Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 703/14
POSTANOWIENIE
Dnia 9 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z wniosku P.O.C. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
przy uczestnictwie T. Z.
o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 13 czerwca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od wnioskodawcy na rzecz
uczestnika kwotę 900 (dziewięćset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym przez wnioskodawcę „P.O.C.” sp. z o.o. w S. postanowieniem
z dnia 13 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy w B. zmienił zaskarżone przez
uczestnika postępowania T. Z. postanowienie Sądu Rejonowego w O. z dnia 27
stycznia 2014 r. w ten sposób, że oddalił wniosek o orzeczenie zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej. W sprawie tej ustalono co następuje.
Wnioskodawca „P.O.C.” sp. z o.o. i uczestnik T. Z. pozostawali we
współpracy gospodarczej. Uczestnik w ramach zawartego porozumienia
zobowiązał się do zapłaty na rzecz wnioskodawcy kwoty 118.523,13 zł wraz z
odsetkami w kilkunastu ratach. Ponadto poddał się egzekucji z całego majątku do
kwoty 140.000 zł. Uczestnik nie spełnił świadczenia, wobec czego wnioskodawca
wystąpił o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu zawierającemu
oświadczenie dłużnika. Następnie wystąpił do komornik sądowego z wnioskiem o
wszczęcie postępowania egzekucyjnego, które okazało się bezskuteczne.
Wnioskodawca - „P.O.C." spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
złożył na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo
upadłościowe i naprawcze (dalej - „p.u.n.”) wniosek o orzeczenie wobec T. Z.
zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia
funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce
handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu
na okres 10 lat oraz zasądzenie kosztów procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, że dłużnik (uczestnik) jest niewypłacalny, przy czym
dłużnik, jak i żaden z wierzycieli nie wystąpili z wnioskiem o ogłoszenie upadłości
w ustawowym terminie wobec czego wniosek - w związku z zarzutem
przedawnienia oddalił. Wnioskodawca wystąpił następnie z wnioskiem o ogłoszenie
upadłości, który został oddalony z uwagi na brak majątku dłużnika.
Sąd Rejonowy stwierdził, że dłużnik nie wystąpił z wnioskiem o ogłoszenie
upadłości, mimo że podstawy ku temu istniały już kilka lat temu. Jednakże
w związku z wystąpieniem przez wnioskodawcę o ogłoszenie upadłości oraz jego
oddaleniem na podstawie art. 13 p.u.n., termin do złożenia wniosku o orzeczenie
3
zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, rozpoczął bieg na nowo. Skoro zaś
wnioskodawca wystąpił z takim wnioskiem przed upływem roku od oddalenia jego
wniosku o ogłoszenie upadłości, to jego roszczenie o pozbawienie uczestnika
postępowania prawa do prowadzenia działalności gospodarczej nie uległo
przedawnieniu. Mając to na względzie Sąd Rejonowy w O., postanowieniem z dnia
27 stycznia 2014 r., pozbawił T. Z. prawa prowadzenia działalności gospodarczej
na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta
lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni,
fundacji lub stowarzyszeniu na okres pięciu lat, oddalając wniosek w pozostałej
części oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.
Rozpoznający apelację uczestnika Sąd II instancji zauważył, że w sprawie
miał zastosowanie art. 377 p.u.n. w brzmieniu sprzed nowelizacji ustawy - Prawo
upadłościowe i naprawcze z dnia 2 maja 2009 r dokonaną ustawą z dnia 6 marca
2009 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 53, poz. 434), bowiem podstawy do ogłoszenia
upadłości powstały przed dniem wejścia w życie nowelizacji (art. 6 ust. 2 ustawy
z dnia 6 marca 2009 r.).
Zgodnie zaś z ówczesnym brzmieniem omawianego przepisu, nie orzeka się
zakazu, o którym mowa w art. 373 p.u.n., jeżeli postępowanie w tej sprawie nie
zostało wszczęte w terminie roku od umorzenia lub zakończenia postępowania
upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art.
13 p.u.n., a gdy nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości, od dnia, w którym
dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć.
W rozpoznawanej sprawie wierzyciel złożył wniosek o orzeczenie zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej w dniu 14 czerwca 2011 r. Sąd Rejonowy
postanowieniem z dnia 16 listopada 2012 r. w sprawie … 2/11 oddalił wniosek
z uwagi na zarzut przedawnienia, o którym mowa w art. 377 p.u.n. Sąd bowiem
ustalił, iż dłużnik był niewypłacalny, a stan ten istniał, jak wynika ze zgromadzonego
materiału dowodowego w sprawie od dnia 8 marca 2009 r. Wierzyciel wystąpił więc
z wnioskiem po upływie rocznego terminu przewidzianego w art. 377 p.u.n.
w brzmieniu sprzed zmiany.
