Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 321/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku R. Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem D. Sp. z o.o.
o składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 lutego 2014 r.,
I. oddala skargę kasacyjną
II. zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
na rzecz R. Z. kwotę 1200 (jeden tysiąc dwieście) zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
W decyzji z dnia 30 września 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych na
podstawie art. 116 § 1 i § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja
podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.; dalej jako: „ordynacja
podatkowa”) oraz art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej jako:
„ustawa systemowa”) stwierdził, że R. Z. jako prezes zarządu D. Spółki z o.o. (dalej
jako: „zainteresowana”), odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania z
tytułu zaległych składek ubezpieczeniowych za zatrudnianych pracowników: na
ubezpieczenie społeczne za okres od sierpnia 2006 r. do września 2006 r. w
łącznej kwocie 48.129,46 zł, na ubezpieczenie zdrowotne za okres od sierpnia
2006 r. do września 2006 r. w łącznej kwocie 6.486,36 zł, na Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od lipca 2006 r. do
sierpnia 2006 r. w łącznej kwocie 4.489,17 zł.; w powyżej wskazanych kwotach
ujęto odsetki za zwłokę obliczone na dzień wydania decyzji (30 września 2011 r.).
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w O. zmienił zaskarżoną odwołaniem R. Z. decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 września 2011 r. orzekając, że R. Z. –
jako prezes Zarządu D. Spółki z o.o. – nie odpowiada całym swoim majątkiem za
zobowiązania z tytułu zaległych składek ubezpieczeniowych za zatrudnionych
pracowników: na ubezpieczenie społeczne za okres od sierpnia 2006 r. do
września 2006 r. w łącznej kwocie 48.129,46 zł, na ubezpieczenie zdrowotne za
okres od sierpnia 2006 r. do września 2006 r. w łącznej kwocie 6.486,36 zł, na
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od
lipca 2006 r. do sierpnia 2006 r. w łącznej kwocie 4.489,17 zł.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że 6 września 2001 r. zarejestrowano w KRS
Spółkę B. K. Spółkę z o.o. Nazwę wielokrotnie zmieniano; w okresie od 11 maja
2004 r. do 21 listopada 2006 r. nosiła nazwę B. C. Spółka z o.o., a od 17 sierpnia
2007 r. do chwili obecnej nosi nazwę „D.” Spółka z o.o. Udziały w Spółce objęli
m.in. J. P., F. J., M. J., K. N. Odwołujący się R. Z. pełnił funkcję członka zarządu –
jedynego prezesa Spółki w okresie od 12 września 2006 r. do 2 listopada 2006 r.
3
W okresie od 5 kwietnia 2006 r. do 12 września 2006 r. prezesem zarządu
Spółki był J. P. W tym okresie Spółka miała już duże problemy finansowe. J. P. 1
września 2006 r. złożył w Sądzie Rejonowym w P. wniosek o upadłość; wniosek ten
z powodu braków formalnych został zwrócony zarządzeniem z 8 września 2006 r.,
które doręczono 25 września 2006 r. W tej dacie prezesem zarządu był już R. Z.;
od momentu powołania go na prezesa zarządu B. C. Spółki z o.o. rozpoczął
badanie jej sytuacji finansowej. Gdy zorientował się o stanie finansowym Spółki, w
dniu 26 września 2006 r. złożył do Sądu Rejonowego w P. wniosek o upadłość.
Sprawa została zarejestrowana pod sygn. … 35/06. Zarządzeniem z 2 października
2006 r. wniosek został zwrócony z uwagi na braki formalne. Pismem z 29 września
2006 r. odwołujący się przedłożył do Sądu uszczegółowione sprawozdanie
finansowe, oświadczenie o spłatach, wykaz należności i zobowiązania spółki.
Sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą … 38/06. Zarządzeniem z dnia 30
października 2006 r. Sąd Rejonowy w P. Wydział Gospodarczy Upadłościowy
ponownie zarządził zwrot wniosku o ogłoszenie upadłości, jako zawierający dalsze
braki. Odwołujący się powyższego wniosku nie zdążył już uzupełnić, ponieważ w
dniu 2 listopada 2006 r. został odwołany z funkcji prezesa zarządu. W czasie
sprawowania funkcji prezesa przez odwołującego się pomiędzy nim a częścią
udziałowców zaistniał konflikt, który przejawił się nawet wydanym przez niego
zakazem wstępu niektórym udziałowcom na teren Spółki. W dniu 6 listopada 2006
r. do Sądu Rejonowego w P. Wydział Gospodarczy Upadłościowy wpłynęło pismo -
następnego po odwołującym się prezesa zarządu B. C. Spółki z o.o. – M. J., w
którym poinformował on o odwołaniu ze składu zarządu R. Z. i załączył stosowną
uchwałę z dnia 2 listopada 2006 r. Poinformował też, że zarząd rozważa możliwość
wycofania wniosku o upadłość Spółki w związku z pojawieniem się nowych
możliwości finansowania jej działalności. Sąd Okręgowy ustalił, że egzekucja
prowadzona przeciwko B. C. Spółce z o.o. okazała się bezskuteczna –
postanowieniem z 20 października 2008 r. komornik sądowy, który był powołany do
prowadzenia łącznej egzekucji przeciwko dłużnikowi, umorzył postępowanie
egzekucyjne z uwagi na ustalenie, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od
kosztów egzekucyjnych. Wcześniej organ rentowy prowadził postępowanie
egzekucyjne we własnym zakresie przez zajęcie rachunków bankowych (Bank […]
4
S. A., Bank […] oraz Bank […] w C.). ZUS wystawił także tytuły wykonawcze, które
przekazał do realizacji do Urzędu Skarbowego w P. Urząd Skarbowy, wobec
nieściągalności należności, postępowanie umorzył postanowieniem z 29 czerwca
2004 r. Ponadto dyrektor Oddziału ZUS prowadził postępowanie egzekucyjne do
rachunku bankowego dłużnika w […] Bank w L., które było kontynuowane przez
Naczelnika Urzędu Skarbowego. Jednak i to postępowanie zostało umorzone z
uwagi na ustalenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty
przewyższającej wydatki egzekucyjne. Cały majątek posiadający realną wartość
został przeniesiony do B. C. Dystrybucja.
Sąd pierwszej instancji uznał, że odwołanie R. Z. od powyższej decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 września 2011 r. jest zasadne.
Powołując się na regulacje art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 116 § 1 i § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) stwierdził,
że odwołujący się wykazał, że niezgłoszenie przez niego skutecznego wniosku o
ogłoszenie upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy. W
ocenie Sądu pierwszej instancji z akt sprawy … 38/06 oraz z zeznań odwołującego
się wynika, że odwołujący się niezwłocznie po objęciu w dniu 12 września 2006 r.
funkcji prezesa zarządu B. C. Spółki z o.o., podjął działania zmierzające do
ogłoszenia upadłości Spółki. Wystąpił ze stosownym wnioskiem w tym zakresie do
Sądu 26 września 2006 r. Fakt ten wskazuje na brak jakiejkolwiek zwłoki w
przygotowaniu i złożeniu wniosku w krótkim czasie po objęciu przez odwołującego
się funkcji prezesa Zarządu Spółki. Zwrócony przez Sąd wniosek zarządzeniem z
dnia 2 października 2006 r. został przez wnioskodawcę uzupełniony pismem z 20
października 2006 r. Po ponownym zarządzeniu jego zwrotu 30 października 2006
r. odwołujący się nie miał już możliwości uzupełnienia go, gdyż z dniem 2 listopada
2006 r. został odwołany z funkcji prezesa zarządu Spółki. Kolejny Zarząd Spółki nie
był zainteresowany ogłoszeniem upadłości. Przy ocenie braku winy odwołującego
się Sąd pierwszej instancji uwzględnił także trwający konflikt odwołującego się jako
prezesa Zarządu z częścią właścicieli Spółki, co utrudniało mu pracę oraz fakt, że
do dyspozycji miał bardzo krótki okres czasu (mniej niż 2 miesiące). W świetle
5
powyższych okoliczności Sąd Okręgowy uznał, że niezgłoszenie skutecznego
wniosku o upadłość przez odwołującego się nastąpiło bez jego winy.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego apelacjami zaskarżyli: organ rentowy
oraz zainteresowana Spółka.
