Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 356/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku D. O.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Po rozpoznaniu apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu
Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. z dnia 12 czerwca 2013
r., przyznającego wnioskodawczyni D. O. prawo do renty z tytułu częściowej
2
niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową od dnia 1 maja 2012 r. na
stałe, Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem dnia 17
grudnia 2013 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że odwołanie oddalił. W
sprawie tej ustalono, że wcześniejszym wyrokiem z dnia 26 października 2010 r.
Sąd Okręgowy przyznał wnioskodawczyni prawo do renty z tytułu częściowej
niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową poczynając od dnia 1 marca
2010 r. na okres pięciu lat, opierając się w szczególności na opinii biegłego lekarza
sądowego otolaryngologa, który stwierdził u ubezpieczonej przewlekłą chorobę
narządu głosu z niewydolnością głośni na tle zawodowym. Po rozpoznaniu apelacji
organu rentowego Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 stycznia 2012 r. zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
W dniu 2 maja 2012 r. D. O. ponownie złożyła w ZUS wniosek o ustalenie
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z choroba zawodową.
Orzeczeniem z dnia 25 lipca 2012 r. lekarz orzecznik ZUS uznał, że
wnioskodawczyni nie jest niezdolna do pracy w związku z choroba zawodową. Po
rozpoznaniu złożonego sprzeciwu wnioskodawczyni sprawę rozpatrzyła komisja
lekarska ZUS, która orzeczeniem z dnia 27 sierpnia 2012 r. również stwierdziła, że
wnioskodawczyni nie jest niezdolna do pracy w związku z chorobą zawodową. W
konsekwencji organ rentowy decyzją z dnia 4 września 2012 r. odmówił
wnioskodawczyni prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z
chorobą zawodową.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 12 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy wskazał,
że niespornym jest, że wnioskodawczyni D. O., z zawodu nauczyciel,
ma rozpoznaną od 1986 r. chorobę zawodową i przekwalifikowała się do pracy na
stanowisku bibliotekarza, na którym pracowała w bibliotece szkolnej do przejścia na
emeryturę w 2010 r. w wieku 56 lat. W przedmiotowej sprawie okolicznością sporną
pozostawało, czy wnioskodawczyni jest choćby częściowo niezdolna do pracy od
dnia 1 maja 2012 r. i czy niezdolność ta pozostaje w związku z chorobą zawodową.
Dla oceny stopnia naruszenia sprawności organizmu wnioskodawczyni i jego
ewentualnego związku ze stwierdzoną chorobą zawodową Sąd Okręgowy powołał
w sprawie biegłego sądowego lekarza o specjalności otolaryngologa, który
stwierdził przewlekłą chorobę narządu głosu z niewydolnością głośni na tle
3
zawodowym, niedomykalność mięśni krtani z wrzecionowatą niedomykalnością
głośni i trwałą dysfonią. Zdaniem biegłego wnioskodawczyni jest od 1 maja 2012 r.
częściowo niezdolna do pracy w związku z chorobą zawodową na stałe. Sąd
Okręgowy dał wiarę opinii tego biegłego i podzielił płynące z niej wnioski. Natomiast
nie uznał stanowiska organu rentowego, który przyznaje istnienie opisanych
schorzeń i związanych z nimi problemów laryngologicznych wnioskodawczyni,
jednak zaprzecza, iżby odwołująca się nie mogła pracować w bibliotece narażając
tym samym swój głos na wysiłek. Niezaprzeczalne jest to, że wnioskodawczyni jest
niezdolna do pracy wymagającej nie tylko nadmiernego, ale wręcz jakiegokolwiek
wysiłku głosowego. W ocenie tego Sądu, wnioskodawczyni z uwagi na wiek i rodzaj
stwierdzonej choroby zawodowej nie rokuje możliwości kolejnego
przekwalifikowania do innej pracy zgodnej z poziomem jej kwalifikacji. Tymczasem
sprawność głosu wymagana jest zasadniczo przy każdej odpowiedniej pracy
umysłowej.
