Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 344/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z wniosku D. V.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
o wysokość kapitału początkowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 września 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. wyrokiem z 26
lutego 2013 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w O. z
dnia 5 listopada 2012 r. i przyznał wnioskodawczyni D. V. prawo do ustalenia
2
kapitału początkowego przy uwzględnieniu przebytych w Polsce okresów
składkowych i nieskładkowych.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni D. V. (urodzona 19 września
1950 r.) posiada przebyte w Polsce następujące okresy ubezpieczenia: od dnia 26
marca 1969 r. do dnia 10 maja 1977 r., od dnia 13 maja 1977 r. do dnia 8 czerwca
1977 r., od dnia 1 września 1977 r. do dnia 10 lipca 1978 r., od dnia 1 sierpnia 1978
r. do dnia 30 października 1978 r., od dnia 31 marca 1979 r. do dnia 22 kwietnia
1979 r., od dnia 1 września 1979 r. do dnia 14 listopada1980 r., od dnia 14 lutego
1981 r. do dnia 28 kwietnia 1985 r., od dnia 8 maja 1985 r. do dnia 17 września
1985 r. oraz od dnia 1 października 1985 r. do dnia 22 grudnia 1987 r.
Wnioskodawczyni z dniem 6 listopada 1987 r. przesiedliła się do Niemiec,
uzyskując prawo do stałego pobytu.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy, wskazując na treść art.
173 i 174 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 748),
stwierdził, że celem kapitału początkowego jest odtworzenie okresów składkowych i
nieskładkowych przebytych do dnia 1 stycznia 1999 r. oraz wysokości opłacanych
składek na koncie każdego ubezpieczonego. Mechanizm tego odtwarzania polega
na ustaleniu emerytury hipotetycznej, a więc emerytury w wysokości, w jakiej
przysługiwałaby ona ubezpieczonemu, gdyby prawo do tego świadczenia nabył w
dniu 1 stycznia 1999 r. i pomnożeniu tak ustalonej kwoty przez wyrażone w
miesiącach średnie trwanie życia osób w wieku 62 lat. Sąd Okręgowy podniósł,
że wnioskodawczyni urodziła się po dniu 31 grudnia 1948 r. i przed dniem 1
stycznia 1999 r. były odprowadzane składki na jej ubezpieczenie społeczne,
a zatem brak przeszkód prawnych do ustalenia jej kapitału początkowego.
W stosunku do wnioskodawczyni nie ma zastosowania umowa zawarta w dniu 9
października 1975 r. pomiędzy Polską Rzeczpospolitą Ludową a Republiką
Federalną Niemiec o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym, ponieważ znajduje
ona zastosowanie wyłącznie do osób, które uprawnienia emerytalne nabyły do dnia
31 grudnia 1990 r. Tymczasem D. V. nie nabyła uprawnień emerytalnych do dnia
31 grudnia 1990 r., a ustalenie kapitału początkowego nie należy do kategorii
świadczeń emerytalnych ani rentowych. Stanowi ono samodzielną instytucję
3
prawną, która została wprowadzona ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i jest związana z
zasadami ustalania emerytury, którą oblicza się na podstawie sumy składek
zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym w całym okresie
ubezpieczenia.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w O., zarzucając naruszenie prawa materialnego, a to art. 174 ust. 2 pkt 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych oraz art. 8 i 10 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rady (WE)
nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów
zaopatrzenia społecznego (Dz.U.UE.L.2004.166.1 ze zm.).
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 11
września 2013 r. oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny w pierwszej kolejności stwierdził, że akceptuje w całości
ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu pierwszej instancji. Przytaczając
art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych podkreślił, że nie wynika z jego treści żadne
ograniczenie dla ubezpieczonych mających obecnie miejsce zamieszkania za
granicą i tam częściowo przebyte okresy ubezpieczenia do ustalenia kapitału
początkowego, jeśli mają oni także okresy podlegania polskiemu prawu
ubezpieczeń społecznych, za które opłacono składki. Ponadto, w ocenie Sądu
Apelacyjnego, przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. nie mają zastosowania w stosunku do
ustalania kapitału początkowego bowiem odnoszą się do sumowania okresów
ubezpieczenia z uwzględnieniem odpowiedniego ustawodawstwa danego państwa
członkowskiego celem ustalania prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i
ich wysokości dla ubezpieczonych mających staż zagraniczny lub staż
ubezpieczeniowy w kilku państwach Unii Europejskiej. Oznacza to, że sprawy o
ustalenie kapitału początkowego nie są objęte uregulowaniami tego
rozporządzenia, ponieważ kapitał początkowy jedynie w sposób pośredni wywiera
wpływ na późniejsze ustalenie prawa do emerytury i jej wysokości. W konsekwencji
w celu ustalenia kapitału początkowego należy zastosować wyłącznie polskie
4
przepisy, a zatem art. 174 ust. 2 w związku z art. 6 i 7 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Takie stanowisko wynika z wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2009 r., II UK 30/09 (OSNP 2011 nr 9-10,
poz. 128). Odrębną kwestią będzie natomiast ustalanie w przyszłości emerytury
wnioskodawczyni w zależności od wskazanego przez nią systemu emerytalnego.
Sąd Apelacyjny uznał, że do sytuacji prawnej wnioskodawczyni nie będzie
miała zastosowania umowa polsko-niemiecka z 1975 r., ani też późniejsza umowa
między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu
społecznym, sporządzona w Warszawie dnia 8 grudnia 1990 r. (Dz.U. z 1991 r.
