Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 53/15
UCHWAŁA
Dnia 8 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa W. C. i J. C.
przeciwko m. W.
o ustalenie,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 8 października 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 10 kwietnia 2015 r.,
"Czy wprowadzony ustawą z dn. 24.08.2007 roku o zmianie
ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz.U. 2007.173.1218) przepis art. 73 ust. 2a pkt 1
ustawy o gospodarce nieruchomościami w zakresie w jakim stanowi
podstawę do zmiany stawki opłaty za użytkowanie wieczyste
nieruchomości gruntowej ma zastosowanie także w przypadku gdy
ustanowienie odrębnej własności lokalu garażowego miało miejsce
przed wejściem w życie wskazanego przepisu?"
podjął uchwałę:
Wprowadzony ustawą z dnia 24 sierpnia 2007 roku o zmianie
ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 173, poz. 1218) art. 73 ust. 2a
pkt 1 u.g.n. stanowi podstawę do zmiany stawki opłaty rocznej za
użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej także wtedy,
gdy ustanowienie odrębnej własności lokalu użytkowego
w budynku wzniesionym na tej nieruchomości nastąpiło przed
dniem wejścia tego przepisu w życie.
2
UZASADNIENIE
Pismem z dnia 17 listopada 2010 roku strona pozwana jako właściciel gruntu
złożyła powodom J. C. i W. C. oświadczenie o wypowiedzeniu dotychczasowej 1%
stawki opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste działki gruntu nr 31/1 o powierzchni
1438 m2
, położonej w W. przy ulicy W. nr […] (w zakresie udziału przysługującego
powodom) i ustaleniu od dnia 1 stycznia 2011 roku nowej stawki opłaty rocznej
wynoszącej 3% wartości gruntu. W uzasadnieniu pozwany, powołując się na art. 72
ust. 3 i art. 73 ust. 2a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce
nieruchomościami, wskazał na trwałą zmianę sposobu korzystania z gruntu,
powodującą zmianę celu na który nieruchomość została pierwotnie oddana w
użytkowanie wieczyste - z celu mieszkaniowego na niemieszkaniowy (podziemny
garaż wielostanowiskowy).
Orzeczeniem z dnia 31 października 2012 roku Samorządowe Kolegium
Odwoławcze oddaliło wniosek użytkowników wieczystych o ustalenie, że
wypowiedzenie dotychczasowej stawki procentowej opłaty za użytkowanie
wieczyste w zakresie przysługującego im udziału w garażu podziemnym
jest nieuzasadnione. Po rozpoznaniu sprzeciwu użytkowników wieczystych
wniesionego od tego orzeczenia, Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 20 grudnia
2013 roku oddalił powództwo.
Sąd ustalił, że powodowie są właścicielami lokalu mieszkalnego nr […]
w budynku położonym w W. przy ulicy W. nr […] na działce gruntu oddanej w
użytkowanie wieczyste na cele mieszkaniowe i stąd podlegającej opłacie rocznej w
wysokości 1% wartości gruntu. Czynnością w formie aktu notarialnego z dnia 24
października 2006 roku, w budynku został wyodrębniony lokal użytkowy w postaci
podziemnej wielostanowiskowej hali garażowej, ujawniony następnie w księdze
wieczystej w dniu 21 grudnia 2006 roku. Powodowie są współwłaścicielami tego
lokalu użytkowego i współużytkownikami wieczystymi działki w odpowiednich
udziałach.
Sąd Rejonowy podniósł, że lokal użytkowy, w skład którego wchodzi miejsce
parkingowe należące do powodów, jest odrębną nieruchomością o przeznaczeniu
3
innym niż cel mieszkaniowy, na który nieruchomość została oddana w użytkowanie
wieczyste, co w świetle art. 73 ust. 2a pkt 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku
o gospodarce nieruchomościami, uzasadnia zmianę stawki procentowej opłaty
rocznej za użytkowanie wieczyste z 1% na 3% wartości gruntu.
Przy rozpoznawaniu apelacji powodów od tego wyroku, Sąd
Okręgowy powziął wątpliwość prawną, sformułowaną w zagadnieniu prawnym
przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z dniem 1 stycznia 2008 roku zaczął obowiązywać przepis art. 73 ust. 2a
ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami,
dodany ustawą z dnia 24 sierpnia 2007 roku o zmianie ustawy o gospodarce
nieruchomościami oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. 2007, Nr 173,
poz. 1218). Zgodnie z jego treścią, przepisy ust. 1 i 2 art. 73 stosuje się
odpowiednio do udziału w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości
gruntowej w przypadku 1) ustanowienia odrębnej własności lokalu, którego
przeznaczenie jest inne niż cel, na który nieruchomość została oddana
w użytkowanie wieczyste, lub 2) zmiany sposobu korzystania z lokalu.
