Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 872/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa Biura Architektonicznego "F." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w Ł.
przeciwko S. Spółce Akcyjnej w S. poprzednio S. Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością Spółka komandytowo akcyjna w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 26 września 2013 r. Sąd Okręgowy w S. oddalił powództwo
o 1 675 914 zł z tytułu wynagrodzenia za prace projektowe osiedla mieszkaniowego
z ustawowymi odsetkami od dnia 7 października 2008 r.
Sąd ustalił, że w dniu 28 listopada 2007 r. powódka i pozwana zwarły - na
podstawie oferty z dnia 31 października 2007 r. - umowę „Zlecenie nr …/2007”,
w której powódka zleciła pozwanej wykonanie projektu osiedla mieszkaniowego w Ł.
przy ul. P. i T. Szacunkowe wynagrodzenie strony ustaliły w wysokości 2 500 000 zł.
Umowa stanowiła podstawę do rozpoczęcia prac projektowych. Strony ustaliły też,
że ostateczne warunki prowadzenia prac projektowych i umowa zostaną
uzgodnione do dnia 15 stycznia 2008 r. Zawarta umowa stanowiła podstawę do
wystawienia faktury za wskazane w załączniku do niej prace określone pod
pozycją nr 1, składające się z sześciu faz; w uwagach odnotowano, że projektant
jest odpowiedzialny za uzyskanie prawomocnej decyzji o pozwoleniu na budowę
przed uchwaleniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
dotyczącego nieruchomości objętej określonymi w umowie pracami projektowymi.
Dla wymienionej nieruchomości w latach 2007-2008 r. wydano kilka decyzji
o warunkach zabudowy; w trzech decyzjach zastrzeżono, że projekt koncepcyjny,
będący podstawą opracowania projektu budowlanego, powinien być zaopiniowany
przez Architekta Miasta Ł.
W pozwanej spółce za realizację inwestycji byli odpowiedzialni B. B.
(koordynator inwestycji i inspektor nadzoru) i jego przełożony M. J. (dyrektor działu
realizacji inwestycji). W grudniu 2007 r. pozwana zatrudniła na stanowisku
menagera projektów J. W., miał on zajmować się realizacją inwestycji w zakresie
przygotowania projektu. Bezpośrednim przełożonym J. W. był B. B. Od chwili
uzyskania pozwolenia na budowę J. W. miał reprezentować pozwaną przed
urzędami i instytucjami. W kontaktach z powódką J. W. podejmował decyzje
dotyczące kwestii, które mogły mieć znaczenie na etapie wykonawczym, o
charakterze technicznym (np. rozprowadzenie sieci). Do jego kompetencji nie
należało natomiast podejmowanie decyzji dotyczących uzgodnień z zakresu
architektury i projektu koncepcyjnego. Pełnił on rolę pośrednika między architektem
3
(powodową spółką) a zespołem projektowym pozwanej, do którego należeli M. G.
i P. B.
W dniu 8 lutego 2008 r. pozwana wystawiła fakturę na kwotę 82 350 zł brutto
za prace określone w załączniku nr 1 do umowy jako faza pierwsza
(prace przedprojektowe). Pozwana wstrzymała jednak realizację faktury z powodu
nieprzedstawienia jej pełnego projektu koncepcyjnego.
W dniu 13 marca 2008 r. pozwana przekazała powódce protokolarnie
koncepcję architektoniczną; jej przyjęcie do sprawdzenia pod kątem zgodności
z umową potwierdził J. W. i B. B. W tym samym dniu pozwana wystawiła fakturę na
kwotę 140 300 brutto z prace określone w załączniku nr 1 do umowy jako faza
druga (wykonanie koncepcji urbanistyczno- architektonicznej).
W dniu 7 kwietnia 2008 r. pozwana, jako zamawiający, zawarła z powódką,
jako wykonawcą, umowę nr …/2007/Ł o wykonanie prac projektowych, zstępującą
wszelkie wcześniejsze umowy i porozumienia. Przedmiot umowy stanowiło
wykonanie wszelkich prac projektowych osiedla mieszkaniowego o powierzchni
użytkowej mieszkań (PUM) około 30 000 m2
, budowanego na nieruchomości
położonej w Ł. przy ul. P. i T. […] o łącznej powierzchni 26 310 m2
, a także
uzyskanie ostatecznej i niezaskarżalnej decyzji o pozwoleniu na budowę i
zatwierdzeniu projektu budowlanego. Zakres prac wykonawcy - szczegółowo
określony w § 1 ust. 3 i 4 umowy - obejmował także wykonanie wszelkich innych,
niewymienionych w umowie opracowań, koniecznych do właściwego wykonania
umowy. Wykonawca zobowiązał się do uwzględnienia przy sporządzaniu
dokumentacji wszelkich uwag, jeżeli będą one zgodne z prawem, zgłoszonych w
formie pisemnej przez zmawiającego, osoby przez niego wskazane, występujące w
charakterze konsultanta i odpowiednie organy. Uwagi musiały być zgłoszone nie
później niż w ciągu 10 dni od chwili dostarczenia zamawiającemu projektów
wykonanych w poszczególnych etapach określonych w załączaniu nr 1 do umowy,
z wyjątkiem § 6 ust. 1.
Zamawiającemu przyznano prawo odmowy przyjęcia wykonanych prac
projektowych, jeżeli wykonawca nie uwzględnił uwag zamawiającego zgłoszonych
4
pisemnie. Ustalono, że w takim wypadku zachodzi brak odbioru z winy wykonawcy,
a zamawiającemu przysługuje prawo odstąpienia od umowy.
Dokumentacja sporządzona zgodnie z umową i wytycznymi stanowiącymi
złącznik 2 do umowy powinna spełniać wymagania określone w § 4 umowy.
Opracowana przez powódkę wstępna koncepcja urbanistyczno-architektoniczna
inwestycji miała stanowić załącznik nr 3 do umowy.
Zgodnie z § 6 umowy „podstawę opracowania projektu do pozwolenia na
budowę” miał stanowić zatwierdzony przez zamawiającego pisemnie przekazany
mu protokolarnie projekt koncepcyjny. Zamawiający zobowiązał się wnieść pisemne
uwagi (także faksem lub e-mailem) do projektu koncepcyjnego do dnia 16 kwietnia
2008 r. Niezgłoszenie uwag w określonym terminie oznaczało akceptację
przedstawionej koncepcji. Wykonawca był zobowiązany uwzględnić uwagi
w dalszych etapach pracy. W wypadku nieuwzględnienia uwag zgłoszonych
w terminie, zamawiający miał prawo odstąpić od umowy, chyba że uwagi były
sprzeczne z prawem.
