Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 158/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dawid Miąsik
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa J. M.
przeciwko Urzędowi Kontroli Skarbowej w S.
z udziałem Federacji Związków Zawodowych Pracowników Skarbowych z siedzibą
w Ł.
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 października 2015 r.,
skarg kasacyjnych powoda, pozwanego i Federacji Związków Zawodowych
Pracowników Skarbowych z siedzibą w Ł. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 16 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punktach II - V i przekazuje
sprawę w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód J. M. wniósł o przywrócenie go do pracy w pozwanym Urzędzie
Kontroli Skarbowej w S. na poprzednich warunkach oraz o zasądzenie od
pozwanego na jego rzecz wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w
kwocie 17.521,56 zł. Do procesu po stronie powoda przystąpiła Federacji
Związków Zawodowych Pracowników Skarbowych.
Sąd Rejonowy wyrokiem z 24 września 2013 roku oddalił powództwo oraz
zasądził od powoda ma rzecz pozwanego kwotę 60 złotych tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego. Natomiast Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 16 kwietnia
2014 r., prostując oczywistą omyłkę pisarską w komparycji wyroku Sądu
Rejonowego, zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że zasądził od
pozwanego na rzecz powoda kwotę 17.521,56 zł z ustawowymi odsetkami od 2
maja 2012 r. tytułem odszkodowania za dokonane z naruszeniem przepisów
rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia, a w pozostałym zakresie oddalił
apelacje i zasądził od pozwanego na rzecz powoda oraz Federacji Związków
Zawodowych Pracowników Skarbowych po 120 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego.
Powyższe rozstrzygnięcie oparte zostało o następujące ustalenia faktyczne:
powód J. M. został zatrudniony w pozwanym Urzędzie Kontroli Skarbowej z dniem
1 sierpnia 1994 r. na stanowisku referendarza, przy czym od dnia 1 sierpnia 1996 r.
podstawą jego stosunku pracy była umowa o pracę na czas nieokreślony. W dniu 1
lutego 1998 r. Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej powołał powoda na
inspektora kontroli skarbowej czwartego stopnia w Urzędzie Kontroli Skarbowej w
S. W ramach powierzonych obowiązków powód samodzielnie prowadził
postępowania kontrolne. Czynności związane z postępowaniami mogły być
podejmowane przez niego także poza budynkiem pozwanego, w siedzibach
kontrolowanych podmiotów, jednak zgodnie zapisami Regulaminu Pracy Urzędu
Kontroli Skarbowej oraz zakresem obowiązków powoda, musiał on przestrzegać
ustalonego czasu pracy. W zakresie obowiązków i zarazem uprawnień powoda
mieściło się również stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez
samokształcenie oraz aktywne uczestnictwo w różnego rodzaju formach
kształcenia i doskonalenia zawodowego. W pierwszych miesiącach 2012 roku
3
powód kończył czynności kontrolne w ramach prowadzonego postępowania
mającego na celu sprawdzenie rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania
oraz prawidłowości obliczania podatku dochodowego od osób prawnych przez M.
spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Termin jego zakończenia przypadał na
16 marca 2012 r. Czynności kontrole wiązały się dla powoda z prawie codziennymi
wyjściami z budynku urzędu. W dniu 7 marca 2012 r. powód zakomunikował
przełożonemu M. W., że musi opuścić siedzibę pracodawcy w związku z
koniecznością dokończenia czynności kontrolnych w firmie M., nie wspominając
jednak o zamiarze udziału tego dnia w konferencji. M. W. wyraził zgodę na
powyższe i zaakceptował w obowiązującym u pozwanego systemie elektronicznego
ewidencjonowania czasu pracy wyjście służbowe powoda, na którym jako cel
wyjścia powód wcześniej wpisał „kontrola, szkolenie w ramach p. I. 4 i p. II 5
zakresu obowiązków, kontrola, zebranie dokumentacji”. Powód po wyjściu z urzędu
około godziny 10.00, nie udał się do siedziby kontrolowanej firmy, ale na
zorganizowaną przez Marszałka Województwa […] konferencję pt. „[…]". Była to
konferencja na temat pożyczkowych zwrotnych funduszy europejskich, adresowana
do przedsiębiorców. Powód nie został skierowany na wyżej wymienioną
konferencję przez pracodawcę, lecz zgłosił się na nią sam, wskazując w zgłoszeniu
siebie jako „przyszłego przedsiębiorcę” oraz oświadczając, że jest zainteresowany
udziałem w panelu „J.”, który dotyczyć miał zwrotnych funduszy pożyczkowych ze
środków Unii Europejskiej dla przedsiębiorców. Wydział, w którym powód świadczył
pracę, nie zajmował się kontrolą wykorzystania takich środków. Przed
rozpoczęciem konferencji powód został zauważony przez wicedyrektora
pozwanego B. K., która stwierdziła, że powód nosi identyfikator uczestnika i jest na
liście uczestników panelu „J”. O swoich spostrzeżeniach niezwłocznie zawiadomiła
I. Z., która poleciła M. W. i kierownikowi referatu kadr – A. G. ustalenie, czy powód
przebywa w siedzibie kontrolowanego podmiotu. Ci stwierdzili, że powoda tego dnia
tam nie było. Powód przybył do Urzędu między godziną 15.30 i 16.30, ale tylko
przekazał w portierni prezent dla koleżanki z okazji zbliżającego się dnia kobiet. W
celu ustalenia przebiegu zajęć powoda w dniu 7 marca 2012 r. przeprowadzono u
pozwanego kontrolę wewnętrzną. W jej trakcie, 22 marca 2012 r., poproszono
powoda o udzielenie stosownych informacji w terminie do dnia 28 marca 2012 r. Po
4
otrzymaniu wyżej wymienionego pisma, powód w dniu 23 marca 2012 r. zamieścił
na nim prośbę o przedstawienie mu zakresu prowadzonej kontroli wraz ze
stosownym upoważnieniem. Zadeklarował, że po otrzymaniu upoważnienia
ustosunkuje się do treści pisma. Prośba powoda nie została spełniona. Powód
natomiast nie udzielił żądanych wyjaśnień. W tej sytuacji Rzecznik Dyscypliny
Urzędu Kontroli Skarbowej wszczął wobec powoda postępowanie wyjaśniające
celem ustalenia, czy naruszył on obowiązki członka korpusu służby cywilnej przez
samowolne opuszczenie miejsca pracy w dniu 7 marca 2012 r. oraz nieudzielenie
pisemnych wyjaśnień w sprawach dotyczących przedmiotu kontroli wewnętrznej w
wyznaczonym przez kontrolującego terminie. W dniach 8-13 marca 2012 r. powód
korzystał z urlopu wypoczynkowego. Po powrocie do pracy w dniu 14 marca 2012 r.
I. Z. wydała mu polecenie wykonywania wszystkich czynności związanych z
prowadzonym postępowaniem kontrolnym w siedzibie pozwanego. Spotkało się to
ze sprzeciwem powoda, który upatrywał w tym naruszenia przepisów regulujących
kontrolę skarbową oraz praw kontrolowanego, i zwrócił się do dyrektora pozwanego
o potwierdzenie tego polecenia. Następnie polecono powodowi, by złożył teczki
zawierające dokumentację postępowania […]. Powód uczynił to 15 marca 2012 r.