4
Następnie wnioskodawca w oparciu o te same dowody i okoliczności
faktyczne wystąpił o ogłoszenie upadłości dłużnika. Postanowieniem z dnia
30 sierpnie 2013 r. Sąd Rejonowy w sprawie … 14/13 oddalił wniosek na
podstawie art. 13 ust. 1 p.u.n. wobec stwierdzenia braku majątku dłużnika.
Wnioskiem z dnia 12 listopada 2013 r. wierzyciel, powołując się na te same
okoliczności faktyczne, stanowiące podstawę rozstrzygnięcia w wyżej
wymienionych sprawach, wystąpił ponowienie o orzeczenie zakazu prowadzenia
działalności przez dłużnika.
Trafny okazał się zarzut naruszenia art. 377 p.u.n., jednakże odmiennie do
treści apelacji skarżącego, polegający na błędnym przyjęciu przez Sąd I instancji,
iż w sprawie doszło do rozpoczęcia na nowo biegu terminu na złożenie wniosku
w przedmiocie zakazu, o którym mowa w art. 373 p.u.n.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w uzasadnieniu
wyroku z dnia 4 marca 2009 r., IV CSK 423/08, sytuacja majątkowa dłużnika
podlega zmianom w czasie, stąd w pełni uzasadnione jest występowanie przez
wierzyciela z wnioskiem o ogłoszenie upadłości wielokrotnie wobec tego samego
dłużnika i za każdym razem wniosek taki będzie merytorycznie rozpoznany.
W razie oddalenia wniosku na podstawie art. 13 ust. 1 p.u.n. brak jest, zdaniem
Sądu Najwyższego, aksjologicznych podstaw uniemożliwiających wyłączenie
nierzetelnego uczestnika obrotu gospodarczego wobec spełnienia przesłanek z art.
373 p.u.n. Stąd też termin prekluzyjny przewidziany w art. 377 p.u.n. otwiera się na
nowo w wypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości z powodu braku
majątku dłużnika.
Zdaniem Sądu Okręgowego, odmiennie sytuacja przedstawia się, jeżeli
wierzyciel występuje z ponownym wnioskiem o orzeczenie zakazu z art. 373 p.u.n.,
nie wskazując nowych okoliczności faktycznych. Rozpoczęcie na nowo biegu
terminu na złożenie przedmiotowego wniosku mogło nastąpić jedynie w sytuacji
przytoczenia przez wnioskodawcę okoliczności nieobjętych zakresem rozpoznania
we wcześniej prowadzonych postępowaniach.
Z treści wniosku z dnia 12 listopada 2013 r. nie wynika, aby sytuacja
majątkowa dłużnika uległa jakiejkolwiek zmianie od ustalonej daty niewypłacalności
5
dłużnika. Nie sposób także stwierdzić czy zaistniały w sprawie nowe okoliczności
w postaci np. wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego przez pozostałych
wierzycieli. Podobnie, każdy kolejny wniosek o ogłoszenie upadłości oparty na tych
samych podstawach faktycznych skutkowałby jego oddaleniem z tej samej
przyczyny.
W tym stanie sprawy nie było podstaw dla uwzględnienia wniosku
wierzyciela – wnioskodawcy i wobec złożenia przez uczestnika apelacji na
podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zaskarżone postanowienie
należało zmienić i wniosek oddalić.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie prawa
materialnego, tj.:
1) naruszenie art. 377 p.u.n. w związku z art. 6 ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia
6 marca 2009 r. o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy
o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze
Sądowym (Dz.U. z 2009 r., Nr 53, poz. 434) przez ich błędną wykładnię i uznanie,
że rozpoczęcie na nowo biegu terminu na złożenie wniosku o orzeczenie zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej mogło nastąpić jedynie w sytuacji
przytoczenia przez wnioskodawcę okoliczności nieobjętych zakresem rozpoznania
we wcześniej prowadzonych postępowaniach, podczas gdy prawidłowa wykładnia
ww. przepisów nakazuje przyjąć, iż jeśli wniosek o ogłoszenie upadłości został
w jakimkolwiek czasie złożony, roczny termin do wystąpienia z żądaniem
orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej należy liczyć od dnia
umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia tego
wniosku na podstawie art. 13 p.u.n., a ziszczenie się przesłanek liczenia terminu
w ten sposób nie pozbawia wierzyciela możliwości powołania się na zaniedbanie
złożenia przez dłużnika wniosku we właściwym czasie, jako podstawę żądania
orzeczenia zakazu z art. 373 p.u.n., także wtedy, kiedy wniosek o ogłoszenie
upadłości został zgłoszony po upływie roku od powstania sytuacji uzasadniającej
jego złożenie przez dłużnika;
2) naruszenie art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n., przez jego niezastosowanie,
w sytuacji, gdy z poczynionych przez Sąd I instancji, a podzielonych przez Sąd
6
II instancji ustaleń faktycznych wynika, iż zaszły określone w tym przepisie
przesłanki do orzeczenia wobec uczestnika zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej nie zasługują na uznanie. Trafnie
orzekające w sprawie Sądy przyjęły, że do oceny wniosku o pozbawienie
uczestnika postępowania prawa do prowadzenia działalności gospodarczej należy
stosować art. 377 p.u.n. w brzmieniu sprzed 5 maja 2009 r., tj. dnia wejścia w życie
nowelizacji tej ustawy dokonanej ustawą z dnia 6 marca 2009 r. o zmianie ustawy –
Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym
oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 2009 r. Nr 53, poz. 434).
