Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 351/15
POSTANOWIENIE
Dnia 1 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Skoczkowska
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zdzisława Brodzisza,
w sprawie M. H.
oskarżonej z art. 300 § 2 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 1 grudnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 10 kwietnia 2015 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w P.
z dnia 1 grudnia 2014 r.,
1. oddala kasację;
2. obciąża Skarb Państwa kosztami sądowymi postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
M. H. została oskarżona o to, że w dniu 5 czerwca 2012 r. w P. w celu
udaremnienia wykonania orzeczenia Sądu Rejonowego z dnia 22 lipca 2011 r. w
sprawie I Ns …/08 udaremniła zaspokojenie swojego wierzyciela J. H. w ten
sposób, iż zbyła przysługujące jej spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
mieszkalnego znajdującego się w P. na ul C., tj. o przestępstwo z art. 300 § 2 k.k.
2
Po rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy uznał oskarżoną za winną
zarzucanego jej czynu popełnionego w opisany wyżej sposób i za to na podstawie
art. 300 § 2 k.k., przy zastosowaniu art. 58 § 3 k.k., wymierzył jej karę grzywny w
wysokości 100 stawek dziennych po 20 zł każda.
W apelacji od tego wyroku oskarżona podniosła zarzuty błędów w
ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, między innymi przez
przyjęcie, że jej czyn udaremnił zaspokojenie wierzyciela, podczas gdy z materiału
dowodowego wynika, iż spłaca ona zadłużenie wobec wierzyciela, a nadto
prowadzona jest egzekucja komornicza z jej emerytury. Oskarżona zarzuciła nadto
naruszenie art. 300 § 2 k.k., polegające na przyjęciu przez Sąd Rejonowy, jakoby
przypisanym działaniem wypełniła znamiona określonego w tym przepisie
przestępstwa, podczas gdy prawidłowa ocena ustalonych okoliczności nie
uzasadniała subsumcji pod ten przepis prawa materialnego. Skarżąca domagała
się zmiany wyroku i uniewinnienia albo uchylenia wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Apelację wniósł także pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego J. H., w której
wnosił o „znaczne zaostrzenie” orzeczonej wobec oskarżonej kary i orzeczenie
wobec niej kary pozbawienia wolności.
Po rozpoznaniu obu apelacji Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że uniewinnił M. H. od zarzuconego jej czynu. W uzasadnieniu stwierdził,
że przypisany czyn nie zawiera jednego ze znamion ustawowych przestępstwa z
art. 300 § 2 k.k., a mianowicie tego, które określa przedmiot czynności sprawczej
jako składnik majątku dłużnika zajęty lub zagrożony zajęciem. Skoro zatem w
czynie przypisanym nie było kompletu znamion ustawowych przestępstwa
stypizowanego w art. 300 § 2 k.k., a wyrok Sądu Rejonowego nie został zaskarżony
na niekorzyść oskarżonej co do winy, to niezależnie od tego, czy stawiane w
apelacjach zarzuty są zasadne, wyrok skazujący nie może się utrzymać.
W kasacji od prawomocnego wyroku uniewinniającego oskarżoną Prokurator
Okręgowy zarzucił rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 410
k.p.k. i art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., przez niezasadne uznanie, iż w opisie czynu
przypisanego pominięto znamię przestępstwa określonego w art. 300 § 2 k.k. w
postaci „zajęcia lub zagrożenia zajęciem”, podczas gdy wnikliwa analiza i ocena
3
całokształtu materiału dowodowego ujawnionego na rozprawie prowadzi do
wniosku, że zawiera on wszystkie znamiona tego przestępstwa, co miało istotny
wpływ treść wyroku, gdyż spowodowało uniewinnienie oskarżonej pomimo, że opis
czynu i ustalenia faktyczne wskazują na popełnienie zarzuconego występku, a więc
w konsekwencji na rażącą obrazę prawa karnego materialnego – art. 300 § 2 k.k.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Obrońca oskarżonej złożył wniosek o oddalenie kasacji prokuratora.
Sąd Najwyższy zważył:
Zgodnie z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP odpowiedzialności karnej podlega ten
tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia. Inaczej ujmując, z zasady określoności
czynu wyrażonej w tym przepisie wynika to, że podstawą pociągnięcia do
odpowiedzialności karnej jest wykazanie, że sprawca wypełnił swoim zachowaniem
wszystkie znamiona ustawowe typu przestępstwa. Przy braku choćby jednego ze
znamion w opisie czynu przypisanego nie jest dopuszczalne uznanie oskarżonego
za winnego popełnienia zarzuconego mu przestępstwa. Z tego właśnie powodu,
dostrzegając, że opis czynu nie zawiera ustalenia, iż oskarżona zbyła składnik
swojego majątku, który co najmniej był zagrożony zajęciem, Sąd odwoławczy
zmienił zaskarżony wyrok i uniewinnił ją od popełnienia zarzuconego czynu, mimo
iż zarzuty apelacji uznał za niezasadne.
To, że w czynie przypisanym przez Sąd pierwszej instancji nie ma
stwierdzenia, że oskarżona zbyła składnik swojego majątku (spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego) jako zagrożony zajęciem w egzekucji
komorniczej, jest oczywiste. Dowodzi tego brak odnośnego sformułowania w opisie
czynu. Jeśli skarżący utrzymuje, że czyn zawiera jednak wszystkie znamiona
przestępstwa z art. 300 § 2 k.k., a więc również to, którego zdaniem Sądu
odwoławczego zabrakło, to dlatego, że w jego przekonaniu okoliczność zagrożenia
zajęciem tego składnika majątku dłużnika niejako immanentnie w nim się zawiera.