Zakres i terminy wykonania poszczególnych prac objętych umową określono
w harmonogramie wykonania robót i płatności, stanowiącym załącznik nr 1 do
umowy.
Paragraf 8 umowy, regulujący odbiór projektu, stanowi, że przekazanie
kompletu opracowań stanowiących odrębny przedmiot odbioru, określony
w złączniku nr 1 do umowy, zostanie potwierdzony protokołem przekazania,
niestanowiącym potwierdzenia, że zamawiający dokonał odbioru, ani też,
że zaakceptował je bez zastrzeżeń. Zamawiający zastrzegł sobie prawo odmowy
przyjęcia opracowań, które nie uzyskały jego wcześniejszej akceptacji. W takim
wypadku zamawiający zwracał na koszt wykonawcy niezatwierdzone opracowania
wraz z pisemnymi uwagami w terminie 10 dni roboczych, liczonych od dnia
podpisania protokołu przekazania. Zamawiający w ciągu 10 dni od podpisania
protokołu przekazania dokumentów mógł wnieść pisemnie uwagi lub zażądać
wyjaśnień, a wykonawca w ciągu 10 dni roboczych miał obowiązek
udzielić wyjaśnień lub wprowadzić do przekazanych opracowań wymagane przez
zamawiającego poprawki lub uzupełnienia. Zamawiający miał obowiązek,
5
w wypadku niezaistnienia opisanych wyżej sytuacji, podpisać protokół odbioru
projektu, pod rygorem skuteczności protokołu odbioru projektu podpisanego tylko
przez wykonawcę.
Odmowa wprowadzenia do przekazanych opracowań żądanych przez
zamawiającego poprawek lub uzupełnień bądź niedotrzymanie terminów ich
wprowadzenia, ustalonych w protokole odbioru projektu, uprawniało
zamawiającego do obniżenia należnego wykonawcy wynagrodzenia lub zlecenia
wykonania poprawek lub uzupełnień innemu projektantowi na koszt i ryzyko
wykonawcy. Odbiory i wszelkie zatwierdzenia wykonania przedmiotu umowy bądź
jego części wymagały zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Zgodnie z § 10 umowy, podczas realizacji umowy zamawiającego
reprezentowali M. J., B. B., M. G. i J. W., a wykonawcę – A. S., M. P., J. B. i M. M.
W § 12 umowy ustalono, że wartość wszystkich prac objętych umową,
z uwzględnieniem wartości majątkowych praw autorskich, wynosi 2 250 000 zł netto,
przy założeniu, że powierzchnia użytkowa mieszkań (PUM) wyniesie 30 000 m2
.
Ostateczna wysokość wynagrodzenia miała zależeć od rzeczywistej wartości PUM.
Paragraf 14 umowy zawiera postanowienia dotyczące kar umownych
i odstąpienia od umowy. Zamawiający mógł odstąpić od umowy w wypadku
nieuwzględnienia uwag zamawiającego do przedstawionej przez wykonawcę
koncepcji w terminie 7 dni.
Zgodnie z § 18 umowy zmiany i uzupełnienia umowy wymagały zachowania
formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Załącznik nr 1 do umowy stanowił harmonogram wykonania prac i płatności.
Poszczególne prace zostały w nim przedstawione w ośmiu fazach ze wskazaniem
wartości prac. Punkty 2.1-2.5 załącznika zawierają dokładny opis elementów
składających się na projekt koncepcyjny, były one powtórzeniem postanowień
zawartych w załączniku do zlecenia z dnia 28 listopada 2007 r., przewidywały
złożenie do akceptacji projektu koncepcyjnego. W umowie zamieszczono
szczegółowe postanowienia dotyczące projektu koncepcyjnego, ponieważ pozwana
przywiązywała szczególną wagę do tego projektu ze względu na jego znaczenie dla
dalszych etapów realizacji inwestycji.
6
Pracami dotyczącymi projektu koncepcyjnego kierował prezes pozwanej A.
S., będący projektantem prowadzącym, współpracujący z architektami M. P., J. B. i
M. M.
Po przeanalizowaniu projektu koncepcyjnego, doręczonego w marcu 2008 r.,
pozwana pismem z dnia 10 kwietnia 2008 r. przedstawiła powódce uwagi
dotyczące podziału budynku C na dwa w celu otwarcia widoku na dolinę S.,
przeprowadzenia analizy nasłonecznienia i przesłaniania wskazanych budynków,
uzupełnienia brakującego PUM i wprowadzenia nazewnictwa mieszkań.
W dniu 9 maja 2008 r. powódka przekazała pozwanej kolejny projekt
koncepcyjny nazwany „projekt koncepcyjny architektoniczny”. Zawierał on
zmieniony - w stosunku do projektu z marca 2008 r. - układ urbanistyczny, pojawił
się nowy budynek F, powstały z podziału budynku C; łączna powierzchnia
444 mieszkań wynosiła 38 729 m2
.
W dniu 16 maja 2008 r. J. W., powołując się na ustalenia telefoniczne,
przesłał A. S. drogą elektroniczną kolejne uwagi dotyczące przedstawionego
projektu koncepcyjnego. Wskazał, że poprawione rzuty nie zawierają wszystkich
kondygnacji, nie ma też rzutów antresol w budynkach E i F. W dniu 19 maja 2008 r.
J. W. zwrócił się do A. S. z prośbą o przyspieszenie prac, podkreślił, że poprawiony
projekt koncepcyjny miał być przedstawiony do akceptacji do dnia 5 maja 2008 r.,
a wizualizacje - do dnia 19 maja 2008 r., nie ma nadal kompletnego projektu
koncepcyjnego.
W dniu 26 maja 2008 r. został sporządzony protokół potwierdzenia stanu
zaawansowania prac nr …/2007/Ł, obejmujący prace wykonane od 13 marca do 26
maja 2008 r., potwierdzono w nim wykonanie prac określonych w załączniku nr 1
do umowy w punktach 2.6, 2.7 i 2.8. wartości 135 000 zł.
Prezes pozwanej R. S. zaakceptował układ urbanistyczny, jaki zakładał
projekt koncepcyjny architektoniczny z maja 2008 r. (mimo straty dotyczącej PUM i
liczy mieszkań), z uwagami, które miały zostać usunięte na etapie projektu
budowlanego.
