Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 78/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maria Szulc (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa-Prezydenta Miasta J.
przeciwko D.S. R. S.A. w Z.
o wydanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 października 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 25 lutego 2014 r. Sąd Okręgowy w K. nakazał pozwanej D.
S. R. Spółce Akcyjnej z siedzibą w Z., aby opuściła i opróżniła z wiaty stalowej,
budynku kasy i przylegającego do niego obiektu o konstrukcji stalowej, dwóch
urządzeń elektroenergetycznych, jeżeli stanowią własność pozwanej, wagi
samochodowej, infrastruktury kolejowej, maszyny służącej do załadunku piasku i
kruszyw wraz z rampą wyładunkową, bramy wjazdowej wraz z siatką ogrodzeniową
oraz płyt betonowych, piasku i kruszywa oraz wszystkich innych ruchomości
stanowiących własność pozwanej i wydała powodowemu Skarbowi Państwa -
Prezydentowi Miasta J. nieruchomość stanowiącą działkę nr 241/3 w obrębie
geodezyjnym 165 m. J. i działkę nr 3/12 w obrębie geodezyjnym 215 m. J., a także
orzekł o kosztach postępowania.
Na skutek apelacji strony pozwanej, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7
października 2014 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że nakazał pozwanej,
aby opuściła i opróżniła działkę o numerze 241/3 w obrębie geodezyjnym 165 m. J.
i działkę o numerze 3/12 w obrębie geodezyjnym 215 m. J. i wydała je powodowi do
dnia 31 marca 2015 r.; uchylił w pozostałej części rozstrzygnięcie zawarte w
punkcie 1. wyroku i w tym zakresie umorzył postępowanie; oddalił apelację w
pozostałej części i orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy ustalił, że Skarb Państwa jest właścicielem nieruchomości
składającej się ze wskazanych w wyroku działek położonych w J. W dniu 2 kwietnia
1997 r. pomiędzy Lasami Państwowymi, Nadleśnictwem C. a Kopalnią Piasku S.
SA (ówczesna firma pozwanej), za zgodą Urzędu Miasta J. została zawarta umowa
użyczenia wspomnianych działek w celu wybudowania na nich przez pozwaną
punktu sprzedaży piasku. Strony uzgodniły, że umowa wiąże je do czasu
formalnego przekazania na rzecz spółki prawa wieczystego użytkowania
nieruchomości. Punkt sprzedaży piasku został wybudowany i uruchomiony.
Pismem z dnia 30 lipca 1997 r. Nadleśnictwo C. poinformowało Kopalnię
Piasku „S.", że oczekuje formalnego uregulowania stanu prawnego nieruchomości
3
w terminie do dnia 30 sierpnia 1997 r., a z dniem 1 września 1997 r. umowa zostaje
unieważniona.
Pomiędzy stronami toczyła się korespondencja w przedmiocie oddania
pozwanej w użytkowanie wieczyste nieruchomości, będącej przedmiotem sporu,
jednakże ostatecznie do sfinalizowania tej sprawy nie doszło. W związku z tym,
pismem z dnia 18 maja 2011 r. powód wezwał pozwaną do wydania nieruchomości,
a pismem z dnia 3 września 2012 r. do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie przez
pozwaną bez tytułu prawnego z nieruchomości za okres od 1 września 2002 r.
do 31 sierpnia 2012 r.
Poddając powyższe ustalenia faktyczne subsumcji prawnej, Sąd Okręgowy,
stwierdził, iż roszczenie powoda, jako właściciela nieruchomości, znajduje
uzasadnienie w art. 222 § 1 k.c. Przyjął, iż pozwana nie wykazała, by przysługiwało
jej uprawnienie do władania nieruchomością. Podkreślił także, że zgodnie z art. 46
ust. 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.
