Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I KZP 6/15
POSTANOWIENIE
Dnia 30 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Rafał Malarski (sprawozdawca)
Protokolant Michał Dymiński
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Beaty Mik
w sprawie J. Z.
oskarżonego z art. 107 § 1 k.k.s.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 30 września 2015 r.,
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w C.
postanowieniem z dnia 20 marca 2015 r.,
zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy konsekwencją uznania, że art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19
listopada 2009 roku o grach hazardowych jest przepisem
technicznym w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, wobec faktu
jego nienotyfikowania Komisji Europejskiej, jest brak możliwości
pociągnięcia do odpowiedzialności karnoskarbowej za występek
z art. 107 § 1 k.k.s. osób, które prowadzą grę losową, grę na
automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w
tymże przepisie?”
p o s t a n o w i ł:
odmówić podjęcia uchwały.
UZASADNIENIE
2
Przedstawione na wstępie zagadnienie prawne wyłoniło się w następującej
sytuacji procesowej. J. Z. został oskarżony przez Urząd Celny o to, że w okresie od
2 do 18 lipca 2011 r. w lokalu „N., jako właściciel firmy „M.”, urządzał gry mające
cechy losowości, w których występują wygrane rzeczowe, na
urządzeniach/terminalach internetowych o nazwie: […] wbrew przepisom ustawy z
dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, tj. o przestępstwo skarbowe
określone w art. 107 § 1 k.k.s.
Wyrokiem z dnia 6 października 2014 r., Sąd Rejonowy uznał oskarżonego
za winnego tego, że w okresie od 14 do 18 lipca 2011 r.. w lokalu „N. […], jako
właściciel firmy „M.” urządzał gry mające cechy losowości, w których występują
wygrane rzeczowe, na urządzeniach/terminalach internetowych o nazwie: „[…],
wbrew przepisom ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, tj.
popełnienia przestępstwa skarbowego określonego w art. 107 § 1 k.k.s., i wymierzył
mu karę grzywny 60 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki dziennej
na kwotę 60 zł.
Apelację od tego orzeczenia wywiódł obrońca oskarżonego, zaskarżając je w
całości. Wyrokowi zarzucił przede wszystkim obrazę prawa materialnego – art. 107
§ 1 k.k.s., polegającą na zastosowaniu tego przepisu blankietowego bez jego
uzupełnienia w części dyspozytywnej orzeczenia konkretnymi naruszonymi przez
oskarżonego normami ustawy o grach hazardowych oraz obrazę prawa
materialnego, poprzez oparcie orzeczenia w części dyspozytywnej o przepis
blankietowy, tj. art. 107 § 1 k.k.s., i jego dopełnienie w części uzasadnienia treścią
przepisów art. 2 ust. 5, art. 3, art. 14 ust. 1 i art. 29a tejże ustawy o grach
hazardowych, w sytuacji gdy przepis art. 14 ustawy o grach hazardowych zgodnie z
orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 lipca 2012 r. w
sprawach połączonych C-213/11, C-214/11 i C 217/11 ma charakter techniczny, a
w konsekwencji, jako nienotyfikowany Komisji Europejskiej, jest bezskuteczny w
polskim systemie prawnym i nie może być podstawą represji karnej wobec
jednostek na terenie RP. W konkluzji obrońca oskarżonego wniósł o zmianę
zaskarżonego orzeczenia przez uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu
aktem oskarżenia przestępstwa skarbowego, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego
3
rozpoznania lub o zmianę kwalifikacji prawnej czynu z art. 107 § 1 k.k.s. na czyn
stanowiący wypadek mniejszej wagi, o którym mowa w art. 107 § 4 k.k.s., i
umorzenie postępowania z uwagi na przedawnienie karalności tego wykroczenia
skarbowego.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Okręgowy powziął wątpliwości, które
sformułował w przedstawionym na wstępie pytaniu prawnym.
Prokurator Prokuratury Generalnej, pismem z dnia 5 maja 2015 r., wniósł o
odmowę podjęcia uchwały.
Naczelnik Urzędu Celnego, w piśmie z 23 września 2015r., wyraził pogląd,
że przepis art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych nie stanowi regulacji
technicznej i w związku z tym nie podlegał notyfikacji Komisji Europejskiej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W niniejszej sprawie nie zachodzą przesłanki podjęcia uchwały, na co
słusznie zwrócono już uwagę we wniosku Prokuratury Generalnej. Norma
blankietowa wynikająca z art. 107 § 1 k.k.s. została bowiem wypełniona w niniejszej
sprawie zakazem ustanowionym w art. 29a ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009
r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 612), zabraniającym urządzania gier
hazardowych przez sieć Internet. Co prawda przepis ten, wbrew art. 413 § 2 pkt 1
k.p.k., nie został powołany ani w opisie czynu przypisanego oskarżonemu (jako
wypełniający znamię urządzania gry losowej wbrew przepisom ustawy), ani w
podstawie skazania. Jednak to uchybienie procesowe pozostaje bez znaczenia dla
możliwości prawidłowego zidentyfikowania zastosowanego prawa materialnego,
skoro jednocześnie Sąd Rejonowy zawęził czas popełnienia przez oskarżonego
czynu z okresu od 2 do 18 lipca 2011 r. do okresu od dnia 14 do 18 lipca 2011 r., a
więc od dnia obowiązywania art. 29a ust. 1 ustawy o grach hazardowych (zob. art.