W dniu 29 maja 2008 r. odbyło się spotkanie przedstawicieli stron, po którym
J. W. poinformował drogą elektroniczną A. S., że potwierdza to co zostało ustalone
7
na spotkaniu, poprawiona koncepcja została zaakceptowana z uwagami
zgłoszonymi na spotkaniu zespołu projektowego pozwanej. Ustalenia mające na
celu weryfikację poprawionego projektu koncepcyjnego zostały dołączone do e-
maila. J. W. podkreślił w e-mailu, że zaakceptowany projekt koncepcyjny wymaga
jeszcze szczegółowego dopracowania i przeanalizowania w wielu płaszczyznach,
kwestie te zostaną omówione na kolejnych spotkaniach.
W dniu 1 czerwca 2008 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr […] na kwotę
164 700 zł brutto ze wskazaniem tytułu jej wystawienia w postaci „projekt osiedla
mieszkaniowego przy ul. P. i T. w Ł. - faza 2 ppkt 2.8 – zatwierdzenie koncepcji
architektonicznej (na podstawie załącznika nr 1 do umowy nr … /2007/Ł z dnia
7.04.2008 r.)”. Powódka zapłaciła należność wskazaną w fakturze.
W czerwcu i lipcu 2008 r. trwały prace dotyczące projektu budowlanego,
odbywały się spotkania samych stron, a także z udziałem wykonawców
projektujących poszczególne instalacje; ich wykonanie powódka powierzyła swoim
podwykonawcom.
Wykonane w marcu i w maju 2008 r. przez pozwaną koncepcje, mające
postać opracowań połączonych w całość, nie zawierały opracowania dotyczącego
zacienienia i przesłaniana budynków, stanowiącego, zgodnie z punktem 2.4
załącznika nr 1 do umowy element projektu koncepcyjnego.
Architekci powódki na etapie prac dotyczącym projektu koncepcyjnego
sprawdzali - za pomocą programu komputerowego - zacienienie mieszkań. M. P.
uważał, że ewentualne problemy z zacienieniem zostaną rozwiązane na etapie
projektu budowlanego. A. S. zapewniał J. W. podczas spotkań, że problem
zacienienia mieszkań nie wystąpi.
Przy wykonywaniu prac dotyczących projektu koncepcyjnego architekci nie
posiadali map do celów projektowych, a jedynie mapy do celów lokalizacyjnych.
Mieli świadomość, że mapy do celów projektowych są bardziej szczegółowe
w stosunku do map do celów lokalizacyjnych. W lipcu 2008 r. M. P. i J. B.
otrzymali od A. S. mapę sytuacyjno-wysokościową do celów projektowych z
geodezyjną inwentaryzacją urządzeń podziemnych. Wówczas okazało się, że
8
wystąpił problem dotyczący zacienienia części mieszkań w budynku C przez część
budynku B. W lipcu 2008 został o nim powiadomiony J. W.
W lipcu 2008 r. odbyła się w Ł. narada, z udziałem M. G. i P. B., dotycząca
problemu zacienienia mieszkań. Jego rozwiązanie – zdaniem powódki – wymagało
zmiany projektu koncepcyjnego z maja 2008 r. Konieczność zmiany projektu
zaniepokoiła pozwaną, ponieważ stanowiła zagrożenie terminu wykonania umowy;
pozwana dążyła do uzyskania pozwolenia na budowę z końcem września 2008 r., tj.
przed wejściem w życie nowego planu zagospodarowania przestrzennego. Z narad
były sporządzane przez J. W. notatki, w których wymieniano nazwiska uczestników,
ale nie wszyscy uczestnicy narad podpisywali je.
Na naradzie w dniu 6 sierpnia 2008 r., w której wziął udział nieuczestniczący
dotychczas w naradach M. J., zamawiająca zaproponowała rozwiązanie
powstałego problemu przez zmianę realizowanego projektu koncepcyjnego,
polegającą na zastąpieniu przyjętej zabudowy typu apartamentowego zabudową
typu rezydencjonalnego. A. S. zapewnił zamawiającą, że jest w stanie, mimo
planowanego urlopu przygotować symulację takiego projektu. W drodze na urlop A.
S. spotkał się w S. z M. J., przedstawił mu na tablicy koncepcję zabudowy
rezydencjonalnej i zapewnił, że jego pracownicy w Ł. opracują symulację zabudowy
rezydencjalnej, zgodnie z propozycją zamawiającej. Pozwana w dalszym ciągu
oczekiwała jednak na przedstawienie kolejnej wersji projektu koncepcyjnego z
marca i maja 2008 r. spełniającej wymagania dotyczące nasłonecznienia mieszkań.
W dniu 18 sierpnia 2008 r. J. W. skontaktował się z A. S. drogą
elektroniczną w sprawie realizacji prac projektowych, stwierdził, że - jak wiadomo A.
S. - „w chwili obecnej nie rozpatrujemy żadnego innego rozwiązania niż to, że
działamy ma zaakceptowanej koncepcji”; chodziło mu o koncepcję zakładającą
zabudowę apartamentową.
Pozwana otrzymała w sierpniu 2008 r. rysunki osiedla sporządzone zarówno
według koncepcji zakładającej zabudowę apartamentowi, jak i rezydencjalną.
Były to pierwsze otrzymane przez pozwaną rysunki osiedla, pozwalające zobaczyć,
jak będzie wyglądało osiedle z zabudową apartamentową, uwzględniającą
wymagania prawidłowego nasłonecznia mieszkań.
9
R. S. nie zaaprobował przedstawionego przez powódkę rozwiązania
polegającego na zmianie układu brył budynków przez podwyższenie części
budynków do ósmej kondygnacji przy jednoczesnym obniżeniu części budynku B
do czwartej kondygnacji, ponieważ osiedle traciło ekskluzywny charakter.
Zespół A. S. - w tym zatrudnieni przez niego podwykonawcy zajmujący się
projektowaniem instalacji - cały czas pracowali na projektem budowlanym,
wykorzystując opracowane przez powódkę podkłady architektoniczno-budowlane.
A. S. - stosownie do przyjętej zasady realizowania inwestycji etapami - przekazywał
pozwanej rzuty projektowe poszczególnych budynków. Pozwana zgłaszała uwagi
dotyczące układu mieszkań w budynku A i B oraz dokumentacji budynku E i F.
W notatce z narady projektowej z dnia 2 września 2008 r. w pkt 19
stwierdzono, że zamawiająca nie uzyskała akceptacji Architekta Miasta Ł.
dotyczącej koncepcji archtektoniczo-urbanistycznej.