Art. 73 ust. 2 u.g.n. przewiduje, że jeżeli po oddaniu nieruchomości
gruntowej w użytkowanie wieczyste nastąpi trwała zmiana sposobu korzystania
z nieruchomości, powodująca zmianę celu, na który nieruchomość została oddana,
stawkę procentową opłaty rocznej zmienia się stosownie do tego celu.
Przy dokonywaniu zmiany stawki procentowej stosuje się tryb postępowania
określony w art. 78-81.
Art. 73 ust.2a pkt 1 u.g.n. stał się podstawą prawną do wypowiedzenia
powodom, w listopadzie 2010 roku, dotychczasowej stawki opłaty rocznej za
użytkowanie wieczyste i zastąpienia jej, w odniesieniu do gruntu zajętego
przez lokal użytkowy (garażu wielostanowiskowy), stawką podwyższoną -
adekwatną do sposobu korzystania z garażu jako lokalu niemieszkalnego.
Wątpliwości Sądu Okręgowego wynikają z tego, że lokal użytkowy został
wyodrębniony w 2006 roku, a więc w stanie prawnym, w którym w świetle uchwały
4
Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2004 roku, III CZP 103/03 (OSNC 2005,
nr 5, poz. 76), ustanowienie odrębnej własności lokalu użytkowego w budynku
wzniesionym na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste pod budownictwo
mieszkaniowe nie uzasadniało zmiany stawki procentowej opłaty rocznej (art. 73
ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami,
jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm.).
Sąd wskazał, że art. 73 ust. 2a u.g.n. ma charakter materialnoprawny,
stąd stosuje się do niego art. 3 k.c., co należy rozumieć jako zakaz stosowania
art. 73 ust. 2a u.g.n. do zdarzeń lub stanów rzeczy powstałych przed dniem
wejścia tego przepisu w życie. Doprowadziło to Sąd do konkluzji, że zmiana
dotychczasowej stawki procentowej opłaty rocznej może nastąpić jedynie wtedy,
gdy do ustanowienia odrębnej własności lokalu użytkowego na nieruchomości
oddanej pierwotnie na cel mieszkaniowy lub do zmiany sposobu korzystania
z określonego lokalu doszło po dniu 1 stycznia 2008 roku.
Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy wiąże się
z problematyką czasowego zasięgu obowiązywania przepisów prawa materialnego,
regulowaną przepisami międzyczasowego prawa prywatnego, mającymi charakter
norm kolizyjnych. Do ich zastosowania dochodzi po ustaleniu, że nowa ustawa
nie zawiera przepisów przejściowych odnoszących się do prawa materialnego,
które określają stosunek nowych uregulowań do dotychczasowych przepisów.
Wykładnia norm kolizyjnych stanowi podstawę określenia, czy do stosunków
prawnych powstałych przed wejściem w życie nowej ustawy mają zastosowanie
nowe, czy poprzednio obowiązujące przepisy.
Do podstawowych zasad międzyczasowego prawa prywatnego należy
wyrażona w art. 3 k.c. zasada, że ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba
że to wynika z jej brzmienia lub celu. Zasada ta, odnosząca się zarówno do
kodeksu cywilnego, jak i innych aktów prawnych regulujących stosunki
cywilnoprawne, oznacza, że nowej ustawy nie stosuje się do oceny zdarzeń
prawnych i ich skutków, jeżeli zarówno samo zdarzenie, jak i wynikające z niego
skutki, miały miejsce i zakończyły się przed wejściem w życie nowego prawa, chyba,
że co innego wynika z brzmienia nowej ustawy lub jej celu (por. wyrok Sądu
5
Najwyższego z dnia 18 września 2014 roku, V CSK 557/13, nie publ.).
Do oceny tej mają zastosowanie normy prawa obowiązujące w czasie, gdy dane
zdarzenie nastąpiło.
Gdy powstała pod rządem dawnego prawa sytuacja prawna, którą ocenić
trzeba po wejściu w życie nowego prawa, składa się nie z jednego zdarzenia, lecz
z kilku zdarzeń, spośród których jedne wystąpiły w okresie obowiązywania
dawnego prawa, a inne po wejściu w życie nowego prawa lub jeśli zdarzenie
prawne (stosunek prawny) ma charakter ciągły, obejmujący okres działania starego
i nowego prawa, to wynikająca z art. 3 k.c. zasada lex retro non agit nie wskazuje,
jakie prawo należy stosować do oceny zdarzeń lub ich skutków powstałych lub
trwających pod rządami nowego prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
4 września 2008 roku, IV CSK 196/08, nie publ.).
