Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 801/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Anna Owczarek
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa Prokuratora Rejonowego w R.
przeciwko małol. J.S. reprezentowanemu
przez kuratora adw. I. W., W. S.
i Z. S.
o zaprzeczenie ojcostwa,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 30 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego W. S.
od wyroku Sądu Okręgowego w R.
z dnia 27 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Prokurator Rejonowy w R. wniósł pozew przeciwko W. S., Z. S. oraz
małoletniemu J. S. pozew o zaprzeczenie ojcostwa pozwanego W. S.
Pozwana Z. S. oraz małoletni J.S., w imieniu którego działał kurator,
domagali się oddalenia powództwa. Pozwany W. S. wniósł o jego uwzględnienie.
Wyrokiem z dnia 12 lutego 2013 r. Sąd Rejonowy w R. oddalił powództwo.
Ustalił, że małoletni J. S. urodził się 19 lipca 2005 r. w R. w trakcie trwania związku
małżeńskiego W. i Z. S. Sąd uznał, że brak jest podstaw do uwzględnienia
powództwa, albowiem w toku postępowania dowodowego strona powodowa nie
wykazała, że matka dziecka miała kontakt fizyczny z innym mężczyzną. Z tego też
względu oddalił wniosek dowodowy o przeprowadzenie dowodu z badania DNA, na
które matka dziecka nie wyraziła zgody.
Wyrokiem z dnia 27 maja 2014 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację W. S.
uznając, że pozwany nie posiada legitymacji do zaskarżenia wyroku oddalającego
powództwo, które zostało wniesione przez prokuratora po upływie terminie
przewidzianego w art. 63 k.r.o. Wskazał, że powództwo prokuratora jest
powództwem samodzielnym, a jego legitymacja w sprawach o ustalenie lub
ukształtowanie prawa ma charakter materialnoprawny. Skoro zaś pozwanemu nie
przysługuje prawo domagania się zaprzeczenia ojcostwa (art. 63 k.r.o.), z uwagi na
upływ terminu do jego wytoczenia i jego uprawnienie wygasło, to nie posiada on
także legitymacji do zaskarżenia wyroku Sądu pierwszej instancji.
Skarga kasacyjna pozwanego W. S. została oparta na podstawie naruszenia
prawa procesowego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.). W ramach tej podstawy skarżący
zarzucił obrazę art. 227 w zw. z art. 232 k.p.c. oraz art. 233 § 2 k.p.c. W oparciu o
te zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w obu
instancjach i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pozwany w skardze kasacyjnej jako jej podstawę wskazał wprost jedynie
naruszenie przepisów postępowania. W uzasadnieniu zarzutów i wniosku
o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania podkreślił także wyraźnie,
że opowiada się za wykładnią art. 63 k.r.o. wskazującą na istnienie uprawnienia
3
pozwanego do wniesienia apelacji „wbrew ocenie sądu drugiej instancji",
skarżący zakwestionował zatem jednoznacznie pogląd Sądu Okręgowego
o nieprzysługiwaniu mu uprawnienia do wniesienia apelacji. Z tego względu
należało przyjąć, że skarżący, który w skardze kasacyjnej kilkakrotnie przytoczył
art. 63 k.r.o. w istocie zarzucił także naruszenie tego przepisu.
Rozstrzygnięcie kwestii, czy pozwany, któremu upłynął określony w art. 63
k.r.o. termin do wniesienia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, utracił tym
samym uprawnienie do wniesienia apelacji od wyroku oddalającego powództwo
wniesione przez prokuratora, miało zasadnicze znaczenie dla rozpoznania skargi
kasacyjnej, gdyż Sąd Okręgowy swoje orzeczenie oparł zasadniczo o stwierdzenie,
że pozwany nie był uprawniony do wniesienia apelacji. W uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia wskazał, że z tego względu apelacja pozwanego
„podlega oddaleniu bez potrzeby już szczegółowego rozważania zarzutów tej
apelacji". Tymczasem ocena Sądu Okręgowego, że pozwany nie miał legitymacji
do wniesienia apelacji jest błędna.
W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia oraz uzasadnieniu skargi
kasacyjnej powołano orzeczenia Sądu Najwyższego wskazujące, że stanowisko
judykatury nie jest w tym zakresie jednolite. Sąd Okręgowy stwierdzając, że nie
podziela tego poglądu, że określony w art. 63 k.r.o. termin ogranicza jedynie prawo
do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa i nie ogranicza uprawnienia do
wniesienia apelacji, pominął zupełnie aspekt konstytucyjny tego zagadnienia.
Dla jego oceny istotne jest także stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 3 października 2014 r., V CSK 281/14. Art. 367 k.p.c. wprowadza
zasadę, zgodnie z którą strona postępowania toczącego się przed sądem pierwszej
instancji ma prawo do wniesienia apelacji. Art. 78 Konstytucji stanowi zaś, że każda
ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej
instancji. Z kolei prawo do sądu przewidziane w art. 45 Konstytucji obejmuje także
dwuinstancyjność postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji). W pełni
uzasadnione jest zatem stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 3 października 2014 r., że za niedopuszczalną w świetle art. 176 ust. 1
i art. 78 Konstytucji należy uznać rozszerzającą wykładnię art. 63 k.r.o.,
prowadzącą do niczym nieuzasadnionego pozbawienia męża matki dziecka,
4
pozwanego w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa wszczętej przez prokuratora,
prawa do zaskarżenia wyroku wydanego w pierwszej instancji. Istotna jest także
zawarta w uzasadnieniu tego wyroku argumentacja odnosząca się do
ochrony życia prywatnego i rodzinnego oraz wagi zagadnienia ustalenia
biologicznego pochodzenia dziecka.
W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji pozwany mimo swojej roli
procesowej wynikającej ze statusu pozwanego domagał się uwzględnienia
powództwa. W tej sytuacji miał interes prawny w zaskarżeniu wyroku oddalającego
powództwo. Z uwagi na wadliwą ocenę Sądu Okręgowego co do braku uprawnienia
pozwanego do wniesienia apelacji i oddaleniu apelacji zasadniczo z tej przyczyny,
skarga kasacyjna była uzasadniona i zaskarżony nią wyrok podlegał uchyleniu na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., niezależnie od oceny zasadności zarzutów
naruszenia przepisów postępowania. W kontekście zarzutu dotyczącego wadliwego
pominięcia dowodu z badań DNA wymaga jednak podkreślenia, że ocena dobra
dziecka przy rozważaniu skutków braku zgody matki dziecka na przeprowadzenie
tego rodzaju badań musi uwzględniać wszystkie istotne okoliczności konkretnej
sprawy i nie może pomijać znaczenia prawidłowego ustalenia biologicznego
pochodzenia dziecka. Wobec zawartego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
jedynie lakonicznego stwierdzenia, że pozwany reprezentowany przez fachowego
pełnomocnika nie zgłosił zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. po oddaleniu przez
Sąd pierwszej instancji wniosku o przeprowadzenie dowodu z badań genetycznych,
wymaga z kolei podkreślenia, że w uzasadnionych wypadkach sąd ma obowiązek
dopuszczenia dowodów także z urzędu, z uwzględnieniem w szczególności
charakteru rozpoznawanej sprawy.
kc