Wyrokiem z dnia 12 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych oraz apelację D. Spółki z o.o. od wyroku Sądu
Okręgowego w O. z dnia 28 czerwca 2013 r. (pkt I.); zasądził na rzecz R. Z. od
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i od zainteresowanej D. Spółki z o.o. z siedzibą
w C. kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu apelacyjnym (pkt II.).
Sąd drugiej instancji wskazał, że celem zaspokojenia swoich roszczeń
określonych w zaskarżonej decyzji organ rentowy przeprowadził postępowanie
egzekucyjne wobec Spółki, które okazało się bezskuteczne. W takiej sytuacji
zastosowanie ma art. 116 § 1 i § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja
podatkowa. Z przepisów art. 116 § 1 i § 2 ordynacji podatkowej wynika, że za
zaległości podatkowe (składkowe) spółki z o.o. odpowiadają solidarnie całym
swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała
się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu: 1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto
postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe, albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania
zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez
jego winy.
Sąd drugiej instancji wskazał, że R. Z. był jedynym członkiem Zarządu Spółki
D. Spółki z o.o. (poprzednio „B. C.” Spółka z o.o.) w bardzo krótkim okresie jej
działania, tj. od 12 września 2006 r. do 2 listopada 2006 r. Odwołujący się, gdy
zorientował się w bardzo złej sytuacji finansowej Spółki uniemożliwiającej
terminowe realizowanie zobowiązań, bez zbędnej zwłoki wystąpił z wnioskiem o
upadłość Spółki do Sądu Rejonowego Wydział Gospodarczy Upadłościowy.
Wniosek złożył 26 września 2006 r. (w terminie 14 dniu od daty objęcia funkcji
prezesa Zarządu Spółki). Odwołujący się – cały czas będąc prezesem Zarządu
Spółki – konsekwentnie dążył do jej skutecznej, przewidzianej prawem, upadłości.
6
Jeszcze przed zwróceniem przez Sąd wniosku o upadłość z uwagi na braki
formalne – 2 października 2006 r., pismem z dnia 29 września 2006 r. przedłożył
do Sądu dokumenty Spółki: sprawozdania finansowe, oświadczenia o spłatach,
wykaz należności i zobowiązań Spółki. Sprawę zarejestrowano pod inną sygnaturą
… 38/06. Zwrócenie tego wniosku nastąpiło zarządzeniem z 30 października 2006
r. Odwołujący się już wówczas nie miał możliwości podjęcia skutecznych działań
uzupełnienia wniosku z uwagi na odwołanie go z dniem 2 listopada 2006 r. z funkcji
prezesa Zarządu Spółki. Według Sądu drugiej instancji odwołujący się nie może
odpowiadać za nieusunięcie przez Spółkę braków formalnych złożonego przez
siebie wniosku o upadłość, który z tych przyczyn został zwrócony, ponieważ został
odwołany z funkcji prezesa Zarządu Spółki i nie miał możliwości skutecznego
działania w tym zakresie. W ocenie Sądu drugiej instancji odwołujący się wykazał,
że istniały okoliczności wyłączające jego odpowiedzialność za zaległości
składkowe. Sąd drugiej instancji stwierdził, że analiza materiału dowodowego w
sprawie „jednoznacznie wskazuje, że wnioskodawca zgłaszając wniosek o
upadłość, uczynił to „we właściwym czasie”, a po zwrocie wniosku z przyczyn
formalnych, z uwagi na odwołanie go z członka Zarządu, na 3 dzień po doręczeniu
zarządzenia o zwrocie wniosku, nie miał on już wpływu na dalsze działania Spółki w
przedmiocie wniosku o upadłość. Ponieważ wniosek zwrócono, to zgodnie z
przyjętym orzecznictwem traktuje się go, jak gdyby nie został w ogóle zgłoszony. W
tej jednakże wyjątkowej sytuacji (bardzo krótki okres sprawowania funkcji członka
Zarządu Spółki i składanie wniosku o upadłość bez zamierzonego jednak skutku) -
należy przyjąć, że niezłożenie wniosku o upadłość było przez wnioskodawcę
niezawinione”.