Tego dnia dyrektor pozwanego, w związku z nieobecnością w pracy M. W., polecił
powodowi sporządzenie projektu protokołu kontroli i wskazanie na piśmie czynności
niezbędnych do zakończenia kontroli podatkowej. M. W. po swoim powrocie do
pracy otrzymał polecenie weryfikacji przekazanych przez powoda akt postępowania
[…]. Ten przekazał je ponownie powodowi w celu uporządkowania. Jednocześnie
zwrócił się do dyrektora pozwanego, aby w związku z zawansowaniem kontroli, nie
odsuwać powoda od niej. Dyrektor pozwanego początkowo na to przystał. Powód
przygotował projekt protokołu kontroli, a po jego przekazaniu M. W., I. Z. w dniu
27 marca 2012 r. dokonała zmiany inspektora prowadzącego postępowanie o nr
[…], odsuwając od niego powoda i wyznaczając w jego miejsce R. D. W dniu 28
marca 2012 r. M. W. okazał powodowi postanowienie o zmianie inspektora i
poprosił go o zwrot akt kontroli. Powód wykonał polecenie tego samego dnia, na
okoliczność czego sporządzony został protokół zdawczo-odbiorczy. Następnego
dnia R. D. odebrał akta od M. W. Ustalono wówczas, że powód nie załączył do nich
płyty CD zawierającej dane pobrane od podmiotu kontrolowanego, choć została
5
ona wymieniona w protokole zdawczo-odbiorczym jako załącznik do protokołu
kontroli. Po zwróceniu powodowi uwagi na to, ten sporządził pismo, w którym
wskazał, że nieświadomie nie dołączył płyty do akt, co było wywołane „sytuacją
dnia oraz porą przekazywania akt”. Jednak nie przekazał płyty tego dnia, ani w
kolejnych dniach roboczych. M. W. w dniu 3 kwietnia 2012 r. polecił powodowi na
piśmie przekazanie wspomnianej płyty CD. Powód nie zastosował się do polecenia
przełożonego. Kolejnego dnia przekazał M. W. pismo, w którym podniósł, że M. W.
nie jest wskazany w postanowieniu o wszczęciu postępowania kontrolnego, ani w
postanowieniu o zmianie inspektora. Nadto dane zawarte na płycie są chronione
prawnie, w tym przed ich niewłaściwym gromadzeniem, przechowywaniem i
wykorzystaniem. Poprosił przełożonego, by ten wskazał mu podstawę prawną
polecenia przekazania płyty. Podniósł też, że brak wskazania właściwego trybu
przekazania wrażliwych danych elektronicznych może skutkować działaniami
prawnymi podmiotu kontrolowanego przeciwko jego osobie. Tego samego dnia
analogiczne polecenie wydał powodowi dyrektor pozwanego, nakazując
niezwłoczne przekazanie płyty CD R. D. Nadmienił też, że powód nie jest już osobą
upoważnioną do posiadania jakichkolwiek dowodów z akt sprawy […]. W dniu 6
kwietnia 2012 r. powód złożył w kancelarii pozwanego przesyłkę zawierającą jego
pismo do Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej. W piśmie tym prosił o
podjęcie działań wyjaśniających przyczynę zmiany inspektora kontroli skarbowej w
postępowaniu […]. Wskazał, że wydano mu polecenie wykonywania czynności w
siedzibie pozwanego i odsunięto od postępowania w końcowym jej etapie. Wyraził
pogląd, że zmiana inspektora nie była merytorycznie uzasadniona i świadczy o
personalnych animozjach i niezrozumieniu problematyki związanej z kontrolą oraz
wskazuje na niebezpiecznie i niezrozumiałe działania. Do pisma powód załączył
zawarte na płycie CD dane elektroniczne pobrane od spółki M. na potrzeby
postępowania kontrolnego. Wytłumaczył, że robi to z ostrożności organizacyjno-
procesowej, gdyż w związku z odsunięciem od kontroli, nie przedstawiono mu
takiego trybu przekazania tych danych, który zabezpieczałby prawidłowość ich
przechowywania i dalszego wykorzystywania. Rzeczone pismo, ale już bez nośnika
z danymi, otrzymał do wiadomości dyrektor pozwanego. Nie doszło jednak do
wysłania wspomnianej korespondencji do adresata, gdyż pracodawca uznał ją za
6
prywatną i wezwał powoda do jej odbioru z kancelarii. Powód nie uczynił tego.
Wysłał natomiast swoje pismo do Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej
drogą elektroniczną informując, że korespondencja z płytą CD znajduje się w
dyspozycji dyrektora pozwanego. Pismem z dnia 6 kwietnia 2012 r. Dyrektor
Urzędu Kontroli Skarbowej zwrócił się z wnioskiem do Generalnego Inspektora
Kontroli Skarbowej o odwołanie powoda ze stanowiska inspektora kontroli
skarbowej czwartego stopnia. Wniosek uzasadnił tym, że powód dwukrotnie nie
wykonał poleceń bezpośredniego przełożonego dotyczących przekazania osobom
upoważnionym płyty CD stanowiącej załącznik do protokołu kontroli […]. Nie
wykonał też analogicznego polecenia wydanego przez dyrektora pozwanego. Miał
również zamiar przekazać informację z akt postępowania […]Generalnemu
Inspektorowi Kontroli Skarbowej z rażącym naruszeniem art. 34b ust. 1, 2 i 4
ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej. Nadto samowolnie opuścił
miejsce pracy w dniu 7 marca 2012 r. w celu uczestniczenia w konferencji w
charakterze „właściciela pomysłodawcy, przyszłego przedsiębiorcy Miasta S”. Tego
samego dnia dyrektor pozwanego zawiadomił Związek Zawodowy Pracowników
Skarbowych przy Urzędzie Kontroli Skarbowej o zamiarze rozwiązania stosunku
pracy z powodem w trybie art. 42 a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej. Zarząd
Związku, po wysłuchaniu wyjaśnień powoda, wyraził opinię o braku podstaw do
zastosowania wobec J. M. proponowanego trybu rozwiązania stosunku pracy. W
dniu 11 kwietnia 2012 r. powód wykorzystał urlop wypoczynkowy na żądanie, a od
następnego dnia był niezdolny do pracy i nie świadczył jej na rzecz pozwanego aż
do ustania jego zatrudnienia. Na mocy decyzji dyrektora pozwanego, w dniu 23
kwietnia 2012 r. specjalna komisja dokonała otwarcia korespondencji
pozostawionej przez powoda w urzędzie, a skierowanej do Generalnego Inspektora
Kontroli Skarbowej. Koperta zawierała pismo powoda datowane na 5 kwietnia
2012 r. i kopertę opatrzoną pieczęciami powoda z płytą CD. Komisji nie udało się
odtworzyć danych zamieszczonych na płycie z uwagi na nieznajomość hasła
zabezpieczającego. Hasło zapisane na wiadomości powoda okazało się
nieprawidłowe. W związku z tymi trudnościami do składu komisji dokooptowano
informatyka zatrudnionego u pozwanego. Mimo podejmowanych prób, danych nie
udało się odtworzyć i musiały one zostać ponownie pobrane od kontrolowanego.
7
Zdaniem Sądu drugiej instancji, wynik niniejszej sprawy zależy od oceny, czy
zachowania powoda określone jako samowolne opuszczenie miejsca pracy w dniu
7 marca 2012 r. i niewykonanie poleceń służbowych uzasadniały dokonanie spornej
czynności prawnej, to jest odwołania ze stanowiska na podstawie art. 42a ust. 1 pkt
3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej. Zgodnie z tym przepisem,
Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej może odwołać inspektora z zajmowanego
stanowiska w przypadku ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków członka
korpusu służby cywilnej, jeżeli wina inspektora jest oczywista. Oczywistość winy
należy oceniać według stanu rzeczy istniejącego na datę złożenia oświadczenia
woli o odwołaniu inspektora ze stanowiska. Jeżeli pierwszą z podanych przyczyn
odwołania powoda rozumieć jako opuszczenie miejsca pracy w celu udziału w
konferencji, mimo braku zgody przełożonego, to zdaniem Sądu Okręgowego, wina
powoda w tym zakresie nie jest oczywista. Organ odwołujący dysponował bowiem
wiedzą na temat tego zdarzenia wynikającą ze sprzecznych oświadczeń powoda i
jego bezpośredniego przełożonego M. W., oraz literalnie sprzecznym z
wyjaśnieniami przełożonego zapisem w elektronicznej ewidencji czasu pracy.
