Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 284/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa M. N.
przeciwko Publicznemu Gimnazjum w G.
o przywrócenie do pracy i o ustalenie bezskuteczności przeniesienia w stan
nieczynny,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B.
z dnia 10 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód M. N. wystąpił przeciwko pozwanemu Publicznemu Gimnazjum w G.
z odwołaniem od wypowiedzenia umowy o pracę, żądając uznania wypowiedzenia
za niezasadne i przywrócenia go na dotychczasowe stanowisko. Jednocześnie
wniósł o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania. Na rozprawie w dniu 4
września 2012 r. powód, wobec przeniesienia go w stan nieczynny, zmienił
żądanie, domagając się uznania przeniesienia w stan nieczynny za bezskuteczne,
a ewentualnie o nakazanie aby pozwany przywrócił go do pracy na podstawie art.
20 ust. 5 ustawy Karta nauczyciela wywodząc, że powstały możliwości zatrudnienia
u pozwanego w pełnym wymiarze czasu pracy.
Wyrokiem z dnia 4 września 2012 r., wydanym w sprawie […], Sąd
Rejonowy w Ś. uznał za bezskuteczne przeniesienie powoda w stan nieczynny. W
punkcie 2 wyroku Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda 60 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu. Na skutek apelacji pozwanego Sąd Okręgowy w B.
wyrokiem z dnia 20 lutego 2013 r. uchylił powyższe orzeczenie i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Po ponownym rozpoznaniu
sprawy Sąd Rejonowy w Ś. wyrokiem z dnia 18 lipca 2013 r. powództwo oddalił i
obciążył powoda kosztami postępowania w wysokości 60 zł.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód zatrudniony był jako nauczyciel wychowania
fizycznego w pozwanym Gimnazjum. Poza powodem jako nauczycielka
wychowania fizycznego zatrudniona była także M. Z. Oboje mieli identyczne
kwalifikacje formalne i stopień awansu zawodowego. Żadne nie ma kwalifikacji
umożliwiających nauczanie innego przedmiotu. Oboje natomiast korzystają z
ochrony związkowej. W roku szkolnym 2011/2012 w szkole odbywało się 36 godzin
wychowania fizycznego tygodniowo, a ponadto nauczyciele prowadzili po dwie
godziny dodatkowych zajęć sportowych i godzinę wychowawczą. W kolejnym roku
szkolnym liczba oddziałów w szkole zmniejszyła się o jeden, co spowodowało
zmniejszenie liczby godzin wychowania fizycznego o cztery tygodniowo. Ponadto
dyrektor podjął decyzję o połączeniu w jednej z klas grupy dziewcząt i chłopców w
jedną grupę koedukacyjną, co zmniejszyło liczbę godzin wychowania fizycznego o
kolejne cztery tygodniowo. W perspektywie pozostało więc 28 godzin wychowania
fizycznego tygodniowo. W kwietniu 2012 r. dyrektor szkoły zaproponował powodowi
3
zmniejszenie liczby godzin pracy do 12/18 etatu, na co powód nie wyraził zgody.
Pismem z 25 maja 2012 r. pracodawca wypowiedział powodowi stosunek pracy z
zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę podano
zmniejszenie liczby oddziałów uniemożliwiające dalsze zatrudnienie powoda w
pełnym wymiarze godzin oraz brak zgody powoda na ograniczenie etatu do 12/18.
Wypowiedzenie zawierało także zastrzeżenie, ze pozostanie bezskuteczne, jeżeli
powód złoży w terminie 30 dni wniosek o przeniesienie w stan nieczynny. Pismem z
21 czerwca 2012 r. powód wniósł o przeniesienie go w nieczynny z dniem 1
września 2012 r., a 6 lipca 2012 r. dyrektor szkoły złożył oświadczenie o
przeniesieniu.
Mając powyższe na uwadze Sąd pierwszej instancji zważył, że zgodnie z
art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela wypowiedzenie jest bezskuteczne w wypadku
złożenia przez nauczyciela w terminie 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia
stosunku pracy, w szczególności z powodu zmian organizacyjnych
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć,
pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Z upływem
sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy
wygasa. Wniosek taki powód złożył, a więc wypowiedzenie stało się bezskuteczne.
Sąd Rejonowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2011 r.,
I PK 33/11, który w uzasadnieniu stwierdził, że w razie wypowiedzenia dokonanego
w oparciu o art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, nauczyciel może dochodzić
roszczenia o przywrócenie do pracy. W tym wypadku okoliczności uzasadniające
uwzględnienie tego roszczenia muszą być związane z rozwiązaniem stosunku
pracy. Natomiast zgodne z prawem przeniesienie w stan nieczynny (na wniosek
nauczyciela) powoduje bezskuteczność wypowiedzenia. W tej sytuacji nauczyciel
może także dochodzić przywrócenia do pracy, ale w oparciu o inną podstawę
prawną i z powołaniem się na okoliczności związane z przeniesieniem w stan
nieczynny i wygaśnięciem stosunku pracy. W ocenie Sądu pierwszej instancji,
powód nie dokonał wyboru roszczenia, wnosząc jednocześnie o przywrócenie go
do pracy w związku z bezprawnym wypowiedzeniem i o ustalenie bezskuteczności
przeniesienia w stan nieczynny. Z uwagi jednak na złożenie przez powoda wniosku
o przeniesienie w stan nieczynny, orzekanie w przedmiocie zasadności
4
bezskutecznego z tą chwilą wypowiedzenia było zbędne, podobnie jak ocena
zasadności wniosku o przywrócenie terminu do złożenia odwołania od tego
wypowiedzenia. W tej sytuacji Sąd Rejonowy badał jedynie zasadność
przeniesienia powoda w stan nieczynny. Sąd uznał, że powód nie zakwestionował
istnienia obiektywnych warunków uzasadniających przeprowadzenie przez
dyrektora szkoły zmian organizacyjnych uniemożliwiających jego dalsze
zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin (a więc istnienia przesłanek z art. 20 ust. 1
Karty Nauczyciela). Sąd Rejonowy uznał natomiast, że powód korzystał z ochrony
wynikającej z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, zgodnie z którym
pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może
wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą
zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej
zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej
organizacji wobec pracodawcy. Sąd stwierdził jednak, że przepis ten nie ma
zastosowania do oceny prawidłowości przeniesienia powoda w stan nieczynny.
Przeniesienie w stan nieczynny stanowi dodatkowe uprawnienie nauczycieli i nie
jest tożsame z wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy na podstawie
przepisów ogólnych. Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny może nastąpić
wyłącznie na jego wniosek i jest to wystarczająca gwarancja jego praw, a
zwracanie się w takiej sytuacji do organizacji związkowej o zgodę na czynność
wnioskowaną przez samego pracownika oznaczałoby pozbawienie go autonomii
woli. Nie sposób uznać, aby było to celem racjonalnego ustawodawcy.
W ocenie Sądu Rejonowego nie można również uwzględnić żądania
przywrócenia powoda do pracy na podstawie art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela.
Stanowisko swoje Sąd pierwszej instancji uzasadnił tym, że przepis ten statuuje
obowiązek dyrektora szkoły przywrócenia do pracy w pierwszej kolejności
nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym w razie powstania możliwości
podjęcia przez nauczyciela pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony
lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym
lub innym stanowisku, pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych
kwalifikacji. Przepis ten dotyczy okresu, w którym stan nieczynny trwa, a w czasie
jego trwania powstały warunki do zatrudnienia. W wypadku powoda okres
5
pozostawania w stanie nieczynnym upłynął z końcem lutego 2013 r., a więc jeszcze
przed sformułowaniem przez profesjonalnego pełnomocnika omawianego żądania
w piśmie procesowym i przywrócenie powoda do pracy na podstawie tego przepisu
było niemożliwe.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną, wydanym na
skutek apelacji powoda, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok Sądu pierwszej
instancji w ten sposób, że przywrócił powoda do pracy na dotychczasowych
warunkach. Ponadto, Sąd zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda 90 zł
tytułem kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy uznał za uzasadniony zarzut
naruszenia art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych. Sąd stwierdził, że
poza sporem było, iż powód korzystał z ochrony przewidzianej przez ten przepis.
Został bowiem imiennie wskazany jako osoba uprawniona do reprezentowania
związku i na wszelkie czynności wymienione w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych, w tym na przeniesienie w stan nieczynny, pozwany winien mieć
zgodę Zarządu Oddziału ZNP. Tymczasem Zarząd Oddziału nie wyraził zgody na
wypowiedzenie umowy o pracę powodowi i nawet nie był pytany o zgodę na jego
przeniesienie w stan nieczynny. Wbrew twierdzeniom Sądu pierwszej instancji,
art. 32 ustawy o związkach zawodowych ma zastosowanie do oceny prawidłowości
przeniesienia powoda na jego wniosek w stan nieczynny. Przeniesienie takie może
nastąpić tylko po uprzednim uzyskaniu zgody zarządu zakładowej organizacji
związkowej. W art. 31 ustawy o związkach zawodowych wyrażona została
szczególna ochrona funkcyjnego działacza związkowego przed rozwiązaniem
stosunku pracy, a także przed zmianą na niekorzyść warunków jego zatrudnienia
(pracy i płacy). Ponieważ nie było sporne, że powoda z racji pełnionej funkcji
związkowej dotyczy ochrona wynikająca z przepisu art. 32 ustawy o związkach
zawodowych, pracodawca miał obowiązek uzyskania zgody zarządu na
przeniesienie go w stan nieczynny. Ponieważ w wypadku powoda, stosunek pracy
wygasł z uwagi na upływ okresu stanu nieczynnego, należało przywrócić go do
pracy na poprzednich warunkach.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego
w całości, wnosząc o jego uchylenie w całości, przy uwzględnieniu kosztów
6
postępowania kasacyjnego. Skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania,
które miało wpływ na wynik, tj. art. 386 § 6 k.p.c., oraz naruszenie prawa
materialnego - art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych, przez jego
niewłaściwe zastosowanie. W uzasadnieniu skargi pełnomocnik strony skarżącej
wskazał miedzy innymi, że Sąd drugiej instancji przyjął założenie, iż nauczyciel
mianowany, będący działaczem związku zawodowego, w swej decyzji o
przeniesieniu w stan nieczynny jest niesuwerenny. Z takim rozumieniem art. 32 ust.
1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych i art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 5c Karty
Nauczyciela nie można się zgodzić, ponieważ nauczyciel mianowany ma prawo
wyboru, czy przystać na rozwiązanie z nim stosunku pracy przez wypowiedzenie,
czy złożyć oświadczenie o przeniesieniu w stan nieczynny. Uzasadniając zarzut
naruszenia art. 386 § 6 k.p.c., skarżący wskazał, że w wyroku z 20 lutego 2013 r.
(… 151/12) Sąd Okręgowy wypowiedział się w dwóch kwestiach: ściśle
proceduralnej, naruszenia art. 193 k.p.c. i z zakresu prawa materialnego, co do
skuteczności przeniesienia w stan nieczynny. Sąd Rejonowy w Ś. wykonał
wskazania, co znalazło wyraz w wyroku z 18 lipca 2013 r. (… 106/13). Natomiast
wyrok Sądu Okręgowego z 10 kwietnia 2014 r. (… 116/13), wydany w toku
ponownego rozpoznawania sprawy, uchybia art. 386 § 6 k.p.c., bowiem Sąd
odwoławczy skupił się na zupełnie innym jej elemencie niż rok wcześniej, tj. na
ocenie art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych, nie biorąc pod uwagę,
czy Sąd pierwszej instancji prawidłowo wykonał wskazania zawarte w poprzednio
wydanym orzeczeniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 149, poz. 887 ze
zm.), dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian
organizacyjnych, powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian
planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym
wymiarze zajęć, rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela,
przenosi go w stan nieczynny. Z upływem sześciomiesięcznego okresu
7
pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy wygasa (art. 20 ust. 5c zdanie
drugie Karty Nauczyciela).
Z kolei art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) stanowi, że pracodawca bez zgody
zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może: 1) wypowiedzieć ani
rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem
lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji
związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy
albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z
zakresu prawa pracy, 2) zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na
niekorzyść pracownika, o którym mowa w pkt 1 - z wyjątkiem gdy dopuszczają to
odrębne przepisy. Zgodnie z art. 32 ust. 2, ochrona ta przysługuje przez okres
określony uchwałą zarządu, a po jego upływie - dodatkowo przez czas
odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po
jego upływie.
Jak wynika z art. 20 ust. 1 pkt 2 zdanie pierwsze Karty Nauczyciela,
przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny może nastąpić wyłącznie na wniosek
nauczyciela. Wniosek ten jest oświadczeniem woli pracownika wywołującym
wskazane w przepisach skutki prawne (zmianę w stosunkach prawnych). Przede
wszystkim jego zgłoszenie (złożenie oświadczenia) przed dokonaniem
wypowiedzenia, co może nastąpić, gdy dyrektor poinformował nauczyciela o tej
możliwości z wyprzedzeniem, pociąga za sobą niedopuszczalność wypowiedzenia,
a złożenie wniosku w terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia, co z
reguły ma miejsce, gdy informację o tej możliwości pracodawca przedstawił łącznie
z oświadczeniem o wypowiedzeniu, prowadzi do bezskuteczności wypowiedzenia.
Poza tym, zgodnie z art. 20 ust. 5c - 8 Karty Nauczyciela: (-) wygaśnięcie stosunku
pracy powoduje dla nauczyciela skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem
stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy w zakresie świadczeń
przedemerytalnych, (-) nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny zachowuje prawo
do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego oraz prawo do innych świadczeń
pracowniczych, w tym dodatków socjalnych, o których mowa w art. 54, do czasu
wygaśnięcia stosunku pracy, (-) dyrektor szkoły ma obowiązek przywrócenia do
8
pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym w
razie powstania możliwości podjęcia przez nauczyciela pracy w pełnym wymiarze
zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej
samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku, pod warunkiem posiadania
przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji, a odmowa podjęcia pracy przez
nauczyciela powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy, (-) w
wypadkach podyktowanych koniecznością realizacji programu nauczania w tej
samej lub w innej szkole, nauczyciel pozostający w stanie nieczynnym może, na
swój wniosek lub na wniosek dyrektora szkoły, podjąć pracę zgodnie z
wymaganymi kwalifikacjami w niepełnym lub w pełnym wymiarze zajęć, jednak na
okres nie dłuższy niż okres stanu nieczynnego. Z tytułu wykonywania takiej pracy
nauczycielowi przysługuje odpowiednie do wymiaru zajęć wynagrodzenie,
niezależnie od pobieranego wynagrodzenia z tytułu pozostawania w stanie
nieczynnym.
W świetle tego co powiedziano, złożenie wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny jest aktem wyrażającym wolę nauczyciela uksztaltowania jego sytuacji
prawnej (a przez to także sytuacji prawnej pracodawcy), a zatem aktem świadomie
zmierzającym do wywołania wyżej opisanych skutków prawnych. Co istotne,
złożenie wniosku jest też aktem zgody nauczyciela na przeniesienie w stan
nieczynny na warunkach wskazanych w przepisach, w tym zgody na to, że
stosunek pracy wygaśnie w ustawowym terminie. Z kolei przeniesienie nauczyciela
w stan nieczynny przez dyrektora szkoły jest konsekwencją złożenia
przedmiotowego wniosku, który w kategoriach prawnych jest dobrowolnym
wyborem pracownika. W tej sytuacji, pogląd Sądu Okręgowego, zgodnie z którym
pracodawca powinien przed złożeniem oświadczenia o przeniesieniu pracownikowi
korzystającemu ze szczególnej ochrony unormowanej w art. 32 ust. 1 ustawy o
związkach zawodowych uzyskać zgodę reprezentującej pracownika organizacji
związkowej, nie może zostać zaakceptowany. Skutkiem braku zgody organizacji
związkowej na przeniesienie pracownika w stan nieczynny byłoby bowiem,
niemające oparcia w przepisach ustawy, cofnięcie przez osobę trzecią
jednostronnego oświadczenia woli pracownika wyrażonego we wniosku o
przeniesienie. Trafnie więc wskazał Sąd pierwszej instancji, że zwracanie się w
9
takiej sytuacji do organizacji związkowej o zgodę na czynność wnioskowaną przez
samego pracownika naruszałoby jego autonomię woli. Dla porządku należy dodać,
że w wyrokach z dnia 26 września 2000 r., I PKN 52/00 (OSNP 2002 nr 9,
poz. 204) i 24 stycznia 2002 r., I PKN 835/00 (Prawo Pracy 2002 nr 9, s. 34) Sąd
Najwyższy uznał, że przeniesienie przez pracodawcę nauczyciela będącego
członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej w stan nieczynny może
nastąpić tylko po uprzednim uzyskaniu na to zgody zarządu zakładowej organizacji
związkowej. Orzeczenia te nie mogą być jednak pomocne w nin. sprawie. Zostały
bowiem wydane w odniesieniu do stanów faktycznych, do których miał
zastosowanie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym od 6
czerwca 1997 r. do 6 kwietnia 2000 r., który w tym okresie bogatej historii tego
artykułu stanowił, że „W razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w
razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole
lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w
pełnym wymiarze zajęć, dyrektor szkoły przenosi nauczyciela w stan nieczynny lub,
na wniosek nauczyciela, rozwiązuje z nim stosunek pracy (…)”.
Z powyższych względów przedstawiony w skardze kasacyjnej zarzut
naruszenia przez zaskarżony wyrok art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych
należy uznać za uzasadniony.
Nietrafny okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 386 § 6 k.p.c. Należy
wskazać, że Sąd drugiej instancji przy ponownym rozpoznawaniu sprawy ma prawo
i obowiązek rozważenia całego zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz
dokonania jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny w zakresie, w jakim nie
jest związany oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postepowania
zawartymi w uzasadnieniu poprzedniego wyroku tego sądu uchylającym wyrok
sądu pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Wbrew twierdzeniom
skarżącego, Sąd odwoławczy tej zasady nie naruszył, bowiem uzasadnienie
wyroku Sądu Okręgowego z 20 lutego 2013 r. (… 151/12) nie zawierało ocen lub
wskazówek dotyczących stosowania lub wykładni art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych.
10
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
eb