W konsekwencji Sąd drugiej instancji uznał za prawidłowe stanowisko Sądu
pierwszej instancji, że odwołujący się – jako prezes Zarządu – nie ponosi
odpowiedzialności za zobowiązania Spółki względem organu rentowego wykazane
w zaskarżonej decyzji z dnia 30 września 2011 r.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego (w całości) organ rentowy zaskarżył
skargą kasacyjną. Skargę oparto na obydwu podstawach kasacyjnych (art. 3983
§ 1
pkt 1 i 2 k.p.c.). W ramach podstawy dotyczącej naruszenia przepisów prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzucono:
7
a) niewłaściwe zastosowanie art. 116 § 1 pkt 1 lit. a i b ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa (Dz.U z 2012 r., poz. 749 ze zm.) przez
zwolnienie członka zarządu spółki kapitałowej z odpowiedzialności za zadłużenie
spółki, na skutek równoczesnego wystąpienia dwóch wykluczających się
przesłanek egzoneracyjnych: złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości we
właściwym czasie, oraz braku zawinienia członka zarządu w niezgłoszeniu wniosku
o ogłoszenie upadłości spółki;
b) błędną wykładnię art. 116 § 1 pkt 1 lit b ordynacji podatkowej w związku z
art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.) przez przyjęcie że członek zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością nie ponosi winy za niezgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości spółki, w sytuacji gdy członek zarządu nie złożył skutecznie
takiego wniosku, pomimo że nie wystąpiły obiektywne przeszkody uniemożliwiające
mu wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółki.
W ramach podstawy procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) skarżący zarzucił
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z 391 § 2 k.p.c. przez zawarcie w
uzasadnianiu wyroku Sądu Apelacyjnego sprzecznych ustaleń istotnych
okoliczności faktycznych.
Skarżący wniósł o: uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w
całości oraz o uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za obydwie instancje i za
postępowanie kasacyjne.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną odwołujący się wniósł o oddalenie skargi
kasacyjnej oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego się
kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 116 § 1 i § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja
podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., obecnie Dz.U. z 2015 r., poz. 613)
w związku z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
8
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.), określa
odpowiedzialność majątkową osób trzecich (członka zarządu) wobec dłużnika
(spółki) za nieopłacone składki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
na wypadek całkowitej lub częściowej bezskuteczności ich egzekucji z majątku
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Zgodnie z art. 116 § 1 ordynacji podatkowej za zaległości podatkowe (także
składkowe stosownie do przepisu art. 31 i art. 32 ustawy systemowej) spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem
członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub
w części bezskuteczna, a członek zarządu: 1) nie wykazał, że: a) we właściwym
czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie
zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania
zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez
jego winy; 2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi
zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części. Przyjmuje się
(por. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, pod red.
B. Gudowskiej i J. Strusińskiej-Żukowskiej, Warszawa 2011, s. 506-507),
że art. 116 Ordynacji podatkowej ukształtował jedną pozytywną i trzy negatywne
przesłanki odpowiedzialności członków zarządu spółki kapitałowej za jej zaległości
w zobowiązaniach publicznoprawnych, powstałe w czasie pełnienia przez te osoby
funkcji w zarządzie. Przesłanką pozytywną wyrażoną wprost w treści tego przepisu,
jest bezskuteczność egzekucji w stosunku do spółki. Na przesłanki negatywne
składają się natomiast okoliczności uwalniające członków zarządu od
odpowiedzialności, wymienione taksatywnie w art. 116 § 1 pkt 1 i 2 Ordynacji
podatkowej, to jest zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie
upadłości lub wszczęcie postępowania układowego, brak winy w niezgłoszeniu
wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęciu postępowania zapobiegającego
ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) lub wskazanie mienia spółki,
z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w
znacznej części. Takie ukształtowanie przesłanek egzoneracyjnych w art. 116 § 1
9
Ordynacji podatkowej oznacza, że niespełnienie się przesłanki pozytywnej lub
wystąpienie którejkolwiek przesłanki negatywnej, wyłącza odpowiedzialność
członków zarządu spółki kapitałowej za jej zaległości składkowe (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 5 lipca 2011 r., I UK 422/10, LEX nr 1084705).
