Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WK 7/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Janusz Godyń (przewodniczący)
SSN Wiesław Błuś
SSN Marian Buliński (sprawozdawca)
SSN Józef Dołhy
SSN Przemysław Kalinowski
SSN Jan Bogdan Rychlicki
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant : Anna Krawiec
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk Anny Czapigo
w sprawie R. R. w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwe
niesłuszne tymczasowe aresztowanie, po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na
rozprawie w dniu 15 października 2015 r., kasacji wniesionej przez pełnomocnika
wnioskodawcy od wyroku Sądu Najwyższego w Izbie Wojskowej z dnia 9 czerwca
2015 r., sygn. akt WA 5/15, zmieniającego wyrok Wojskowego Sądu Okręgowego
w W.z dnia 9 marca 2015 r.
1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej
rozstrzygnięcia o kosztach procesu i sprawę w tym zakresie
2
przekazuje Sądowi Najwyższemu Izbie Wojskowej do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym;
2. oddala kasację w pozostałym zakresie jako oczywiście
bezzasadną;
3. zarządza zwrot na rzecz R. R. uiszczonej opłaty od kasacji
w kwocie 750 (siedemset pięćdziesiąt) złotych.
UZASADNIENIE
Postanowieniem Wojskowego Sądu Garnizonowego w W. z dnia 8 listopada
2003 r. R. R. został tymczasowo aresztowany (zatrzymany został w dniu 6
listopada 2003 r.).
Tymczasowe aresztowanie trwało do 10 marca 2004 r. Postępowanie karne,
w którym stosowano ten środek zapobiegawczy, zostało zakończone wyrokami
Wojskowego Sądu Okręgowego w W.:
- z dnia 5 maja 2010 r., uniewinniający R. R. od popełnienia czynu określonego w
art. 229 § 3 k.k.,
- z dnia 29 czerwca 2012 r., o umorzeniu postępowania karnego o zarzucone R. R.
czyny określone w art. 305 § 1 k.k. z uwagi na znikomą szkodliwość społeczną
zarzucanych czynów.
W dniu 13 maja 2013 r. R. R. złożył wniosek o zasądzenie od Skarbu
Państwa na jego rzecz kwoty 3.702.587,80 zł tytułem odszkodowania oraz 300.000
zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku z niesłusznym
tymczasowym aresztowaniem.
Wyrokiem z dnia 9 marca 2015 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w W., na
podstawie art. 552 § 4 k.p.k., zasądził od Skarbu Państwa na rzecz R. R. kwotę
100.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku z niewątpliwie
niesłusznym aresztowaniem w toku śledztwa o sygnaturze Po.Śl. …/03,
prowadzonego przez Wojskową Prokuraturę Okręgową w W., zaś w pozostałym
zakresie wniosek oddalił. Orzekł również, że na podstawie art. 554 § 2 k.p.k.
postępowanie wolne jest od kosztów.
Apelację od tego wyroku złożyli prokurator Wojskowej Prokuratury
Okręgowej na niekorzyść wnioskodawcy oraz pełnomocnik wnioskodawcy.
3
Prokurator zarzucił temuż orzeczeniu:
„ błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ
na treść zaskarżonego wyroku, polegający na dokonaniu przez Sąd dowolnej oceny
ustalonych w sprawie istotnych faktów, tj. oparciu ustaleń faktycznych na
subiektywnym odczuciu wnioskodawcy co do przebiegu tymczasowego
aresztowania oraz skutków jakie ono wywołało, tj. przyjęcie, że krzywda jakiej
doznał na skutek oczywiście niesłusznego tymczasowego aresztowania w okresie 4
miesięcy i 4 dni, tj. od dnia 6 listopada 2003 r. do dnia 10 marca 2004 r., uzasadnia
zasądzenie zadośćuczynienia w wysokości 100 000 (sto tysięcy) zł, przy
jednoczesnym pominięciu pozostałych okoliczności związanych z przebiegiem
izolacji - takich jak: rzeczywisty rozmiar doznanych cierpień, rozmiar szkody
moralnej - przebieg tymczasowego aresztowania, oraz jego skutków, których
uwzględnienie prowadzi do wniosku, że powyższa kwota jest rażąco
niewspółmiernie wysoka do realnie doznanej krzywdy i sprzeczna z funkcją
kompensacyjną zadośćuczynienia, co w konsekwencji doprowadziło do uzyskania
nadmiernych korzyści finansowych przez wnioskodawcę”.
