Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 690/14
POSTANOWIENIE
Dnia 24 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Syndyka Masy Upadłości M. sp. z o.o. w upadłości
likwidacyjnej
przy uczestnictwie "P. spółka z o.o." spółka komandytowo-akcyjna
o wpis w dziale III księgi wieczystej /5 ostrzeżenia o toczącym się przed Sądem
Okręgowym w W. X Wydziale Gospodarczym postępowaniu z powództwa Syndyka
Masy upadłości M. sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej o uznanie za bezskuteczną
w stosunku do masy upadłości M. sp. z o.o. umowy sprzedaży z dnia 15 lutego
2013 r. sporządzonej aktem notarialnym przed notariuszem M. O., na podstawie
której prawo własności nieruchomości nabyła "P. spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością" spółka komandytowo-akcyjna oraz o wpis w dziale IV księgi
wieczystej hipoteki przymusowej w kwocie 5.928.106,06 zł na rzecz Syndyka Masy
Upadłości M. sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 24 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 14 maja 2014 r.,
1) odrzuca skargę kasacyjną wniesioną od postanowienia
oddalającego apelację w zakresie wpisu ostrzeżenia o toczącym
się postępowaniu,
2) oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
2
UZASADNIENIE
3
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 14 maja 2014 r. oddalił apelację
wnioskodawcy Syndyka Masy upadłości M. sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej od
postanowienia Sądu Rejonowego wydanego w dniu 31 stycznia 2014 r.
oddalającego wniosek o wpis ostrzeżenia o postępowaniu toczącym się
z powództwa wnioskodawcy o uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy
upadłości M. sp. o.o. umowy sprzedaży z dnia 15 lutego 2013 r., na podstawie
której prawo własności nieruchomości nabyła „P. sp. z o.o.” spółka komandytowo-
akcyjna oraz o wpis hipoteki przymusowej na rzecz Syndyka Masy upadłości M. t
sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej.
Sąd Rejonowy uznał, że dokument przedstawiony przez wnioskodawcę jako
podstawa wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu i wpisu hipoteki
przymusowej, tj. postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 31 sierpnia 2013 r., nie
może stanowić podstawy wpisu. Wskazał, że postanowienie to, wydane jako środek
zabezpieczający roszczenie wnioskodawcy, nie podlega wykonaniu w drodze
egzekucyjnej. Wobec tego postanowienie zabezpieczające, stosownie do treści art.
743 § 2 k.p.c., powinno zostać zaopatrzone z urzędu we wzmiankę o wykonalności
i tylko wtedy stanowić może ono postawę przeprowadzenia postępowania
zabezpieczającego, polegającego na wpisie ostrzeżenia oraz hipoteki.
Sąd Okręgowy rozpoznając apelację wnioskodawcy, podzielił stanowisko
Sądu pierwszej instancji, że wnioskodawca nie przedłożył wraz z wnioskiem
dokumentu, który mógłby stanowić podstawę żądanego wpisu. Dołączone do
wniosku postanowienie o zabezpieczeniu z dnia 31 sierpnia 2013 r. nie zostało
z urzędu zaopatrzone we wzmiankę o wykonalności. Brak wzmianki jest brakiem
merytorycznym i nie podlega usunięciu w trybie art. 130 § 1 k.p.c. w związku z art.
13 § 2 k.p.c.
Sąd Okręgowy uznał, że nie może prowadzić do uwzględnienia wniosku
złożenie przez wnioskodawcę dopiero na etapie postępowania apelacyjnego
postanowienia zabezpieczającego zawierającego wzmiankę o wykonalności.
Skutkowałoby to nieuprawnionym uprzywilejowaniem wnioskodawcy, bowiem wpis
hipoteki przymusowej– zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst Dz. U. z 2013 r. poz. 707, ze zm. dalej jako
4
u.k.w.h.) – miałby moc wsteczną od chwili złożenia wniosku, mimo że w tym czasie
brak było podstawy merytorycznej dokonania wpisu w księdze wieczystej.
