Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 351/15
POSTANOWIENIE
Dnia 18 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z urzędu
przy uczestnictwie K. K. i Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych w Ł.
o zmianę formy leczenia odwykowego K. K.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika K. K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 3 listopada 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Przed Sądem Rejonowym w W. zostało wszczęte z urzędu postępowanie z
udziałem Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Ł. i K. K. w
przedmiocie zmiany formy leczenia odwykowego K. K.
Postanowieniem z dnia 11 marca 2014 r. Sąd Rejonowy zobowiązał K. K. do
podjęcia leczenia odwykowego w stacjonarnym zakładzie leczenia odwykowego w
terminie 7 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, zmieniając rodzaj zakładu
leczenia odwykowego zastosowany postanowieniem Sądu Okręgowego w W. z
dnia 17 czerwca 2013 r., oraz utrzymał nadzór kuratora nad przebiegiem leczenia
orzeczony postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 8 stycznia 2013 r.
Sąd Rejonowy ustalił, że K. K. ma 31 lat, jest kawalerem, ma licencjat z
pedagogiki resocjalizacyjnej, jest zatrudniony w M. w charakterze magazyniera -
sprzedawcy, z zarobkami w wysokości 1.400 złotych netto miesięcznie. Stawia się
w miejscu pracy pod wpływem alkoholu, a pracodawca zaproponował mu
zwolnienie na jego prośbę. Nie ma dzieci, pozostaje w związku z kobietą. Mieszka z
matką i siostrą, w mieszkaniu stanowiącym własności matki. Ma swój pokój. Na
utrzymanie przekazuje matce 350 zł miesięcznie. Klucze do mieszkania trzykrotnie
gubił. Nie dba o prządek w domu ani o higienę osobistą, czym utrudnia życie
pozostałym domownikom. Wyposażenie jego pokoju jest zniszczone, „śpi w
brudzie”, „łóżka ma wyrzucone, bo sikał do łóżka”. W jego pokoju unosi się fetor
papierosów i alkoholu, porozrzucana jest brudna odzież, bielizna i inne przedmioty.
Fetor z pokoju roznosi się na całe mieszkanie oraz utrudnia życie matce i siostrze.
K.K. od wielu lat nadużywa alkoholu. Upija się codziennie. Przychodzi do domu
nietrzeźwy i przynosi ze sobą alkohol, który później w domu spożywa. Będąc pod
wpływem alkoholu, jest agresywny w stosunku do matki i siostry, robi im awantury.
W styczniu 2014 r. miał dwutygodniowy okres abstynencji. W toku postępowania
przed Sądem Rejonowym deklarował, że potrafi powstrzymać się od spożycia
alkoholu przez dwa tygodnie. Przed członkiem Gminnej Komisji Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych w Ł. oświadczył, że brał udział w kilku spotkaniach grupy
AA oraz deklarował chęć podjęcia stałej terapii. Nie zastosował się do orzeczenia
3
Sądu Rejonowego z dnia 8 stycznia 2013 r. zmienionego orzeczeniem Sądu
Okręgowego z dnia 17 czerwca 2013 r. Nie powstrzymuje się od spożywania
alkoholu oraz nie podjął do chwili obecnej leczenia odwykowego w żadnej poradni.
Kilkakrotnie nie dotrzymywał podjętych wobec kuratora bądź Gminnej Komisji
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zobowiązań do podjęcia leczenia czy
zaprowadzenia porządku w zajmowanym przez niego pokoju.
Sąd Rejonowy uznał, że z uwagi na dobro K. K. istnieją podstawy do zmiany
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 17 czerwca 2013 r. przez zobowiązanie do
podjęcia leczenia odwykowego w stacjonarnym zakładzie leczenia odwykowego.
Przemawia za tym też to, że stosowane wobec niego dotychczasowe środki
okazały się bezskuteczne. Zdaniem Sądu Rejonowego, jedyną szansą K. K. na
zerwanie z nałogiem jest leczenie stacjonarne, pod stałą i fachową opieką
specjalistów. Brak jest bowiem podstaw do przyjęcia, że K. K. sam upora się
z uzależnieniem lub przełamie nałóg w razie pozostawienia dotychczasowego
trybu leczenia.
K. K. zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego w zakresie pkt 1.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 3 listopada 2014 r. oddalił apelację.
Podkreślił, że na rozprawie apelacyjnej K.K. wniósł o przeprowadzenie dowodu ze
zdjęć przedstawiających jego pokój, w którym już nie mieszka, oraz opinii
pracodawcy. W toku rozprawy apelacyjnej oświadczył, że od miesiąca nie mieszka
z matką i siostrą, ale u dziewczyny i znajomych. Stwierdził, że nie może pozwolić
sobie na leczenie w zakładzie stacjonarnym ze względu na to, iż musi spłacać
kredyt w wysokości 700 zł miesięcznie oraz mogłoby się to wiązać z utratą pracy.
Oświadczył, że przysługuje mu urlop wypoczynkowy w wysokości 26 dni, a część
tego urlopu w roku obecnym już wykorzystał.
Sąd Okręgowy w całości podzielił ustalenia faktyczne Sądu
Rejonowego oraz dokonaną przez ten Sąd ocenę dowodów i ocenę prawną.
Stwierdził, odnosząc się do wyjaśnień K. K. złożonych na rozprawie apelacyjnej, że
okoliczności dotyczące konieczności spłaty kredytu i ewentualnej utraty pracy nie
stały na przeszkodzie podjęcia leczenia w zakładzie stacjonarnym. K. K. może
bowiem przeznaczyć urlop wypoczynkowy go na leczenie. Sąd Okręgowy na
4
podstawie art. 381 k.p.c. pominął przedstawione przez uczestnika dowody w
postaci zdjęć oraz zaświadczenia od zastępcy kierownika, ponieważ K. K. mógł
powołać te dowody podczas postępowania przed Sądem Rejonowym, a potrzeba
ich powołania nie wynikła na obecnym etapie postępowania.
Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 26 § 1 w związku z art. 24 ustawy
z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi (jedn. tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 1356 ze zm.; obecny jedn. tekst:
Dz.U. z 2015 r., poz. 1286; dalej: „u.w.t.p.a.”) do zastosowania przymusowego
leczenia odwykowego jest wymagane łączne spełnienie dwóch przesłanek:
medycznej i społecznej, które muszą występować w chwili orzekania co do istoty
sprawy. Zdaniem Sądu Okręgowego, K. K. jest osobą uzależnioną od alkoholu, co
wynika z opinii sądowej psychiatryczno-psychologicznej sporządzonej w sprawie o
sygnaturze akt […], zeznań świadków i uczestnika, została zatem spełniona
przesłanka medyczna w niniejszej sprawie. Została też spełniona druga przesłanka
przewidziana w art. 24 u.w.t.p.a., tj. powodowanie rozkładu życia rodzinnego, a
umieszczenie uczestnika w ośrodku odwykowym ma służyć usunięciu zagrożenia z
jego strony w sferze życia rodzinnego i społecznego. Według Sądu Okręgowego,
nie można zgodzić się z uczestnikiem, że poddanie go leczeniu w trybie
stacjonarnym spowoduje rozwiązanie z nim stosunku pracy. Uczestnik powinien
wykorzystać urlop do zadbania o swoje zdrowie dla dobra przyszłej rodziny, którą
uczestnik zamierza założyć oraz dla dobra obecnej rodziny, tj. matki i siostry.
Wykorzystanie przez uczestnika urlopu wypoczynkowego w celu podjęcia leczenia
odwykowego nie stwarza dla niego ryzyka w postaci utraty zatrudnienia i
niemożliwości spłacania zobowiązań.
K. K. wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając go
w całości oraz zarzucając naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 24 i 26
u.w.t.p.a., art. 30 i 31 Konstytucji i art. 10 konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności, a także naruszenie przepisów postępowania, mianowicie
art. 378 § 1 k.p.c., art. 236 w związku z art. 391 § 1 § 1 i art. 382 k.p.c., art. 381
k.p.c. oraz art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Zgodnie z art. 24 u.w.t.p.a., osoby, które w związku z nadużywaniem
alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają
się od pracy albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny, kieruje
się na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od
alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego. Według zaś art. 26 ust. 1
u.w.t.p.a., osoby, o których mowa w art. 24, jeżeli uzależnione są od alkoholu,
zobowiązać można do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym
zakładzie lecznictwa odwykowego. Stosownie do tych przepisów, do poddania
osoby nadużywającej alkoholu obowiązkowemu leczeniu jest konieczne spełnienie
dwóch przesłanek. Pierwsza z nich, o charakterze medycznym, obejmuje stan
nadużywania alkoholu. Drugą, która jest określana, jako społeczna, stanowi jeden
z nagannych sposobów zachowań określonych w art. 24 u.w.t.p.a., w tym
„powodowanie rozkładu życia rodzinnego”. W orzecznictwie jest utrwalony pogląd,
że wynikające z art. 26 ust. 1 w związku z art. 24 u.w.t.p.a. przesłanki zobowiązania
do poddania się obowiązkowemu leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym
zakładzie lecznictwa odwykowego, polegające na powodowaniu rozkładu życia
rodzinnego w związku z nadużywaniem alkoholu, muszą występować w dniu
orzekania (zob. w szczególności postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
18 września 2015 r., I CSK 351/15, niepubl.). „Dzień orzekania” odnosi się zarówno
do sądu pierwszej, jak i drugiej instancji. Tymczasem Sąd Okręgowy, uznając, że
w niniejszej sprawie zostały spełnione obie przesłanki poddania K. K. leczeniu w
stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego, za podstawę swojego
rozstrzygnięcia przyjął wyłącznie ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd
Rejonowy. W szczególności pominął przedstawione przez K. K. w czasie
postępowania apelacyjnego dowody, których przeprowadzenie mogłoby
doprowadzić do odmiennej oceny istnienia przesłanek zastosowania stacjonarnego
leczenia odwykowego. Należy w związku z tym podkreślić, że zasadą jest
dobrowolność leczenia odwykowego, co expressis verbis wynika z art. 21 ust. 2
u.w.t.p.a., a wyjątki od tej zasady określa ustawa. Ze względu na wyjątkowy
charakter art. 26 ust. 1 w związku z art. 24 ustawy u.w.t.p.a. należy przyjąć
restryktywną wykładnię tych przepisów, skoro osoba dotknięta alkoholizmem sama
powinna decydować o tym, czy chce się leczyć. Taka osoba ma prawo do wolności
6
osobistej i ochrony godności, chronione przez art. 30 i 31 Konstytucji oraz art. 10
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 lipca 2006 r., K 43/05, OTK-A 2006, Nr 7, poz.
78 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2007 r., V CSK
241/07, OSNC - ZD 2009, Nr A, poz. 1).
W konkluzji należy podkreślić, że w niniejszej sprawie doszło do oczywistego
naruszenia przepisów postępowania, mianowicie art. 378 § 1 oraz art. 381 i 382
k.p.c. W konsekwencji brak stosownych ustaleń faktycznych w postępowaniu
apelacyjnym nie pozwolił na ocenę zasadności podniesionych w skardze kasacyjnej
zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
kc