Nr 108, poz. 468). Wynika to z przepisów przejściowych tej ostatniej umowy,
a mianowicie jej art. 27 ust. 1, który stanowi, że umowę stosuje się w zakresie
zaopatrzenia emerytalnego i wypadkowego do wszystkich uprawnień z tytułu
okresów ubezpieczenia i wypadków przy pracy (chorób zawodowych), które zostały
przebyte lub powstały po dniu 31 grudnia 1990 r. na terytorium jednej z
umawiających się stron. Natomiast przepisy ust. 2 art. 27 umowy z dnia 8 grudnia
1990 r. stanowią, że akt ten nie narusza roszczeń i uprawnień, nabytych do dnia 1
stycznia 1991 r. w jednej z umawiających się stron na podstawie Umowy z dnia 9
października 1975 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką
Federalną Niemiec o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym, tak długo, jak te
osoby, także po dniu 31 grudnia 1990 r., będą mieszkać na terytorium tej
umawiającej się strony. W odniesieniu do roszczeń tych osób w zaopatrzeniu
emerytalnym i wypadkowym nadal obowiązują postanowienia Umowy z 1975 r.; w
tym wypadku dla warunków powstania roszczenia i wysokości świadczenia
właściwe są przepisy prawne obowiązujące w odnośnym miejscu zamieszkania dla
okresów ubezpieczenia i wypadków przy pracy (chorób zawodowych), które tam
zostały przebyte lub powstały. Dla roszczeń i uprawnień istniejących dnia 2
października 1990 r. zgodnie z Umową z dnia 13 lipca 1957 r. między Polską
Rzecząpospolitą Ludową i Niemiecką Republiką Demokratyczną o współpracy w
dziedzinie polityki społecznej (Umowa z 1957 r.) pozostają miarodajne przepisy
prawne, które obowiązują dla okresów ubezpieczenia i wypadków przy pracy
(chorób zawodowych), które zostały przebyte lub powstały w istniejącym dnia 2
października 1990 r. miejscu zamieszkania. A zatem umowa międzynarodowa z
5
1975 r. znalazłyby zastosowanie, gdyby wnioskodawczyni przesłanki uprawniające
ją do emerytury spełniła przed 1 stycznia 1991 r., co nie miało miejsca w
rozpoznawanej sprawie.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik organu rentowego zarzucił:
1) naruszenie prawa materialnego - art. 8 i 10 rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w
sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE. L
2004.166.1 ze zm.; Polskie wydanie specjalne Dz.Urz. UE 2004, rozdz. 5, t. 5 –
dalej rozporządzenie 883/2004) oraz art. 4 ust. 1 umowy pomiędzy Polską
Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec z dnia 9 października
1975 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym (Dz.U. Nr 16, poz. 101)
poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że kapitał początkowy dla
osoby mieszkającej w Niemczech nieprzerwanie od 1990 r. przyznaje organ
rentowy na podstawie przepisów art. 173 i 174 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2015 r., poz. 748), a także naruszenie przepisów art. 173 i 174 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez ich
niewłaściwe zastosowanie, będące konsekwencją przyjęcia, że w rozpoznawanej
sprawie dla oceny przesłanek ustalenia kapitału początkowego właściwe są
przepisy prawa polskiego;
2) naruszenie przepisów postępowania mogących mieć wpływ na wynik
sprawy, a mianowicie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez
niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku Sądu drugiej instancji, a w szczególności
nie odniesienie się do sformułowanego w apelacji organu rentowego zarzutu
naruszenia przepisów prawa materialnego.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Zarzuty wskazane w podstawach skargi kasacyjnej organ rentowy
uzasadniał tym, że poza sporem pozostaje, iż niemiecka instytucja
ubezpieczeniowa potwierdziła stosowanie do wnioskodawczyni umowy z 1975 r.,
6
co powoduje, że stosownie do art. 4 tej umowy renty z ubezpieczenia społecznego
przyznaje, według obowiązujących ją przepisów, instytucja ubezpieczeniowa
państwa, na którego terytorium osoba uprawniona mieszka. Natomiast kapitał
początkowy jest integralną częścią wysokości emerytury, do której
wnioskodawczyni może nabyć prawo, a kwestię ustalenia prawa do emerytury dla
osoby mieszkającej w Niemczech regulują obecnie przepisy rozporządzenia
883/2004. Ponadto skarżący zarzucił, iż stosując przepisy umowy z 1975 r. należy
mieć na względzie zakaz kumulacji świadczeń wynikający z art. 10 rozporządzenia
883/2004, a ostateczne decyzje wiążą sąd, jak i inne organy, stąd konsekwencją
ustalenia kapitału początkowego osobie, która objęta jest postanowieniami umowy
z 1975 r. będzie konieczność wyliczenia emerytury przy uwzględnieniu kapitału
początkowego, a to narusza zakaz kumulacji świadczeń.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności analizy wymaga zarzut naruszenia prawa
procesowego - art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., jako zmierzający
do zakwestionowania wyroku z uwagi na nieodniesienie się przez Sąd drugiej
instancji do sformułowanego przez organ rentowy w apelacji zarzutu naruszenia
prawa materialnego. W orzecznictwie wskazuje się, że naruszenie art. 328 § 2
k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę
skargi kasacyjnej wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie ma
wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera kardynalne braki, które
uniemożliwiają kontrolę kasacyjną, czyli, gdy stwierdzone wady mogły mieć
szczególnie negatywny wpływ na wynik sprawy (por. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 3 października 2012 r., II PK 64/12, LEX nr 1243026; z dnia 2 czerwca
2011 r., I CSK 581/10, LEX nr 950715; z dnia 6 lipca 2011 r., I CSK 67/11, LEX nr
970061; z dnia 18 października 2011 r., II UK 51/11, LEX nr 1110977; z dnia 15
grudnia 2011 r., II PK 80/11, LEX nr 1163328). Wbrew odmiennemu przekonaniu
skarżącego, uzasadnienie Sądu Apelacyjnego zawiera wszystkie elementy
konstrukcyjne konieczne do odtworzenia procesu motywacyjnego zarówno w
zakresie podstawy faktycznej, jak i prawnej rozstrzygnięcia, a zatem odpowiada
7
wymogom art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Ponadto skarżący
kwestionując brak odniesienia się Sądu drugiej instancji w uzasadnieniu do
zarzutów apelacji nie powołuje się na naruszenie art. 378 § 1 k.p.c., który stanowi o
obowiązku rozważenia wszystkich zarzutów i wniosków podniesionych w apelacji.