Zgodnie z art. 6 ust. 2 tej ustawy, do postępowań o orzekaniu zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej stosuje się przepisy dotychczasowe, jeżeli podstawy do
ogłoszenia upadłości zaistniały przed dniem wejścia ustawy nowelizującej, nawet
gdy postepowanie takie zostało wszczęte po dniu wejścia tej ustawy w życie.
Z niepodważonych ustaleń orzekających w sprawie Sądów wynika zaś,
że podstawy do wszczęcia postępowania upadłościowego w stosunku do
uczestnika postępowania zaistniały już w dniu 8 marca 2009 r.
Z przepisu art. 377 p.u.n., w brzmieniu które ma zastosowanie
w rozpoznawanej sprawie wynika, że nie orzeka się zakazu, o którym mowa w tym
przepisie, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości nie był złożony, w terminie roku od
dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć. Skarżący, dokonując
wykładni tego przepisu, akcentuje, że zgodnie ze zdaniem pierwszym art. 377 p.u.n.
wniosek o pozbawienie uczestnika postępowania prawa do prowadzenia
działalności gospodarczej może być skutecznie zgłoszony, jeżeli nie minął rok od
dnia oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 p.u.n.
Wykładnia literalna art. 377 p.u.n. nie dostarcza jednoznacznych argumentów na to,
czy ostatecznym terminem zawitym, w którym można wystąpić skutecznie
z wnioskiem o pozbawienie osoby, o której mowa w art. 373 p.u.n. prawa
prowadzenia działalności gospodarczej jest okres roczny liczony od dnia, w którym
dłużnik był obowiązany taki wniosek złożyć, czy też termin ten nie jest wiążący
7
i zawsze należy tylko wziąć pod uwagę, czy wniosek został złożony w ciągu roku
od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo wniosku
o ogłoszenie upadłości.
Niewątpliwie roczny termin do złożenia wniosku o pozbawienie prawa do
prowadzenia działalności gospodarczej nie może wchodzić w grę, w sytuacji, w której
postępowanie upadłościowe zostało wszczęte. Wtedy skutecznie z wnioskiem
o pozbawienie prawa do prowadzenia działalności gospodarczej można wystąpić
w ciągu roku od zakończenia postępowania upadłościowego albo jego umorzenia.
Rodzi się jednak zasadnicze pytanie, czy termin roczny do skutecznego wystąpienia
z wnioskiem o pozbawienie prawa do prowadzenia działalności gospodarczej nie ma
także zastosowania, gdy wprawdzie wystąpiono z wnioskiem o upadłość, ale taki
wniosek został oddalony ze względu na okoliczności określone w art. 13 p.u.n., czyli
brak środków na prowadzenie postępowania upadłościowego.
