Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 773/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa T. S., S. G.,
A. N., M. N., A. K.-O., M. O.
i J. M.
przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej "L." przy ul. S. […]
w W.
o ustalenie nieistnienia uchwały,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 30 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 listopada 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej, solidarnie
na rzecz powodów T. S., M. N.,
A. K.-O. i M. O. kwotę 180 zł
(sto osiemdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o ustalenie nieistnienia uchwały
z dnia 22 czerwca 2010 r. pozwanej Wspólnoty Mieszkaniowej „L.” w sprawie
zmiany sposobu zarządu nieruchomością wspólną i wyboru zarządu.
W następstwie uwzględnienia apelacji powodów Sąd Apelacyjny wyrokiem
reformatoryjnym z dnia 21 listopada 2013 r. ustalił, że będąca przedmiotem
sporu uchwała nie istnieje i orzekł o kosztach postępowania za obie instancje.
Uznał za dopuszczalne co do zasady, nieograniczone terminem, powództwo
o ustalenie nieistnienia uchwały wspólnoty mieszkaniowej ze względu
na brak quorum bądź brak wymaganej większości głosów, podzielając w tym
zakresie stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w orzeczeniach wskazanych
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
Sąd odwoławczy uznał, że większość głosów wymaganą w art. 23 ust. 2
u.w.l. określają głosy właścicieli, a nie współwłaścicieli i to także wówczas, gdy lokal
garażowy (hala) ma wielu współwłaścicieli.
Interpretując art. 189 k.p.c., będący podstawą żądania pozwu, powód musi
wykazać, że interes prawny w ustaleniu nieistnienia zaskarżonej uchwały ma każdy
właściciel lokalu należącego do danej nieruchomości, stwierdził Sąd Apelacyjny.
Ocenił, że źródłem interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest stosunek
członkostwa we wspólnocie, z którego wynika m.in. uprawnienie do udziału
w głosowaniu.
Uprawnienie członka do żądania uchylenia uchwały na podstawie art. 25
ust. 1 u.w.l. przesądza o jego oczywistym interesie prawnym we wniesieniu
powództwa ustalającego (art. 189 k.p.c.), mającego taki sam cel unicestwienia
uchwały sprzecznej z prawem bądź nieistniejącej, orzekł Sąd Apelacyjny.
W konsekwencji Sad ten uznał, że każdy członek wspólnoty mieszkaniowej
ma interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieistnienia uchwały, która
3
nie została podjęta, powołując się na orzeczenia SN i uznając ich uniwersalny walor
odnoszący się także do uchwał wspólnot mieszkaniowych.
Pozwana Wspólnota Mieszkaniowa zaskarżyła w całości wyrok Sądu
Apelacyjnego, opierając skargę kasacyjną na zarzucie błędnej wykładni art. 189
k.p.c., w różnych aspektach jego interpretacji.
Skarżąca zarzuciła błędną wykładnię tego przepisu przez uznanie,
że wytoczenie powództwa na podstawie art. 189 k.p.c. o ustalenie nieistnienia
uchwały nie jest ograniczone terminem i może być wytoczone w dowolnym czasie.
Zakwestionowała też stanowisko Sądu odwoławczego, że członkowie
wspólnoty mieszkaniowej mają bezwzględny interes prawny w dochodzeniu
ustalenia nieistnienia uchwały wynikający z samego faktu członkostwa, niezależnie
od przedmiotu zaskarżonej uchwały.
Skarżąca sprzeciwiła się wykładni, że niewykorzystanie wcześniej drogi
prawnej określonej w art. 25 u.w.l. nie pozbawia członków wspólnoty interesu
prawnego w dochodzeniu ustalenia nieistnienia uchwały na podstawie art. 189 k.p.c.
Zanegowała także taką wykładnię art. 189 k.p.c., że przy badaniu interesu
prawnego członków wspólnoty do dochodzenia ustalenia nieistnienia uchwały bez
znaczenia pozostają zasady współżycia społecznego, interes prawny wspólnoty
mieszkaniowej oraz interes publiczny w utrzymaniu w mocy uchwały wadliwie
podjętej.
Pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji
powodów, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Czworo powodów w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosło o jej oddalenie
jako bezzasadnej i o zasądzenie na rzecz powodów solidarnie kosztów
postępowania kasacyjnego, akcentując, że art. 25 ust. 1 u.w.l. i art. 189 k.p.c. są
odrębnymi i zupełnymi podstawami prawnymi do wystąpienia z określonym
odmiennym rodzajem powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut błędnej wykładni art. 189 k.p.c. polegającej na przyjęciu przez
Sąd odwoławczy, że oparte na jego podstawie powództwo o ustalenie nieistnienia
4
uchwały wspólnoty mieszkaniowej nie jest ograniczone terminem i może być
wytoczone w dowolnym czasie okazał się nietrafny. Skarżący nie kwestionuje
w istocie możliwości wystąpienia przez członków wspólnoty mieszkaniowej
z powództwem o ustalenie opartym na podstawie art. 189 k.p.c., zmierzającym do
ustalenia nieistnienia uchwały. Wystąpienie z takim powództwem bezspornie nie
jest ograniczone ani podmiotowo, ani również temporalnie, a brak jest podstaw
prawnych do wprowadzania jakichkolwiek czasowych ograniczeń w jego
wytoczeniu, poprzez zastosowanie terminu przewidzianego w art. 25 ust. 1a
u.w.l.
ale dla wytoczenia innego powództwa, a mianowicie opartego na podstawie art. 25
ust. 1 u.w.l.
Powództwo, o którym mowa w powołanym przepisie oraz powództwo
o ustalenie nieistnienia uchwały, wytoczone na podstawie art. 189 k.p.c., są dwoma
odrębnymi powództwami, odrębnie uregulowanymi przez ustawodawcę i brak jest
podstaw prawnych do tego, aby przy ich dochodzeniu zamiennie stosować
elementy reżimu prawnego nie dotyczącego wprost określonego powództwa.
W judykaturze przesądzono już wyraźnie o odrębności i niezależności
każdego z obu powództw, którą to ocenę prawną skład orzekający w niniejszej
sprawie podziela (zob. wyrok SN z dnia 23 lutego 2006 r., I CSK 336/05, niepubl.).
Powództwo o ustalenie nieistnienia uchwały wytoczone na podstawie art.
189 k.p.c. zmierza do uzyskania orzeczenia stwierdzającego, że uchwala nie
istnieje, z tego względu, że nie została podjęta, np. wskutek braku wymaganego
statutem quorum lub braku wymaganej większości głosów do jej podjęcia.
Natomiast powództwo oparte na art. 25 ust. 1 u.w.l. i ograniczone terminem
określonym w art. 25 ust. 1a
u.w.l. zmierza do eliminacji z obrotu prawnego uchwały
istniejącej, a więc formalnie skutecznie podjętej, ale niezgodnej z przepisami prawa
lub z umową właścicieli lokali albo naruszającej zasady prawidłowego zarządzania
nieruchomością wspólną lub w inny sposób naruszającej interesy właściciela lokalu.
Inny jest więc przedmiot żądania w ramach każdego z obu powództw, inny
krąg podmiotów legitymowanych do ich wytoczenia, a także odrębne podstawy
prawne ich dochodzenia, inaczej określające m.in. elementy temporalne.
5
Ponieważ strona skarżąca nie neguje, że podstawą prawną dochodzonego
przez powodów roszczenia o ustalenie nieistnienia uchwały jest art. 189 k.p.c.,
to należy uwzględnić, że przepis ten nie przewiduje żadnych ograniczeń czasowych
dla wytoczenia takiego powództwa i może być ono wytoczone w dowolnym czasie.
Przepisy art. 25 u.w.l. nie przewidują zarazem wyłączenia stosowania art. 189 k.p.c.
w odniesieniu do uchwał wspólnot mieszkaniowych, tak jak to ustawodawca
wyraźnie uczynił w odniesieniu do uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych
w art. 252 § 1 k.s.h. i w art. 425 § 1 k.s.h.