Uzasadnione są natomiast podstawy skargi odnoszące się do naruszenia
prawa materialnego. Zgodnie z art. 174 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2015 r., poz. 748, dalej jako ustawa emerytalna) przy ustalaniu kapitału
początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie tej ustawy
(polskie) okresy składkowe, o których mowa w art. 6 ustawy emerytalnej. Co do
zasady więc, należałoby przyjąć, że okresy ubezpieczenia wnioskodawczyni
przebyte przed datą przesiedlenia się do Niemiec podlegają uwzględnieniu przy
ustalaniu kapitału początkowego, ponieważ są to okresy polskie. Jest to zresztą
generalna zasada, jaka jest stosowana w dziedzinie zabezpieczenia społecznego,
wynikająca również z umów międzynarodowych. Okresy ubezpieczenia uwzględnia
się w tym państwie, w którym zostały one przebyte, chyba że co innego wynika
właśnie z przedmiotowych umów. Na gruncie ustawy emerytalnej znajduje to wyraz
w art. 8, który stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz przy
obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy ubezpieczenia za granicą, jeżeli tak
stanowią umowy międzynarodowe. Brak natomiast regulacji wskazującej, jakich
okresów nie uwzględnia się. W tym zakresie należy również stosować reguły
wynikające z umów międzynarodowych, na podstawie art. 91 Konstytucji RP, nie
zaś w oparciu o odesłanie wynikające z art. 8 ustawy emerytalnej.
W tym stanie rzeczy rację ma organ rentowy wskazując, że istota
rozpoznawanej sprawy sprowadza się do tego, czy polski okres ubezpieczenia
wnioskodawczyni, przypadający przed datą przesiedlenia się do Niemiec przed
dniem 1 stycznia 1991 r., jest w świetle art. 27 ust. 2 umowy z 1990 r. w związku z
art. 4 ust. 2 umowy z 1975 r. okresem ubezpieczenia w rozumieniu art. 174 ust. 2
pkt 1 ustawy emerytalnej uwzględnianym dla celów obliczania kapitału
początkowego.
Sąd Najwyższy w sprawie o podobnym stanie faktycznym i prawnym w
wyroku z dnia 24 czerwca 2015 r., II UK 278/14 (LEX nr 1764811) stwierdził,
8
że warunkiem stosowania przepisów unijnej koordynacji jest skorzystanie ze
swobody przemieszczania się oraz wystąpienie okoliczności bądź zdarzenia, które
ma znaczenie dla nabycia, ustalenia bądź realizacji prawa do świadczenia z sytemu
zabezpieczenia społecznego danego państwa członkowskiego. Na taką
perspektywę wskazuje art. 3 w związku z art. 6 rozporządzenia 883/2004. Ostatnia
z wymienionych regulacji odnosi się wprawdzie do zasady sumowania okresów,
lecz mowa w niej o „nabyciu, zachowaniu, przysługiwaniu lub odzyskaniu prawa do
świadczeń”, a odnosząc to sformułowanie do zakresu przedmiotowego koordynacji
(art. 3 tego rozporządzenia), należy skonstatować, że zakresem regulacji objęte są
wszystkie etapy nabywania prawa do świadczenia, o ile w przeszłości wystąpiło
zdarzenie bądź okoliczność w innym państwie członkowskim, mająca wpływ na to
uprawnienie. W przypadku wnioskodawczyni, do czasu przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej, okresy ubezpieczenia przed datą przesiedlenia się do Niemiec przed
dniem 1 stycznia 1991 r. były uwzględniane jako okresy ubezpieczenia państwa
miejsca zamieszkania (tutaj niemieckie). Z dniem 1 maja 2004 r., umowy te zostały
zastąpione rozporządzeniami 1408/71 i 574/72 - to ostatnie z dnia 21 marca 1972 r.
w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania
systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób
prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin
przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U.UE. L 1972.74.1 ze zm.), a później
rozporządzeniami 883/2004 i 987/2009 - to ostatnie z dnia 16 września 2009 r.
dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE. L 2009.284.1 ze
zm.). W kontekście tych regulacji, pojawia się zatem problem, dopuszczalności
stosowania zasad wynikających z umów międzynarodowych w zakresie
uwzględniania okresów ubezpieczenia. Dotyczy to również prawnej kwalifikacji
polskich okresów ubezpieczenia przed dniem 1 stycznia 1991 r., które w
okolicznościach sprawy, były do czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w
związku z miejscem zamieszkania wnioskodawczyni w Niemczech, traktowane jako
okresy niemieckie. Złożenie wniosku w Polsce o ustalenie kapitału początkowego,
do którego nie stosuje się wprawdzie żadnego przepisu dotyczącego koordynacji
świadczeń z tytułu „starości”, nie zmienia faktu, że konieczne jest rozstrzygnięcie,
9
czy okresy te mają być nadal traktowane jako okresy niemieckie, w związku z
zamieszkiwaniem przez wnioskodawczynię na terytorium Niemiec, czy też zgodnie
z jej wnioskiem jako okresy polskie. Tak więc w okolicznościach sprawy nie tyle
idzie o ustalenie, czy sprawa o ustalenie kapitału początkowego podlega przepisom
unijnej koordynacji, ile rozstrzygnięcie, czy polski okres ubezpieczenia sprzed daty
przesiedlenia się do Niemiec (przed 1 stycznia 1991 r.) i uznany – w związku
zamieszkiwaniem w tym kraju - za okres ubezpieczenia niemieckiego, może być po
przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej uwzględniony przy obliczaniu kapitału
początkowego.