Odpowiedzialność członka zarządu powstaje w wypadku niewykazania,
że we właściwym czasie został zgłoszony wniosek o ogłoszenie upadłości lub
wszczęto postępowanie układowe, niewykazania, że niezgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez
winy członka zarządu lub w wypadku niewskazania mienia spółki, z którego
egzekucja jest możliwa. Przesłanką odpowiedzialności jest więc wina polegająca na
nieprawidłowym prowadzeniu spraw spółki i doprowadzenie do utraty „zdolności
majątkowej” spółki, powodującej bezskuteczność egzekucji przeciwko niej
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2003 r., IV CK 219/02,
niepublikowany; z dnia 13 lipca 2005 r., I UK 292/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 100;
z dnia 6 grudnia 2010 r., II UK 136/10, OSNP 2012 nr 3-4, poz. 48). W wyroku z
dnia 2 października 2008 r., I UK 39/08 (OSNP 2010 nr 7-8, poz. 97) Sąd
Najwyższy przyjął, że winę (lub jej brak) członka zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub o
wszczęcie postępowania układowego należy oceniać w odniesieniu do chwili, w
której powstał obowiązek zgłoszenia takiego wniosku, a nie do okresu
późniejszego. Sama zaś wina członka zarządu spółki prawa handlowego powinna
być oceniana według kryteriów prawa handlowego, czyli według miary
podwyższonej staranności oczekiwanej od osoby pełniącej funkcję organu osoby
prawnej prowadzącej działalność gospodarczą, przy czym członek zarządu może
się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie
zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe,
albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie
postępowania upadłościowego nastąpiło nie z jego winy.
Zarzuty przedstawione w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§
1 pkt 1 k.p.c.) są bezzasadne. Sąd Apelacyjny nie naruszył przepisu art. 116 § 1 pkt
1 lit. b Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej. Zarzut błędnej
wykładni powołanych przepisów skarżący wiąże z twierdzeniem o przyjęciu przez
10
Sąd drugiej instancji w zaskarżonym wyroku, że członek zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością nie ponosi winy za niezgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości spółki, w sytuacji gdy członek zarządu nie złożył skutecznie
takiego wniosku, pomimo że nie wystąpiły obiektywne przeszkody uniemożliwiające
mu wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółki. W ocenie skarżącego
Sąd Apelacyjny nie ustalił żadnych okoliczności niezależnych od odwołującego się,
jakie stanowiłyby dla niego obiektywną przeszkodę w prawidłowym wystąpieniu z
wnioskiem o ogłoszenie upadłości Spółki. Tymczasem – jak to twierdzi skarga –
niezłożenie przez odwołującego się skutecznego wniosku o ogłoszenie upadłości
Spółki trzeba uznać za przejaw naruszenia należytej staranności członka zarządu,
co stanowi o zaniechaniu zawinionym. W związku z tym nie ma podstawy do
zastosowania w sprawie art. 116 § 1 pkt 1 lit. b ordynacji podatkowej i zwolnienia
odwołującego się z obowiązku zapłaty spornych należności z tytułu składek
nieopłaconych przez Spółkę.
W tak przedstawionym uzasadnieniu rozpatrywanego zarzutu naruszenia
art. 116 § 1 pkt 1 lit. b ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej
skarżący nie uwzględnił jednak ustaleń stanowiących podstawę faktyczną
zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji, które stanowią punkt odniesienia do
analiz interpretacyjnych przepisu prawa materialnego.