Jeżeli uznać, tak jak to proponuje skarżący, że zawsze w sytuacji, w której
wniosek o pozbawienie prawa do prowadzenia działalności gospodarczej został
złożony w ciągu roku od odmowy wszczęcia postępowania upadłościowego wobec
dłużnika na podstawie art. 13 p.u.n., jest on złożony w terminie, to prowadzi to prostą
drogą do możliwości orzekania o pozbawieniu prawa do prowadzenia działalności
gospodarczej po kilku, a nawet kilkunastu i więcej latach od dnia, gdy zaistniały
podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. W rozpoznawanej
sprawie wniosek o wszczęcie postępowania o pozbawienie prawa do prowadzenia
działalności gospodarczej został złożony 12 listopada 2013 r., czyli przeszło po
czterech latach od dnia (8 marca 2009 r.), gdy zaistniała podstawa do zgłoszenia
dłużnika do upadłości. Jeżeli zainteresowany złożeniem takiego wniosku przez tak
długi okres nie wystąpił z nim, to nie widać wyraźnych podstaw, aby uznać, że jest on
uprawniony do złożenia skutecznie wniosku o pozbawienie swojego dłużnika prawa
do prowadzenia działalności gospodarczej. Przyjmując interpretację art. 377 p.u.n.,
którą proponuje skarżący, możliwość złożenia wniosku o pozbawienie osoby
określonej w art. 373 p.u.n. prawa do prowadzenia działalności gospodarczej byłaby
uzależniono tylko od woli wierzyciela. Mógłby on złożyć wniosek o upadłość na
przykład po 10 latach od chwili, gdy zaistniały przesłanki upadłości, a następnie po
odmowie uwzględnienia tego wniosku na podstawie art. 13 p.u.n., miałby jeszcze rok
8
na skuteczne złożenie wniosku o pozbawienie prawa do prowadzenia działalności
gospodarczej. Aby zapobiec tego rodzaju wypaczeniom, należy uznać, że gdy chodzi
o skuteczne złożenie wniosku o pozbawienie osoby określonej w art. 373 p.u.n. prawa
do prowadzenia działalności gospodarczej, to w razie występowania z takim
wnioskiem po odmowie wszczęcia postepowania upadłościowego na podstawie art. 13
p.u.n., można z nim skutecznie wystąpić tylko, gdy nie minął jeszcze rok od dnia,
gdy dłużnik powinien wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Nie wynika
wprawdzie wprost z wykładni literalnej art. 377 p.u.n., to jednak biorąc pod uwagę,
że roczny termin przewidziany w tym przepisie dotyczy sytuacji, gdy osoby
uprawnione do zgłoszenia wniosku o upadłość zachowują się biernie i nie zgłaszają
takiego wniosku, roczny termin powinien odnosić się także do wierzyciela, który
zgłasza wniosek o pozbawienie swojego dłużnika prawa do prowadzenia działalności
gospodarczej. Warto podkreślić, że po nowelizacji art. 377 p.u.n., od 2 maja 2009 r.
ustawodawca przedłużył termin do złożenia wniosku o pozbawienie prawa do
prowadzenia działalności gospodarczej z okresu rocznego do trzyletniego.
W rozpoznawanej sprawie wierzyciel (wnioskodawca) złożył zaś wniosek
o pozbawienie dłużnika prawa do prowadzenia działalności gospodarczej po upływie
także tego trzyletniego terminu. Rodzi się wobec tego pytanie o sens stosowania
tak drastycznego środka, jakim jest pozbawienie prawa do prowadzenia działalności
gospodarczej lub uczestniczenia w niej jako reprezentant lub członek organów
nadzorczych przedsiębiorcy, po nieograniczonym żadnym terminem czasie
od zaistnienia zdarzenia uzasadniającego zastosowanie tego środka.
Uzależnianie możliwości orzekania o pozbawieniu prawa do prowadzenia
działalności gospodarczej tylko od tego kiedy wierzyciel wystąpi z wnioskiem
o ogłoszenie upadłości, pozostaje w wyraźnej opozycji do regulacji zawartej
w zdaniu drugim art. 377 p.u.n. W przepisie tym ustawodawca wyraźnie ograniczył
w czasie (do roku, a obecnie do trzech lat) możliwość wystąpienia z wnioskiem
o pozbawienie prawa do prowadzenia działalności gospodarczej, w razie gdy
wierzyciel dłużnika pozostaje bierny i nie występuje z wnioskiem o ogłoszenie
upadłości. Ograniczenie to powinno się odnosić także do sytuacji, w której
wierzyciel występuje z takim wnioskiem, ale nie skutkuje on wszczęciem upadłości.
Pozbawienie prawa do prowadzenia działalności gospodarczej jest surową sankcją
9
przewidzianą przede wszystkim dla przedsiębiorcy lub jego reprezentanta, którzy
na czas nie zgłaszają wniosku o upadłość. Stosowanie tej sankcji po wielu latach
od dnia, gdy zaszły podstawy do zgłoszenia do upadłości wypacza jej podstawowy
sens, tj. wpływanie na przedsiębiorców, aby w razie niewypłacalności zgłaszać
upadłość.
W rozpoznawanej sprawie za nieuwzględnieniem wniosku złożonego przez
wnioskodawcę przemawia również to, że sprawa o pozbawienie uczestnika prawa
do prowadzenia działalności gospodarczej była już rozpoznana i zakończyła się
prawomocnym postanowieniem. Skoro ponownie wnioskodawca wnosi o jej
rozpoznanie, to w razie, gdy nie wykazał on, że pojawiły się w sprawie nowe
okoliczności należy uznać, iż przeszkodę dla uwzględnienia wniosku stanowi art.
365 k.p.c.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji swojego postanowienia.
eb