Wstępnie trzeba zwrócić uwagę, że do stanu faktycznego rozpoznawanej
sprawy odnosi się szereg zmieniających się regulacji, biorąc pod uwagę
przesiedlenie się wnioskodawczyni do Niemiec, stąd konieczne jest ich
przedstawienie, zwłaszcza gdy chodzi o kwalifikację prawną okresów
ubezpieczenia dla celów ustalenia prawa do świadczenia przypadających przed
datą przesiedlenia się do Niemiec. Podstawowe znaczenie ma umowa z 1975 r.,
a zwłaszcza jej art. 4 i 5. Pierwszy z nich w ust. 1 stanowił, że: a) renty z
zaopatrzenia emerytalnego przyznaje, według obowiązujących ją przepisów,
instytucja ubezpieczeniowa państwa, na którego terytorium osoba uprawniona
mieszka, b) instytucja miejsca zamieszkania uwzględnia według obowiązujących ją
przepisów okresy ubezpieczenia, okresy zatrudnienia oraz okresy z nimi zrównane
w drugim państwie w taki sposób, jak gdyby zaistniały na terytorium pierwszego
państwa (ust. 2) oraz c) renty przysługują tylko przez okres zamieszkiwania na
terytorium państwa, którego instytucja ustaliła rentę. Z przepisu art. 5 umowy z
1975 r. natomiast wynikało, że jeżeli rencista zmieni miejsce pobytu i zamieszka na
terytorium drugiego państwa, to wypłata renty jest wstrzymywana (ust. 1),
a instytucja miejsca nowego zamieszkania decyduje o prawie do renty za okres od
wstrzymania wypłaty renty, uwzględniając okresy ubezpieczenia, zatrudnienia i
okresy zrównane w państwie poprzedniego zamieszkania. Oznacza to, że umowa z
1975 r. wprowadzała swego rodzaju fikcję uznawania okresów ubezpieczenia za
okresy prawa miejsca zamieszkania.
Powyższe uległo jednak zmianie na podstawie umowy z 1990 r., w której
przyjęto zasadę tzw. proporcjonalnego ustalania prawa do świadczeń emerytalnych
10
i rentowych (art. 17-18 umowy z 1990 r.), co miało ten skutek, że instytucja danego
państwa ustalała prawo do świadczeń, uwzględniając jedynie okresy
ubezpieczenia, zamieszkania lub zrównane z nimi przypadające tylko w tym
państwie. Od tej reguły wyjątek wprowadzał art. 19 ust. 4, który stanowił,
że pozostają nienaruszone niemieckie przepisy prawne dotyczące świadczeń za
okresy ubezpieczenia, które nie zostały przebyte na obszarze Republiki Federalnej
Niemiec, jak również dotyczące świadczeń za okresy zaliczone zgodnie z prawem
o rentach obcych. W istocie chodziło o regulacje ustawy o rentach obcych
(„Fremdrentengesetz”), która zresztą obowiązuje w Niemczech do dnia dzisiejszego
(wersja jednolita opublikowana dnia 25 lutego 1960 r., BGBl. I s. 93, 94 i nast. – ze
zm.) i dotyczy uprawnień emerytalnych i rentowych osób wypędzonych bądź
tzw. przesiedleńców. Jej podstawową zasadą jest uwzględnianie zagranicznych
okresów ubezpieczenia, zatrudnienia bądź okresów z nimi zrównanych tak, jak
gdyby zostały przebyte na terytorium Niemiec. Innymi słowy, na podstawie umowy
z 1990 r. obowiązywała tzw. zasada proporcjonalności, chyba że chodziło o okresy
zaliczone zgodnie z prawem o rentach obcych, w przypadku których w mocy
pozostawała zasada miejsca zamieszkania.
Przedstawiona powyżej regulacja uległa modyfikacji po przystąpieniu Polski
do Unii Europejskiej. Po akcesji zastosowanie znalazły rozporządzenia 1408/71
oraz 574/72. Relację umów z 1975 r i 1990 r. do rozporządzeń unijnych regulował
art. 7 ust. 2 lit. c rozporządzenia 1408/71. Wprawdzie rozporządzenie zastępowało
konwencje o zabezpieczeniu społecznym (art. 6 rozporządzenia), lecz w mocy
pozostały określone postanowienia konwencji o zabezpieczeniu społecznym, do
których Państwa Członkowskie przystąpiły przed datą wejścia w życie
rozporządzenia, o ile były one korzystniejsze dla beneficjentów albo, jeżeli wynikały
ze szczególnych okoliczności o charakterze historycznym, a ich skutek był
ograniczony w czasie, pod warunkiem, że zostały wymienione w załączniku III.
W jego pkt 19 została uwzględniona: a) umowa z 1975 r. zgodnie z warunkami i
zakresem określonymi w art. 27 ust. 2-4 umowy z 1990 r. oraz b) art. 11 ust. 3,
art. 19 ust. 4, art. 27 ust. 5 i art. 28 ust. 2 umowy z 1990 r. Z regulacji tych wynika,
że o ile umowa z 1975 r. znajdowała zastosowanie wyłącznie w zakresie
wskazanym w art. 27 ust. 2 - 4 umowy z 1990 r., o tyle wprost odsyłano do art. 11
11
ust. 3, art. 19 ust. 4, art. 27 ust. 5 i art. 28 ust. 2 umowy z 1990 r. Szczególne
znacznie miało odwołanie się wprost do art. 19 ust. 4 umowy z 1990 r.