Sporny był także charakter (cel) uczestniczenia przez powoda w szkoleniu
(konferencji) w znaczeniu jego przydatności (lub jej braku) dla wykonywanych
czynności kontrolnych. Z zeznań świadka M. W. można wyprowadzić wniosek o
przydatności przedmiotowego szkolenia dla wykonywania wskazanych czynności.
Świadek poinformował też o zamiarze wyjaśnienia z powodem różnicy między
treścią przeprowadzonej rozmowy a treścią wpisu w elektronicznej ewidencji czasu
pracy. Występujące poważne rozbieżności w zakresie opisu przedmiotowego
zdarzenia wymagały więc wyjaśnienia (w postępowaniu dyscyplinarnym), a ich
istnienie sprawiało, że ani okoliczności samego zdarzenia ani wina powoda (w
znaczeniu winy uzasadniającej odwołanie ze stanowiska w sposób w sposób
równoznaczny z rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia) nie były
oczywiste. Oceniając kolejną przyczynę odwołania powoda, opisaną jako
niewykonanie poleceń służbowych (w zakresie wydania pozyskanych w toku
kontroli danych, zapisanych w formie elektronicznej), Sąd stwierdził, że zachowanie
J. M. trudno uznać za typowe, wewnętrznie spójne i jednoznaczne co do intencji
powoda. Analiza ciągu zdarzeń nie pozwala na postawienie tezy, że w sposób
8
oczywisty zamiarem powoda było niewykonanie poleceń służbowych swoich
przełożonych. Niezależnie od faktu, że postępowanie powoda w tym zakresie
należy uznać za wadliwe (powód powinien w pierwszej kolejności wydać
przedmiotową płytę, a potem - ewentualnie zgłosić posiadane wątpliwości), nie
można tracić z pola widzenia faktu, że powód zadeklarował pierwotnie wydanie
płyty z danymi i ostatecznie (przed datą odwołania) ją wydał (ściślej - przekazał
informację, że pismo z płytą CD znajduje się w dyspozycji dyrektora pozwanego).
Korespondencja kierowana w przedmiotowej sprawie przez powoda do pracodawcy
także nie zawiera odmowy wykonania polecenia. Wyjaśnienia wymagało zaś to zaś,
czy okoliczności podnoszone przez powoda są wyrazem istnienia realnych
problemów z procedurą przekazywania danych pozyskanych w formie
elektronicznej, czy też są jedynie nieuzasadnionym wyrazem braku akceptacji dla
decyzji podjętych przez pracodawcę, bądź też wyrazem postawy powoda
wyrażającej się kwestionowaniem zasady podporządkowania pracownia. Przebieg
zdarzeń objętych omawianym zarzutem nie tworzy spójnego i podlegającego
jednoznacznej ocenie obrazu. W konsekwencji nie można też uznać winy powoda
w tym zakresie za oczywistą. Z tych względów odwołanie powoda ze stanowiska w
sposób równoznaczny z rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia na
podstawie art. 42a ust.1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej, trzeba uznać za
dokonane z naruszeniem powołanej normy prawnej. Odwołanie powoda ze
stanowiska nastąpiło też z naruszeniem formy pisemnej. Zakres korespondencji
przesłany powodowi drogą elektroniczną, obejmujący w szczególności kopię pisma
o odwołaniu ze stanowiska, nie pozwala na podzielenie tezy pozwanego o
informacyjnym jej charakterze. Ponadto oświadczenie woli należy uznać za złożone
wtedy, gdy dociera ono do adresata w taki sposób, że może się on zapoznać z jego
treścią. Treść pisma o odwołaniu ze stanowiska dotarła zaś do powoda drogą
elektroniczną - jako skan dokumentu. W tej formie dokument nie zawierał
prawidłowo złożonego podpisu, co przesądza o naruszeniu formy pisemnej
oświadczenia woli o rozwiązaniu stosunku pracy.
Powyższe rozważania doprowadziły Sąd drugiej instancji do wniosku, że
zaskarżony wyrok oddalający powództwo wniesione przez J. M. jest nietrafny i
wymaga zmiany. Orzekając zaś na podstawie art. 45 § 2 k.p. o odszkodowaniu w
9
miejsce dochodzonego pozwem przywrócenia do pracy Sąd Okręgowy miał na
względzie niecelowość restytucji łączącego strony stosunku pracy z uwagi na utratę
wzajemnego zaufania tak między powodem i jego bezpośrednim przełożonym, jak
również między powodem a kierownictwem pozwanego urzędu, uniemożliwiającą
dalszą współpracę tych osób. Nadto zachowania, dla których odwołano powoda ze
stanowiska, niezależnie od wadliwego zastosowania omawianego wcześniej trybu
rozwiązania stosunku pracy, faktyczne zaistniały, choć ich uniknięcie było
ewidentnie możliwe. Zdarzenia te charakteryzują przy tym ujemnie podejście
powoda do pracy na zajmowanym stanowisku.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargami kasacyjnymi powoda,
pozwanego i Federacji Związków Zawodowych Pracowników Skarbowych.
Powód zaskarżył powyższy wyrok w całości i oparł skargę kasacyjną na
podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego: 1/ art. 45 § 2 k.p., przez jego
niewłaściwe i bezzasadne zastosowanie oraz przez brak wezwania powoda do
wypowiedzenie się co do tej treści wniosku pozwanego; 2/ art. 153 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie
cywilnej, przez ich niezastosowanie. Ponadto skargę kasacyjną oparto na
podstawie naruszenia przepisów postępowania - art. 233 § 1 k.p.c. Skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i rozstrzygnięcie sprawy co do istoty,
ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia Sądu Okręgowego w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi w innym
składzie; a w przypadku stwierdzenia ku temu podstaw - wniósł o uchylenie w
całości również wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Pozwany zaskarżył wyrok w części, w której Sąd Okręgowy zmienił
orzeczenie Sądu Rejonowego oraz w części orzekającej o kosztach procesu.
Skargę kasacyjną oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego:
1/ art. 42a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej, przez niewłaściwe
zastosowanie, albowiem Sąd drugiej instancji błędnie przyjął, że w ustalonym
stanie faktycznym (nawet opisanym tak jak w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku)
nie zachodziły przesłanki do zastosowania wymienionego przepisu uznając, iż wina
powoda przy ciężkim naruszeniu podstawowych obowiązków członka korpusu
10
służby cywilnej nie była oczywista, zarówno w odniesieniu do zarzutu samowolnego
opuszczenia miejsca pracy jak i niewykonania polecenia przez powoda (błędna
subsumcja), i w konsekwencji przyjął, że naruszone zostały przepisy, na podstawie
których odwołano powoda z funkcji inspektora kontroli skarbowej, co przy
jednoczesnym ustaleniu braku celowości przywrócenia powoda do pracy pozwoliło
zastosować przepisy art. 45 § 2 k.p.; 2/ art. 60, art. 61 § 1 k.c. w związku z art. 65 §
1 k.c. oraz w związku z art. 9 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej i art. 300 k.p. oraz art.
30 § 3 k.p., przez niewłaściwe ich zastosowanie, albowiem Sąd drugiej instancji
błędnie przyjął, że ustalone w procesie fakty odpowiadają abstrakcyjnemu stanowi
faktycznemu określonemu w przywoływanych przepisach uznając, że wiadomość
przesłana powodowi pocztą elektroniczną 24 kwietnia 2012 r. przez pozwanego
pracodawcę stanowiła oświadczenie woli o odwołaniu powoda ze stanowiska
inspektora kontroli skarbowej (błędna subsumcja) oraz, że nie zachowano wymogu
formy pisemnej wyrażenia woli odwołania powoda ze stanowiska inspektora kontroli
skarbowej, i w konsekwencji przyjął, iż naruszone zostały przepisy o odwoływaniu
pracowników z funkcji inspektorów kontroli skarbowej. Ponadto skargę oparto na
podstawie naruszenia przepisów postępowania: 1/ art. 382 k.p.c. w związku art.