W oparciu o to wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej
zasądzonego zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie i zasądzenie kwoty w wysokości 5 000 zł za każdy miesiąc
tymczasowego aresztowania, tj. kwoty 20 000 zł zadośćuczynienia, a w pozostałej
części o utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy.
Pełnomocnik wnioskodawcy w apelacji zarzucił temuż orzeczeniu:
„1. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał
wpływ na treść tego orzeczenia, a wyrażający się w niepełnej i nieprawidłowej
ocenie ujawnionych okoliczności faktycznych prowadzących do zasądzenia
zadośćuczynienia w kwocie jedynie 100 000,00 zł oraz w części oddalającej
wniosek o zasądzenie odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie R. R. w toku śledztwa o sygnaturze Po. Śl. …/03 prowadzonego
przez Wojskową Prokuraturę Okręgową w W.
2. Obrazę przepisów postępowania, a to art. 5 § 2 kpk, art. 6, art. 7, art. 167 i art.
424 § 1 i pkt 1 i 2 kpk, poprzez dowolną i jednostronną ocenę zgromadzonych
4
dowodów, pominięcie niektórych dowodów i ich błędną ocenę, jak też ocenę
dowodów sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego.
3.Obrazę przepisu art. 322 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy z
przyczyn obiektywnych udowodnienie wysokości żądania odszkodowania jest
niemożliwe lub nader utrudnione.
4. Naruszenie art. 554 § 2 k.p.k. w zw. z § 14 ust. 6 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa koszów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. 2013 r., poz. 461) poprzez niezasądzenie
kosztów ustanowienia pełnomocnika”.
W oparciu o to skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
zasądzenie dodatkowo kwoty 100.000 zł stanowiącej zadośćuczynienie za doznaną
krzywdę związaną z niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniem oraz
kwoty 453.581 zł odszkodowania za utratę zarobków wynikłą z tego niesłusznego
tymczasowego aresztowania.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 9 czerwca 2015 r. (WA 5/15) zmienił
zaskarżony wyrok poprzez obniżenie zasądzonego zadośćuczynienia do kwoty
40.000 zł.
Kasację od tego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawcy, zarzucając
rażące naruszenie prawa, mające wpływ na treść wyroku, a polegające na:
„1. błędzie prawa materialnego a to art. 361 § 2 k.c. w zw. z art. 552 § 1 k.p.k.
poprzez uznanie, że wnioskodawca w związku z oczywiście niesłusznym
tymczasowym aresztowaniem nie poniósł „z prawnego punktu widzenia szkody",
bowiem nie był zatrudniony w firmie I. należącej do jego żony i nie otrzymywał
wynagrodzenia,
2. rażącej obrazie art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. i
w zw. z art. 433 § 2 k.p.k., poprzez nierozważenie wszystkich argumentów apelacji
w ramach kontroli odwoławczej, a nadto poprzez dowolną analizę zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego i oparciu wyroku na własnych ustaleniach
sprzecznych ze zgromadzonym materiałem dowodowym a to, iż zawarta ugoda z
pracodawcą obejmowała również wynagrodzenie za okres czteromiesięcznego
pozbawienia wolności, podczas gdy ugoda dotyczyła jedynie wynagrodzenia
5
dodatkowego, wynikającego z czynności faktycznie wykonywanych przez
wnioskodawcę w ramach procentowego wynagrodzenia od wartości
wynegocjowanych kontraktów, a nie z tytułu wynagrodzenia stałego oraz
stwierdzenia, że kontrakt z firmą T. GmbH, miała podpisać firma M. S. A., a nie jak
w rzeczywistości miało być R. R., jako osoba prywatna,
3. rażącej obrazie przepisów postępowania, a to art. 457 § 3 kpk poprzez brak
uzasadnienia istotnego obniżenia zasądzonej kwoty zadośćuczynienia w wymiarze
100 000 (sto tysięcy złotych) do kwoty 40 000 (czterdziestu tysięcy złotych) poprzez
odwołanie się do „dominującej praktyki orzeczniczej w tym względzie, która jest
znana Sądowi Najwyższemu z urzędu",
4. rażącej obrazie przepisów prawa procesowego, a to art. 632 § 2 k.p.k. poprzez
uznanie za nieuzasadnione żądania zasądzenia na rzecz wnioskodawcy należności
za udział ustanowionego pełnomocnika w postępowaniu przed sądem I i II instancji
przez sprzeczne z prawem prawa stwierdzeniem, że zwrot tych należności nie
przysługuje”.
W odpowiedzi na kasację prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej
wniósł o oddalenie kasacji.
Na rozprawie przed Sądem Najwyższym pełnomocnik wnioskodawcy poparł
złożoną kasację, a prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej wniósł o oddalenie
kasacji.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zasadny jest zarzut 4 kasacji w tej części, w której skarżący zarzucił Sądowi
odwoławczemu błędne oddalenie zarzutu opisanego w pkt. 4 apelacji, tj.
niezasądzenie przez Sąd pierwszej instancji kosztów ustanowienia pełnomocnika.
Sąd pierwszej instancji stwierdził w wyroku z dnia 29.03.2013 r., że na podstawie
art. 554 § 2 k.p.k. postępowanie wolne jest od kosztów. Nie zasądził jednak
kosztów ustanowienia przez wnioskodawcę pełnomocnika.
Do czasu nowelizacji przez ustawę z dnia 27 września 2013 r. (Dz.U. z 2013
r., poz. 1247), która weszła w życie z dniem 1 lipca 2015 r., w zakresie stwierdzenia,
że postępowanie jest wolne od kosztów, zauważalne były dwie odmienne linie
orzecznicze dotyczące zwrotu kosztów związanych z wyborem pełnomocnika. W
ramach pierwszej można było spotkać się ze stwierdzeniem, że określenie
6
„postępowanie wolne jest od kosztów” oznacza, że postępowanie wolne jest od
kosztów procesu (art. 616 § 1 k.p.k.), a więc i kosztów związanych z ustanowieniem
w sprawie pełnomocnika (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia
3.09.2009 r., II AKa 125/09, OSAB, Nr 2-3, poz. 43), bądź poglądem, że w sytuacji
wniesienia zasadnego i uwzględnionego chociażby częściowo w końcowym
orzeczeniu wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie w oparciu o art. 552
k.p.k., stronie przysługuje zwrot od Skarbu Państwa wyłożonych i uzasadnionych
wydatków związanych z ustanowieniem w sprawie jednego pełnomocnika (wyrok
Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24.04.2007 r., II AKa 61/07, KZS 2007, Nr
7-8,poz. 129 oraz z dnia 7.10.2010 r., II AKa 237/10, KSZ 2011, Nr 1, poz.108).
Nadto w ramach tej linii orzeczniczej występował także pogląd, że w sytuacji
uznania zasadności roszczenia dochodzonego na podstawie przepisów rozdziału
58 KPK kwestię zwrotu wydatków z tytułu ustanowienia pełnomocnika z wyboru
przez wnioskodawcę, który w postępowaniu zasadniczym został uniewinniony lub,
wobec którego umorzono postępowanie, winien regulować przepis art. 632 pkt 2
k.p.k. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 7.12.2010 r., II AKa 221/10,
KSZ 2011, Nr 4, poz. 63).
Druga natomiast twierdziła, że w postępowaniu przewidzianym w rozdziale
58 KPK dochodzącemu odszkodowania lub zadośćuczynienia nie przysługuje zwrot
wydatków poniesionych w związku z ustanowieniem pełnomocnika, nawet jeżeli
roszczenie uwzględniono (postanowienie SN z 11.06.2002 r., WZ 13/02, OSNKW
2002, z. 11-12, poz. 103, wyroki Sądów Apelacyjnych: w Krakowie z dnia
13.03.2008, II AKa 25/08, KSZ 2008, Nr 4, poz.55, we Wrocławiu z dnia 30.01.2008,
II AKa 375/07, OSAW 2009, Nr 1, poz. 231, w Krakowie z dnia 6.10.2010, II AKa
157/10, OS Prok. i Pr. 2011, Nr 6, poz.39.
Ta pierwsza linia orzecznicza została wsparta orzecznictwem Trybunału
Konstytucyjnego, znajdując swój wyraz w uzasadnieniach jego wyroków (z dnia
26.07.2006 r., SK 21/04, OTK-A 2006, Nr 7, poz. 88; z dnia 23.05.2005 r., SK
44/04, OTK – A 2005, Nr 5, poz. 52; z dnia 18.10.2011 r., SK 39/09, OTK – A 2011,
Nr 8, poz. 84.
Nowa treść § 4 zdanie drugie art. 554 k.p.k. „w razie uwzględnienia roszczeń,
choćby w części, wnioskodawcy przysługuje od Skarbu Państwa zwrot
7
uzasadnionych wydatków, w tym z tytułu ustanowienia jednego pełnomocnika”, jest
zaaprobowaniem tej pierwszej linii orzecznictwa sądowego wspartej orzecznictwem
Trybunału Konstytucyjnego. Nowa treść tegoż przepisu co prawda weszła w życie z
dniem 1 lipca 2015 r., jednakże uchwalona została cyt. ustawą z dnia 27 września
2013 r.
Zatem nieuwzględnienie przez Sąd odwoławczy postulatu wynikającego z
zarzutu określonego w pkt. 4 apelacji, tj. niezasądzenia kosztów ustanowienia
pełnomocnika (w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji) w oparciu o art.
554 § 2 k.p.k. (wówczas obowiązującego) nie było trafne. W postępowaniu
odwoławczym o kosztach tego postępowania należy rozstrzygać w oparciu o art.
635 i 636 k.p.k.
Wobec powyższego należało zaskarżone orzeczenie uchylić w części
dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach procesu i sprawę w tym zakresie przekazać
Sądowi Najwyższemu Izbie Wojskowej do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
Pozostałe zarzuty kasacji (trzy) okazały się oczywiście bezzasadne, co
zgodnie z art. 535 § 3 k.p.k. zwalnia Sąd Najwyższy ze sporządzenia pisemnego
uzasadnienia swej decyzji.
Na marginesie zauważyć należy, że skarżący zarzucając w pkt 3 kasacji
brak uzasadnienia istotnego obniżenia zasądzonej kwoty zadośćuczynienia ze
100 000 zł do 40 000 zł (art. 457 § 3 k.p.k.), sprowadzając uzasadnienie sądu
odwoławczego do cytowanego jednego zdania z k. 9 uzasadnienia tego Sądu,
pominął milczeniem to, że Sąd odwoławczy w kwestii zadośćuczynienia
wypowiedział się na k.6-9 swego uzasadnienia.
Natomiast zarzuty z pkt 1 i 2 kasacji sprowadzają się do zarzutu błędnego
ustalenia stanu faktycznego przez Sąd pierwszej instancji, że wnioskodawca z
powodu tymczasowego aresztowania nie poniósł szkody i błędnego akceptowania
tych ustaleń przez Sąd odwoławczy w wyniku nierozważenia wszystkich
argumentów apelacji. Wbrew twierdzeniom skarżącego, Sąd odwoławczy odniósł
się do wszystkich zarzutów apelacji dotyczących kwestii odszkodowania na k. 4-6
swego uzasadnienia szeroko odwołując się do obszernej argumentacji Sądu
pierwszej instancji. Podkreślić przy tym należy, że ugoda między wnioskodawcą, a
8
jego pracodawcą mogła dotyczyć jedynie niewypłaconego w okresie tymczasowego
aresztowania wynagrodzenia dodatkowego, gdyż wynagrodzenie stałe w okresie
tymczasowego aresztowania było wypłacone żonie wnioskodawcy, co wynika z
zeznań samego wnioskodawcy, jego żony a także z treści uzasadnienia apelacji
wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy. Dodać należy i to, że trafnie sąd
pierwszej instancji nie rozpatrywał kwestii odszkodowania w oparciu o wysokość
osiągniętego przez wnioskodawcę dochodu wynikającego z deklaracji PIT, o co
wnosił skarżący (a sąd odwoławczy słusznie decyzję sądu orzekającego
aprobował), podkreślając, że to są tylko deklaracje wnioskodawcy i jego żony.
Zauważyć przy tym należy, że z deklaracji R. R. za rok 2004 wynika, że wykazał on
urzędowi skarbowemu dochód w wysokości 234 871,35 zł, a z materiału
dowodowego sprawy wynika, że w dniu 31 maja 2004 r. wnioskodawca zawarł ze
swym pracodawcą ugodę, która regulowała kwestię dodatkowego wynagrodzenia
za pracę za okres od lipca 2002 r. do 31 maja 2004 r. i w ramach tej ugody
wypłacono wnioskodawcy kwotę 486 000 zł.
kc