Zgodzić należy się z Sądem Apelacyjnym, że źródłem interesu prawnego
powodów, będącego materialnoprawną przesłanką uwzględnienia powództwa na
podstawie art. 189 k.p.c., jest ich stosunek członkostwa we wspólnocie. Ten status
powodów przesądza o ich związaniu uchwałą podjętą przez organ wspólnoty
mieszkaniowej aż do chwili prawomocnego ustalenia nieistnienia takiej uchwały
w obrocie prawnym, przeto chęć eliminacji przez powodów stanu niepewności co
do ich związania bądź braku związania uchwałą wspólnoty mieszkaniowej
przesądza o istnieniu ich interesu prawnego w wytoczeniu takiego powództwa
o ustalenie nieistnienia uchwały. Rację ma więc Sąd odwoławczy, że każdy
członek wspólnoty mieszkaniowej ma interes prawny w ustaleniu nieistnienia
uchwały, bo zmierza on w ten sposób do usunięcia stanu niepewności co do
funkcjonowania (bytu) w obrocie prawnym mającej wiązać go uchwały organu
wspólnoty. Potwierdzeniem dla uznania stosunku członkostwa w spółdzielniach
mieszkaniowych za źródło interesu prawnego ich członków w rozumieniu art. 189
k.p.c. jest konsekwentne stanowisko judykatury (wyroki SN z dnia: 15 lipca 2010 r.,
IV CSK 24/10, niepubl. i z 14 marca 2013 r. I CSK 382/12, OSNC-ZD 2013/4/80),
a brak jest racjonalnych argumentów negujących trafność tego stanowiska
w odniesieniu do stosunku członkostwa we wspólnotach mieszkaniowych.
Oczywiście bezzasadnym jest zarzut błędnej wykładni art. 189 k.p.c.
polegający na kwestionowaniu stanowiska Sądu, że brak skorzystania z drogi
prawnej zaskarżenia uchwały na podstawie art. 25 u.w.l. nie pozbawia interesu
prawnego w dochodzeniu ustalenia nieistnienia uchwały na podstawie art. 189 k.p.c.
Jak już wspomniano, oba przepisy są podstawą dwóch odrębnych
i niekonkurujących ze sobą powództw, opartych na odmiennych przesłankach ich
6
dochodzenia i odmiennych przedmiotach żądań. Jeżeli właściciel lokalu uważa,
że uchwała nie istnieje, bo nie doszło do skutecznego formalnie jej podjęcia,
to powinien świadomie zaniechać skorzystania w tej sytuacji z nieadekwatnego
do tego celu instrumentu prawnego określonego w art. 25 ust. 1 u.w.l., a trudno
wówczas uznać, aby pozbawiało go to interesu prawnego w wystąpieniu
z właściwym powództwem na podstawie art. 189 k.p.c.
Nietrafny jest również zarzut strony skarżącej, sprawdzający się do
forsowania tezy, że przy badaniu istnienia interesu prawnego członków wspólnoty
do wniesienia powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. mają znaczenie
zasady współżycia społecznego, interes prawny wspólnoty oraz interes publiczny
w utrzymaniu w mocy uchwały. Słusznie uznał Sąd Apelacyjny, że samo
wystąpienie z pozwem także na podstawie art. 189 k.p.c. nie może być badane
z uwzględnieniem przesłanek z art. 5 k.c., bo byłoby to sprzeczne z konstytucyjną
zasadą prawa do sądu. Ponadto badanie istnienia interesu prawnego jest
niezbędną przesłanką materialnoprawną dla uwzględnienia powództwa
wytoczonego na podstawie art. 189 k.p.c., a nie dotyczącą jego wniesienia jak to
ujmuje skarżąca w skardze kasacyjnej, ponieważ konstytucyjnym uprawnieniem
powoda jest poddanie swej sprawy rozstrzygnięciu właściwego sądu, co nie może
być oceniane w płaszczyźnie art. 5 k.c.
Zasady współżycia społecznego mogą być ewentualnie uwzględniane przy
merytorycznej ocenie żądania uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały
istniejącej, natomiast nie mogą służyć ocenie zgodności z nimi samego wniesienia
powództwa o ustalenie, że uchwała nie istnieje.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 § 1 i 3
k.p.c. oraz na podstawie § 11 pkt 21 i § 13 ust. 4 pkt 3 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. 2013, poz. 461).
eb