328 § 2 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 391 § 1 k.p.c., przez brak rozważenia
całości materiału zebranego w toku postępowania i pominięcie części materiału
oraz wyników postępowania przed Sądem pierwszej instancji; 2/ art. 328 § 2 k.p.c.
w związku z 391 § 1 k.p.c., przez takie sporządzenie uzasadnienia wyroku, iż brak
w nim wszystkich wymaganych elementów, to jest dokładnego określenia faktów,
które Sąd drugiej instancji uznał za udowodnione oraz oceny części materiału
dowodowego, w tym wskazania, którym dowodom Sąd ten dał wiarę i przyczyn, dla
których określonym dowodom odmówił wiarygodności, co w konsekwencji
powoduje, że z uzasadnienia wyroku nie wynika jednoznacznie, jakie były
przesłanki rozstrzygnięcia, a więc uniemożliwia ocenę, czy wyrok jest słuszny oraz
sprawia, że zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej. Skarżący
wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonych częściach i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania; ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie
11
co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od powoda
na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania.
Federacja Związków Zawodowych Pracowników Skarbowych zaskarżyła
wyrok w całości, opierając skargę kasacyjną na podstawie naruszenia przepisów
prawa materialnego: art. 45 § 2 k.p. w związku art. 43 ustawy o kontroli skarbowej
w związku z art. 9 ust 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, przez:
jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że przyczynami uzasadniającymi
odmowę przywrócenia do pracy inspektora kontroli skarbowej na poprzednich
warunkach pracy i płacy mogą być przyczyny inne niż uzasadniające odwołanie go
ze stanowiska pracy; w ocenie organizacji społecznej norma wyrażona w
powołanych przepisach uprawnia sąd do odmowy przywrócenia do pracy
pracownika służby cywilnej, zatrudnionego na stanowisku inspektora kontroli
skarbowej tylko w sytuacji, w której przywrócenie jest niemożliwe lub niecelowe z
uwagi na zaistnienie przyczyn uzasadniających odwołania inspektora kontroli
skarbowej ze stanowiska przez Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej,
wskazanych w art. 42 ust 1 oraz 42a ustawy o kontroli skarbowej, a co za tym idzie,
nie może być przesłanką uzasadniającą odmowę przywrócenia do pracy utrata
zaufania przez pracodawcę, jak to uznał Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku;
błędna wykładnia powołanej regulacji doprowadziła do zastosowania tego przepisu,
pomimo, że w zaistniałym w sprawie stanie faktycznym nie została wykazana
żadna z przesłanek obligująca Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej do
odwołania powoda z zajmowanego przez niego stanowiska. W przypadku
niepodzielania przez Sąd Najwyższy powyższego zarzutu, zarzucono błędne
zastosowanie powołanej regulacji, polegające na jej zastosowaniu w sytuacji, w
której regulacja ta nie znajdowała zastosowania, gdyż żadna ze wskazanych przez
Sąd drugiej instancji przesłanek nie świadczyła o niemożliwości lub niecelowości
przywrócenia do pracy. Ponadto skargę kasacyjną oparto na podstawie naruszenia
przepisów postępowania - art. 232 zd. 2 k.p.c. w związku z art. 6 k.p.c., przez
błędną wykładnię powołanej regulacji polegającą na uznaniu, że sąd uprawniony
jest z urzędu do ustalania okoliczności przemawiających za odmową przywrócenia
pracownika do pracy w oparciu o art. 45 § 2 k.p. Skarżący wniósł o uchylenie i
12
zmianę zaskarżonego orzeczenia przez przywrócenie powoda do pracy na
poprzednich warunkach pracy i płacy.
Strony w odpowiedziach na skargi kasacyjne swoich przeciwników
wniosły o ich oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżony skargami kasacyjnymi stron i organizacji związkowej wyrok nie
może się ostać. Słuszne są bowiem najdalej idące zarzuty podnoszone w skardze
kasacyjnej pozwanego, dotyczące dokonanej przez Sąd drugiej instancji oceny
zgodności z prawem zastosowanego przez pracodawcę trybu rozwiązania
łączącego strony stosunku pracy, a w konsekwencji - zasadności wywodzonych z
tego tytułu roszczeń pracownika.
Analizę trafności zaskarżonego orzeczenia wypada rozpocząć od
podkreślenia, że rozwiązanie stosunku pracy powoda J. M., zatrudnionego w
pozwanym Urzędzie Kontroli Skarbowej na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony i powołanego w dniu 1 lutego 1998 r. na stanowisko inspektora
kontroli skarbowej czwartego stopnia w tym Urzędzie, nastąpiło na podstawie art.
42a ust. 1 pkt 3 oraz ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli
skarbowej (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 553; dalej jako ustawa o kontroli
skarbowej) w wyniku odwołania przez Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej z
zajmowanego stanowiska w związku z oczywiście zawinionym ciężkim
naruszeniem podstawowych obowiązków członka korpusu służby cywilnej.
Warto zauważyć, że ustawa o kontroli skarbowej zawiera odrębne od ustawy
z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.) i
Kodeksu pracy pragmatyki normujące stosunek pracy inspektora kontroli
skarbowej. Celem tej regulacji jest zapewnienie inspektorom kontroli skarbowej
pełniej niezależności w prowadzonych postępowaniach kontrolnych. Jedną z
gwarancji owej niezależności jest stabilność zatrudnienia tej kategorii pracowników
korpusu służby cywilnej. Konsekwencją tego jest zaś zawarcie w przepisach
rozdziału 5 ustawy o kontroli skarbowej zamkniętego i generalnie korzystnego dla
inspektorów kontroli skarbowej katalogu przyczyn i sposobów ustania stosunku
13
pracy. W art. 42c zdanie pierwsze ustawy o kontroli skarbowej zastrzeżono
bowiem, że rozwiązanie stosunku pracy z inspektorem kontroli skarbowej może
nastąpić tylko w przypadkach określonych w art. 42-42b tej ustawy, co oznacza
prawną niedopuszczalność rozwiązania stosunku pracy z inspektorem kontroli
skarbowej w jakichkolwiek innych przypadkach, także przewidzianych w Kodeksie
pracy. W myśl art. 42c zdanie drugie ustawy o kontroli skarbowej, w zakresie
dotyczącym przyczyn i trybów rozwiązania stosunku pracy z inspektorem kontroli
skarbowej nie stosuje się również ustawy o służbie cywilnej.