1 pkt 14 i art. 18 ustawy z dnia 26 maja 2011 r. o zmianie ustawy o grach
hazardowych oraz niektórych innych ustaw – Dz. U. Nr 134, poz. 779). Tym
samym dał jednoznacznie wyraz temu, że to właśnie ten przepis stał się
dopełnieniem zakazu ustanowionego w art. 107 § 1 k.k.s. Potwierdzeniem takiego
stanu rzeczy jest także uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej instancji, w którym
wprost wskazano, że „Zgodnie z art. 29a ust. 1 zakazane jest urządzanie gier
hazardowych przez sieć Internet. Przepis ten (…) wszedł w życie z dniem 14 lipca
4
2011 r., co oznacza, iż urządzanie gier hazardowych przez Internet przed datą 14
lipca 2011 roku nie było karalne. W związku z powyższym Sąd zmienił opis czynu
przyjmując czas czynu na okres od 14-18 lipca 2011 r.” (k. 559, t. III akt głównych).
Odwołanie się do art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych (uczynione tylko w
jednym zdaniu uzasadnienia Sądu Rejonowego, k. 559, t. III akt głównych)
pozostawało bez jakiegokolwiek związku z dokonaną przez ten Sąd subsumpcją
ustalonego w sprawie zachowania oskarżonego. Przepis ten nie stał się ani
podstawą dla dokonywania ustaleń w zakresie czynu przypisanego, ani tym
bardziej nie stanowił (choćby w części) podstawy skazania.
W takim układzie odwoływanie się do zagadnień związanych z art. 14 ust. 1
ustawy o grach hazardowych, zwłaszcza w kontekście art. 1 pkt 11 dyrektywy
98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r.
ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów
technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego,
orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 lipca 2011 r., w
połączonych sprawach C-213/11, C-214/11 i C-217/11 oraz faktu nienotyfikowania
przez Polskę Komisji Europejskiej projektu ustawy o grach hazardowych, pozostaje
bez znaczenia dla rozstrzygnięcia co do wniesionego środka odwoławczego.
Problematyka obowiązku notyfikacyjnego była natomiast istotna z punktu
widzenia zastosowanego w sprawie art. 29a ust.1 ustawy o grach hazardowych.
Projekt tego przepisu był jednak notyfikowany Komisji Europejskiej (projekt ustawy,
zawierający propozycję art. 29a, został notyfikowany w dniu 16 września 2010 r.,
2010/0622/PL, ec.europa.eu/enterprises/tris/), a w związku z tym w ogóle nie
zachodzi potrzeba rozważania na kanwie tego przepisu problemu ujętego w treści
pytania prawnego.
Na marginesie tej sprawy należy jednak poczynić kilka uwag.
Po pierwsze, choć Sąd Rejonowy skazał oskarżonego za przestępstwo
skarbowe określone w art. 107 § 1 k.k.s. w zw. z art. 29a ust. 1 ustawy o grach
hazardowych, to opis czynu przypisanego J. Z. pozostawia wątpliwości co do tego,
czy ustalono w nim, iżby oskarżony miał urządzać gry hazardowe przez Internet.
Oskarżonemu przypisano bowiem jedynie to, że urządzał gry mające cechy
losowości na urządzeniach/terminalach internetowych. Odpowiednie ustalenia w
5
tym zakresie znajdują się dopiero w pisemnych motywach wyroku (zob. zwłaszcza
k. 555, t. III akt głównych).
Po drugie, wątpliwości budzi to, czy w świetle poczynionych w
dotychczasowym postępowaniu ustaleń faktycznych oskarżony urządzał gry
hazardowe przez sieć Internet w rozumieniu art. 29a ust. 1 ustawy o grach
hazardowych, czy też miał on urządzać gry na automatach w rozumieniu art. 14
ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 3 ustawy o grach hazardowych, które tylko dla swojego
technicznego funkcjonowania wykorzystywały sieć Internet. Innymi słowy, Sąd
Rejonowy przeszedł do porządku nad poprawną interpretacją art. 14 ust. 1 i art.
29a ust.1 ustawy o grach hazardowych, uznając, jak można wnosić ze sposobu
zastosowania tego ostatniego przepisu w niniejszej sprawie, że urządzaniem gier
hazardowych przez sieć Internet jest każde urządzenie takiej gry, jeżeli tylko,
niezależnie od sposobu i zakresu, wykorzystuje sieć Internet. Okoliczność ta uszła
uwagi Sądu Okręgowego, a ma ona przecież pierwszorzędne znaczenie dla oceny
poprawności zastosowanego w sprawie prawa materialnego. Oczywiście, Sąd
drugiej instancji jest związany kierunkiem wniesionego środka odwoławczego (na
korzyść oskarżonego) i zakazem reformationis in peius określonym w art. 434 § 1
k.p.k., może jednak, w razie uznania, że utrzymanie w mocy zaskarżonego
orzeczenia byłoby rażąco niesprawiedliwe, uchylić wyrok Sądu Rejonowego także z
przełamaniem kierunku zaskarżenia (art. 440 in fine k.p.k.).