W dniu 11 września 2008 r. A. S., po zapoznaniu się z uwagami dotyczącymi
budynków C,D i E, poinformował J. W., że za trzy tygodnie złoży dokumentację
wymaganą do uzyskania pozwolenia na budowę, zarzucił, że uwagi powinien
otrzymać co najmniej dwa miesiące temu i zaproponował, że złoży w urzędzie
projekt nieuwzględniający uwag, pozwanej przekaże dwa kompletne egzemplarze
projektu budowlanego do przemyślenia i zgłoszenia uwag dotyczących architektury,
a dwa tygodnie po otrzymaniu uwag przygotuje stosowne rysunki i dokona
w urzędzie zamiany rysunków.
W piśmie z dnia 16 września 2008 r. J. W. zwrócił uwagę powódce, że nie
uzyskała ona jeszcze akceptacji pozwanej dotyczącej poprawionej koncepcji
architektoniczno-urbanistycznej, będącej istotną zmianą pierwotnej zaakceptowanej
koncepcji. Stwierdził, że pozwana nie otrzymała rysunków, uzupełniających
pierwotny projekt koncepcyjny (analiza studium zacienienia i przesłaniania
budynków, rzuty dachów poszczególnych budynków, przekrój przez budynek D), i
wezwał powódkę do złożenia kompletnego projektu koncepcyjnego w terminie 3 dni,
pod rygorem odstąpienia od umowy i zażądania kar umownych.
W dniu 22 września 2008 r. został sporządzony „Protokół przekazania
materiałów do weryfikacji”. Stwierdzono w nim, że do weryfikacji przyjęto jeden
10
egzemplarz płyty CD (nie przekazano wersji papierowej), przekazany materiał nie
został zweryfikowany, pozwana nie otrzymała bowiem, mimo pisma z dnia
16 września 2008 r., poprawionej koncepcji architektoniczno-urbanistycznej.
W protokole dodano - pismem ręcznym - że powódka uważa, iż nie była
zobowiązana do przekazania koncepcji; protokół podpisali A. S. i J. W.
W dniu 22 września 2008 r. A. S. przekazał J. W. pismo, w którym stwierdził,
że projekt koncepcyjny został zaakceptowany przez pozwaną w dniu 29 maja 2008
r. Uwagi do niego zostały uwzględnione - zgodnie z życzeniem inwestora - na
etapie prac dotyczących projektu budowlanego. Pozwana była informowana o
wszelkich zmianach na bieżąco i zaakceptowała je. W wymienionym piśmie
zawiadomiono pozwaną, że zgodnie z umową w dniu 22 września 2008 r.
przekazano jej projekt budowlany (w formie elektronicznej), który w dniu 29
września 2008 r. zostanie złożony w Urzędzie Miasta w celu uzyskania pozwolenia
budowlanego. J. W. potwierdził odbiór pisma.
W piśmie z dnia 25 września 2008 r. A. S. przedstawił, nawiązując do
spotkania przedstawicieli stron u pozwanej w dniu 24 września 2008 r., dwa
warianty alternatywnego rozwiązania dotyczącego budynków A i B, załącznik nr 3
zawierający koncepcję całkowicie nowej zabudowy, zaprezentowanej w S. w dniu
27 sierpnia 2008 r., stwierdził też, podkreślając, że na życzenie pozwanej, iż projekt
został wykonany w 58%, uzyskano 28893 m2
powierzchni użytkowej mieszkań
(PUM), a wynagrodzenie za wykonane prace wynosi 1 256 845,50 zł netto
(pozwana na podstawie trzech faktur zapłaciła łącznie 317 500 zł netto).
Nawiązując do wcześniejszych rozmów i korespondencji stron, M. J. w
piśmie z dnia 26 września 2008 r. oświadczył, że pozwana nie podziela stanowiska
powódki co do zakresu wykonania projektu oraz wartości robót i stanowczo
sprzeciwia się złożeniu projektu budowlanego celem uzyskania decyzji
zatwierdzającej go i zezwalającej na budowę. Stwierdził też, że pozwana nie
zaakceptowała zmiany projektu koncepcyjnego, nie było zatem podstaw do
sporządzenia projektu budowlanego, gdyż projekt ten musi odpowiadać projektowi
koncepcyjnemu. M. J. wezwał powódkę do zaniechania działań zmierzających do
11
uzyskania pozwolenia na budowę i cofnął przedstawicielom powódki
pełnomocnictwa ze skutkiem natychmiastowym.
W dniu 26 września 2008 r. w Wydziale Administracji Architektoniczno-
Budowlanej Urzędu Miasta w Ł. złożono wniosek o wydanie pozwolenia
budowlanego i dołączono do niego projekt budowlany sporządzony przez powódkę,
zakładający inny niż projekt koncepcyjny z maja 2008 r. układ osiedla.
Dnia 29 września 2008 r. pozwana przekazała B. B. dokumentację
projektową z dokumentem nazwanym „Protokół przekazania dokumentacji
projektowej”, przyjętą jedynie w celu sprawdzenia. W piśmie z dnia 30 września
2008 r. działająca w imieniu pozwanej B. N. zgłosiła uwagi formalne do
przedłożonej dokumentacji, zaznaczając, że uwagi merytoryczne zostaną
zgłoszone do dnia 2 października 2008 r. W złożonych w zapowiedzianym terminie
uwagach merytorycznych M. J. podniósł, że dokumentacja projektowa została
wykonana na podstawie nieuzgodnionego projektu koncepcyjnego, co całkowicie
dyskwalifikuje przekazaną dokumentację z punktu widzenia uzgodnień stron i
postanowień umowy.
W piśmie z dnia 3 października 2008 r. prezes pozwanej spółki R. S.,
powołując się na pisma z dnia 16 i 26 września 2008 r., odmówił przyjęcia
dokumentacji przekazanej dnia 29 września 2008 r. Ponadto założył oświadczenie
o odstąpieniu od umowy nr …2007/Ł na podstawie § 3 ust. 2 i § 6 ust. 2 umowy
oraz art. 635 i art. 636 k.c. Powiadomił także o obciążeniu powódki karą umowną w
wysokości 225 000 zł i zażądał zwrotu 387 350 zł z tytułu zapłaconego
wynagrodzenia. Wymienione pismo zostało doręczone powódce w dniu 7
października 2008 r.