Przechodząc do szczegółowych unormowań rozdziału 5 ustawy o kontroli
skarbowej godzi się przypomnieć, że zgodnie z art. 39a ust. 1 tego aktu,
inspektorów kontroli skarbowej powołuje i odwołuje Generalny Inspektor Kontroli
Skarbowej. W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2014 r.,
III PK 65/13 (OSNP 2015 nr 5, poz. 63) wyjaśniono, że powołanie na stanowisko
inspektora kontroli skarbowej nie oznacza nawiązania (przekształcenia) stosunku
pracy na podstawie powołania. Powołanie na stanowisko inspektora kontroli
skarbowej określonego stopnia jest tylko przejawem powierzenia konkretnej osobie
pełnienia funkcji organu kontroli skarbowej w ramach stosunku pracy, którego
podstawą jest dla inspektora kontroli skarbowej - jeśli nie uzyskał mianowania w
służbie cywilnej - umowa o pracę. Odwołanie inspektora kontroli skarbowej z
zajmowanego stanowiska następuje wyłącznie w razie zaistnienia któregokolwiek z
sześciu przypadków enumeratywnie wymienionych w art. 42 ust. 1 ustawy o
kontroli skarbowej, przy czym odwołanie ze stanowiska inspektora kontroli
skarbowej z powodu otrzymania negatywnej oceny kwalifikacyjnej potwierdzonej
ponowną negatywną oceną albo utraty nieposzlakowanej opinii jest równoznaczne
z rozwiązaniem stosunku pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenia (art. 42 ust. 2). Natomiast odwołanie ze stanowiska inspektora
kontroli skarbowej z pozostałych przyczyn wymienionych w art. 42 ust. 1 ustawy o
kontroli skarbowej (pkt 3-6) nie jest równoznaczne z rozwiązaniem stosunku pracy,
lecz powoduje modyfikację treści stosunku pracy inspektora kontroli skarbowej (art.
42 ust. 3). Z kolei w oparciu o art. 42a ustawy o kontroli skarbowej, Generalny
Inspektor Kontroli Skarbowej może (a więc nie musi) odwołać inspektora kontroli
skarbowej z zajmowanego stanowiska w trzech przypadkach: 1) w razie
14
nieobecności inspektora w pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż rok; 2) w
razie ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków członka korpusu służby
cywilnej, jeżeli wina inspektora jest oczywista; 3) w razie popełnienia przez
inspektora w czasie trwania stosunku pracy przestępstwa, które uniemożliwia jego
dalsze zatrudnienie, jeżeli przestępstwo jest oczywiste. Odwołanie inspektora
kontroli skarbowej z tych przyczyn jest równoznaczne z rozwiązaniem stosunku
pracy bez wypowiedzenia. Ponadto zgodnie z art. 42b ustawy o kontroli skarbowej,
rozwiązanie stosunku pracy z inspektorem kontroli skarbowej może nastąpić w
drodze porozumienia stron lub za trzymiesięcznym wypowiedzeniem na skutek
rezygnacji inspektora z dalszego wykonywania pracy. Dokonując łącznej analizy
powołanych przepisów ustawy o kontroli skarbowej w uzasadnieniu wspomnianego
wyroku z dnia 18 lutego 2014 r., III PK 65/13 Sąd Najwyższy doszedł do wniosku,
że trwałość stosunku pracy inspektora kontroli skarbowej (niezależnie od podstawy
jego zatrudnienia, a więc także w przypadku umowy o pracę na czas nieokreślony)
podlega bardzo silnej ochronie (jest nawet większa niż w przypadku stosunku pracy
mianowanego urzędnika służby cywilnej).
Przewidziany w art. 42a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej tryb
odwołania inspektora kontroli skarbowej jest zatem jednym z kilku unormowanych
przepisami tego aktu sposobów zakończenia stosunku pracy tej kategorii
pracowników, odmiennym od wygaśnięcia tego stosunku z mocy prawa wskutek
wydalenia ze służby. Odwołanie inspektora kontroli skarbowej ze skutkiem
rozwiązującym stosunek pracy nie wymaga więc uprzedniego wdrożenia procedury
postępowania dyscyplinarnego. Nieprawidłowa jest przy tym konkluzja Sądu
Okręgowego, zgodnie z którą przepis art. 42a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli
skarbowej należy traktować jako regulację szczególną, ustanawiającą odstępstwo
od zasady, że rozwiązanie stosunku pracy z członkiem korpusu służby cywilnej
wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego.
Wspomniana zasada sformułowana została pod rządami ustawy z dnia 18 grudnia
1998 r. o służbie cywilnej (Dz.U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483 ze zm.), która nie
zawierała regulacji przewidującej rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia w
razie ciężkiego naruszenia przez pracownika obowiązków członka korpusu służby
cywilnej (wyroki Sadu Najwyższego z dnia 4 marca 2008 r., II PK 177/07, OSNP
15
2009 nr 11-12, poz. 139; z dnia 11 marca 2008 r., II PK 193/07, LEX nr 442815).
Wprawdzie w wyroku z dnia 7 kwietnia 2010 r., I PK 206/09, Sąd Najwyższy
potwierdził tę tezę w odniesieniu do unormowań kolejnej ustawy z dnia 24 sierpnia
2006 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.), jednak pogląd ten
został zakwestionowany w dalszych orzeczeniach Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca
2009 r., II PK 316/08 (LEX nr 533093), z dnia 24 sierpnia 2010 r., I PK 36/10
(OSNP 2012 nr 19-20, poz. 239), z dnia 15 marca 2011 r., I PK 192/10 (OSNP
2012 nr 9-10, poz. 116), z dnia 26 stycznia 2012 r., III PK 47/11, niepublikowanym)
oraz z dnia 19 kwietnia 2012 r., II PK 203/11 (OSNP 2013 nr 7-8, poz. 75).
Dokonując językowej i systemowej wykładni art. 41 ust. 7 pkt 1 ustawy z dnia 24
sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej oraz podobnie brzmiącego art. 71 ust. 7 pkt
ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze
zm.), zgodnie z którymi rozwiązanie stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej
bez wypowiedzenia z winy urzędnika może nastąpić w razie ciężkiego naruszenia
przez urzędnika podstawowych obowiązków członka korpusu służby cywilnej, jeżeli
wina urzędnika jest oczywista, Sąd Najwyższy stwierdził, że Dyrektor generalny
może zwolnić pracownika służby cywilnej bez konieczności wszczynania procedury
dyscyplinarnej. Nie jest ona konieczna, nawet jeśli pracownik naruszył swoje
obowiązki wynikające z przynależności do korpusu służby cywilnej. Jeśli bowiem
racjonalny ustawodawca przewidział (odmiennie niż w ustawie z dnia 18 grudnia
1998 r., która w ogóle nie zawierała regulacji umożliwiającej rozwiązanie stosunku
pracy bez wypowiedzenia z winy członka korpusu służby cywilnej) możliwość
odstąpienia od przeprowadzania postępowania dyscyplinarnego i rozwiązanie z
urzędnikiem służby cywilnej stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy tego
urzędnika nawet w przypadku, który bez wątpienia mógłby stanowić samodzielną
podstawę do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego (por. art. 113 ust. 1 ustawy
o służbie cywilnej), to uznać należy, że zdecydował się tym samym na przełamanie
wcześniej stworzonej zasady, zgodnie z którą urzędnik służby cywilnej (zatrudniony
na podstawie mianowania) za zawinione naruszenie obowiązków służbowych mógł
zostać zwolniony ze służby tylko w drodze orzeczenia komisji dyscyplinarnej (w
drodze zastosowania kary dyscyplinarnej). Powtórzenie w art. 71 ust. 7 pkt 1
ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. odstępstwa od owej zasady dokonanego
16
wcześniej w ustawie z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (por. powołany
wyżej art. 41 ust. 1 pkt 7 tej ustawy), wskazuje przy tym na konsekwencję
ustawodawcy. Dlatego możliwość rozwiązania umowy o pracę w omawianym
przypadku również z pracownikiem służby cywilnej bez potrzeby uprzedniego
przeprowadzenia w stosunku do niego postępowania dyscyplinarnego winna jawić
się jako oczywista.