Tak więc osoba, która przed dniem 1 stycznia 1991 r. przesiedliła się do
Niemiec, miała w okresie obowiązywania w Polsce rozporządzeń 1408/71 i 574/72
prawo do ustalenia prawa do emerytury w Polsce z tytułu polskich okresów
ubezpieczenia przypadających przed powyższą datą, chyba że zostały one
uwzględnione dla celów ustalania prawa do emerytury w Niemczech na podstawie
niemieckich przepisów znajdujących zastosowanie na podstawie art. 19 ust. 4
umowy z 1990 r. Takie rozwiązanie znajdowało również swoje oparcie w zakazie
kumulacji świadczeń, wyrażonym w art. 12 rozporządzenia 1408/71, który stanowił
że nie można nabyć świadczeń za ten sam okres ubezpieczenia. Jeśli zatem okres
ubezpieczenia, zamieszkania bądź zrównany z nim, przypadał przed datą
przesiedlenia się, to mógł być on uwzględniany wyłącznie jeden raz przez instytucję
jednego państwa członkowskiego. Kwestie te szczegółowo analizuje wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 maja 2014 r., II UK 456/13 (M.P.Pr. 2014 nr 8, s. 438-441).
Odrębny problem dotyczył natomiast zagadnienia, czy konieczne było
spełnienie warunku zamieszkania na terytorium danego państwa członkowskiego w
okresie obowiązywania rozporządzenia 1408/71 i rozporządzenia 574/72, w celu
uwzględnienia polskich okresów ubezpieczenia przypadających przed dniem 1
stycznia 1991 r. Z prawnego punktu widzenia chodzi o relację art. 19 ust. 4 umowy
z 1990 r. do jej art. 27 ust. 2, bowiem w art. 7 ust. 2 lit. c rozporządzenia 1408/71
warunek miejsca zamieszkania nie był sformułowany. Zdaniem Sądu Najwyższego
klauzula szczególnych okoliczności historycznych nawiązujących właśnie do tej
kwestii, nakazywała jednak interpretację przedstawionej regulacji zarówno w
kontekście art. 19 ust. 4 i art. 27 ust. 2 umowy z 1990 r. Dekodowanie normy
prawnej powinno się odbywać w oparciu o zespół przepisów wskazanych w pkt 19
załącznika III rozporządzenia 1408/71, zaś osiągnięcie ich spójności nakazywałoby
interpretację umowy z 1975 r. (zgodnie z warunkami i zakresem określonym w
art. 27 ust. 2-4 umowy z 1990 r.) w zgodzie z art. 19 ust. 4 umowy z 1990 r. To z
kolei oznaczałoby – z historycznego punktu widzenia – uwzględnienie zasad
uznawania okresów ubezpieczenia wynikających z umowy z 1975 r. Wskazywałaby
na to w szczególności wykładnia art. 27 ust. 2 umowy z 1975 r., w którym stwierdza
12
się, że umowa ta nie narusza „roszczeń i uprawnień” nabytych do dnia 1 stycznia
1991 r. w jednej z umawiających się stron na podstawie umowy z 1975 r. tak długo,
jak osoby te, także po dniu 31 grudnia 1990 r., będą mieszkać na terytorium
umawiającej się strony. O ile pojęcie „roszczeń”, które mogą być dochodzone od
podmiotów zobowiązanych faktycznie wskazuje na już nabyte uprawnienia (tak jak
przyjęto w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2009 r., II UK 362/08 oraz z
dnia 20 stycznia 2010 r., II UK 152/09, OSNP 2011 nr 13-14, poz. 193), o tyle w
przypadku terminu „uprawnień” należałoby przyjąć, że chodzi o wszelkie
uprawnienia wynikające z umowy z 1975 r., obejmujące także te dotyczące
ekspektatywy poszczególnych praw, a więc również uwzględnienia okresów
ubezpieczenia. To pozwala na wyrażenie stanowiska, że od miejsca zamieszkania
(jego zmiany) uzależniona jest nie tylko sytuacja osób, które nabyły prawo do
świadczeń przed dniem 1 stycznia 1991 r., ale od tego kryterium (miejsca
zamieszkania) uzależnione jest także poszanowanie (pod warunkiem dalszego
zamieszkania w danym państwie) wszelkich uprawnień, które zostały nabyte przed
tą datą na terytorium jednej umawiającej się strony.
W konkluzji tej części rozważań, należałoby zatem stwierdzić, że w okresie
obowiązywania rozporządzeń 1408/71 i 574/72, generalną regułą ustalania prawa
do świadczeń emerytalnych była tzw. zasada proratyzacji, nakazująca ustalanie
prawa do świadczenia wyłącznie w oparciu o okresy ubezpieczenia, zamieszkania
lub zrównane z nimi przebyte na terytorium danego państwa członkowskiego
(podobnie zresztą ta kwestia była uregulowana w umowie z 1990 r.). Tak więc
osobie, która posiada polskie okresy ubezpieczenia ustalane jest z tego tytułu
prawo do świadczenia przez polski organ rentowy. Od tej zasady możliwe były
jednak wyjątki, które wynikają m.in. z umów dwustronnych, do których stosowano
art. 6 i 7 rozporządzenia 1408/71 (art. 7 ust. 2 lit. c tego aktu prawnego). Na tej
podstawie, w relacji pomiędzy Polską i Niemcami możliwe było traktowanie
okresów ubezpieczenia, zamieszkania lub zrównanych z nimi, przypadających na
terytorium jednego państwa, tak jakby były one przebyte na terytorium drugiego
państwa, pod warunkiem dalszego zamieszkiwania na terytorium tego drugiego
państwa. Wynika to zarówno z art. 19 ust. 4 umowy z 1990 r., jak również z jej
art. 27 ust. 2.