Powódka w celu spełnienia wymagania przedstawienia projektu
koncepcyjnego Architektowi Urzędu Miasta Ł. sporządziła projekt składający się z
połączonych w jedną całość barwnych wizualizacji i jednego rysunku, opatrzonego
datą lipiec 2008 r. Układ budynków i ich kształty w opracowaniu z lipca 2008 r.
odpowiadały projektowi koncepcyjnemu zaakceptowanemu przez pozwaną w maju
2008 r., różniły się natomiast od wykonanego i złożonego w Urzędzie Miasta w Ł.
12
projektu budowlanego. Decyzją z dnia 22 listopada 2008 r. Prezydent Miasta Ł.
umorzył postępowanie o wydanie pozwolenia na budowę.
Z analizy nasłonecznienia mieszkań, wykonanej zgodnie z wymaganiami
rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2012 r. w sprawie
warunków, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, dotyczących
czasu nasłonecznienia poszczególnych mieszkań wynika, że w projekcie
koncepcyjnym z marca 2008 r. niedostatecznie nasłonecznionych jest dwadzieścia
mieszkań, w projekcie koncepcyjnym z maja 2008 - 18 mieszkań i w projekcie
budowlanym - 4 mieszkania.
W złożonym przez powódkę w Urzędzie Miasta Ł. projekcie budowlanym
budynki co do ilości kondygnacji różniły się od budynków w projekcie koncepcyjnym
z maja 2008 r. Projekt ten nie spełniał również wymagań określonych w decyzjach
o warunkach zabudowy nr 370/07, 461/07, 691/07 i 124/08 dotyczących m.in. linii
zabudowy, wskaźnika zabudowy terenu, wysokości elewacji i samej zabudowy.
Wymieniony projekt nie zawierał danych dotyczących podłoża gruntowego,
wymaganych uzgodnień przedstawionych w tomie pierwszym projektu
budowlanego, odniesienia do jakiegokolwiek projektu koncepcyjnego
urbanistyczno-architektonicznego, wymaganego dojazdu pożarowego do budynku
A, odpowiednich zabezpieczeń instalacyjnych, decyzji środowiskowych, opisu
ochrony przeciwpożarowej i danych o poziomie wody gruntowej. Braki zawierał też
projekt zagospodarowania terenu, stanowiący element składowy projektu
budowlanego.
Pismem z dnia 11 grudnia 2008 r. powódka bezskutecznie wezwała
pozwaną do zapłaty 1 675 914 zł z odsetkami w wysokości 29%, liczonymi do dnia
3 października do 18 grudnia 2008 r.
Sąd Okręgowy uznał, że zawarta przez strony umowa ma, ze względu na jej
przedmiot, charakter mieszany, są w niej zarówno elementy świadczenia z umowy
autorskiej, jak i umowy zlecenia. Do pierwszych należy wykonanie projektu
koncepcyjnego architektoniczno-urbanistycznego, a do drugich - uzyskanie
pozwoleń, opinii, uzgodnień, warunków przyłączeń i odpowiednich decyzji,
wymagających podjęcia określonych czynności prawnych (art. 734 § 1 k.c.).
13
Umowa w części, w jakiej jej przedmiotem jest projekt budowlany stanowi natomiast
umowę o dzieło.
Spór związany z odstąpieniem od umowy dotyczy projektu koncepcyjnego,
a zatem jego rozstrzygnięcie wymaga zastosowania przepisów art. 55 ust. 3 i ust. 4
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn.
tekst Dz. U. z 2006 r., nr 90, poz. 631 - dalej: „u.pr.aut.pr.pok.”), chociaż - jak
wyjaśnił - przesłanki faktyczne zastosowania tego przepisu i art. 636 § 1 k.c. są
tożsame.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia
sporu miało przesądzenie kontrowersji między stronami, czy dołączony przez
powódkę do złożonego w dniu 29 września 2008 r. wniosku o wydanie pozwolenia
budowlanego projekt budowlany był zgodny z zaakceptowanym przez pozwaną
projektem koncepcyjnym z maja 2008 r. Strony były zgodne co do tego, że projekt
ten nie odpowiadał wspomnianemu projektowi koncepcyjnemu pod względem
rozkładu budynków i ich kształtów, ale różniły się w ocenie, czy zmiany są
tego rodzaju, że nie stanowią zmiany projektu koncepcyjnego i tym samym projekt
budowlany - jak twierdziła powódka - został wykonany zgodnie z zaakceptowanym
projektem koncepcyjnym z maja 2008 r., czy też dokonane zmiany spowodowały -
jak twierdziła pozwana - że projekt budowlany został sporządzony przez powódkę
na innej podstawie niż zaakceptowany przez pozwaną projekt koncepcyjny z maja
2008 r.
Dokonując wykładni umowy na podstawie art. 65 k.c., Sąd Okręgowy uznał,
że ze względu na cel umowy kluczowe znaczenie miała kwestia, aby projekt
koncepcyjny osiedla przedstawiał układ urbanistyczny tworzący osiedle o elitarnym,
ekskluzywnym charakterze. Z tego względu układ budynków, ich kształt, rozmiary
i ilość pięter były elementami projektu koncepcyjnego mającymi nie tylko istotne,
ale wręcz fundamentalne znaczenie z punktu widzenia celu umowy.
Pozwana oczekiwała od powódki, że projekt koncepcyjny nada osiedlu
niepowtarzalny charakter, uwzględniający walory krajobrazowe terenu. W tej
sytuacji należało uznać, że z względu na zmiany w układzie urbanistycznym
powódka powinna sporządzić nowy projekt koncepcyjny osiedla, trzeci z kolei
14
i przedstawić go do akceptacji pozwanej. Nieuzasadnione jest zatem stanowisko A.
S., zajęte w piśmie z dnia 22 września 2008 r., że pozwana nie miała obowiązku
przedstawić pozwanej nowego projektu koncepcyjnego.
Sąd nie podzielił zarzutu powódki, że pozwana zaakceptowała
zmiany w projekcie koncepcyjnym z maja 2008 r. przede wszystkim dlatego,
iż wspomniane zmiany wymagały - co nie miało miejsca w sprawie - sporządzenia
nowego projektu. Ponadto - wbrew twierdzeniom powódki - akceptacji nie
stanowiły sporządzane przez J. W. notatki z narad (pkt 4 notatki z dnia 23 lipca
2008 r. i pkt 23 notatki z dnia 18 sierpnia 2008 r.) i e-mail J. W. z dnia 18 sierpnia
2008 r., ponieważ do kompetencji tego pracownika pozwanej nie należały kwestie
dotyczące architektury i projektu koncepcyjnego, a poza tym w notatkach nie ma
mowy o akceptacji proponowanych rozwiązań.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji pozwana miała podstawy, aby złożyć
zawarte w piśmie z dnia 3 października 2008 r. oświadczenie o odstąpieniu
od umowy z powodów w nim wskazanych. Projekt miał usterki w rozumieniu art. 55
u.pr.aut.pr.pok. i wady w rozumieniu art. 636 § 1 k.c. Wystąpiły także umowne
podstawy do odstąpienia od umowy przewidziane w § 3 ust. 2 i § 6 ust. 2 umowy.