Podobny pogląd prezentowany jest w doktrynie. Zauważa się, że w świetle
obecnej ustawy o służbie cywilnej mianowani i umowni pracownicy tej służby
podlegają wspólnej odpowiedzialności dyscyplinarnej i wspólnemu reżimowi
zwolnienia z pracy w trybie natychmiastowym z przyczyn zawinionych. Rozwiązanie
stosunku pracy w tym trybie umożliwia szybkie zwolnienie z pracy popełniających
ciężkie przewinienia członków korpusu służby cywilnej, bez konieczności
wszczynania skomplikowanego i czasochłonnego postępowania dyscyplinarnego,
ale z drugiej strony osłabia znaczenie samego postępowania dyscyplinarnego
(H. Szewczyk, glosa do wyroku Sądu Najwyższego dnia 19 kwietnia 2012 r., II PK
203/11, OSP 2013 nr 12, poz. 116). Samo postępowanie dyscyplinarne nie jest
jednak, jak zdaje się sugerować Sąd Okręgowy, żadnym dobrodziejstwem dla
pracownika korpusu służby cywilnej, gdyż zastosowanie w wyniku tego
postępowania sankcji wydalenia ze służby równoznacznego z wygaśnięciem
stosunku pracy i związana z tym niedopuszczalność ubiegania się o ponowne
zatrudnienie w służbie cywilnej przez okres pięciu lat (art. 114 ust. 4 ustawy o
służbie cywilnej), jest dla pracownika bardziej dotkliwe w skutkach od odwołania
równoznacznego z rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia.
Przyjęcie przez Sąd drugiej instancji błędnego założenia, że regulacja art.
42a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej stanowi odstępstwo od zasady, iż
rozwiązanie stosunku pracy z członkiem korpusu służby cywilnej wymaga
uprzedniego przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego i z racji tej
wyjątkowości , odwołanie w trybie tego przepisu może nastąpić tylko w sytuacji, gdy
- z uwagi na okoliczności danego zdarzenia - dalsze trwanie stosunku pracy (nawet
tylko na czas prowadzenia postępowania dyscyplinarnego) byłoby sprzeczne z
celami i zasadami funkcjonowania organów kontroli skarbowej, zaważyło na
sposobie rozstrzygnięcia przez ten Sąd o prawidłowości dokonanego przez
17
Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej odwołania powoda z zajmowanego
stanowiska. Uwaga Sądu skupiła się bowiem na kwestii zasadności rezygnacji
przez pracodawcę z prowadzenia wobec powoda postępowania dyscyplinarnego
na rzecz zastosowania trybu rozwiązania stosunku pracy unormowanego w tym
przepisie, mimo niedysponowania przez organ podejmujący decyzję w tej materii
takimi informacjami i dowodami dotyczącymi zarzucanych powodowi naruszeń
obowiązków członka korpusu służby cywilnej, jakie można byłoby pozyskać i
zgromadzić w toku procedury dyscyplinarnej. Konsekwencją takiego podejścia do
problemu było zaś zaakcentowanie przez Sąd Okręgowy tylko jednej spośród
wymienionych w tym przepisie przesłanek odwołania ze stanowiska, a mianowicie
oczywistości winy pracownika w naruszeniu podstawowych obowiązków członka
korpusu służby cywilnej (z pominięciem głównej przesłanki rozwiązania stosunku
pracy w omawianym trybie, tj. samego ciężkiego naruszenia wspomnianych
obowiązków) i sformułowanie ostatecznej konkluzji, iż niewdrożenie procedury
dyscyplinarnej implikowało niewyjaśnienie wszystkich wątpliwości dotyczących
przebiegu zdarzeń, jakie legły u podstaw odwołania podwoda i wykluczało przyjęcie
tezy o oczywistości winy pracownika w dopuszczeniu się tych naruszeń.
Tymczasem rozstrzygnięcie o roszczeniach pozwu wymagało ustalenia w pierwszej
kolejności samego faktu popełnienia przez powoda zarzucanych mu zachowań i
oceny, czy zachowania te można zakwalifikować jako ciężkie naruszenie
podstawowych obowiązków członka korpusu służby cywilnej, tak z punktu widzenia
ich bezprawności jak i winy pracownika, a dopiero później - czy wina ta jest
oczywista. Podejmując - w oparciu o posiadane informacje i dowody dołączone do
wniosku kierownika jednostki organizacyjnej zatrudniającej pracownika - decyzję o
odwołania inspektora kontroli skarbowej w trybie komentowanego przepisu,
Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej kieruje się przeświadczeniem o
prawdziwości stawianych tej osobie zarzutów i oczywistości jej winy. To
subiektywne przeświadczenie podmiotu uprawnionego do odwołania podlega zaś
kontroli w toku procesu sądowego pod kątem jego zgodności z rzeczywistym
stanem rzeczy wynikającym ze zgromadzonego materiału dowodowego.
Tymczasem Sąd Okręgowy zamiast dokonać stanowczych ustaleń i ocen w kwestii
bezprawności i winy powoda w zarzucanych mu działaniach (zaniechaniach), zajął
18
się piętrzeniem wątpliwości, jakie - w jego ocenie - występowały i nie zostały
należycie wyjaśnione przed złożeniem powodowi oświadczenia woli o odwołaniu ze
stanowiska. Wspomniane wątpliwości wynikają zaś głównie z rozbieżności w
przedstawionym przez powoda opisie zdarzeń będących przyczyną rozwiązania
stosunku pracy a pozostałymi dowodami. Sąd zdaje się utożsamiać oczywistość
winy pracownika w rozumieniu przepisu art. 42a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli
skarbowej z przyznaniem się do tej winy przez zainteresowanego. Brak przyznania
nie wyklucza jednak oczywistości winy, natomiast sprawia, że konieczne staje się
przeprowadzenie przez pracodawcę, a następnie sąd pracy, analizy podjętej przez
pracownika obrony przed stawianymi mu zarzutami w kontekście całego
zgromadzonego materiału sprawy i oceny, czy obrona ta jest na tyle skuteczna, że
pozwala na zanegowanie tezy o oczywistej winie inspektora. Taka ocena została
dokonana przed podjęciem przez Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej
decyzji o odwołaniu powoda. Odwołanie to nie nastąpiło bowiem nazajutrz po
ujawnieniu pierwszego z zarzucanych powodowi naruszeń obowiązków, ale było
konsekwencją całej serii szczegółowo opisanych w uzasadnieniu wyroku
pierwszoinstancyjnego zdarzeń mających miejsce na przestrzeni kilku tygodni. W
tym czasie prowadzono postępowanie wyjaśniające zmierzające do wyjaśnienia
rozbieżności między relacją powoda z przebiegu zdarzeń a innymi dowodami.
Rzeczą Sądów orzekających w sprawie był zaś dokonanie oceny całego materiału
dowodowego i rozstrzygnięcie kwestii spełnienia wszystkich przesłanek
rozwiązania łączącego strony stosunku pracy, w tym kryterium oczywistości winy
powoda. Takich ustaleń Sąd drugiej instancji jednak nie poczynił, co uniemożliwia
prawidłową subsumcję przepisu art. 42a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej.
Przechodząc do samego oświadczenia woli Generalnego Inspektora Kontroli
Skarbowej o odwołaniu powoda z zajmowanego stanowiska godzi się przypomnieć,
że w odniesieniu do inspektorów kontroli skarbowej odwoływanych w trybie art. 42a
ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej, z mocy odesłania zawartego w art. 43 tej
ustawy do przepisów ustawy o służbie cywilnej oraz zamieszczonego w art. 9 tej
ostatniej ustawy odesłania do przepisów Kodeksu pracy, zastosowanie ma
regulacja art. 30 § 1 i § 2 k.p., ustanawiająca obowiązek zachowania pisemnej
formy oświadczenia woli pracodawcy i podania przyczyny rozwiązania stosunku
19
pracy. Nie można zgodzić się ze stwierdzeniem Sądu drugiej instancji, że w
niniejszej sprawie nie zachowano pisemnej formy odwołania powoda ze stanowiska
inspektora kontroli skarbowej. Z niezakwestionowanych ustaleń Sądów obydwu
instancji wynika jednoznacznie, że oświadczenie Generalnego Dyrektora Kontroli
Skarbowej o odwołaniu powoda z podaniem przyczyny tegoż odwołania miało
pisemną formę i zostało doręczone pracownikowi w dniu 2 maja 2012 r. Sąd
Okręgowy niesłusznie upatruje pisemnego oświadczenia woli uprawnionego do
odwołania organu w przesłanym pocztą elektroniczną na adres powoda skanu tego
dokumentu. Ta ostatnia czynność miała informacyjny charakter. Odmiennie
należałoby ocenić sytuację, w której pracodawca zaniechałby złożenia na piśmie
oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy, poprzestając na przesłanej
pracownikowi korespondencji elektronicznej niepodpisanej przez uprawnioną
osobę. Sytuacja taka nie miała jednak miejsca w przedmiotowym przypadku.