Dz. U. z 2010 r., nr 102, poz. 651 ze zm.; dalej u.g.n.) wygaśnięcie trwałego
zarządu jest równoznaczne z wypowiedzeniem umów najmu, dzierżawy
lub użyczenia z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, jeżeli
nieruchomość, w stosunku do której wygasł trwały zarząd, była wynajęta,
wydzierżawiona lub użyczona. Podkreślił także, iż przepis art. 46 ust. 3 u.g.n.
wprowadza możliwość wygaśnięcia umowy wskutek wypowiedzenia, niezależnego
od warunków przewidzianych umową stron. Doprowadziło to Sąd Okręgowy do
konkluzji, iż pozwana już od 1999 roku nie posiada uprawnienia do władania
nieruchomością. Jednocześnie wskazał, iż z uwagi na unormowanie ochrony prawa
własności w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zwłaszcza w przepisach art. 21
ust. 1 i art. 64, nie można unicestwić roszczenia windykacyjnego właściciela za
pomocą art. 5 k.c.
Apelację od tego rozstrzygnięcia wniosła pozwana. Sąd Apelacyjny podzielił
ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, ale dokonał odmiennej oceny
prawnej tych zdarzeń. W ocenie Sądu Apelacyjnego, występując z roszczeniem
windykacyjnym powód zmierzał do tego, aby pozwana wydała nieruchomość
w stanie, w którym aktualnie się znajduje. Chociaż w toku postępowania powód
4
wskazał rzeczy, z których pozwana powinna opróżnić nieruchomość, to zdaniem
tego Sądu, wskazanie to nie przybrało ram procesowych, w szczególności nie
prowadziło do rozszerzenia żądania pozwu, a ponadto było nieprecyzyjne i miało
charakter warunkowy. Sąd Apelacyjny uznał także, że skoro wymienione przez
powoda budynki i urządzenia są trwale związane z gruntem, to nie stanowią
własności pozwanej. Odmiennie oceniając problem ruchomości, Sąd Apelacyjny
stwierdził, że wydając nieruchomość pozwana ma prawo zabrać z niej wszystkie
swoje ruchomości, przy czym powód nie ma obowiązku ich wskazać. Sąd
Apelacyjny podzielił natomiast pogląd Sądu Okręgowego, że art. 5 k.c. nie mógł
stanowić w okolicznościach niniejszej sprawy podstawy do oddalenia powództwa.
Konkluzje te doprowadziły do zmiany zaskarżonego wyroku poprzez
uwzględnienie roszczenia windykacyjnego z art. 222 § 1 k.c. i nakazanie pozwanej,
aby opuściła działkę o numerze 241/3 w obrębie geodezyjnym 165 m. J. oraz
działkę o numerze 3/12 w obrębie geodezyjnym 215 m. J. i wydała je powodowi,
zastrzegając opróżnienie tych działek jedynie z rzeczy ruchomych. W oparciu o art.
320 k.p.c. Sąd odroczył spełnienie świadczenia do 31 marca 2015 r. Natomiast w
części dotyczącej rozstrzygnięcia o opróżnieniu tych działek z urządzeń, budowli i
budynków trwale złączonych z gruntem, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i
umorzył w tym zakresie postępowanie, jako dotyczące roszczenia nieobjętego
żądaniem pozwu (art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 355 § 1 k.p.c.).
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniosła strona pozwana,
wskazując, że zaskarża wyrok w całości, mimo że z formalnego punktu widzenia
apelacja została w części uwzględniona. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzuciła naruszenie art. 222 § 1 i § 2 k.c. oraz art. 222
§ 1 k.c. w zw. z art. 5 k.c. w zw. z art. 6 pkt 1a u.g.n. W ramach drugiej podstawy
kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) zarzuciła naruszenie art. 386 § 3 k.p.c. w zw.
z art. 355 § 1 k.p.c., art. 325 k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c., art.