Zgłoszone przez pozwaną uwagi dotyczące np. braku analizy nasłonecznienia
mieszkań czy akceptacji projektu przez Architekta Miasta Ł. nie zostały usunięte do
chwili odstąpienia od umowy. Odstąpienie od umowy wywołało skutek przewidziany
w art. 494 k.
Sąd pierwszej instancji nie podzielił zarzutów pozwanej kwestionujących
przydatność wydanej w sprawie opinii łącznej do rozstrzygnięcia sporu, zwłaszcza
ze względu na prawidłowość wyboru biegłych i ich kompetencje.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki.
Sąd odwoławczy podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że umowa
z dnia 7 kwietnia 2008 r. miała charakter umowy mieszanej. Uznał jednak, że Sąd
Okręgowy nadmierne znaczenie przypisał kwestii usterek projektu koncepcyjnego
i w konsekwencji pierwszorzędne znaczenie przepisom ustawy z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W ocenie Sądu odwoławczego
w wypadku projektu budowlanego należy stosować odpowiednio przepisy Kodeksu
15
cywilnego o odpowiedzialności za wady dzieła, ponieważ jest on bardziej
rezultatem mającym spełniać ściśle określone funkcje użytkowe, a więc takim, który
powinien być oceniany, jak inne usługi stanowiące przedmiot umowy o dzieło.
To oznacza, że złożone przez pozwaną w dni 3 października 2008 r. oświadczenie
o odstąpieniu od umowy powinno być oceniane - w zakresie ustawowego
odstąpienia – na podstawie art. 636 § 1 k.c.
Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji w zakresie dotyczącym relacji między projektem budowlanym a projektem
koncepcyjnym, zwłaszcza związania powódki - przy wykonywaniu projektu
budowlanego - odebranym przez pozwaną projektem koncepcyjnym.
W ocenie Sądu odwoławczego nieuzasadniony jest zarzut apelującej
kwestionujący prawidłowość przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych.
Podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji, uznał argumenty apelującej za
nieprzekonujące i podniesione wyłącznie na użytek wniesionego środka
odwoławczego.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik powódki
zarzucił naruszenie art. 378 § 1 w związku z art. 328 § 2 i 391 § 1 k.p.c., art. 47912
§ 1, 47914
§ 2 k.p.c. art. 14 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo
budowlane w związku z art. 278 § 1, art. 279, art. 378 § 1, art. 282 k.p.c. i § 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie
biegłych sądowych (Dz. U. Nr 14, poz. 133), art. 217 § 2 i § 3 w związku z art. 381,
art. 382 i art. 391 § 1 k.p.c., art. 246 w związku z art. 378 § 1, art. 328 § 2, art. 391
§ 1 i art. 247 k.p.c. oraz art. 76, art. 77 § 1, art. 60, 61 § 1, art. 65 ,art. 76, art. 78
i art. 5 k.c. Powołując się na te podstawy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył , co następuje:
Rozstrzygające znaczenie dla oceny zasadności skargi kasacyjnej mają
zarzuty kwestionujące prawidłowość przeprowadzenia w sprawie dowodu z łącznej
opinii biegłych, gdyż opinia ta ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu.
Ocena podniesionego w apelacji zarzutu wydania przez Sąd pierwszej
instancji wyroku z naruszeniem art. 278 § 1 i art. 279 k.p.c. została – zdaniem
16
skarżącej - dokonana z naruszeniem art. 14 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. -
Prawo budowlane (jedn. tekst Dz. U. z 2013 r., poz.1409 – dalej: „pr. bud.”)
w związku z art. 278 § 1, art. 279, art. 378 § 1 k.p.c., § 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr
14, poz. 133 - dalej: „rozp. MS”) i art. 282 k.p.c. W ocenie skarżącego biegli zostali
ustanowieni z naruszeniem przytoczonych przepisów prawa, nie byli też ze względu
na wymagany do rozstrzygnięcia sprawy zakres wiedzy specjalnej - oznaczony
w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego - właściwymi biegłymi.
Zarządzeniem z dnia 6 lipca 2011 r., wydanym przez przewodniczącego
w postępowaniu w pierwszej instancji, pełnomocnicy stron zostali m.in. zobowiązani
do wypowiedzenia się co do liczby i wyboru biegłych z dziedziny architektury
i księgowości, zwłaszcza z list biegłych sądowych prowadzonych przez prezesów
Sądów Okręgowych w S. i Ł.
Pełnomocnik pozwanej w piśmie procesowym z dnia 25 lipca 2011 r.
zaproponował, aby dowód z opinii biegłego z dziedziny architektury wydał Instytut
Architektury i Planowania Przestrzennego Uniwersytetu Technologicznego w S.
albo wskazana osoba fizyczna. Podkreślił jednak, że za zasięgnięciem opinii
wymienionego instytutu przemawia „niezwykle złożony” charakter przedmiotu opinii,
konieczność poddania ocenie wielotomowej dokumentacji projektowej,
sporządzonej przez „zespół architektów różnych specjalności”, może przekroczyć
możliwości jednego biegłego i „obniżyć miarodajność takiej opinii”. Pełnomocnik
powódki w piśmie z dnia 27 lipca 2011 r. poinformował natomiast, że nie jest w
stanie wskazać konkretnie biegłego z dziedziny architektury z list stałych biegłych
sądowych, prowadzonych przez prezesów Sądów Okręgowych w S. i Ł., ponieważ
nie zna biegłych znajdujących się na tych listach; oczekuje jednak, że biegły będzie
miał wykształcenie wyższego oraz odpowiednie teoretyczne i praktyczne
wiadomości z architektury.
Z notatki urzędowej z dnia 5 września 2011 r., sporządzonej przez asystenta
sędziego, wynika, że prof. dr hab. A. P., będący biegłym sądowym z dziedziny
budownictwa lądowego w okręgu Sądu Okręgowego w B., zgodził się wydać opinię
w sprawie.