Nie można też mieć zastrzeżeń do sposobu określenia w pisemnym
oświadczeniu o rozwiązaniu stosunku pracy przyczyny odwołania powoda w trybie
art. 42a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej. W judykaturze zauważa się, że
wymóg wskazania przez pracodawcę konkretnej przyczyny wypowiedzenia umowy
o pracę nie jest równoznaczny z koniecznością sformułowania jej w sposób
szczegółowy, drobiazgowy, w powołaniem opisów wszystkich faktów i zdarzeń,
dokumentów, ich dat oraz wskazaniem poszczególnych działań, czy zaniechań,
składających się w ocenie pracodawcy na przyczynę uzasadniającą rozwiązanie
umowy o pracę. Wymóg konkretności przyczyny może być spełniony również przez
wskazanie kategorii zdarzeń, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że szczegółowe
motywy decyzji pracodawcy są pracownikowi znane, na przykład z racji
zajmowanego stanowiska, dostępu do informacji zakładu, czy też stopnia
wykształcenia i poziomu kwalifikacji zawodowych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
4 listopada 2008 r., II PK 82/08, LEX nr 480912). Sposób podania w pisemnym
oświadczeniu woli Generalnego Dyrektora Kontroli Skarbowej przyczyn odwołania
w postaci: 1/ nieusprawiedliwionego opuszczenia miejsca pracy w dniu 7 marca
2012 r., 2/ niewykonania poleceń służbowych oraz 3/ przekazania informacji z
postępowania kontrolnego bez stosownego upoważnienia, spełnia powyższe
20
wymagania, a adresat oświadczenia woli nie kwestionował, że przyczyny te były dla
niego zrozumiałe.
Co zaś się tyczy głównej przesłanki rozwiązania stosunku pracy z mocy art.
42a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej, to jest nią ciężkie naruszenia przez
inspektora kontroli skarbowej podstawowego obowiązku członka korpusu służby
cywilnej. Wobec braku stosownych regulacji w ustawie o kontroli skarbowej,
konieczne jest sięgnięcie z mocy art. 43 tego aktu do przepisów rozdziału 6 ustawy
o służbie cywilnej normujących problematykę obowiązków i uprawnień członka
korpusu służby cywilnej. Obowiązki te określają zasadniczo art. 76 ust. 1 pkt 1-7,
art. 77, art. 78 i art. 80 ustawy o służbie cywilnej. Zdaniem doktryny, wszystkie
wymienione w tych przepisach obowiązki mają charakter podstawowy i naruszenie
któregokolwiek z nich ma taki sam skutek. Piśmiennictwo odsyła też do
zarządzenia nr 70 Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 października 2011 r. w sprawie
wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad
etyki korpusu służby cywilnej (M.P. Nr 93, poz. 953), stanowiących wzór
postępowania członka korpusu służby cywilnej (I. Wołczak (w:) Ustawa o kontroli
skarbowej,. Komentarz pod redakcją K. Kanduta i A. Sędkowskiej, Warszawa 2011
– teza 24 i teza 25 do art. 42 i 42a). Zwraca się również uwagę na odwzorowanie
w art. 42a ust. 1 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej unormowania art. 52 par. 1 pkt
k.p., widząc w wykładni tego ostatniego przepisu pewną wskazówkę dla
interpretacji pojęcia ciężkiego naruszenia podstawowego obowiązku członka
korpusu służby cywilnej (por. D. Zalewski, A. Melezini, Ustawa o kontroli skarbowej.
Komentarz, Warszawa 2015, komentarz do art. 42a). Chodzi zatem o zachowanie
bezprawne, sprzeczne z podstawowymi powinnościami ciążącymi na pracowniku
jako stronie stosunku pracy. Punktem wyjścia dla oceny podstawowych
obowiązków pracowniczych jest przy tym otwarty katalog tych obowiązków
zamieszczony w art. 100 k.p. Zgodnie zaś z § 1 tego artykułu, podstawowym
obowiązkiem pracownika pozostaje sumienne i staranne wykonywanie pracy oraz
stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy. Tak sprecyzowany
podstawowy obowiązek pracowniczy ma z kolei oparcie w definicji stosunku pracy z
art. 22 § 1 k.p., określającej treść tego stosunku jako, z jednej strony, obowiązek
pracodawcy zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem, z drugiej zaś strony –
21
obowiązek pracownika wykonywania umówionego rodzaju pracy na rzecz
pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przezeń
wyznaczonym. Naruszenie owych obowiązków, jako przyczyna rozwiązania
stosunku pracy bez wypowiedzenia, musi zaś być ciężkie w sensie obiektywnym
(tj. stanowić zagrożenie dla istotnych interesów pracodawcy), jak i subiektywnym
(nastąpić z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa pracownika).
Wracając na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że podane przez
Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej przyczyny odwołania powoda
nawiązują do podstawowych obowiązków pracowniczych, jakimi są wynikające z
art. 22 § 1 k.p. i art. 100 § 1 k.p. powinności wykonywania pracy w miejscu i czasie
do tego wyznaczonym oraz realizowania związanych z procesem pracy poleceń
przełożonych. W tym kontekście zarówno samowolne opuszczenie miejsca pracy i
wykonywanie w godzinach przeznaczonych na pracę innych czynności, jak i
odmowa podporządkowania się poleceniom przełożonych dotyczącym organizacji i
sposobu wykonywania umówionego rodzaju pracy, mieszczą się w katalogu
ciężkich naruszeń podstawowych obowiązków pracowniczych (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 5 czerwca 2007 r., I PK 5/07, OSNP 2008 nr 15-16, poz. 212
oraz wyroki z dnia 1 pażdziernika 1997 r., I PKN 317/97, OSNAPiUS 1998 nr 14,
poz. 28 i z dnia 10 maja 2000 r., I PKN 630/99, OSNAPiUS 2001 nr 20, poz. 617).
Co do pierwszej ze wskazanych przyczyn odwołania J. M. ze stanowiska, tj.