13
Większe problemy nastręcza natomiast prawna kwalifikacja okresów
ubezpieczenia sprzed przesiedlenia się i nabycia na ich podstawie świadczenia w
świetle rozporządzeń 883/2004 i 987/2009. Jeśli chodzi o generalną zasadę
proporcjonalnego ustalania świadczeń, aktualne pozostają wcześniejsze
rozważania, a więc zasadą jest ustalanie świadczenia (emerytury) proporcjonalnej.
Natomiast w przypadku relacji umów międzynarodowych do rozporządzeń
koordynacyjnych, to wprawdzie art. 8 ust. 1 rozporządzenia 883/2004 (regulujący tę
kwestię) jest odpowiednikiem art. 6 i 7 rozporządzenia 1408/71, lecz na podstawie
załącznika II tego pierwszego rozporządzenia pozostaje w mocy wyłącznie umowa
z 1975 r. w zakresie, w jakim określa to art. 27 ust. 2- 4 umowy z 1990 r.
Nie uwzględnia się zatem art. 19 ust. 4 umowy z 1990 r. W załączniku wyraźnie
stwierdza się jednak, że chodzi o „zachowanie na podstawie umowy z 1975 r.
statusu prawnego osób, które zamieszkały na terytorium Niemiec lub Polski przed
dniem 1 stycznia 1991 r. i które nadal tam zamieszkują”. W tym świetle pojawiają
się dwa problemy. Pierwszy związany z interpretacją art. 27 ust. 2-4 umowy z
1990 r. oraz drugi nakazujący rozważanie dopuszczalności uzależnienia
zachowania prawnego statusu od kryterium zamieszkiwania na terytorium danego
państwa członkowskiego. Co się tyczy zakresu zastosowania art. 27 ust. 2-4
umowy z 1990 r., to został on już przedstawiony w rozważaniach dokonanych
powyżej, przy czym zawarta tam argumentacja zostaje wzmocniona, uwzględniając
okoliczność, że w załączniku II jest mowa o konieczności zachowania na podstawie
umowy z 1975 r. „statusu prawnego” osób, które zamieszkały na terytorium
Niemiec lub Polski przed dniem 1 stycznia 1991 r. i które nadal tam zamieszkują.
Oznacza to, że jeśli osoba przesiedliła się na terytorium jednego państwa i nabyła
prawo do uwzględnienia okresów ubezpieczenia, zamieszkania lub zrównanych z
nimi, tak jakby były one przebyte w tym państwie, to przedmiotowe uprawnienie
wyznaczające jej „status prawny” zostaje zachowane pod warunkiem dalszego
zamieszkiwania na tym terytorium. Jeśli zatem przed dniem 1 stycznia 1991 r.,
osoba, która się przesiedliła, nabyła na podstawie umowy z 1975 r. (bądź
przepisów obowiązujących w miejscu zamieszkania), określone uprawnienia, w tym
do traktowania okresów ubezpieczenia, zamieszkania bądź zrównanych z nimi,
tak jak gdyby zostały one przebyte na terytorium nowego miejsca zamieszkania,
14
to uprawnienia te zostają uwzględnione również w okresie obowiązywania
rozporządzeń 883/2004 i 987/2009, przy czym warunkiem uwzględnienia tych
okresów, jest zamieszkiwanie na terytorium danego państwa członkowskiego.
Gdy natomiast idzie o warunek miejsca zamieszkania, trzeba zauważyć,
że w przypadku koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego uchylenie
zasad dotyczących miejsca zamieszkania dotyczy wyłącznie świadczeń
pieniężnych i to pod warunkiem, że kwestia ta nie została uregulowana inaczej
(art. 7 rozporządzenia 883/2004). Podobne zastrzeżenie (braku odmiennego
uregulowania) można również odnaleźć w zasadach: równego traktowania
świadczeń, dochodów, okoliczności lub zdarzeń (art. 5 rozporządzenia 883/2004),
jak również sumowania okresów (art. 6 tego rozporządzenia), które to zasady
mogłyby mieć znaczenie dla traktowania okresów ubezpieczenia przypadających
przed datą przesiedlenia się. A zatem uzależnienie w rozporządzeniach unijnych,
dotyczących koordynacji świadczeń, możliwości uwzględnienia określonych
uprawnień od miejsca zamieszkania jest dozwolone. Nie sprzeciwia się temu
również prawo pierwotne UE w zakresie, w jakim odnosi się ono do problematyki
zabezpieczenia społecznego (por. art. 48 TFUE, który nakazuje przyjęcie takich
regulacji w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, które umożliwią zaliczenie
wszystkich okresów uwzględnianych w prawie poszczególnych państw, w celu
nabycia i zachowania prawa do świadczeń oraz naliczenia wysokości świadczeń).
Uwzględniając powyższe trzeba także zauważyć, że osoba, która zmieniła miejsce
zamieszkania w rozumieniu umowy z 1975 r. (a potem umowy z 1990 r.) nie jest
pozbawiana możliwości uwzględnienia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia bądź
zrównanych z nimi przypadających przed datą przesiedlenia się. W oparciu o
omawiane wyżej regulacje różnicuje się wyłącznie to, w jakim państwie okresy te
zostaną uwzględnione, co może być dla danej osoby mniej albo bardziej korzystne
z finansowego punktu widzenia. Tak więc nie zachodzi niezgodność rozwiązania
przyjętego w załączniku II do rozporządzenia 883/2004 z art. 48 TFUE. Wniosek
ten dotyczy również wcześniej obowiązujących rozporządzeń 1408/71 i 574/72.
Innymi słowy w okresie obowiązywania rozporządzeń 883/2004 i 987/2009 osoba,
która przed dniem 1 stycznia 1991 r. przesiedliła się do Niemiec, ma prawo do
ustalenia prawa do emerytury w Polsce z tytułu polskich okresów ubezpieczenia
15
przypadających przed powyższą datą, chyba że w związku z miejscem
zamieszkania zostały one uwzględnione dla celów ustalania prawa do emerytury w
Niemczech (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006 r., I UK 349/04,
OSNP 2007 nr 3-4, poz. 53, w którego tezie przyjęto, że na podstawie umowy z
1975 r. świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego i wypadkowego przysługują tylko
przez okres zamieszkiwania ubezpieczonego na terytorium państwa, którego
instytucja ustaliła świadczenie - art. 4 ust. 3 i art. 7 ust. 3 tej umowy).
