ust. 6g pkt 1) lub po upływie 10 lat
od opłacenia składek, w przypadku, gdy Zakład nie zawiadomił o możliwej kwocie
zwrotu (art. 24 ust. 6g pkt 2). Jednocześnie ustawodawca w art. 5 ust. 3 i 4
11
zawierającym przepisy intertemporalne postanowił, że do nienależnie opłaconych
składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne przed dniem
wejścia w życie ustawy zmieniającej, jeżeli nie upłynął jeszcze termin dochodzenia
ich zwrotu, stosuje się art. 24 ust. 6b, 6c, 6g i 6h ustawy systemowej w brzmieniu
nadanym niniejszą ustawą. W przypadkach, o których mowa w ust. 3, okoliczności
uzasadniające zawieszenie biegu terminu przedawnienia, określone w art. 24 ust.
6h ustawy systemowej w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, uwzględnia się
również wtedy, gdy okoliczności te wystąpiły przed dniem wejścia w życie niniejszej
ustawy. Powyższa ustawa weszła w życie 20 lipca 2011 r. Następna zmiana
powyższych przepisów miała miejsce z dniem 1 stycznia 2012 r., na podstawie art.
11 pkt 1 ustawy o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców -
zmieniającego treść art. 24 ust. 6g ustawy systemowej, ponieważ skrócony został
okres przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne z 10 do 5 lat. Zgodnie
zaś z art. 27 ust. 3 powyższej ustawy do przedawnienia należności z tytułu
nienależnie opłaconych składek, o którym mowa w art. 24 ust. 6g ustawy
systemowej, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r., stosuje się
przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym, że bieg przedawnienia
rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r. Wedle zatem zasady wynikającej z tego
przepisu do należności składkowych nieprzedawnionych do 1 stycznia 2012 r.
(wedle starych zasad z zastosowaniem 10-letniego okresu przedawnienia) ma
zastosowanie 5-letni termin przedawnienia, z tym jednakże bardzo istotnym
zastrzeżeniem, że liczy się go nie od daty ich wymagalności, ale od dnia 1 stycznia
2012 r. Wyjątek od tej zasady ustanawia ust. 2 przywołanego przepisu, stosownie
do którego, jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 r.
nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie
następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Za każdym więc razem
konieczne jest ustalenie terminu upływu przedawnienia na podstawie przepisów
„starych” i „nowych” i przyjęcie terminu bardziej korzystnego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 maja 2013 r., I UK 613/12, OSNP 2014 nr 3, poz. 44).
Mając na uwadze powyższe rozważania stwierdzić należy, że skoro
skarżący otrzymał w dniu 2 kwietnia 2012 r. zawiadomienie o nienależnie
opłaconych składkach na ubezpieczenie społeczne, to Sądy obu instancji
12
nieprawidłowo zastosowały prawo materialne, przyjmując, że nie stosuje się
przepisu art. 24 ust. 6g pkt 1 ustawy systemowej oraz uznając upływ okresu
przedawnienia stosownie do art. 24 ust. 6g pkt 2 ustawy systemowej, który mógłby
mieć zastosowanie jedynie w przypadku nieotrzymania wyżej wymienionego
zawiadomienia.
Z tych względów Sad Najwyższy, na podstawie art. 39815
k.p.c. w związku z
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., orzekł jak w sentencji.