17
Postanowieniem z dnia 5 września 2011 r. Sąd Okręgowy w S. dopuścił
dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu architektury, projektowania oraz
urbanistyki i zlecił wydanie opinii w terminie miesiąca prof. dr hab. A. P. Zgodnie z
tezą dowodową biegły miał dokonać oceny prawidłowości wykonania przez
powódkę zawartej przez strony umowy z dnia 7 kwietnia 2008 r. nr …/2007/Ł w
zakresie szczegółowo określonym w kilku punktach postanowienia, przedmiotem
opinii było także - w związku z odstąpieniem od umowy przez pozwaną - ustalenie
zakresu wykonania prac projektowych, wartości wykonanych projektów i
nieponiesionych przez pozwaną nakładów na skutek odstąpienia od umowy.
Pismem z dnia 24 grudnia 2011 r. biegły zwrócił się do Sądu z wnioskiem
o wyrażenie zgody „na włączenie do zespołu” asystenta Katedry Urbanistyki
i Planowania Przestrzennego Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w B.
mgr inż. Ł. L., który nie został przez Sąd uwzględniony z powodów wskazanych w
piśmie z dnia 9 stycznia 2012 r. (podkreślono w nim zwłaszcza, że Sąd zasięga
opinii określonego biegłego, a nie zespołu biegłych). Biegły jednak w piśmie z dnia
23 stycznia 2011 r. zwrócił się do Sądu o ponowne rozpatrzenie jego wniosku w
taki sposób, aby mógł skorzystać z pomocy mgr inż. Ł. L. „w rozwikłaniu kilku
specjalistycznych kwestii, które w istotny sposób będą rzutować na rozstrzygnięcie
przedmiotowej opinii”.
Postanowieniem z dnia 3 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w S. zmienił
postanowienie dowodowe z dnia 5 września 2011 r. „dopuszczające dowód z opinii
biegłego sądowego z zakresu architektury, projektowania i urbanistyki - prof. dr hab.
A. P.”, w ten sposób, że dopuścił dowód z opinii łącznej prof. dr hab. A. P. i mgr inż.
Ł. L. na okoliczności wskazane w postanowieniu z dnia 5 września 2011 r.
Pełnomocnik powódki w piśmie z dnia 7 maja 2012 r. - po otrzymaniu odpisu
wydanej w sprawie opinii z zarządzeniem przewodniczącego zobowiązującym go
do ustosunkowania się do niej – zakwestionował opinię i kwalifikacje biegłych do jej
wydania w dziedzinie architektury i urbanistyki. Podniósł, że z opinii wynika,
iż została ona wydana przez biegłych z innych dziedzin wiedzy specjalnej
niż określone w postanowieniu dowodowym, prof. dr hab. A. P. jest bowiem -
według opinii – „biegłym sądowym rzeczoznawcą budowlanym”, a biegły Ł. L. -
18
specjalistą do spraw architektonicznych. Podkreślając, że z opinii nie wynika, aby
biegli posiadali wykształcenie zawodowe i praktyczne wiadomości specjalne z
architektury i urbanistyki, wniósł o zobowiązanie ich do wykazania dokumentami lub
innymi dowodami teoretycznych i praktycznych wiadomości specjalnych w tych
dziedzinach.
Na rozprawie w dniu 11 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy - po poinformowaniu
stron, że prezes Sądu Okręgowego w B. odmówił przedstawienia dokumentów
dotyczących ustanowienia prof. dr hab. A. P. biegłym sądowym w dniu 13 listopada
1989 r. ze względu na ochronę danych osobowych – dopuścił na podstawie art. 286
k.p.c. dowód z ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie. Podczas
przeprowadzania tego dowodu dokonał także ustaleń co do teoretycznych i
praktycznych wiadomości specjalnych biegłych, zwłaszcza w dziedzinach
zakwestionowanych przez powódkę, które wykorzystał przy ocenie dowodu z opinii
łącznej biegłych.
Biegły prof. dr hab. A. P. wyjaśnił, że posiadane przez niego stopnie i tytuły
naukowe dotyczą dziedziny budownictwa; nie jest on natomiast architektem ani
urbanistą. Wprawdzie wydawał opinie wymagające wiadomości także z tych
dziedzin, jednakże w wypadku opinii trudnych, złożonych tworzył odpowiednie
zespoły. W wydawaniu zakwestionowanej opinii nie brali udziału architekci ani
urbaniści z uprawnieniami architektonicznymi, takich uprawnień zawodowych nie
ma biegły mgr inż. Ł. L. W ocenie biegłego wydanie opinii w sprawie nie wymagało
wiadomości specjalnych z urbanistyki, były natomiast niezbędne takie wiadomości z
dziedziny architektury i inżynierii środowiska. Biegły posiada uprawnienia do
sprawdzania projektów budowlanych, nie ma ich natomiast w zakresie weryfikacji
projektów architektonicznych („nie mogę być sprawdzającym w zakresie
architektury”). Biegły w omawianych zeznaniach stwierdził, że w przygotowaniu
stanowiącego przedmiot opinii projektu brali udział różni specjaliści („cała paleta
branż”), ocena projektu wymagała więc opinii interdyscyplinarnej.
Biegły mgr inż. Ł. L. zeznał, że ukończył studia na Uniwersytecie
Technologiczo-Przyrodniczym w B. na kierunku budownictwo ogólne. Od 2008 r.
pracuje na tym uniwersytecie jako asystent, najpierw w katedrze architektury i
19
urbanistyki, a obecnie w katedrze budownictwa ogólnego i fizyki budowli. W chwili
składania zeznań kończył studia drugiego stopnia na kierunku architektura i
urbanistyka. Nie jest członkiem izby architektów, nie ma uprawnień do
wykonywania projektów, współpracował jedynie z architektem, odpowiedzialnym za
projekt.
Zgodnie z art. 278 k.p.c. sąd może wezwać - w wypadkach wymagających
wiadomości specjalnych – jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii.
Dopuszczenie dowodu z opinii biegłych, które może nastąpić także na posiedzeniu
niejawnym (art. 279 k.p.c.), wymaga wysłuchania wniosków stron co do liczby
biegłych i ich wyboru. Istnieją stali biegli sądowi (tzw. biegli z listy sądowej)
ustanowieni przy sądzie okręgowym przez prezesa tego sądu na podstawie art. 157
§ 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych
(jedn. tekst Dz. U. z 2015 r., poz. 133 ze zm. - dalej: „u.s.p.”) i wydanego na
podstawie delegacji zawartej w art. 157 § 2 u.s.p. przytoczonego wyżej
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. W danej
sprawie sąd może zasięgnąć opinii biegłego albo spośród biegłych sądowych albo
spoza ich kręgu (tzw. biegły ad hoc).