Odnosząc się do żądania wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu
o uznanie za bezskuteczną wobec masy upadłości umowy sprzedaży
nieruchomości Sądu Okręgowego uznał, że z uwagi na brak podstawy ustawowej
wpis do księgi wieczystej ostrzeżenia o innym postępowaniu będącym w toku jest
niedopuszczalny. Zgodnie z art. 16 u.k.w.h. w księdze wieczystej ujawnia się prawa
rzeczowe, a jedynie w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych mogą
być ujawniane prawa osobiste i roszczenia. Podstawy takiej nie stanowi ogólnie
sformułowany art. 755 § 1 pkt 5 k.p.c., który nie wskazuje wprost dopuszczalności
tego rodzaju wpisu. Przepis ten nie zmienia ogólnych reguł wynikających z ustawy
o księgach wieczystych i hipotece, zgodnie z którymi wpisy do księgi wieczystej
ujawniać mogą stan prawny nieruchomości, nie zaś sytuację procesowej
właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości.
Wnioskodawca - Syndyk Masy upadłości M. sp. z o.o. w upadłości
likwidacyjnej wniósł skargę kasacyjną od postanowienia Sądu drugiej instancji,
którą oparł na naruszeniu przepisów postępowania, a mianowicie: art. 381 k.p.c.,
art. 382 k.p.c., art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; art. 130 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 743 § 2 k.p.c. i art. 6262
§ 3 k.p.c.; art. 6268
§ 2
k.p.c.; art. 365 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; art. 755 § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. z art.
527 k.c. i art. 531 § 2 k.c. w zw. z art. 131 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze
z dnia 28 lutego 2003 r.. Według wnioskodawcy doszło też do naruszenia prawa
materialnego, tj. art. 25 ust. 1 pkt 3 u.k.w.h. a także § 42 ust. 1 rozporządzenia
ministra Sprawiedliwości w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów
dokumentów z dnia 17 września 2001 r. w zw. z art. 527 k.c. i art. 531 § 2 k.c. w zw.
z art. 131 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 28 lutego 2003 r. (jedn.
tekst Dz. U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm.). Na tych podstawach skarżący wniósł o
uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przy ocenie skargi kasacyjnej nie można pominąć, iż w jednym wniosku
wnioskodawca ubiegał się o dwa różne wpisy w księdze wieczystej. Pierwsze
5
z żądań obejmowało wpis w dziale III księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się
postępowaniu, drugie sprowadzało się do żądania wpisu hipoteki przymusowej
w dziale IV tej samej księgi wieczystej. Zgłoszenie tych żądań w jednym wniosku
stanowi kumulację przedmiotową roszczeń, dopuszczalną na gruncie postępowania
nieprocesowego przez odpowiednie zastosowania art. 191 k.p.c. w związku z art.
13 § 2 k.p.c. (por. postanowienie Sąd Najwyższego z dnia 6 lipca 2012 r., V CSK
313/11, niepubl.). Połączenie kilku różnych wniosków o wpis w księdze wieczystej
w jednym piśmie procesowym wszczynającym postępowanie wieczystoksięgowe
nie pozbawia samodzielności każdej z połączonych spraw, a zatem każda z tych
spraw podlega oddzielnej ocenie pod kątem dopuszczalności skargi kasacyjnej.
Kwestię dopuszczalności skargi kasacyjnej w postępowaniu nieprocesowym –
a w takim postępowaniu rozpoznawane są sprawy o wpis w księdze wieczystej
(art. 6261
i n. k.p.c.) – rozstrzyga art. 5191
k.p.c. Sprawy o wpis w księdze
wieczystej są sprawami z zakresu prawa rzeczowego. Według art. 5191
§ 1 k.p.c.,
skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez sąd drugiej instancji
postanowienia co do istoty sprawy oraz od postanowienia w przedmiocie
odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania kończących postępowanie
w sprawie.