Upatruje owego „zawierania się” niezamieszczonego expressis verbis znamienia
ustawowego w tym, że przypisane udaremnienie egzekucji zostało powiązane w
opisie czynu ze zbyciem lokalu mieszkalnego. Logicznie ma stąd wynikać, że
4
„udaremnienie” nastąpiło tylko dlatego, że ów składnik majątku dłużnika pozostawał
w sferze zagrożonej zajęciem.
Tak więc w przekonaniu autora kasacji warunek zamieszczenia w czynie
przypisanym opisu zachowania sprawcy wypełniającego wszystkie ustawowe
znamiona może być spełniony także wtedy, gdy opis nie jest zupełny, ale
wystarczający do wydedukowania tych znamion, które nie zostały wskazane w nim
wprost. Można by zgodzić się z takim rozumowaniem, gdyby z opisu czynu
wynikało w sposób nieodparty, że zamieszczone w nim sformułowania odpowiadają
znaczeniu każdego ze znamion przestępstwa, a więc i tego, o które chodzi w
zarzucie kasacji. Nie kolidowałoby to z poglądem wyrażonym w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 19 maja 2015 r., sygn. V KK 53/15, w którym akcentuje się, że
opis czynu powinien być, w myśl art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., dokładny, musi
konkretyzować i uściślać w czym wyrażało się wypełnienie przez oskarżonego
każdego ze znamion, a przy tym mieścić się w granicach pojęć, którymi ustawa
określa poszczególne znamiona (OSNKW 2015, nr 10, poz. 84).
Jeśli tak pojmuje się wymogi prawidłowego opisu czynu zabronionego, to
należy zauważyć, że w konstrukcji strony przedmiotowej przestępstwa z art. 300 §
2 k.k. zamieszczono szczególny warunek charakteryzujący składniki majątku, do
których skierowana jest czynność wykonawcza sprawcy. Ma ona kierować się nie
do majątku sprawcy w ogólności, lecz do tych tylko jego składników, które są zajęte
lub zagrożone zajęciem. W opisie czynu wypełniającego całość znamion
określonych w art. 300 § 2 k.k., musi być zatem zawarte sformułowanie
stwierdzające zaistnienie tej szczególnej ustawowej okoliczności strony
przedmiotowej. W realiach sprawy nie spełniało tego wymogu ustalenie, że
działanie oskarżonej polegające na zbyciu spółdzielczego własnościowego prawa
do lokalu udaremniło wykonanie orzeczenia. Gdyby założyć, że opis ten jest
wystarczający, to tylko przy domniemaniu, iż ten składnik majątku był zajęty lub
zagrożony zajęciem i dlatego rozporządzenie nim zmierzało do udaremnienia
wykonania orzeczenia. W postępowaniu karnym wywodzenie ustaleń na podstawie
domniemań, zwłaszcza co do faktów wypełniających znamiona czynu
zabronionego, nie jest dopuszczalne. Jeśli zaistnienie faktów ma uzasadniać
subsumcję pod określone znamiona ustawowe przestępstwa, muszą być one
5
określone w przypisanym oskarżonemu czynie, jak tego wymaga art. 413 § 2 pkt 1
k.p.k. W opisie czynu zawartym w części dyspozytywnej wyroku Sądu Rejonowego
zabrakło ustalenia odpowiadającego omawianemu tu znamieniu ustawowemu.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że nie każda czynność
rozporządzająca majątkiem dłużnika w toku egzekucji lub w sytuacji zagrożenia
egzekucją, prowadzi do poniesienia odpowiedzialności karnej z art. 300 § 2 k.k.
Uzasadniają ją takie tylko rozporządzenia składnikami majątku, które mają realny
wpływ na udaremnienie lub ograniczenie zaspokojenia wierzyciela (por. wyrok SN z
27.02.2002 r., sygn. V KKN 83/00, LEX nr 53056 i post. SN z 4.11.2002 r., sygn. III
KK 283/02, OSNKW 2003/3-4/34). Ustalenie, że udaremnianie lub uszczuplanie
zaspokojenia wierzyciela nastąpiło in concreto w rezultacie rozporządzenia przez
oskarżonego tym składnikiem majątku, który był zajęty lub zagrożony zajęciem
należy do istoty przestępstwa z art. 300 § 2 k.k., a stwierdzenie tej okoliczności w
opisie czynu jest warunkiem uznania, że sprawca wypełnił swym zachowaniem
odnośne znamię ustawowe.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że wyrok Sądu Okręgowego
uniewinniający oskarżoną nie jest obarczony obrazą art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k.
Przepis ten wymaga wszak dokładnego określenia przypisanego oskarżonemu
czynu i odpowiadającej opisowi kwalifikacji prawnej, o ile czyn wypełnia znamiona
typu przestępstwa. Do zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji doszło natomiast w
rezultacie stwierdzenia, że nie było podstaw do subsumcji ustaleń zawartych w
opisie pod przepis prawa materialnego wskazany w zaskarżonym apelacją wyroku,
gdyż pomijały one jedno ze znamion ustawowych. Przy podważaniu kasacją
rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego adekwatny byłby zarzut naruszenia art. 300 §
2 k.k., a więc przepisu prawa materialnego. Wykazano jednak wyżej, że
podniesienie takiego zarzutu byłby także niezasadne, zwłaszcza wobec braku
prawnej możliwości uzupełnienia opisu czynu, wynikającej z zakazu reformationis in
peius, w sytuacji niezaskarżenia wyroku Sądu pierwszej instancji na niekorzyść co
do winy.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy zdecydował o oddaleniu kasacji
Prokuratora Okręgowego (art. 537 § 1 k.p.k.), a o kosztach sądowych
6
postępowania kasacyjnego orzekł na podstawie art. 637a k.p.k. w zw. z art. 636 § 1
k.p.k.
kc