samowolnego opuszczenia miejsca pracy w dniu 7 marca 2012 r., nie ma racji Sąd
Okręgowy stwierdzając, że sposób podania tej przyczyny jest skrótowy, a samo tak
opisane zdarzenie nie miało miejsca, skoro w elektronicznej ewidencji czasu pracy
powoda znajduje się adnotacja o jego wyjściu za zgodą przełożonego. Warto
zauważyć, że z niekwestionowanych ustaleń Sądów wynika, iż zgodnie z
obowiązującym u pozwanego Regulaminem pracy powód był zobowiązany do
przestrzegania ustalonego przez pracodawcę czasu pracy. Realizacja obowiązków
związanych z prowadzeniem czynności kontrolnych u podatników wymagała
wprawdzie częstego opuszczania budynku urzędu, ale wyjścia te odbywały się za
wiedzą i akceptacją przełożonego i były odnotowywane w elektronicznej ewidencji
czasu pracy. Skoro zatem powód podał przełożonemu – jako przyczynę
opuszczenia urzędu – prowadzenie czynności kontrolnych u podatnika i na tak
22
uzasadnione wyjście uzyskał zgodę, lecz w rzeczywistości jego zamiarem było
wzięcie udziału w konferencji, na którą nie został skierowany przez pracodawcę, to
znaczy, że samowolnie opuścił miejsce pracy, gdyż nie otrzymał akceptacji
zwierzchnika na taki sposób spędzanie czasu pracy. Jeśli istniały jakieś wątpliwości
związane z przebiegiem rozmowy z przełożonym na temat zaplanowanych przez
powoda czynności służbowych w tym dniu i sprzeczności w twierdzeniach
przełożonego odnośnie podanego mu celu wyjścia powoda a zapisem
zamieszczonym w elektronicznej ewidencji czasu pracy, to zadaniem Sądu było
rozwianie tych wątpliwości i poczynienie stanowczych ustaleń w kwestii przebiegu
przedmiotowego zdarzenia i towarzyszących mu okoliczności. Sąd drugiej instancji
przywiązuje też dużą wagę do tematyki wspomnianej konferencji i jej znaczenia dla
procesu samokształcenia się powoda. Tymczasem bezspornym jest, że powód nie
został skierowany na tę konferencję przez pracodawcę, a według ustaleń Sądu
pierwszej instancji, poruszana na konferencji problematy nie była objęta
przedmiotem działania wydziału, w którym powód był zatrudniony. Jednakże nawet
w przypadku stwierdzenia przydatności wiedzy zdobytej w trakcie tej konferencji dla
sposobu wykonywania przez powoda czynności służbowych, udział w niej w
godzinach pracy powinien być uzgodniony z pracodawcą. Okoliczności te należy
wziąć pod uwagę przy ocenie bezprawności zachowania powoda. Co zaś się tyczy
rodzaju winy w popełnieniu zarzucanego mu naruszenia obowiązku pracowniczego
trzeba mieć na względzie fakt, że udział powoda we wspomnianej konferencji był
przez niego zaplanowany znacznie wcześniej i bez uzgodnienia z pracodawcą.
Podając przełożonemu - jako przyczynę opuszczenia urzędu - zamiar prowadzenia
czynności kontrolnych u podatnika, powód wiedział, że cel jego wyjścia jest inny i
swój rzeczywisty zamiar związany z udziałem w konferencji faktycznie zrealizował.
Nie mamy zatem do czynienia z nadzwyczajnymi, nieprzewidzianymi wcześniej
okolicznościami, zaistniałymi po opuszczeniu przez podwoda urzędu, które
sprawiły, że zmienił on swoje pierwotne plany i udał się w inne miejsce niż
uzgodnione z przełożonym.
Odnośnie do pozostałych dwóch zarzucanych powodowi ciężkich naruszeń
podstawowych obowiązków pracowniczych, tj. niewykonania poleceń służbowych
oraz próby przekazania Generalnemu Inspektorowi Kontroli Skarbowej materiałów
23
z postępowania kontrolnego bez stosownego upoważnienia, wypada zauważyć, że
tak opisane zachowania powoda stanowią pewien ciąg zdarzeń. Należy podkreślić,
że chociaż Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej jest zwierzchnikiem całego
korpusu pracowników kontroli skarbowej, to sposób ewentualnego przekazywania
mu materiału zgromadzonego w trakcie kontroli podatników powinien odbywać się z
zachowaniem obowiązujących w tej mierze procedur. Polecenie przełożonych
dotyczące przekazania pracodawcy całego zgromadzonego w czasie kontroli
materiału dowodowego wydawane zaś było powodowi wielokrotnie, zarówno w
formie ustnej, jak i pisemnej, tak przez bezpośredniego przełożonego, jak i
dyrektora urzędu. Bezsporne jest, że powód nie wykonał tych poleceń. Wprawdzie
płyta CD z utrwalonym materiałem kontrolnym ostatecznie znalazła się w
posiadaniu pracodawcy, ale stało się to na skutek wyjęcia jej z korespondencji
skierowanej przez powoda do Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, a wobec
braku kodu dostępu, nie udało się dotrzeć do zwartych na płycie danych i
konieczne było powtórzenie czynności kontrolnych u podatnika. Sąd drugiej
instancji nie miał wątpliwości co do bezprawności opisanego zachowania powoda.
Wątpliwości Sądu budziła natomiast oczywistość jego winy w tym zakresie. I
znowu, rzeczą Sądu było wyjaśnić, czy - jak sugeruje powód - obowiązujące w
pozwanym urzędzie procedury przekazywania pracodawcy danych pozyskanych od
podatników w drodze elektronicznej były na tyle niejasne, że wykluczały możliwość
przypisania inspektorowi kwalifikowanej winy w niewykonaniu wydawanych w tym
zakresie poleceń służbowych.
Resumując, Sąd drugiej instancji nie poczynił ustaleń niezbędnych dla
subsumcji przepisu art. 42a ust. 1 pkt ustawy o kontroli skarbowej, gdyż nawet nie
podjął próby wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy potrzebnych do dokonania
oceny zasadności zarzucanych powodowi zachowań stanowiących ciężkie
naruszenie podstawowych obowiązków członka korpusu służby cywilnej,
poprzestając na samym zasygnalizowaniu swoich wątpliwości jako uzasadnienia
dla tezy o braku oczywistości winy powoda w dopuszczeniu się tych naruszeń.
Tymczasem ustalenie lub wykluczenie przez Sąd ciężkiego naruszenia przez
powoda podstawowych obowiązków członka korpusu służby cywilnej w rozumieniu
powołanego przepisu jest podstawą oceny zasadności roszczeń pozwu. W razie
24
potwierdzenia prawidłowości zastosowanego wobec powoda trybu rozwiązania
stosunku pracy wszelkie roszczenia wywodzone z tego tytułu byłyby
bezpodstawne. Dopiero stwierdzenie niezgodności oświadczenia Generalnego
Inspektora Kontroli Skarbowej o odwołaniu powoda ze stanowiska z przepisami
prawa otwiera drogę do rozważenia możliwości nieuwzględnienia zgłoszonego w
pozwie żądania przywrócenia do pracy i orzeczenia w to miejsce o odszkodowaniu.
Na tym etapie postępowania dywagacje na temat dopuszczalności i sposobu
zastosowania w sprawie art. 45 § 2 k.p. są przedwczesne. Można jedynie
zauważyć, że wobec nieuregulowania w ustawie o kontroli skarbowej kwestii
roszczeń przysługujących pracownikowi w razie niezgodnego z prawem
rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia, z mocy odesłań zawartych w art.
43 tej ustawy oraz art. 9 ustawy o służbie cywilnej zastosowanie mają przepisy
oddziału 6 rozdziału II działu drugiego Kodeksu pracy, a zatem – z uwagi na brak
wyraźnego wyłączenia – także art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 56 § 2 k.p.
Wynikające z tego przepisu odstępstwo od zasady związania sądu dochodzonym
przez pracownika roszczeniem ma zastosowanie z reguły w razie naruszenia przez
pracodawcę formalnych warunków oświadczenia woli o rozwiązaniu stosunku
pracy, a nie w przypadku niespełnienia ustawowych przesłanek zwolnienia
pracownika w tym trybie. Kwestia kryteriów dopuszczalności orzekania o
odszkodowaniu w zamian za dochodzone przez pracownika przywrócenie do pracy
została szeroko omówiona w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 5
sierpnia 2014 r., I PK 41/14, LEX nr 1537265). Wyrażane w judykaturze poglądy na
ten temat powinny zaś stanowić wskazówkę interpretacyjną w rozważaniach kwestii
sposobu zastosowania art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 56 § 2 k.p. przy
rozstrzyganiu sporu na tle roszczeń inspektora kontroli skarbowej odwołanego w
trybie art. 42a ust. 1 pkt ustawy o kontroli skarbowej.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy z mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. i
art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
kc