Sąd odwoławczy powinien więc w pierwszej kolejności rozważyć, jak należy
rozumieć znamię „urządzania gier hazardowych przez sieć Internet”, a w
szczególności czy obejmuje ono swoim zakresem jedynie organizowanie i
prowadzenie gier w tej sieci w sposób, który wyłącza możliwość bezpośredniego
kontaktu między urządzającym (w tym prowadzącym) grę a jej uczestnikiem, czy
także urządzanie gier hazardowych, w których urządzający grę i jej uczestnik mają
bezpośrednią styczność, a do urządzania gier wykorzystywane są automaty w
rozumieniu art. 2 ust. 3 ustawy o grach hazardowych – w tym wypadku urządzenia
komputerowe, które jedynie zamiast oprogramowania gier zainstalowanego na
dysku lokalnym albo sieciowym wykorzystują gry hazardowe udostępnione w sieci
Internet.
6
Jeżeli Sąd Okręgowy dojdzie do przekonania, że w niniejszej sprawie
zachowanie oskarżonego J. Z. należałoby zakwalifikować jako przestępstwo
skarbowe określone w art. 107 § 1 k.k.s. w zw. z art. 14 ust. 1 ustawy o grach
hazardowych (przy ewentualnym ustaleniu pierwotnie wskazywanego w akcie
oskarżenia czasu jego popełnienia), wówczas powinien ustalić, czy dopuszczalne
jest w niniejszej sprawie orzekanie na niekorzyść oskarżonego (a więc czy
zastosowanie znajdzie art. 440 k.p.k.).
Dopiero w wypadku uznania, że w niniejszej sprawie zachodzą podstawy do
uchylenia orzeczenia w związku z ewentualnym naruszeniem art. 14 ust. 1 i art.
29a ust. 1 ustawy o grach hazardowych (w związku z treścią art. 440 k.p.k.) i
przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania
zaktualizuje się problematyka przedstawiona w pytaniu prawnym. W tej mierze
warto zwrócić uwagę na to, że do Sądu Najwyższego wpłynął wniosek Prokuratora
Generalnego o treści: „Czy przepisy art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19
listopada 2009 r. o grach hazardowych są przepisami technicznymi, a jeżeli tak, to
czy sądy karne w sprawach o przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 k.k.s.
uprawnione są do odmowy ich stosowania? (I KZP 10/15), który będzie
rozstrzygany przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w dniu 14
października 2015 r. Co także ważne, Sąd Okręgowy w Łodzi, postanowieniem z
dnia 24 kwietnia 2015 r., przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej
pytanie prejudycjalne o treści: „Czy przepis art. 8 ustęp 1 Dyrektywy nr 98/34/WE z
dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w
dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług
społeczeństwa informacyjnego (Dz.U.UE.L.98.204.37 z późn. zm.) może być
interpretowany w ten sposób, że brak notyfikacji przepisów uznanych za mające
charakter techniczny dopuszcza możliwość zróżnicowania skutków, tj. dla
przepisów dotyczących swobód nie podlegających ograniczeniom przewidzianym w
art. 36 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, brak notyfikacji skutkować
powinien tym, że nie mogą być one stosowane w konkretnej sprawie będącej
przedmiotem rozstrzygnięcia, zaś dla przepisów odnoszących się do swobód
podlegających ograniczeniom z art. 36 Traktatu dopuszczalna jest ich ocena przez
sąd krajowy, będący jednocześnie sądem unijnym, czy mimo nienotyfikacji są one
7
zgodne z wymogami art. 36 Traktatu i nie podlegają sankcji braku możliwości ich
stosowania?” (C-303/15).
Podsumowując, art. 29a ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach
hazardowych, mogący stanowić normatywne wypełnienie blankietu określonego w
art. 107 § 1 k.k.s., wprowadza zakaz urządzania gier hazardowych przez sieć
Internet. Projekt ustawy z dnia 26 maja 2011 r. o zmianie ustawy o grach
hazardowych, którą dodano powołany art. 29a, został notyfikowany Komisji
Europejskiej stosownie do dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z
dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w
dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług
społeczeństwa informacyjnego. Wyrażenie „wbrew przepisom ustawy”, użyte w
art. 107 § 1 k.k.s., wymaga konkretyzacji w wyroku skazującym także przez
wskazanie w opisie czynu i podstawie skazania przepisu, z którego wynika
norma naruszona przez oskarżonego (art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k.).
Mając powyższe na uwadze, należało orzec odmówić podjęcia uchwały.