Podobnie na gruncie rozporządzeń 883/2004 i 987/2009 kluczowe znaczenie
odgrywa zakaz kumulacji świadczeń. Zgodnie z art. 10 rozporządzenia 883/2004,
rozporządzenie podstawowe nie przyznaje ani nie utrzymuje prawa do kilku
świadczeń z tego samego rodzaju za jeden i ten sam okres ubezpieczenia
obowiązkowego, a zatem z tytułu jednego okresu ubezpieczenia można nabyć
wyłącznie jedno świadczenie. Pozostaje to zresztą w zgodzie z zasadą podlegania
ustawodawstwu jednego państwa członkowskiego uwzględnioną w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia z 27 lutego 2014 r., II UK 333/12 (OSNP 2014 nr 3, poz. 47),
w którym stwierdzono, że polska instytucja nie jest uprawniona do uwzględnienia w
wyliczeniu emerytury proporcjonalnej okresów ubezpieczenia przypadających przed
dniem przesiedlenia się ubezpieczonego do Niemiec, jeśli zostały one zaliczone
przez instytucję niemiecką. Zasada ta została następnie potwierdzona w wyroku z
dnia 14 maja 2014 r., II UK 456/13 (LEX nr 1463421), w postanowieniu z dnia 17
września 2014 r., II UZP 2/14 (LEX nr 1537559) oraz wyroku z dnia 14 stycznia
2015 r., II UK 427/13 (M.Pr.Pr. 2015 nr 4, s. 210-213).
Kierując się rozważaniami dokonanymi powyżej należałoby stwierdzić,
że polski okres ubezpieczenia przed datą przesiedlenia się do Niemiec przed dniem
1 stycznia 1991 r. może być uwzględniony wyłącznie przez instytucję jednego
państwa członkowskiego. Wynika to zarówno z umów z 1975 r i 1990 r. jak i zakazu
kumulacji świadczeń wynikającego z art. 10 rozporządzenia 883/2004. Uwagi te
jednak nie pozwalają na rozstrzygnięcie, czy powinno to mieć miejsce dopiero na
„końcowym” etapie ustalania prawa do świadczenia, czy wcześniej, jeśli przepis
prawa krajowego wymaga podjęcia czynności ukierunkowanych na takie ustalenie
w przyszłości. Przede wszystkim należy zauważyć, że z powoływanych wyżej
umów międzynarodowych wynika automatyzm w uwzględnianiu spornych okresów
16
ubezpieczenia, co powoduje, że instytucja miejsca zamieszkania była (i nadal jest)
zobowiązana do ich kwalifikacji jako okresów przebytych według prawa miejsca
zamieszkania. Oznacza to, że uwzględnienie przez jedną z instytucji tych okresów
jako własnych uniemożliwia taką kwalifikację przez instytucję drugiego państwa
członkowskiego. Wprawdzie żadna ze wskazywanych regulacji zawartych w
umowach z 1975 r. i 1990 r. nie odnosiła się wprost do okresu poprzedzającego
ustalenie prawa do świadczenia (renty, co w rozumieniu obu umów dotyczyło także
emerytur), lecz w art. 4 umowy z 1975 r. wskazano wyraźnie, że uwzględnienie
okresów według zasady miejsca zamieszkania ma następować „przy ustalaniu
renty”. Mimo że instytucja kapitału początkowego została wprowadzona do
polskiego porządku prawnego dopiero w 1999 r., sformułowanie „przy ustalaniu
renty” należy interpretować szeroko, nie odnosząc go tylko do spraw o ustalenie
wysokości świadczenia w rozumieniu przepisów prawa krajowego. Jest to tym
bardziej uzasadnione, że instytucja kapitału początkowego stanowi element
ustalania prawa do świadczenia, tyle że z czasowego punktu widzenia, wobec
nieosiągnięcia wieku emerytalnego oraz charakteru kapitału początkowego,
następuje to z reguły wcześniej. Zasada miejsca zamieszkania obowiązująca na
podstawie umowy z 1975 r., zakłada zatem, że okresy ubezpieczenia sprzed
przesiedlenia się do Niemiec przed 1 stycznia 1991 r. uwzględniane są tylko raz
przez instytucję miejsca zamieszkania. Ponieważ wnioskodawczyni ma miejsce
zamieszkania w Niemczech, to w tym państwie powinny zostać uwzględnione
przedmiotowe okresy, podlegające prawnej kwalifikacji tak jak okresy niemieckie.
Wynika to zarówno wprost z art. 19 ust. 4 umowy z 1990 r. jak i z jej art. 27 ust. 2
stosowanego na podstawie załącznika II do rozporządzenia 883/2004 i jego art. 8,
który utrzymuje uprawnienia wynikające z umowy z 1975 r. Jeśli zatem instytucja
niemiecka zakwalifikowała okresy polskiego ubezpieczenia jako okresy niemieckie,
to polski organ rentowy nie traktuje ich jak okresów ubezpieczenia w ujęciu art. 174
ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej. Jeśli natomiast wnioskodawczyni zmieni miejsce
zamieszkania i przeniesie się do Polski, to wówczas konieczne będzie
uwzględnienie ich na potrzeby ustalenia emerytury polskiej.