„Istotę sprawy” w postępowaniu wieczystoksięgowym określają przesłanki
materialnoprawne wniosku, taka bowiem postać orzeczeń jest właściwa
rozstrzyganiu o zasadności żądania wnioskodawcy domagającego się udzielenia
ochrony prawnej przez potwierdzenie jego praw rzeczowych, ukonstytuowania ich,
jeżeli przepis takiego wpisu wymaga lub wzmocnienia skuteczności praw
osobistych i roszczeń (wpisy w dziale III, wymienione w art. 16 u.k.w.h. i w innych
ustawach), (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK
541/03, OSNC 2005, Nr 6, poz. 112; zob. też postanowienia z dnia 26 listopada
2009 r. I CZ 72/09, niepubl.; z dnia 14 marca 2013 r., I CZ 8/13, niepubl.; z dnia
13 listopada 2013 r., V CZ 76/14, niepubl.). Wobec tego rozstrzygnięciem co do
istoty sprawy nie są wpisy ostrzeżeń i wzmianek o charakterze wpadkowym,
zabezpieczające prawidłowy tok postępowania wieczystoksięgowego lub innego
postępowania albo zabezpieczające skuteczność ewentualnego orzeczenia.
Ponadto zgodnie z utrwaloną wykładnią Sądu Najwyższego, w postępowaniu
6
wieczystoksięgowym kończą postępowanie w sprawie tylko te postanowienia, które
kładą kres określonym czynnościom w zakresie uprawnień podmiotowych
związanych z ustrojem ksiąg wieczystych. Nie odpowiadają zatem tym
wymaganiom postanowienia, które nie spełniają cech definitywności, np. dotyczące
wpisu ostrzeżenia o toczącym się procesie na podstawie postanowienia sądu
o udzieleniu zabezpieczenia (art. 755 k.p.c.), wpisu ostrzeżenia na podstawie art.
10 ust. 2 u.k.w.h. czy art. 62613
§ 1 k.p.c. bądź sprostowania usterek wpisu na
podstawie art. 62613
§ 2 k.p.c. (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
7 stycznia 1997 r., I CKN 31/96, OSNC 1997, Nr 5, poz. 55, z dnia 15 stycznia
1997 r., III CZ 1/97, OSNC 1997, Nr 4, poz. 37 ze sprost. w OSNC 1997, nr 6-7,
s. 136, z dnia 18 listopada 1997 r., I CKN 325/97, niepubl., z dnia 13 stycznia
1998 r., II CKN 529/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 128 i z dnia 22 czerwca 2001 r.,
V CZ 91/01, OSNC 2002, Nr 2, poz. 25; z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 541/03,
OSNC 2005,nr 6, poz. 112; z dnia 18 kwietnia 2007 r. V CZ 27/07, niepubl.; z dnia
19 maja 2010 r., I CZ 32/10, niepubl; z dnia 25 października 2010 r., II CZ 65/10,
niepubl.; z dnia 27 czerwca 2013 r., III CSK 244/12, niepubl.; z dnia 17 lipca
2013 r., V CSK 479/12, niepubl.).
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c. odrzucił,
jako niedopuszczalną, skargę kasacyjną skierowaną do rozstrzygnięcia o wpisie do
księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się innym postępowaniu.
Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące
oddalenia wniosku o wpis hipoteki przymusowej.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego jest ugruntowany pogląd, że czynność
prawna stanowiąca podstawę wpisu powinna być badana przez sąd nie tylko pod
względem formalnym, ale także pod względem jej skuteczności materialnej
(por. orzeczenia Sąd Najwyższego: z dnia 25 lutego 1963 r., III CR 177/62,
OSNCP 1964, Nr 2, poz. 36; z dnia 18 listopada 1971 r., III CRN 338/71, OSNCP
1972, Nr 6, poz. 110; z dnia 1 listopada 1995 r., III CZP 158/95, OSNC 1995, Nr 4,
poz. 47). To oznacza, że sąd wieczystoksięgowy zawsze bada, czy mająca
stanowić podstawę wpisu czynność prawna jest zgodna z bezwzględnie
obowiązującymi przepisami i w razie stwierdzenia takiej niezgodności, tzn.
nieważności czynności (art. 58 § 2 k.c.), oddali wniosek.