Biegły prof. dr hab. A. P. został ustanowiony przez prezesa Sądu
Okręgowego w B. stałym biegłym sądowym przy tym sądzie w dziedzinie
budownictwa lądowego. W związku z tym wykazanie posiadania przez niego -
zgodnie z § 11 ust. 2 rozp. MS – wiadomości specjalnych dokumentami lub innymi
dowodami dotyczyło jedynie budownictwa lądowego i tylko w tym zakresie prezes
oceniał, czy posiadanie widomości specjalnych zostało dostatecznie wykazane.
Wymieniony biegły nie jest natomiast stałym biegłym sądowym w dziedzinie
architektury, urbanistyki i projektowania, ustanowienie go stałym biegłym sądowym
nie obejmowało tych dziedzin, a także sprawdzenia posiadania przez niego
teoretycznych i praktycznych wiadomości specjalnych w tym zakresie. Zgodnie z §
2 rozp. MS biegłych ustanawia się bowiem dla poszczególnych gałęzi nauki, sztuki,
rzemiosła, a także innych umiejętności.
Rację ma zatem skarżąca, że Sąd nie mógł zasięgać opinii prof. dr hab. A. P.
jako stałego biegłego sądowego w dziedzinach wiedzy specjalnej określonych w
20
postanowieniu dowodowym z dnia 5 września 2011 r., ponieważ w żadnej z tych
dziedzin wymieniony biegły nie był stałym biegłym sądowym, a ponadto dziedzina
wiedzy specjalnej, w której został ustanowiony takim biegłym, nie jest objęta
postanowieniem dowodowym. Sąd mógł natomiast rozważyć - co trafnie podniosła
skarżąca - zasięgnięcie w sprawie opinii prof. dr hab. A. P., w określonych w
postanowieniu dowodowym dziedzinach wiedzy specjalnej, jako tzw. biegłego ad
hoc. Wymagało to jednak - czego nie zrobiono w sprawie - przeprowadzenia
odpowiedniego postępowania. Przede wszystkim Sąd przed zasięgnięciem opinii
powinien zbadać teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne tego biegłego w
dziedzinie architektury, urbanistyki i projektowania. W wypadku bowiem
ustanawiania w sprawie biegłego ad hoc – co podkreśla się także w literaturze –
obowiązek ten, który w przypadku ustanawiania stałego biegłego sądowego
spoczywa na prezesie sądu (§ 11 ust. 2 rozp. M.S.), obciąża sąd zasięgający opinii
biegłego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1983 r., IV KR 74/83,
OSNKW 1983, nr 12, poz. 102). Niezbędne jest również w takiej sytuacji
wysłuchanie stron co do liczby biegłych i ich wyboru. Od tzw. biegłego ad hoc
należy też - z wyjątkiem sytuacji przewidzianej w art. 283 § 1 k.p.c. - odebrać
przyrzeczenie. Zgodnie z art. 283 § 2 k.p.c. jedynie stały biegły sądowy, który przy
objęciu stanowiska składa przyrzecznie, w poszczególnych sprawach powołuje się
na nie. Ze względu na jednoznaczną treść art. 282 § 1 i art. 283 § 2 k.p.c. oraz cel i
znaczenie przyrzeczenia biegłego także wtedy, gdy biegłym ad hoc zostaje
ustanowiony stały biegły sądowy, pełniący jednak tę funkcje w innej dziedzinie
wiedzy specjalnej, należy odebrać od niego przyrzeczenie, nie ma bowiem
dostatecznych podstaw do liberalizacji tego obowiązku i wyodrębniania różnych
sytuacji procesowych związanych ustanawianiem biegłego ad hoc.
Z treści postanowienia dowodowego z dnia 3 lutego 2012 r., którym
określono zakres zmiany postanowienie dowodowego z dnia 5 września 2011 r.,
wynika, że Sąd także od biegłego ad hoc mgr inż. Ł. L. zasięgał opinii w dziedzinie
architektury, urbanistyki i projektowania. Z postępowania dotyczącego ustanowienia
mgr inż. Ł. L. biegłym ad hoc, nie wynika, aby Sąd badał na tym etapie posiadanie
przez mgr inż. Ł. L. teoretycznych i praktycznych wiadomości specjalnych
w dziedzinach określonych w postanowieniu dowodowym. Dlatego dopiero na
21
rozprawie w dniu 11 kwietnia 2013 r. okazało się, że w dziedzinach, w których Sąd
zasięgał od niego opinii, dopiero zdobywał on wykształcenie, był bowiem w chwili
wydawania opinii na studiach drugiego stopnia na kierunku architektura
i urbanistyka. Wprawdzie biegły skończył wyższe studnia na kierunku budownictwo
ogólne, jednakże nie posiada przewidzianych w art. 14 ust. 1 i ust. 3 pr. bud.
uprawnień architektonicznych. Jego praktyczne doświadczenie w projektowaniu
polega na współpracy z architektem, odpowiedzialnym za projekt.
Mając na względzie powyższe, przytoczony na wstępie zarzut kasacyjny
należało uznać za uzasadniony. Przedstawione wady dotyczące ustanowienia
biegłych, którzy wydali zakwestionowaną w sprawie opinię łączną, dyskwalifikują -
co trafnie zarzuciła skarżąca - przydatność tej opinii do rozstrzygnięcia sprawy.
W konsekwencji, za trafny należało uznać także zarzut, że Sąd z naruszeniem art.
217 § 3 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. pominął, zgłoszony w postępowaniu
w pierwszej instancji i ponowiony w apelacji, wniosek o dopuszczenie - ze względu
na zarzucone wady przeprowadzenia dowodu z opinii łącznej - ponownego dowodu
z opinii biegłego.
Ze względu na kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu
dowodu z opinii biegłego za przedwczesne należało uznać odnoszenie się do
pozostałych zarzutów kasacyjnych, zwłaszcza dotyczących naruszenia prawa
materialnego. Aktualność i ocena tych zarzutów jest powiązana z kwestiami
wymagającymi wiadomości specjalnych dotyczących wykonania projektu koncepcji
architektonicznej osiedla mieszkaniowego.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).
eb