Takiej sytuacji nie można wykluczyć, chociaż wówczas również pojawi się
problem związany z dopuszczalnością ponownego ustalenia kapitału początkowego
17
(na to trafnie wskazuje organ rentowy w uzasadnieniu skargi). Podstawą jego
ponownego ustalenia nie będzie jednak art. 175 ust. 5 ustawy emerytalnej, ale
art. 59 ust. 1 rozporządzenia 883/2004, według którego jeżeli metoda ustalania
wysokości świadczeń lub zasady wyliczania świadczeń ulegają zmianie na
podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego lub jeżeli sytuacja osobista
zainteresowanego ulega istotnej zmianie, która prowadziłaby do dostosowania
kwoty świadczenia, na podstawie tego ustawodawstwa, to zgodnie z przepisami
art. 52 dokonywane jest ponowne jej obliczenie, przy czym z instytucji polskiej
wypłacane byłoby świadczenie niezależne ze względu na charakter emerytury w
nowym systemie. Będzie to jednak odrębne zagadnienie, konieczne do
rozpoznania w razie zmiany miejsca zamieszkania. Niezależnie od tego pojawia się
również pytanie, czy po wejściu Polski do Unii Europejskiej wnioskodawczyni może
sama decydować, w którym kraju uwzględniane są okresy ubezpieczenia sprzed
daty przesiedlenia się, bez względu na to, w którym miejscu zamieszkuje. Jest to
kwestia niezależna od generalnej reguły, że okresy te uwzględnia się tylko jeden
raz. Oznacza to, że instytucja jednego państwa członkowskiego mogłaby uznać
przedmiotowe okresy jako własne, wyłącznie w przypadku potwierdzenia braku
takiej kwalifikacji przez instytucję innego państwa.
Potwierdzenie takiej kwalifikacji w Niemczech prowadzi natomiast do
związania nim zarówno polskiego organu rentowego, jak i sądów rozpatrujących
odwołanie. Wynika to wprost z art. 5 rozporządzenia 987/2009, który stanowi, że
dokumenty wydane przez instytucję państwa członkowskiego do celów stosowania
rozporządzenia podstawowego i rozporządzenia wykonawczego, stanowiące
poświadczenie sytuacji danej osoby oraz dowody potwierdzające, na podstawie
których zostały wydane te dokumenty, są akceptowane przez instytucje
pozostałych państw członkowskich tak długo, jak długo nie zostaną wycofane lub
uznane za nieważne przez państwo członkowskie, w którym zostały wydane.
Pojęcie instytucji zostało natomiast zdefiniowane szeroko w art. 1 lit. p
rozporządzenia 883/2004 (oznaczając, w odniesieniu do każdego Państwa
Członkowskiego, organ lub władzę odpowiedzialną za stosowanie całości lub
części ustawodawstwa). Domaganie się zatem wyliczenia kapitału początkowego
od okresów ubezpieczenia przed datą przesiedlenia się do Niemiec, byłoby
18
dopuszczalne dopiero w przypadku wykazania, że okresy te, zgodnie z
powoływanymi umowami międzynarodowymi, nie zostały uznane jako okresy
niemieckie, a takich ustaleń w rozpoznawanej sprawie Sądy orzekające w sprawie
nie dokonały a ponadto nie może zostać niezauważony fakt, że organ rentowy
odmówił wnioskodawczyni prawomocną decyzją z dnia 31 października 2012 r.
prawa do emerytury uzasadniając swoją decyzję zastosowaniem postanowień
umowy z 1975 r., co potwierdziło postepowanie wyjaśniające z niemiecką instytucją
ubezpieczeniową.
Ponieważ przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej polskie okresy
sprzed przesiedlenia się do Niemiec, były na podstawie umowy z 1975 r. (art. 4 i 5)
oraz umowy z 1990 r. (art. 19 ust. 4 i 27 ust. 2) uznawane za okresy niemieckie,
to na gruncie rozporządzeń koordynacyjnych pojawia się okoliczność, jaka
wystąpiła w innym państwie członkowskim, a która ma znaczenie dla ustalania
prawa do świadczenia w Polsce, stąd pytanie o prawną kwalifikację (pierwotnie)
polskich okresów ubezpieczenia, które stały się okresami niemieckimi w związku z
przesiedleniem się do Niemiec, jest sprawą objętą przepisami unijnej koordynacji.
Uwzględniając zakaz kumulacji świadczeń (aktualnie art. 10 rozporządzenia
883/2004) nie jest możliwe nabycie uprawnień z dwóch lub więcej systemów
państw, za ten sam okresy ubezpieczenia; wniosek ten wynika również z umowy z
1975 r. (art. 4 i 5) oraz umowy z 1990 r. (art. 27 ust. 2). Powyższe oznacza,
że okresy ubezpieczenia wnioskodawczyni sprzed daty przesiedlenia się mogą być
uznane albo za okresy polskie albo za okresy niemieckie; nie ma możliwości ich
jednoczesnej, podwójnej kwalifikacji, w tym zaś świetle prawo do uwzględnienia
okresów ubezpieczenia sprzed przesiedlenia się do okresów niemieckich należy
uznać jako uprawnienie, które zostało utrzymane w mocy na podstawie art. 27 ust.
2 umowy z 1990 r., znajdującej zastosowanie na mocy art. 8 rozporządzenia
883/2004 i załącznika II. Jeżeli zatem okresy te zostałyby zakwalifikowane przez
instytucje niemiecką jako niemieckie okresy ubezpieczenia, to nie są to okresy
ubezpieczenia w rozumieniu art. 174 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej, ponieważ z
chwilą zastosowania do nich regulacji umowy z 1975 r. i z 1990 r. stały się one
okresami niemieckimi; potwierdzałaby to również wykładnia art. 4 umowy z 1975 r.,
w którym wyrażenie „przy ustalaniu renty” należałoby interpretować szeroko,
19
obejmując nim wszelkie czynności, jakie zmierzają do jego ustalenia, a więc
również ustalenie kapitału początkowego.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. w związku z art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w
sentencji wyroku.