Zgodnie z zasadniczym stanowiskiem zaskarżonego wyroku Sądu drugiej
instancji odwołujący się – jako prezes Zarządu Spółki – nie ponosi
odpowiedzialności za zobowiązania Spółki względem organu rentowego wykazane
w zaskarżonej decyzji z dnia 30 września 2011 r., ponieważ niezgłoszenie
skutecznego wniosku o upadłość przez odwołującego się nastąpiło bez jego winy
(art. 116 § 1 pkt 1 lit. b ordynacji podatkowej).
To stanowisko – w zakresie zastosowania powołanego wyżej przepisu prawa
materialnego art. 116 § 1 pkt 1 lit. b ordynacji podatkowej – opiera się na całym
zespole ustaleń faktycznych przedstawionych szczegółowo w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku, zgodnie z którymi odwołujący się pełnił funkcję członka
Zarządu Spółki w bardzo krótkim okresie czasu – od 12 września 2006 r. do 2
listopada 2006 r. Spółka już wcześniej – w okresie kiedy prezesem zarządu Spółki
był J. P. (od 5 kwietnia 2006 r. do 12 września 2006 r.) – miała już duże problemy
11
finansowe. J. P. 1 września 2006 r. złożył w Sądzie Rejonowym w P. wniosek o
upadłość; wniosek ten został zwrócony z powodu braków formalnych. Odwołujący
się od momentu powołania go na stanowisko prezesa zarządu B. C. Spółki z o.o.
(12 września 2006 r.) rozpoczął badanie jej sytuacji finansowej. Gdy zorientował się
o stanie finansowym Spółki, niezwłocznie w dniu 26 września 2006 r. złożył do
Sądu Rejonowego w P. wniosek o upadłość. Zwrócony przez Sąd wniosek
zarządzeniem z dnia 2 października 2006 r. został przez odwołującego się
uzupełniony. Po ponownym zarządzeniu jego zwrotu 30 października 2006 r.
odwołujący się nie miał już możliwości uzupełnienia go, gdyż z dniem 2 listopada
2006 r. został odwołany z funkcji prezesa zarządu Spółki. Kolejny Zarząd Spółki nie
był zainteresowany ogłoszeniem upadłości. W czasie sprawowania funkcji prezesa
przez odwołującego się pomiędzy nim a częścią udziałowców zaistniał konflikt,
który przejawił się nawet wydanym przez niego zakazem wstępu niektórym
udziałowcom na teren Spółki.
Te okoliczności faktyczne były odmienne od okoliczności stanowiących
podstawę wydania wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2015 r. w sprawie
II UK 6/15, co determinowało odmienność rozstrzygnięcia.
Zespół tych wszystkich – przedstawionych wyżej – ustaleń faktycznych
stanowił punkt odniesienia do analizy interpretacyjnej przepisu art. 116 § 1 pkt 1 lit.
b ordynacji podatkowej i przyjęcia w konsekwencji, że odwołujący się nie ponosi
odpowiedzialności za przedmiotowe zaległości składkowe Spółki, ponieważ
niezłożenie przez niego wniosku o ogłoszenie upadłości było przez niego
niezawinione. Odwołujący się nie może odpowiadać za nieusunięcie przez Spółkę
braków formalnych złożonego przez siebie wniosku o upadłość, ponieważ został
bardzo szybko odwołany z funkcji prezesa Zarządu Spółki i nie miał możliwości
skutecznego działania w tym zakresie.
Również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r., w sprawie I UK
213/13 (OSNP 2015 nr 3, poz. 41) uznał, że członek zarządu niewypłacalnej spółki
może uwolnić się od odpowiedzialności, chociaż dług nie zostanie spłacony, jeżeli -
mimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie - wykaże
należyte pełnienie swych obowiązków. Konieczna jest do tego pełnia uprawnień do
reprezentowania spółki w sądzie i poza sądem (art. 204 § 1 k.s.h.), która stanowi
12
fundamentalną przesłankę odpowiedzialności członków zarządu za jej
zobowiązania, w ramach której zarządzający mają wynagrodzić szkodę w postaci
utraty potencjału majątkowego spółki powstałą w związku z nieprawidłowym
prowadzeniem jej spraw.
W tym kontekście zwrócić należy uwagę, że z zeznań świadka J. P. wynika,
że część udziałowców spółki wysyłała do Sądu w P. pisma w celu podważenia
wniosku i niepodjęcia decyzji o upadłości spółki, natomiast wyjaśnienia
odwołującego się wskazują, że ukrywano przed nim ważne dokumenty dotyczące
finansów i działalności spółki. Również te okoliczności wskazują na prawidłową
subsumpcję dokonaną w zaskarżonym wyroku.
Bezzasadny jest zarzut rozpatrywanej skargi kasacyjnej dotyczący
niewłaściwego zastosowania przepisu art. 116 § 1 pkt 1 lit. a i b ordynacji
podatkowej.
Nie ma – w zakresie oceny przedstawionych wyżej ustaleń stanowiących
podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku – nieodpowiedniości subsumcyjnej
polegającej na jednoczesnym określeniu – jak to sugeruje rozpatrywana skarga
kasacyjna – wzajemnie wykluczających się przesłanek egzoneracyjnych
określonych w art. 116 § 1 pkt 1 lit. a i b ordynacji podatkowej. Sąd Apelacyjny w
zaskarżonym wyroku przyjął bowiem, że zaistniała przyczyna wyłączająca
odpowiedzialność odwołującego się określona w art. 116 § 1 pkt 1 lit. b ordynacji
podatkowej. Sąd drugiej instancji – oceniając wskazaną wyżej przesłankę
egzoneracyjną – użył w uzasadnieniu swojego wyroku jedynie sformułowania,
że „wnioskodawca zgłaszając wniosek o upadłość, uczynił to „we właściwym
czasie”…”, dalej jednak stwierdził, że: „ponieważ wniosek zwrócono, to zgodnie z
przyjętym orzecznictwem traktuje się go, jak gdyby nie został w ogóle zgłoszony”.
Bezzasadny jest także zarzut procesowej podstawy skargi kasacyjnej
(art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), który skarżący wiąże z naruszeniem art. 328 § 2 k.p.c. w
związku z 391 § 2 k.p.c. przez zawarcie w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego
sprzecznych ustaleń istotnych okoliczności faktycznych.
W judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że z natury
rzeczy sposób sporządzenia uzasadnienia orzeczenia nie ma wpływu na wynik
sprawy, ponieważ uzasadnienie wyraża jedynie motywy wcześniej podjętego
13
rozstrzygnięcia. Z tego względu zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może znaleźć
zastosowanie w tych wyjątkowych sytuacjach, w których treść uzasadnienia
orzeczenia sądu drugiej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku
wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia. Inaczej rzecz ujmując,
powołanie się w skardze kasacyjnej na podstawę naruszenia w postaci art. 328 § 2
k.p.c. może okazać się usprawiedliwione tylko wówczas, gdy z uzasadnienia
orzeczenia nie daje się odczytać, jaki stan faktyczny lub prawny stanowił podstawę
rozstrzygnięcia, co uniemożliwia kontrolę kasacyjną (por. np. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 5 czerwca 2009 r., I UK 21/09, LEX nr 515699 oraz z dnia 4
marca 2009 r., II PK 210/08, LEX nr 523527; z dnia 27 kwietnia 2010 r., II UK
336/09, LEX nr 604222). Taki stan rzeczy nie zachodzi w niniejszej sprawie.
Uzasadnienie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego zawiera elementy
określone w art. 328 § 2 k.p.c. w zakresie wskazania podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem
przepisów prawa.
Biorąc pod uwagę powyżej przedstawioną argumentację Sąd Najwyższy
uznał, że rozpatrywana skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i na
podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak w pkt 1 sentencji. Rozstrzygnięcie zawarte w
pkt 2 ma swoją podstawę w art. 98 § 1 k.p.c.
(eb)