230 k.p.c. i art. 231 k.p.c. w zw. z art. 325 k.p.c., art. 328 k.p.c. i art. 227 w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. Na tej podstawie skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pozew w niniejszej sprawie zawierał żądanie „nakazania pozwanej, aby
opuściła i opróżniła ze swoich rzeczy nieruchomość” stanowiącą dwie bliżej
oznaczone działki geodezyjne „oraz wydała ją do rąk powoda”. Już z tej formuły
żądania wynikało, że chodzi o dwa roszczenia: o wydanie nieruchomości
(windykacyjne) oraz o nakazanie pozwanej przywrócenia stanu zgodnego
z prawem (negatoryjne). Ewentualne wątpliwości co do zakresu żądań strony
powodowej powinno usunąć jej pismo z dnia 28 listopada 2013 r. (k. 294), w którym
zawarte jest żądanie, aby strona pozwana „usunęła z terenu nieruchomości objętej
postępowaniem wszystkie budynki i budowle (…) i wyszczególnione w piśmie
rzeczy i urządzenia oraz „wszystkie inne ruchomości stanowiące własność
pozwanej”. W tym stanie rzeczy uznanie przez Sąd Apelacyjny, że żądanie
powoda w istocie ograniczało się do roszczenia wydobywczego nieruchomości,
gdyż wskazanie rzeczy ruchomych „nie przybrało ram procesowych” było
nieuzasadnione, a umorzenia postępowania odnośnie do rzeczy znajdujących się
na nieruchomości bezpodstawne, co czyniło usprawiedliwionym zarzut skargi
naruszenia art. 386 § 3 w zw. z art. 355 § 1 k.p.c. Uzasadniony jest także zarzut
uchybienia art. 325 k.p.c. w części dotyczącej rozstrzygnięcia o żądaniu
negatoryjnym, gdyż nakaz opuszczenia i opróżnienia działek jest ogólnikowy i nie
precyzuje jakiego zakresu przedmiotowego dotyczy, co może czynić taki tytuł
egzekucyjny niewykonalnym. Tym samym wyrok narusza też art. 222 § 2 k.c.
Nie da się też odeprzeć zarzutu uchybienia art. 222 § 1 k.c. w tej części, w której
skarżący podnosi, że Sąd nie ustosunkował się do jego twierdzeń, iż jest on
w posiadaniu tylko części spornych nieruchomości.
Z tych przyczyn zaskarżony wyrok nie mógł się ostać (art. 39815
w zw. z art. 108
§ 2 k.p.c.). Nie są natomiast uzasadnione pozostałe zarzuty skargi. Jeśli chodzi
o pretensję skarżącego co do oddalenia wniosku o przesłuchanie świadków J. K. i
B. L., to Sąd Apelacyjny zaaprobował w tej mierze stanowisko Sądu Okręgowego,
który przekonująco umotywował odmowę przeprowadzenia tego dowodu tym, iż
część okoliczności na które mieli zeznawać była w sprawie bezsporna, a część
wynika bezpośrednio z treści dokumentów, których strona pozwana nie
kwestionowała. Nieusprawiedliwiony jest też zarzut naruszenia art. 5 k.c. Jeżeli
6
nawet uznać stanowisko Sądu Apelacyjnego o niedopuszczalności stosowania co
do zasady art. 5 k.c. w sprawach windykacyjnych dotyczących nieruchomości jako
zbyt rygorystyczne i kierować się poglądem o możliwości powołania się w
wyjątkowych okolicznościach sprawy na obronę z art. 5 k. c., to trzeba stwierdzić,
że w rozpoznawanej sprawie nie ma takich nadzwyczajnych przesłanek, które
usprawiedliwiałyby zastosowanie tego przepisu (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 2 czerwca 2011 r., I CSK 520/10, niepubl.). Nie można bowiem
uznać za takie okoliczności przedłużanie się pertraktacji o oddanie tych
nieruchomości w wieczyste użytkowanie. Należy przy tym dodać, że Sąd
Apelacyjny, uwzględniając interesy pozwanego, odroczył o pół roku wykonanie
orzeczenia windykującego nieruchomość.
Z podanych przyczyn orzeczono jak w wyroku.
eb