7
Inaczej jest natomiast wtedy, gdy podstawę wpisu stanowi orzeczenie
sądowe. Sąd wieczystoksięgowy nie może wówczas badać merytorycznej
zasadności orzeczenia, bada jedynie, czy zawiera ono wszystkie dane konieczne
do dokonania wpisu, czy jest prawomocne, i czy z przyczyn technicznych nadaje
się do wpisu. Sąd wieczystoksięgowy bada także, czy dokument mający być
podstawą wpisu zawiera wzmiankę o wykonalności, o której mowa w art. 743 § 2
k.p.c. bowiem udzielenie zabezpieczenia nie podlega wykonaniu w drodze
egzekucji (por. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 4 lipca 1986 r., III CZP 35/86,
OSNC 1987, Nr 7, poz. 90; z dnia 28 sierpnia 1991 r., III CZP 71/91, OSNCP 1992,
Nr 3, poz. 47 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2008 r., II CSK
115/08, niepubl.).
Wbrew stanowisku wnioskodawcy brak wzmianki o wykonalności
postanowienia o zabezpieczeniu, które ma stanowić podstawę wpisu hipoteki
przymusowej nie jest brakiem formalnym podlegającemu usunięciu w trybie art.
130 §1 k.p.c. ale brakiem o charakterze merytorycznym.
Art. 130 k.p.c. ma zastosowanie gdy pismo wszczynające postępowanie nie
odpowiada warunkom formalnym przewidzianym dla pism procesowych w ogóle,
jak też gdy nie odpowiada warunkom formalnym przewidzianym dla pism danego
rodzaju (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2007 r.,
I CSK 230/07, OSNC-ZD 2008/3/80 oraz uchwałę z dnia 12 grudnia 2001 r., III CZP
70/01, OSNC 2002/10/116). Jedynie ze względu na treść art. 626 2
§ 3 k.p.c., który
został zamieszczony wśród przepisów normujących warunki formalne wniosku
o wpis, wymaganie dołączenia do wniosku dokumentów będących podstawę wpisu,
stanowi szczególny warunek formalny wniosku podlegający uzupełnieniu na
podstawie art. 130 § 1 k.p.c. (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
10 października 2007 r., I CSK 230/07, OSNC-ZD 2008/3/80). Tymczasem
w rozpoznawanej sprawie chodzi o wadliwość załączonego już do wniosku
dokumentu, który ma stanowić podstawę wpisu prawa rzeczowego. Brak wzmianki
o wykonalności powodował, że postanowienie, na które powoływał się
wnioskodawca nie mogło stanowić podstawy jakiegokolwiek postępowania
stanowiącego wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.
8
Kognicja sądu wieczystoksięgowego po uchyleniu art. 48 ust. 2 u.k.w.h.
i nowelizacji przepisów dotyczących postępowania w sprawach
wieczystoksięgowych ustawą z 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy Prawo o notariacie
(Dz. U. Nr 63, poz. 635) nie obejmuje aktualnie, wyznaczenia wnioskodawcy
terminu na usunięcie merytorycznej przeszkody do wpisu. Ta zmiana legislacyjna
była celowa, zamierzona przez ustawodawcę i służąca usprawnieniu postępowania
wieczystoksięgowego. Odpowiednikiem uchylonego art. 48 ust. 2 u.k.w.h. nie stał
się przepis art. 130 k.p.c., który ma zastosowanie w postępowaniu
wieczystoksięgowym, ale tylko na użytek usuwania braków formalnych wniosku
o wpis. Nie ma przy tym wątpliwości, iż istotna przeszkoda do wpisu w znaczeniu
materialnoprawnym powoduje oddalenie wniosku o wpis na podstawie art. 6269
k.p.c., a nie uruchomienie postępowania naprawczego na podstawie art. 130 § 1
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
9 stycznia 2013 r., III CSK 78/12, niepubl. por. też niepublikowane postanowienia
Sądu Najwyższego z 9 marca 2004 r., VCK 448/03, z 10 października 2007 r.,
I CSK 230/07; z 17 czerwca 2009, IV CSK 68/09; z 22 stycznia 2010 r., V CSK
230/09). W obowiązującym stanie prawnym nie istnieje zatem podstawa do
wzywania do usunięcia podstawy do wpisu, a jednoznaczne brzmienie art. 6269
k.p.c. nakazuje w przypadku istnienia przeszkody do wpisu lub braku podstaw do
wpisu oddalenie wniosku wprost.