Natomiast Sąd Apelacyjny uznał, że dokonana przez Sąd Okręgowy ocena
faktyczna i prawna w niniejszej sprawie nie zasługiwała na akceptację. Istota sporu
koncentrowała się wokół ustalenia, czy wnioskodawczyni jest niezdolna do pracy w
związku z chorobą zawodową w rozumieniu art. 12 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd ten miał na uwadze, że wyrokiem z
dnia 26 stycznia 2012 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 26 października 2010 r. i oddalił odwołanie wnioskodawczyni.
W przywołanej sprawie Sąd Apelacyjny rozpatrywał odwołanie wnioskodawczyni od
decyzji z dnia 25 maja 2010 r. odmawiającej jej prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy w związku z chorobą zawodową. Od dnia wydania tego negatywnego dla
wnioskodawczyni orzeczenia w sprawie nie zaszły nowe okoliczności związane ze
stanem zdrowia wnioskodawczyni. W szczególności nie nastąpiło pogorszenie jej
stanu zdrowia. Ponadto wnioskodawczyni we wcześniejszym okresie pobierania
renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową
przekwalifikowała się - ukończyła kurs wprowadzający do pracy w bibliotece
szkolnej oraz 3 - letnie studia wyższe bibliotekoznawstwa. Dlatego badanie staniu
aktualnej niezdolności wnioskodawczyni do pracy powinno uwzględniać jej „nowe
wykształcenie - bibliotekarza a nie jak tego chce wnioskodawczyni bibliotekarza
4
szkolnego”. Wykonywanie pracy wnioskodawczyni na stanowisku bibliotekarki, na
którym była zatrudniona ponad 20 lat nie jest pracą, w której była narażona na
nadmierny wysiłek głosowy. Podobnie uznała biegła otolaryngolog badająca
wnioskodawczynię w toku postępowania III AUa …/11. Równocześnie od tego
czasu stan zdrowia wnioskodawczyni nie uległ pogorszeniu. Tym samym
wnioskodawczyni nie może zostać uznana za osobę niezdolną do pracy zgodnej z
poziomem jej kwalifikacji zawodowych. W konsekwencji decyzja organu rentowego
odmawiająca wnioskodawczyni prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w
związku z chorobą zawodową jest prawidłowa.
W skardze kasacyjnej od całości wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17
grudnia 2013 r. wnioskodawczyni domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji oraz
zasądzenia od pozwanej na rzecz powódki zwrotu kosztów dotychczasowego
postępowania oraz kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania: 1/ art. 316 § 1 k.p.c. przez
oparcie orzeczenia na dowodach i wynikach innego postępowania cywilnego, co
skutkowało nieuwzględnieniem stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia
rozprawy; 2/ art. 328 § 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie z jakich przyczyn Sąd
Apelacyjny nie oparł się na opinii otolaryngologa dr J. J., przeciwstawiając im
nieaktualną opinię biegłej sądowej, dopuszczoną przez Sąd Apelacyjny w innej
sprawie III AUa …/11; 3/ art. 328 § 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie z jakich przyczyn
Sąd Apelacyjny uznał, iż od wydania wyroku w sprawie III AUa …/11, stan zdrowia
powódki nie uległ zmianie ani nie pogorszył się, skore nie poczyniono w tym
kierunku żadnych ustaleń; 4/ art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie ustaleń na
podstawie dowodu z opinii biegłej, dopuszczonego przez Sąd Apelacyjny, III AUa
…/11, z pominięciem aktualnej opinii otolaryngologa dr J. J.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zawierała uzasadnione zarzuty kasacyjne już dlatego,
że w postępowaniu odwoławczym od negatywnej decyzji rentowej sądy
ubezpieczeń społecznych weryfikują kontestowane przesłanki nabycia uprawnień
rentowych według stanu prawnego z daty wydania decyzji oraz z uwzględnieniem
5
stanu sprawy z dnia wyrokowania, co oznacza, ze powinny mieć na uwadze zmiany
w stanie zdrowia osoby odwołującej się (art. 316 k.p.c.). Jest to istotne i konieczne
zwłaszcza przy sądowej weryfikacji negatywnej decyzji rentowej wydanej w sprawie
o rentę wypadkową lub z tytułu następstw choroby zawodowej, zważywszy ponadto
że prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, w
tym z tytułu następstw choroby zawodowej, przysługuje niezależnie od długości
okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania
niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą
zawodową (art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.) Ponadto prawo takie, które ustało z
powodu ustąpienia niezdolności do pracy, przywraca się w razie ponownego
powstania tej niezdolności bez względu na okres, jaki upłynął od ustania prawa do
renty (art. 17 ust. 4 tej ustawy). Przytoczona materialnoprawna regulacja
normatywna wykluczała co najmniej przedwczesne oparcie zaskarżonego wyroku
na ustaleniach faktycznych, ocenach prawnych i wyniku poprzedniego negatywnie
zakończonego dla skarżącej sądowego postępowania odwoławczego w sprawie
III AUa …/11. Taki niedopuszczalny sposób i negatywna dla skarżącej ocena
prawna okoliczności istotnych dla prawidłowego osądu kontestowanej sprawy
rentowej naruszały zasadę bezpośredniości i „aktualności” procedowania wobec
nieuzasadnionego odwołania się do ustaleń faktycznych i konkluzji jurydycznych
dokonanych w innej wcześniej prawomocnie osądzonej sprawie rentowej, a przede
wszystkim wbrew aktualnej opinii biegłego lekarza otolaryngologa, który wskazał,
że skarżąca jest od 1 maja 2012 r. częściowo niezdolna do pracy nauczycielskiej w
związku z chorobą zawodową na stale. Oznaczało to, iż Sad drugiej instancji co
najmniej przedwcześnie uznał, że od poprzedniego wyroku z dnia 26 stycznia
2012 r., wydanego w sprawie III AUa …/11, „nie zaszły nowe okoliczności
związane ze stanem zdrowia wnioskodawczyni. W szczególności nie nastąpiło
pogorszenie jej stanu zdrowia”. Takiemu kontestowanemu w skardze kasacyjnej
przekonaniu Sądu drugiej instancji zaprzecza uzyskana w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym opinia biegłego otolaryngologa J. J. o istotnych zmianach w
stanie zdrowia skarżącej w stopniu kwalifikującym u niej trwałą częściowa
6
niezdolność do pracy z choroby zawodowej. Tymczasem Sąd ten negatywnie
podważył ten istotny dowód w sprawie i prima facie co najmniej przedwcześnie
zdyskwalifikował walor dowodowy aktualnej opinii biegłego o stanie trwałej
częściowej niezdolności do pracy z następstw choroby zawodowej skarżącej na
podstawie wyników wcześniej zakończonego negatywnego osądu poprzedniej
sprawy rentowej skarżącej, bez uwzględnienia lub z pominięciem nowości
faktycznych i dowodowych, w tym wynikających z aktualnej opinii wymienionego
biegłego, którego - w zakresie medycznych wiadomości specjalnych - Sąd drugiej
instancji nie był władny zastąpić bez uzupełniającego wysłuchania lub uzyskania
opinii innego biegłego ani negatywnie zweryfikować na podstawie opinii
otolaryngologa oraz negatywnego orzeczenia sądowego „sprzed trzech lat”. Przy
ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd drugiej instancji powinien także uwzględnić
długi okres wykonywania pracy na stanowisku bibliotekarki, na którym według tego
Sądu „jest zatrudniona ponad 20 lat”, a według Sądu pierwszej instancji „pracowała
w bibliotece szkolnej do przejścia na emeryturę w 2010 r.” oraz ocenić, czy
potencjalna praca na stanowisku bibliotekarki nie naraża jej na nadmierny wysiłek
głosowy („mówienie szeptem”) - w konfrontacji do opinii biegłego otolaryngologa,
który stwierdził przeciwskazania do wykonywania pracy wymagającej
„jakiegokolwiek wysiłku głosowego od dnia 1 maja 2012 roku na stałe”.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, ze zaskarżony wyrok
został wydany przedwcześnie, bo bez dokonania istotnych ustaleń faktycznych,
a także bez ujawnienia poddających się weryfikacji kasacyjnej przekonujących ocen
prawnych wymaganych do prawidłowego osądu sprawy, dlatego wyrokował jak w
sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.
kc