Chodzi tu bowiem nie o retroakcję prawa (zakaz retroakcji), lecz o jego
retrospektywność, a więc zagadnienie, jaki reżim prawny - dotychczasowy czy
wynikający z nowej ustawy - należy stosować do określonego stosunku prawnego
o charakterze ciągłym. Rozwiązania tej kwestii należy poszukiwać najpierw we
własnych przepisach przejściowych ustawy nowelizującej (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 roku, IV CK 223/03, nie publ., uzasadnienie
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2014 roku, V CSK 93/13, nie publ.)
zaś w sytuacji ich braku - w ogólnych zasadach prawa międzyczasowego, których
źródłem są, według dominującego w orzecznictwie i doktrynie poglądu,
unormowania zawarte w art. XXVI do LXIV ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy
wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.; dalej: przep.
wprow.) stosowane w drodze analogii także do ustaw nowelizujących akty prawne
inne niż kodeks cywilny.
Ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 roku o zmianie ustawy o gospodarce
nieruchomościami oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. 2007, Nr 173,
poz. 1218), która wprowadziła art.73 ust.2a, nie zawiera regulacji intertemporalnych
poza art. 10, który przewiduje, że ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni
od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przepisów: 1) art. 1 pkt 23, 56-67, 68 lit. a i b,
69-73 i 78, 2) art. 6, 8 i 9, które wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2008 r.
6
Stosownie do ogólnej reguły zawartej w art. XXVI przep. wprow., do
stosunków prawnych powstałych przed wejściem w życie kodeksu cywilnego,
stosuje się przepisy prawa dotychczasowego, z zastrzeżeniem wyjątków opisanych
w dalszych przepisach przechodnich.
Rozważania dotyczące tego, które z rozwiązań prawnych zawartych
w przepisach przechodnich, znajdzie zastosowanie w rozpatrywanej sprawie,
należy rozpocząć od zdefiniowania charakteru stosunku prawnego, którego
dotyczą zagadnienia międzyczasowe podniesione w pytaniu prawnym Sądu
Okręgowego.
Jest to stosunek użytkowania wieczystego gruntu powstały w wyniku
zawarcia umowy o oddanie bliżej opisanej nieruchomości gruntowej pozwanej
jednostki samorządu terytorialnego w użytkowanie wieczyste na cele mieszkaniowe.
Zawiera on elementy prawnorzeczowe, ale i obligacyjne, których źródłem
jest umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, a także bezwzględnie
obowiązujące przepisy ustawy. Stosunek ten powstał niewątpliwie przed wejściem
w życie art. 73 ust. 2a u.g.n. i trwa pod rządami tego unormowania.
Skoro jest to stosunek prawny o charakterze ciągłym, trwałym, którego istotą jest
odpłatne korzystanie z cudzego gruntu w zakresie wynikającym z treści ustawy
i umowy, w zamian za uiszczaną przez użytkownika wieczystego opłatę roczną,
to niewątpliwie, przy ocenie dopuszczalności stosowania do tego stosunku
prawnego nowej regulacji zawartej w art.73 ust. 2a u.g.n., należy uwzględnić treść
art. L przep. wprow., zgodnie z którym do istniejących już zobowiązań z umów
kontraktacji, najmu, dzierżawy, rachunku bankowego, ubezpieczenia, renty lub
dożywocia stosuje się z dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego przepisy tego
kodeksu czyli ustawy nowej.
Zastosowanie tego rozwiązania prawnego oznacza, że z dniem wejścia
w życie art. 73 ust. 2a u.g.n. stanowi on podstawę prawną do uruchomienia
przez właściciela gruntu postępowania aktualizacyjnego w celu zmiany stawki
procentowej opłaty rocznej w związku z wyodrębnieniem lokalu użytkowego
w budynku wzniesionym na gruncie lub w związku ze zmianą sposobu korzystania
7
z lokalu także wtedy, gdy do wyodrębnienia tego lokalu lub zmiany sposobu
korzystania z lokalu, doszło przed dniem 1 stycznia 2008 roku.
Istotne jest bowiem, że trwały sposób korzystania przez powodów
z nieruchomości strony pozwanej w zakresie dotyczącym garażu
wielostanowiskowego, odbiegający od celu mieszkaniowego, na który
nieruchomość została pierwotnie oddana w użytkowanie wieczyste, istnieje w dacie
wypowiedzenia przez właściciela gruntu dotychczasowej stawki opłaty rocznej
i usprawiedliwia propozycję jej podwyższenia na przyszłość w świetle art. 73
ust. 2a u.g.n. Nie ma przy tym wątpliwości, że ustanowienie odrębnej własności
lokalu użytkowego na cele parkingowe w budynku wzniesionym na nieruchomości
oddanej w użytkowanie wieczyste pod budownictwo mieszkaniowe stanowi
wystarczającą przesłankę umożliwiającą zmianę stawki procentowej opłaty rocznej
z tytułu użytkowania wieczystego gruntu na podstawie art. 73 ust. 2a w związku
z art. 73 ust. 2 i art. 72 ust. 3 pkt 4 i 5 u.g.n. (por. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 16 listopada 2012 roku, III CZP 62/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 56).
Ze wskazanych przyczyn Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).
kc