Przykładem takiego rozstrzygnięcia jest postanowienie z dnia 17 listopada
2011 r. (sygn. akt IV CSK 74/11, niepubl.), w którym Sąd Najwyższy przyjął, że
dołączona do wniosku o wpis zmiany wierzyciela hipotecznego, umowa sprzedaży
wierzytelności hipotecznej, nie zawierająca poświadczenia podpisu zbywcy
wierzytelności w sposób odpowiadający wymogom z art. 88 Prawa o notariacie, nie
dokumentuje zmiany wierzyciela hipotecznego dla potrzeb wpisu tej zmiany
w księdze wieczystej i wobec tego wniosek taki powinien być oddalony z powodu
przeszkody do jego dokonania, w rozumieniu art. 6269
k.p.c. Podobnie
w postanowieniu z dnia 8 października 2014 r. (sygn. akt II CSK 54/14, niepubl.)
Sąd Najwyższy przyjął, że dołączenie do wniosku o wpis hipoteki przymusowej do
9
księgi wieczystej kserokopii decyzji podatkowej nie poświadczonej za zgodność
przez Prezydenta Miasta lub upoważnionego przez niego pracownika urzędu
stanowi przeszkodę do wpisu.
Z tych wszystkich względów bezpodstawnie zarzuca się w skardze
kasacyjnej naruszenie art. 130 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2, 743 § 2, 6262
§ 3
oraz art. 6289
k.p.c. przez oddalenie wniosku o wpis zamiast wezwania
wnioskodawcy do usunięcia przeszkód do wpisu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c.
w zw. z art.13 § 2 k.p.c.
Zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c. sąd wieczystoksięgowy, rozpoznając wniosek
o wpis bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów
oraz treść księgi wieczystej. Ocena może być dokonana tylko na podstawie
dokumentów, o których mowa w art. 6268
§ 2 k.p.c. Ponieważ w postępowaniu
wieczystoksięgowym, w odniesieniu zarówno do sądu pierwszej jak i drugiej
instancji, treść art. 6268
§ 2 k.p.c. wyklucza prowadzenie postępowania
dowodowego oraz wyłączone jest stosowanie art. 316 k.p.c., więc dokonanie wpisu
na podstawie dokumentów nie dołączonych do wniosku stanowi przekroczenie
granic kognicji sądu (uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
16 grudnia 2009 r., zasada prawna, III CZP 80/09, OSNC 2010, Nr 6, poz. 84,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011 r., III CSK 322/10,
niepubl., postanowienie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada
2011 r., II CSK 538/10, niepubl.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia
2015 r. II CSK 84/13, niepubl. Dokonanie wpisu na podstawie dokumentów
niedołączonych do wniosku o wpis stanowi przekroczenie granic kognicji sądu
(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia16 grudnia 2009 r. -
zasada prawna - III CZP 80/09, OSNC 2010, nr 6, poz. 84, postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011 r., III CSK 322/10,
niepubl. oraz postanowienie składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
10
16 listopada 2011 r., II CSK 538/10, niepubl.). Sąd drugiej instancji nie może
zatem uwzględnić dokumentów złożonych dopiero w postępowaniu apelacyjnym,
jeżeli - co należy podkreślić - miałyby one stanowić podstawę uwzględnienia
wniosku (por. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2013 r.,
IV CSK 551/12, OSNC-ZD 2014, nr A, poz. 15).
Z tych wszystkich względów skarga kasacyjna skierowana do rozstrzygnięcia
o wpisie do księgi wieczystej hipoteki przymusowej podlegała oddaleniu na
podstawie art. 39814
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
kc

V CSK 690/14

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia