Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 161/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Cesarz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Skoczkowska
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
w sprawie A. Ż.
oskarżonej z art. 212 § 1 i 2 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 13 października 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika oskarżycielki prywatnej D. Ł.
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 9 września 2014 r.
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w L.
z dnia 23 kwietnia 2014 r.,
1/ uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym,
2/ nakazuje zwrócić D. Ł. kwotę 450 (czterysta pięćdziesiąt) zł
opłaty od kasacji.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w L. wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2014 r., sygn. akt […],
uznał, że A. Ż. dopuściła się czynu opisanego w akcie oskarżenia, polegającego na
tym, iż w dniu 10 października 2013 r. na sesji Rady Miasta w L. pomówiła D. Ł. w
ten sposób, że jako […] Miasta L. organizując uroczystości związane z postacią „X."
pobierała wynagrodzenie pieniężne, który to zarzut uczyniła publicznie za pomocą
środków masowego komunikowania pomawiając oskarżycielkę prywatną o takie
postępowanie, które może poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę
zaufania potrzebnego dla danego stanowiska to jest przestępstwa z art. 212 § 1 i 2
k.k. i ustalając, że wina oskarżonej i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
na podstawie art. 66 § 1 i 2 k.k. i art. 67 § 1 k.k. warunkowo umorzył postępowanie
na okres roku próby, zaś na podstawie art. 67 § 3 k.k. w zw. z art. 72 § 1 pkt 2 k.k.
zobowiązał oskarżoną do przeproszenia oskarżycielki prywatnej przez złożenie
oświadczenia określonej w wyroku treści na najbliższej sesji Rady Miasta L. w
terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia wraz z wyemitowaniem
przeproszenia w Telewizji Kablowej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz obciążył
oskarżoną kosztami procesu.
Apelację od tego wyroku złożył obrońca oskarżonej, który zrzucił błąd w
ustaleniach faktycznych przez przyjęcie, że pomówiła ona oskarżycielkę prywatną
w sposób określony w przypisanym czynie, „podczas gdy nigdy takich słów nie
wypowiedziała”.
Skarżący wniósł o zmianę wyroku przez uniewinnienie oskarżonej albo jego
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 9 września 2014 r., sygn. akt […], Sąd Okręgowy uchylił
zaskarżony wyrok i przyjmując, że zachowanie oskarżonej opisane w akcie
oskarżenia wyczerpało znamiona art. 212 § 1 i 2 k.k., na podstawie art. 17 § 1 pkt 3
k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k. umorzył postępowanie karne oraz obciążył
oskarżycielkę prywatną wydatkami postępowania za obie instancje.
W kasacji od wyroku Sądu odwoławczego pełnomocnik oskarżycielki
prywatnej na postawie art. 523 § 1 k.k. zarzucił naruszenie:
„1. art. 17 § 1 pkt. 3 k.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k. oraz w zw. z art. 212 § 1 i 2
k.k. poprzez błędne zastosowanie, polegające na mylnym przyjęciu, iż czyn
zarzucany oskarżonej stanowi czyn o niskiej społecznej szkodliwości, w sytuacji,
3
gdy szkodliwość czynu popełnionego przez oskarżoną z uwagi na charakter funkcji
pełnionej przez pokrzywdzoną, która jest […] Miasta L., miał duże znaczenie dla
niej samej, jak i dla opinii publicznej miasta L. Na poziom społecznej szkodliwości
czynu wpływa również fakt, iż zniesławienie, jakiego dopuściła się oskarżona,
zostało dokonane w sposób publiczny, za pomocą środków masowego przekazu,
co tym bardziej zwiększało skalę pokrzywdzenia (…);
2. art. 115 § 2 k.k. poprzez błędne zastosowanie polegające na pominięciu
okoliczności wskazujących na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu
zarzucanego oskarżonej, tj. rodzaju i charakteru naruszonego dobra, zamiaru
oskarżonej oraz okoliczności popełnienia czynu, który został popełniony publicznie
podczas sesji Rady Miasta L., celem poniżenia pokrzywdzonej i narażenia jej na
poniżenie w opinii publicznej i utratę zaufania wyborców.”
W konkluzji skarżący się wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania „oraz zasądzenie od oskarżonej
na rzecz pokrzywdzonej kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów
zastępstwa procesowego…”
W pisemnej odpowiedzi na kasację obrońca oskarżonej wniósł o jej
oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zasadny jest zarzut z pkt 2, uzupełniony i rozwinięty w uzasadnieniu kasacji.
W myśl art. 115 § 2 k.k. przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd
bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub
grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez
sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj
naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia. Przepis ten zawiera
zamknięty katalog przesłanek, branych pod uwagę przy ocenie stopnia społecznej
szkodliwości czynu a zarazem zobowiązuje sąd do rozważenia wszystkich tych
przesłanek, a więc do niepomijania żadnej z nich. Z uzasadnienia zaskarżonego
wyroku, w którym potwierdzono wypełnienie przez oskarżoną znamion czynu z art.
212 § 1 i 2 k.k., a zatem zniesławienie oskarżycielki prywatnej za pomocą środków
masowego komunikowania, wynika, że poza uwagą Sądu odwoławczego pozostał
rodzaj naruszonego dobra, to jest cześć pokrzywdzonej, okoliczności popełnienia
4
czynu, a więc dokonanie go publicznie i z wykorzystaniem wspomnianych środków
masowego komunikowania, czyli wyczerpanie znamion typu kwalifikowanego, a
przez to odznaczającego się wyższym stopniem szkodliwości społecznej, oraz
rodzaj zamiaru (bezpośredniego) którego wprawdzie wprost nie wskazał Sąd I
instancji, ale określił go w sposób opisowy (zob. s. 6 i 7 uzasadnienia). W zbiorze
przesłanek z art. 115 § 2 k.k. nie ma natomiast rozważanych przez Sąd Okręgowy:
rodzaju i stopnia zawinienia, właściwości osobistych ani pobudek działania
sprawcy. Stopień zawinienia jest uwzględniany przy wymiarze kary, podobnie jak
właściwości i warunki osobiste sprawcy, o czym stanowi art. 53 § 1 i 2 k.k.
Zwrócono na ten aspekt uwagę w uzasadnieniu kasacji przez odwołanie się do
wskazanych tam judykatów. W katalogu okoliczności wymienionych w art. 115 § 2
k.k. mieści się podniesiona przez Sąd odwoławczy motywacja sprawy (ściślej – Sąd
ten wypowiedział się na temat motywu działania), przez co powszechnie rozumie
się przeżycia sprawcy o charakterze intelektualnym (a nie emocjonalnym), lecz
przypisane pomówienie co do postępowania pokrzywdzonej pozostawało przecież
bez związku ze zmarnotrawieniem dorobku oskarżonej jako „zaangażowanego
społecznika”. Pomówienie to nie miało również żadnego związku z krytyką
oskarżycielki prywatnej jako osoby pełniącej samorządową funkcję publiczną, i w
efekcie – jak przyjął Sąd Okręgowy – z obowiązkiem okazywania przez nią
większej tolerancji na krytykę. Kontratyp dozwolonej krytyki został określony przez
ustawodawcę w art. 213 § 2 k.k. i ogranicza się do rozgłaszania prawdziwego
zarzutu. Jeżeli zarzut był nieprawdziwy, co przyjął również Sąd odwoławczy, to
podnoszenie go nie jest realizowaniem prawa do krytyki osoby pełniącej funkcję
publiczną.
Podsumowując, w zaskarżonym wyroku przy ocenie stopnia szkodliwości
społecznej zachowania oskarżonej doszło do, z jednej strony, pominięcia części
okoliczności wskazanych w art. 115 § 2 k.k. a z drugiej, do uwzględnienia takich,
które nie mieszczą się w katalogu z tego przepisu. Postąpienie to miało charakter
uchybienia rażącego i mogącego mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego
wyroku. Dlatego nie mógł się on ostać.
Ponownie rozpoznając sprawę Sąd odwoławczy w razie rozważania znów
stopnia szkodliwości społecznej przypisanego czynu, weźmie pod uwagę tylko te
5
okoliczności, które mieszczą się w zbiorze zawartym w art. 115 § 2 k.k. i należycie
uzasadni swoje stanowisko, to jest bez pominięcia żadnych z nich i bez uzupełniania
takimi, które znajdują się poza tym katalogiem, a są rozważane np. przy wymiarze
kary.
Sąd rozstrzygnie też o kosztach procesu, co nie wchodziło w rachubę przy
wydawaniu wyroku kasatoryjnego.